Το μυστήριο της Πεντηκοστής

π. Παναγιώτης Βαρδουνιώτης 
ΕΥΧΗ

Για να προσεγγίσουμε το Μυστήριο της Πεντηκοστής, πρέπει πρώτα να δούμε τι είναι Εκκλησία. Γιατί Πεντηκοστή χωρίς την Εκκλησία δεν μπορεί να υπάρχει. Γιατί αυτό που είναι η Πεντηκοστή, μόνο μέσα στην Εκκλησία μπορεί να γίνεται. Σύμφωνα με την διήγηση του ευαγγελιστή Λουκά, στο βιβλίο των Πράξεων, το γεγονός της Πεντηκοστής συνέβη στη σύναξη των μελών της Εκκλησίας. «Καθώς δε συμπληρωνόταν η ημέρα της Πεντηκοστής, ήσαν όλοι οι πιστοί με μια ψυχή συγκεντρωμένοι στο ίδιο μέρος» (Πραξ. 2,1). Συνεπώς Πεντηκοστή εκτός Εκκλησίας είναι αδιανόητη. Τί είναι Εκκλησία;

Κατ’ αρχήν η Εκκλησία είναι κτιστή ή άκτιση; Στο Σύμβολο της Πίστεως περιλαμβάνονται τρία ρήματα. ¨Πιστεύω – ομολογώ - προσδοκώ¨. Το ¨ομολογώ¨αναφαίρεται στο Μυστήριο του Βαπτίσματος ¨ομολογώ έν Βάπτισμα εις άφεσιν αμαρτιών¨, το ¨προσδοκώ¨αναφαίρεται στην εκ νεκρών ανάσταση ¨προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωή του μέλλοντος αιώνος¨. Το ρήμα ¨πιστεύω¨, αναφαίρεται πρώτον στον Πατέρα, δεύτερον στον Υιόν και τρίτον στο Άγιο Πνεύμα. Το άρθρο που αναφαίρεται στην Εκκλησία δεν έχει ρήμα: ¨Εις μίαν, αγίαν, καθολικήν και αποστολικήν Εκκλησίαν¨. Δεν μπορεί να υπάρχει πρόταση χωρίς ρήμα ή τουλάχιστον να νοείται από προηγούμενη πρόταση. Στην πρόταση που αφορά την Εκκλησία, το ρήμα που νοείται από προηγούμενη πρόταση είναι το ¨πιστεύω¨. Συνεπώς στο Σύμβολο της Πίστεως, οι θεόπτες Πατέρες της Β’ Οικουμενικής Συνόδου όρισαν ότι, πιστεύομε εις ένα Θεόν Πατέρα και εις έναν Κύριον τον Ιησούν Χριστόν και εις το Πνεύμα το Άγιον και εις την μίαν, αγίαν, καθολικήν, και αποστολικήν Εκκλησίαν. Όμως η πίστη σε οτιδήποτε είναι κτίσμα αποτελεί ειδωλολατρεία. Συνεπώς η Εκκλησία είναι άκτιστος. 

Γράφει ο μακαριστός π. Ιωάννης Ρωμανίδης: «Και πρό της Δημιουργίας υπήρχε η Εκκλησία η άκτιστη, ως κεκρυμμένη εν τω Θεώ βασιλεία και δόξα, στην οποία κατοικεί ο Θεός Πατέρας με τον Λόγο και το Άγιο Πνεύμα». Αυτή η Εκκλησία είναι άκτιστη, δηλαδή είναι η άκτιστη δόξα του Θεού, η άνω Ιερουσαλήμ ως μητέρα όλων μας. «Η δε επουράνιος Ιερουσαλήμ είναι ελεύθερη από κάθε κτιστή αναγκαιότητα. Αυτή ακριβώς είναι η μητέρα όλων μας» (Γαλάτας 4,26). Γι’ αυτό και το πολίτευμά μας ¨εν ουρανοίς υπάρχει¨. «Εμάς, των πιστών μαθητών του Κυρίου, το πολίτευμά μας, όπως των αγγέλων είναι στους ουρανούς» (Φιλιππησίους 3,20), και επομένως όπως η Βασιλεία του Θεού, έτσι και η Εκκλησία ¨ουκ εστιν εκ του κόσμου τούτου¨. «Απάντησε ο Ιησούς: η βασιλεία μου δεν προέρχεται από αυτόν τον κόσμο» (Ιω. 18,36). Ο Αδάμ και η Εύα, πρό της πτώσεως, ζούσαν μέσα σ’ αυτήν την άκτιστη Βασιλεία του Τριαδικού Θεού, την Εκκλησία. Αυτή η άκτιστη Εκκλησία ήταν και είναι ο Παράδεισος. Σ’ αυτήν την άκτιστη Εκκλησία μετείχαν οι δίκαιοι και οι Προφήτες της Π. Διαθήκης.

