...πριν την Παρασκευή δεν έρχεται η Κυριακή

 

«Πάντα τη Μεγάλη Παρασκευή, να ‘σαι μόνος σαν το Χριστό προσμένοντας το τελευταίο καρφί, το ξύδι, τη λόγχη.
Τις ζαριές ν’ ακούς ατάραχα στο μοίρασμα των υπαρχόντων σου, τις βλαστήμιες, τις προκλήσεις, την αδιαφορία.
Πριν την Παρασκευή δεν έρχεται η Κυριακή, τότε λησμονάς τα μαρτύρια των δρόμων της Μεγάλης Παρασκευής της ζωής μας.
Μην ξαφνιαστείς, μη φοβηθείς στ’ απρόσμενο σουρούπωμα. Οι μπόρες του ουρανού δε στερεύουν.
Η ξαστεριά θα ’ρθεί το Σαββατόβραδο.
Τότε λησμονάς τα μαρτύρια των δρόμων της μεγάλης Παρασκευής της ζωής μας»

γέροντας Μωυσής ο Αγιορείτης

Ιερέας Ανατολικής Εκκλησίας

Τι & πώς

Και:

O ΣΤΑΥΡΟΣ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟΝ ΟΛΟ ΜΙΛΑΜΕ
Αντιεξουσιαστές και Μεγάλη Παρασκευή!...
Ο θάνατος του Υιού του Θεού
"Ξερά οστά, ζήστε"! Το όραμα του προφήτη Ιεζεκιήλ, που διαβάζεται τη Μεγάλη Παρασκευή
«Ου προσκυνούμεν!»: Το επαναστατικό μήνυμα του Μεγάλου Σαββάτου
Η 7η Ημέρα της Δημιουργίας ως προτύπωση του Μεγάλου Σαββάτου

Το παράπονο του Εσταυρωμένου
Γιατί ο Χριστός φώναξε "Ηλί Ηλί, λαμά σαβαχθανί" (Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες);
Ο ΠΙΛΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΠΟΚΡΥΦΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Μεγάλη Πέμπτη - Μεγάλη Παρασκευή - Άγιο Φως!...
Η επιστήμη μπροστά στη σταύρωση και την ανάσταση του Χριστού

Υπήρξε ο Βαραββάς;

 

Θ. Ι. Ρηγινιώτης / ΟΟΔΕ

Ένα από τα στοιχεία των διηγήσεων της Καινής Διαθήκης που δέχεται σφοδρή κριτική είναι η διήγηση του γνωστού επεισοδίου με το Βαραββά. Το επεισόδιο αυτό από πολλούς θεωρείται μυθικός συμβολισμός, αντίστοιχος με την τελετή του «αποδιοπομπαίου τράγου» (Λευιτικόν, κεφ. 16), ο οποίος εξαπολυόταν στην έρημο να πεθάνει μεταφέροντας τις αμαρτίες του λαού.

Επιχειρήματα που προβάλλονται κατά της ιστορικότητας του επεισοδίου είναι:

·Ο Βαραββάς δεν αναφέρεται σε καμία άλλη ιστορική πηγή, εκτός της Καινής Διαθήκης.

·Ομοίως, πουθενά δεν αναφέρεται ότι υπήρχε πρακτική να λαμβάνει χάρη από τους Ρωμαίους ένας θανατοποινίτης την παραμονή του εβραϊκού Πάσχα.

·Ο Πόντιος Πιλάτος ήταν ένας σκληρός κυβερνήτης, πράγμα που δεν δικαιολογεί την πρόθεσή του να αθωώσει τον Ιησού Χριστό, ούτε και την απονομή χάριτος, με επιλογή μάλιστα του λαού.

· Σε ορισμένα χειρόγραφα του κατά Ματθαίον ευαγγελίου, ο Βαραββάς ονομάζεται «Ιησούς Βαραββάς». Επειδή λοιπόν το όνομα Βαραββάς στα ελληνικά σημαίνει «υιός του πατρός», θεωρείται ότι πρόκειται για ένα μυθικό αρνητικό αντίγραφο του Ιησού: ο μεν καλός «Υιός του Πατρός» θανατώνεται φορτωμένος τις αμαρτίες των ανθρώπων, ενώ ο «κακός» «Υιός του Πατρός» δραματικά απελευθερώνεται.

Η τελευταία λεπτομέρεια («Ιησούς Βαραββάς») συνδέεται με την τελετή του αποδιοπομπαίου τράγου, κατά το ότι εκεί επιλέγονται με κλήρωση, ανάμεσα σε δύο τράγους («χιμάρους»), ο ένας να θυσιαστεί προς το Θεό και ο άλλος να εξοριστεί στην έρημο, όπου και θα αφεθεί να πεθάνει, ως εξιλαστήριο θύμα για τις αμαρτίες του ιουδαϊκού λαού. Στην περίπτωση όμως του Χριστού, τις αμαρτίες τις φέρει – και θυσιάζεται γι’ αυτές – ο «καλός» «Υιός του Θεού», ενώ ο «κακός» είναι εκείνος που απελευθερώνεται και αποχωρεί, χωρίς να λυτρώνει κανένα και χωρίς να μεταφέρει τίποτε. Συνεπώς οι υποστηρικτές αυτής της αλληγορικής ερμηνείας είναι υποχρεωμένοι να προσθέσουν ότι εδώ έχουμε «αντιστροφή» της ιδέας του αποδιοπομπαίου τράγου.

Μια συνοπτική παρουσίαση του θέματος βρίσκουμε στο λήμμα «Βαραββάς», στη Βικιπαίδεια, το μεγαλύτερο τμήμα του οποίου παραθέτουμε, παραλείποντας τις παραπομπές (είναι εδώ, όπου και οι παραπομπές):

Ο Βαραββάς (εξελληνισμένη μορφή του αραμαϊκού bar abba , בר אבא, δηλαδή «γιος του πατέρα») είναι ένα πρόσωπο που αναφέρεται στις περιγραφές των Παθών του Χριστού. Σε αυτές είναι ο κρατούμενος τον οποίο ο Πόντιος Πιλάτος ελευθέρωσε για την εορτή του εβραϊκού Πάσχα στην Ιερουσαλήμ αντί για τον Ιησού Χριστό.

Σύμφωνα με τα τέσσερα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης (κανονικά Ευαγγέλια) και το απόκρυφο Ευαγγέλιο του Πέτρου υπήρχε ένα υπερισχύον της ρωμαϊκής εξουσίας πασχαλινό έθιμο στην Ιερουσαλήμ που επέτρεπε στον Πιλάτο, praefectus (έπαρχο) της Ιουδαίας, να αναιρέσει την καταδίκη σε θάνατο ενός φυλακισμένου μετά από λαϊκή απόφαση, οπότε στο πλήθος (όχλον) προσφέρθηκε μία επιλογή: να ελευθερωθεί ο Βαραββάς ή ο Ιησούς ο Ναζωραίος. Το πλήθος επέλεξε να ελευθερωθεί ο Βαραββάς και να σταυρωθεί ο Ιησούς. Ο Πιλάτος αναφέρεται ότι ενέδωσε απρόθυμα στην επιμονή του όχλου. Επιπλέον, ο Ευαγγελιστής Ματθαίος προσθέτει ότι ο λαός ανεφώνησε για τον Ιησού «το αίμα αυτού εφ' ημάς και επί τα τέκνα ημών» [Ματθ. κζ΄ 25].

Η ιστορία του Βαραββά έχει ειδικότερη σημασία επειδή χρησιμοποιήθηκε κατά τους χριστιανικούς αιώνες για να κατηγορηθούν οι Εβραίοι για τη σταύρωση του Ιησού Χριστού και να δικαιολογηθεί έτσι ο αντισημιτισμός.

Οι ευαγγελικές αναφορές

Ο Ματθαίος αναφέρεται στον Βαραββά μόνο ως «δέσμιον επίσημον», δηλαδή «διαβόητο φυλακισμένο» [Ματθ. κζ΄ 16]. Ο Μάρκος και ο Λουκάς αναφέρουν επιπλέον ότι ο Βαραββάς είχε συμμετάσχει σε μία εξέγερση (στάσιν): «...μετά των συστασιαστών δεδεμένος, οίτινες εν τη στάσει φόνον πεποιήκεισαν» [Μάρκ. ιε΄ 7. Λουκ. κγ΄ 19]. Από την άλλη, ο Ευαγγελιστής Ιωάννης (ιη΄ 40) γράφει ότι ο Βαραββάς ήταν ληστής, αλλά κατά τον Robert Eisenman «αυτή είναι η λέξη που ο (ιστορικός) Ιώσηπος χρησιμοποιεί πάντα για να αναφερθεί στους επαναστάτες κατά της ρωμαϊκής κατοχής» [sicarii].