Ο μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος γράφει: «Η ενανθρώπηση του Χριστού φανέρωσε αυτήν την άκτιστη Εκκλησία στο τεθεωμένο Σώμα του Χριστού, το οποίο καθίσταται πηγή της ακτίστου Χάριτος και ενεργείας του Θεού… Όσοι ζουν μέσα στην άκτιστη Εκκλησία, που τώρα φανερώνεται τελειότερα στη σάρκα του Χριστού, αγιάζονται μετέχοντας στην άκτιστη Χάρη του Θεού, και μεταβαίνουν στην άκτιστη Βασιλεία του Θεού, τον Παράδεισο, την ουράνια Εκκλησία, την άκτιστη δόξα της Αγίας Τριάδος. Με αυτές τις προϋποθέσεις λέμε ότι η Εκκλησία είναι η Βασιλεία του Θεού και δεν πρόκειται για μια κτιστή πραγματικότητα, αλλά για άκτιστη δόξα. Επομένως, η Εκκλησία είναι άκτιστη και κτιστή, επειδή είναι η άκτιστη δόξα και η κτιστή φύση που προσέλαβε ο Χριστός, αλλά και αυτή η κτιστή ανθρώπινη φύση, που προσέλαβε ο Χριστός και θέωσε, μετέχει της ακτίστου Χάριτος της θείας φύσεως δυνάμει της υποστατικής ενώσεως θείας και ανθρωπίνης φύσεως στην υπόστασή Του, και γίνεται και αυτή πηγή της ακτίστου Χάριτος. Και όσοι συνδέονται με τον Χριστό γίνονται μέτοχοι της ακτίστου δόξης του Θεού και θεώνονται κατά Χάρη, οπότε γίνονται άναρχοι και άκτιστοι κατά Χάρη. Αυτό γίνεται με το Μυστήριο της Πεντηκοστής».

Ποιο είναι το γεγονός της Πεντηκοστής; Σύμφωνα με τη διήγηση του Λουκά: «Και έξαφνα ήλθε από τον ουρανό ένας ήχος, σαν ισχυρή βοή ανέμου που κινείται με ορμή, και γένισε όλο το σπίτι, μέσα στο οποίο κάθονταν όλοι οι πιστοί. Και παρουσιάσθηκαν σ’ αυτούς γλώσσες σαν από φλόγα πυρός, να διαμοιράζωνται, και στον καθένα απο αυτούς κάθησε από μία γλώσσα. Και εγέμισαν όλοι από το Άγιο Πνεύμα» (Πραξ. 2,2-4). Το γεγονός της Πεντηκοστής είναι η κάθοδος , εν Αγίω Πνεύματι, της Χάριτος του Θεού στους πιστούς της Εκκλησίας. Πρέπι να διακρίνομε εδώ κάτι σημαντικό. 

Ο Λουκάς μας λέει ότι σε κάθε έναν πιστό κάθησε και από μια γλώσσα πυρός. Η γλώσσα πυρός ήταν το ορατό σημείο της θείας Χάριτος. Αυτό δεν σημαίνει ότι η θεία Χάρις κοματιάζεται σε πολλά μέρη και οι πιστοί πήραν από ένα μέρος. Αλλά σε κάθε πιστό δόθηκε όλη η Χάρη του Παναγίου Πνεύματος. Σύμφωνα με τον άγιο Γρηγόριο η χάρις του Θεού «μερίζεται αμερίστως εν μεριστοίς και πολλαπλασιάζεται απολλαπλασιάστως εν πολλοίς». Δηλαδή, συμβαίνει ότι και με το Σώμα του Χριστού στην Θεία Ευχαριστία. Ο κάθε πιστός ενώ μεταλαμβάνει ένα μικρό κοματάκι από το Σώμα του Χριστού, εν τούτοις μεταλαμβάνει και ενώνεται με όλον τον Χριστό, γιατί και στο πιο ελάχιστο κομματάκι βρίσκεται όλος ο Χριστός. Αυτό λέει και η ευχή που λέει ο ιερέας κατά την ετοιμασία της Θείας Ευχαριστίας: «Μελίζεται και διαμερίζεται ο Αμνός του Θεού, ο μελιζόμενος και μη διαιρούμενος…». Έτσι και ο κάθε πιστός κατά την Πεντηκοστή έλαβε πλήρη την Χάρη του Παναγίου Πνεύματος.