Τρία Ευαγγέλια γράφουν ότι υπήρχε έθιμο κατά το Πάσχα, σύμφωνα με το οποίο ο Ρωμαίος κυβερνήτης απελευθέρωνε ένα φυλακισμένο της επιλογής του πλήθους (Μάρκ. ιε΄ 6, Ματθ. κζ΄ 15, Ιωάν. ιη΄ 39). Τα μεταγενέστερα χειρόγραφα του Κατά Λουκάν Ευαγγγελίου περιέχουν αντίστοιχο στίχο (τον κγ΄ 17). Καμία άλλη ιστορική πηγή δεν αναφέρει το έθιμο αυτό, ούτε για την εορτή του Πάσχα, ούτε για κάποια άλλη περίσταση.

Το όνομα

Το όνομα Βαραββάς προέρχεται από την αραμαϊκή φράση בר-אבא, Bar-abbâ = «γιος του πατέρα του», δηλαδή μία ταυτολογία που δεν υποδηλώνει συγκεκριμένο πρόσωπο. Αλλά ορισμένα αρχαία χειρόγραφα του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου γράφουν το πλήρες όνομα του καταδίκου ως «Ιησούς Βαραββάς» και αυτό ήταν πιθανώς το όνομα που αναφερόταν στο πρωτότυπο. Ο Ωριγένης ενοχλιόταν από το γεγονός ότι τα αντίγραφα των ευαγγελίων που είχε ονόμαζαν τον φυλακισμένο «Ιησού Βαραββά» και διακήρυξε ότι, αφού θα ήταν αδύνατο ένας κακούργος να έχει ένα τέτοιο άγιο όνομα, το «Ιησούς» πρέπει να είχε προστεθεί στο όνομα του Βαραββά από κάποιον αιρετικό. Είναι πολύ πιθανό ότι μεταγενέστεροι αντιγραφείς του κεφαλαίου αφαίρεσαν το «Ιησούς» από το «Ιησούς Βαραββάς» για να αποφύγουν τη σύγχυση με το όνομα του Χριστού και την ατίμωση του ονόματός του.

Το Abba ωστόσο έχει βρεθεί στη θέση προσωπικού ονόματος σε μία ταφή του 1ου αιώνα στη συνοικία Giv'at ha-Mivtar της Ιερουσαλήμ και εμφανίζεται ως τέτοιο συχνά στο τμήμα Γκεμαρά του Ταλμούδ, που χρονολογείται από το 200 ως το 400 μ.Χ. [σ.σ.: εδώ θα βάλω την παραπομπή, γιατί είναι κομβικό σημείο: Brown, Raymond E.: The Death of the Messiah, τόμος 1, Doubleday, Νέα Υόρκη 1994, σσ. 799-800]. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι τα ευρήματα αυτά υποστηρίζουν τη χρήση του όρου «βαραββάς» για τον γιο κάποιου συγκεκριμένου ανθρώπου που ονομαζόταν Abba ή Αββάς.

Διαφορετικές ερμηνείες

Σύμφωνα με τον ιστορικό Max Dimont η ιστορία του Βαραββά όπως εμφανίζεται στα Ευαγγέλια δεν είναι λογική από τη ρωμαϊκή πλευρά, καθώς παρουσιάζει τον εκπρόσωπο της ρωμαϊκής εξουσίας, τον Πόντιο Πιλάτο, υποστηριζόμενο από μία υπέρτερη στρατιωτική ισχύ, να δειλιάζει μπροστά σε ένα μικρό πλήθος άοπλων υπηκόων και να απελευθερώνει ένα καταδικασμένο για εξέγερση εναντίον της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οποιοσδήποτε Ρωμαίος κυβερνήτης είχε τολμήσει κάτι τέτοιο θα είχε γρήγορα αντιμετωπίσει ο ίδιος την εκτέλεση.

Ο Benjamin Urrutia, ένας από τους συγγραφείς του έργου Τα λόγια του Γιέσουα (The Logia of Yeshua: The Sayings of Jesus, 1996), συμφωνεί με μία ήδη γνωστή θεωρία στις βιβλικές σπουδές, κατά την οποία ο Yeshua Bar Abba ή Ιησούς Βαραββάς δεν είναι άλλος από τον Ιησού τον Ναζωραίο και ότι η επιλογή μεταξύ δύο κρατουμένων είναι μύθος. Ωστόσο ο Urrutia αντιτίθεται στην άποψη ότι ο Ιησούς Χριστός μπορεί να είχε ηγηθεί μιας βίαιης εξεγέρσεως κατά των Ρωμαίων ή να είχε σχεδιάσει κάτι τέτοιο, αφού είχε επανειλημμένα αποκηρύξει ισχυρά τη βία. Σύμφωνα με αυτή την άποψη ο Ιησούς πρέπει να υπήρξε ο οργανωτής και ηγέτης της εβραϊκής μη-βίαιης αντιστάσεως κατά των σχεδίων του Πιλάτου να στήσει τα ρωμαϊκά σύμβολα εξουσίας (με τον αετό) πάνω στο όρος του Ναού του Σολομώντος. Η ιστορία αυτής της επιτυχημένης αντιστάσεως δίνεται από τον Ιώσηπο, ο οποίος δεν αναφέρει το όνομα του επικεφαλής, αλλά δύο μόλις παραγράφους μετά αναφέρει τη σταύρωση του Χριστού από τον Πιλάτο, ένα εδάφιο του οποίου η αυθεντικότητα αμφισβητείται με πάθος [σ.σ.: για το σχετικό εδάφιο βλ. στην ανάρτηση Φλάβιος Ιώσηπος].

Η ιστορία ως πιθανή παραβολή

Η πρακτική της απελευθερώσεως ενός αιχμαλώτου υποστηρίζεται από τον Magee και άλλους ότι αποτελεί στοιχείο μιας συγγραφικής δημιουργίας του Ευαγγελιστή Μάρκου, που ήθελε να δώσει μία αντίθεση με τον αληθινό «υιό του Πατρός», με τη μορφή μιας παραβολής.

Αξίζει να προσθέσουμε μια αναφορά από εδώ: Ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Κλέρμοντ στην Καλιφόρνια Ντένις Μακντόναλντ υποθέτει ότι πηγή έμπνευσης για τον Ευαγγελιστή Μάρκο ήταν τα ομηρικά έπη και συγκεκριμένα η Οδύσσεια. Ο Οδυσσέας μπήκε στο παλάτι του ντυμένος σαν ζητιάνος, για να εξοντώσει τους μνηστήρες της Πηνελόπης. Η μεταμόρφωση του Οδυσσέα, λέει ο Μακντόναλντ, ήταν ένας τρόπος να κορυφωθεί η ένταση της ιστορίας και με τον ίδιο τρόπο χρησιμοποιήθηκε και το δίλημμα του Βαραββά και του Χριστού από τον Μάρκο στο Ευαγγέλιο.

Τι έχουμε να απαντήσουμε σε όλα αυτά;

1) Το γεγονός ότι το επεισόδιο με το Βαραββά παραδίδεται και από τα τέσσερα ευαγγέλια καλό είναι να προβληματίσει τους ερευνητές υπέρ της αξιοπιστίας του. Υπενθυμίζω ότι ένα επιχείρημα ενάντια στην ιστορικότητα της ανάστασης του Λαζάρου είναι η αναφορά της μόνον από ένα ευαγγέλιο (βλ. το άρθρο μας: Τεκμηριώνεται η ανάσταση του Λαζάρου;). Εδώ έχουμε συμφωνία και των τεσσάρων ευαγγελίων, άρα τέσσερις μαρτυρίες αντί για μία.

Θα το θέσω κάπως διαφορετικά: τα τέσσερα ευαγγέλια εκφράζουν τις τέσσερις αποστολικές παραδόσεις, τις μόνες που μας άφησαν γραπτά κείμενα, από τη συγκέντρωση των οποίων συγκροτήθηκε η Καινή Διαθήκη: του Πέτρου (κατά Μάρκον), του Παύλου (κατά Λουκάν), του Ιωάννη (το ομώνυμο) και των ιουδαιοχριστιανών (το κατά Ματθαίον). Συνεπώς, όλες οι αποστολικές παραδόσεις καταθέτουν το επεισόδιο με το Βαραββά ως ιστορικό γεγονός, πράγμα που εξυπακούεται ότι ενισχύει την αξιοπιστία του.

Αν υποθέσουμε ότι πρόκειται για μύθο, η πηγή του είναι προγενέστερη όλων των γραπτών αποστολικών παραδόσεων, ακόμη και του κατά Μάρκον. Το κατά Μάρκον δεν μπορεί να είναι πηγή μιας μυθικής διήγησης για το Βαραββά (την οποία υποτίθεται ότι υιοθέτησαν οι υπόλοιποι), διότι το όνομα «Ιησούς Βαραββάς» αναφέρεται μόνο στο κατά Ματθαίον (και πάλι, μόνο σε κάποια χειρόγραφα), όχι στο κατά Μάρκον. Αυτό, κατά το άρθρο που παραθέσαμε στην αρχή, υποτίθεται ότι ήταν «το πλήρες όνομα του», αλλά, αν είναι έτσι, το γνωρίζει το κατά Ματθαίον, ενώ το αγνοεί το κατά Μάρκον.