Γνωρίζομε όμως ότι και στην Π. Διαθήκη υπήρχε μετοχή στη Χάρη του Παναγίου Πνεύματος. Οι προφήτες και οι δίκαιοι στην Π. Διαθήκη είχαν εμπειρία – μέθεξη της θείας Χάριτος. Και στην Π. Διαθήκη υπήρχε κάθαρση, φωτισμός και θέωση. Ποια είναι η διαφρά της Πεντηκοστής; Γράφει ο μακαριστός καθηγητής π. Ιωάννης Ρωμανίδης: «Όσοι προ της Αναλήψεως – από Αδάμ και εξής – είδαν την δόξα του Χριστού, την είδαν διπλώς. Από το ένα μέρος σκεπάσθηκαν από την νεφέλη, διότι ¨εν τω φωτί σου οψόμεθα φως¨(Ψαλ. 35,10), σκεπάσθηκαν από την φωτεινή νεφέλη και, ευρεθέντες μέσα στο Φως το άκτιστο, βλέπουν άκτιστο Φως, αλλ’ επίσης και η ανθρωπίνη φύση του Χριστού είναι πηγή φωτός, όπως είναι στη Μεταμόρφωση. Οι τρεις μαθητές στην Μεταμόρφωση είδαν την ανθρώπινη φύση του Χριστού, ως πηγή Φωτός. Μέσα τους έλαμπε το Φως, αλλ’ εκ του σώματος, όμως, έξωθεν. Έλαμπε το Φως μέσα τους, αλλά το Σώμα του Χριστού, η πηγή του Φωτός, ήταν έξωθεν. Με την Πεντηκοστή όμως, το Φως εκπέμπει η ανθρωπίνη φύση του Χριστού έσωθεν πλέον». Οπότε η εμπειρία της θεώσεως είναι εκ του έσωθεν, γιατί η άκτιστη Χάρη του Παναγίου Πνεύματος, ενώνει πλέον τον άνθρωπο σωματικώς με την θεανθρώπινη φύση του Χριστού, που είναι η πηγή του Φωτός. 

Γι’ αυτό και λέμε ότι την Πεντηκοστή ιδρύθηκε η Εκκλησία. Δεν ιδρύθηκε την Πεντηκοστή η Εκκλησία, απλώς την Πεντηκοστή, ενσωματώθηκαν – ενώθηκαν οι πιστοί με την Εκκλησία, δηλαδή την θεανθρώπινη φύση του Χριστού. Ο άθρωπος δεν μπορούσε από μόνος του να υπερβεί τα κτιστά όρια και να ενωθεί με το άκτιστο. Αυτό το κάνει το Άγιο Πνεύμα. Ενώνει την ανθρώπινη φύση με την αναστημένη θεανθρώπινη φύση του Χριστού, που είναι η Εκκλησία. Από πλευράς της δικής μας ενσωμάτησης στην Εκκλησία, η Πεντηκοστή είναι η γενέθλιος ημέρα της Εκκλησίας. Υπήρχε και στην Π. Διαθήκη Εκκλησία, η οποία όμως δεν ήταν ενωμένη με την αναστημένη θεανθρώπινη φύση του Χριστού, γι’ αυτό ΄και ήταν υπό το κράτος του θανάτου. Την Πεντηκοστή οι πιστοί ενώνονται διά του Αγίου Πνεύματος με την αναστημένη θεανθρώπινη φύση του Χριστού και έτσι μετέχουν στην άκτιστη Βασιλεία του Θεού, που είναι η Εκκλησία, το θεανθρώπινο Σώμα του Χριστού. Με την Πεντηκοστή πλέον ο Χριστός ως θεάνθρωπος κατοικεί μέσα στον άνθρωπο. Αυτή είναι η σωτηρία του ανθρώπου.

Ο Χριστός προ του πάθους του είχε πει στους μαθητές του: «Έχω πολλά ακόμη να σας πω, αλλά δεν μπορείτε τώρα να τα κρατήσετε και να τα εννοήσετε. Όταν όμως έλθει εκείνος, δηλαδή το Πνεύμα της αληθείας, θα σας οδηγήσει εις πάσαν την αλήθεια» (Ιω. 16,12-13). Με την Πεντηκοστή ο πιστός φθάνει σε όλη την αλήθεια. Ποια είναι η αλήθεια; Ο Χριστός λέει στους μαθητές του: «Εγώ είμαι η οδός και η αλήθεια και η ζωή» (Ιω. 14,6). Στην Εκκλησία ψάλλουμε: «..και οι εν σκότει και σκιά, εύρομεν την αλήθειαν. Και γάρ εκ της Παρθένου, ετέχθη ο Κύριος» (Εξαποστειλάριον Χριστουγέννων). Η αλήθεια είναι ο Χριστός, η θεανθρώπινη φύση του Χριστού, η ένωση κτιστού και ακτίστου. Αλήθεια πέραν του Χριστού δεν υπάρχει. Όταν είπε ο Χριστός ότι ¨το Πνεύμα της αληθείας θα μας οδηγήσει σε όλη την αλήθεια¨, αυτό πραγματοποιήθηκε την Πεντηκοστή. Διότι με την Πεντηκοστή ο Χριστός πλέον, εν Πνεύματι Αγίω, κατοικεί μέσα μας. Συνεπώς η αλήθεια πια βρίσκεται μέσα μας, και είναι ο θεάνθρωπος Κύριος ημών Ιησούς Χριστός. Και η Εκκλησία κατέχει ως Σώμα του Χριστού όλη την αλήθεια. Γι’ αυτό η «η Εκκλησία είναι στύλος και εδραίωμα της αλήθειας» (Α’ προς Τιμόθεον 3,15).