Η ιδέα βεβαίως ότι το επεισόδιο αυτό είναι επιρροή της ομηρικής Οδύσσειας στο κατά Μάρκον, και συγκεκριμένα από τη μεταμόρφωση του Οδυσσέα σε ζητιάνο, πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν έχει καμία σχέση, όχι μόνο με την πραγματικότητα, αλλά ούτε και με τη λογική.

Εκτός των ευαγγελίων, αξίζει να επισημάνουμε ότι και στις Πράξεις των αποστόλων γίνεται άμεση, αλλά και έμμεση, αναφορά στο Βαραββά. Η άμεση αναφορά γίνεται από τον απόστολο Πέτρο, στη δεύτερη ομιλία του ενώπιον του ιουδαϊκού πλήθους, στο κεφάλαιο 3, στίχοι 13-14, όπου ο απόστολος λέει: «ον υμείς μεν παρεδώκατε και ηρνήσασθε αυτόν κατά πρόσωπον Πιλάτου, κρίναντος εκείνου απολύειν· υμείς δε τον άγιον και δίκαιον ηρνήσασθε, και ητήσασθε άνδρα φονέα χαρισθήναι υμίν». Μάλιστα εδώ δεν αναφέρεται καν το όνομά του, πράγμα που σημαίνει ότι δεν ενδιαφέρει ως αλληγορία.

Η έμμεση αναφορά έχει γίνει λίγο πριν, στο κεφ. 2, στίχος 36, στην ομιλία του αποστόλου Πέτρου κατά την πεντηκοστή: «τούτον τον Ιησούν ον υμείς εσταυρώσατε». Το ότι ο απόστολος ενοχοποιεί όλον τον ιουδαϊκό όχλο για τη σταύρωση του Χριστού παραπέμπει στις απαιτήσεις του όχλου κάτω από το μπαλκόνι του Πιλάτου.

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι οι ακροατές της ομιλίας – ή τουλάχιστον πολλοί από αυτούς – αποδέχτηκαν την κατηγορία και ρώτησαν «τι ποιήσομεν, άνδρες αδελφοί;», ο δε Πέτρος τους απάντησε: «μετανοήσατε, και βαπτισθήτω έκαστος υμών επί τω ονόματι Ιησού Χριστού εις άφεσιν αμαρτιών, και λήψεσθε την δωρεάν του Αγίου Πνεύματος. υμίν γαρ εστίν η επαγγελία και τοις τέκνοις υμών και πάσι τοις εις μακράν, όσους αν προσκαλέσηται Κύριος ο Θεός ημών» (Πράξεις, 2, 37-39). Αυτό φανερώνει ότι κανένα συναίσθημα αντισημιτισμού δεν κυριαρχούσε στην πρώτη Εκκλησία, αλλά μόνο διάθεση σωτηρίας ακόμη και εκείνων που έφεραν ευθύνη για τη σταύρωση του Χριστού. Και ακριβώς το ίδιο σκεπτικό κληρονόμησε η Ορθόδοξη Εκκλησία όλων των αιώνων, ασχέτως ότι κατά διαστήματα (κυρίως στη μεσαιωνική δύση, που παρέκκλινε εντελώς από το χριστιανικό μήνυμα) σημειώθηκαν όντως τέτοια κρούσματα. Περί του θέματος βλ. στο κεφάλαιο Η αγάπη της Ορθοδοξίας προς τους Ιουδαίους από το άρθρο Γιατί οι Εβραίοι δεν πιστεύουν ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο Μεσσίας.

Αν λοιπόν υποθέσουμε ότι το επεισόδιο με το Βαραββά είναι μυθικό, ποιος το κατασκεύασε τόσο νωρίς, ώστε εισήχθη ομόφωνα και στα τέσσερα ευαγγέλια και αναφέρεται από τις Πράξεις ως στοιχείο της ομιλίας του αποστόλου Πέτρου στους Ιουδαίους λίγες μόλις μέρες μετά τη σταύρωση και ανάσταση του Χριστού; Σημειωτέον ότι τα τρία «συνοπτικά» ευαγγέλια κατά Ματθαίον, Μάρκον και Λουκάν συντάχθηκαν πριν από το 60 μ.Χ., όπως τεκμηριώνεται από τις Πράξεις των αποστόλων, η διήγηση των οποίων διακόπτεται σε γεγονότα που αντιστοιχούν σε αυτή την εποχή, ενώ παραλείπονται τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν. Συνεπώς, μιλάμε για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα, στο οποίο δεν προλάβαινε η ιστορία του Ιησού Χριστού όχι μόνο να νοθευτεί με μυθικές διηγήσεις (γεγονότων που υποτίθεται ότι συνέβησαν δημόσια!), αλλά και οι διηγήσεις αυτές να εισαχθούν στα γραπτά κείμενα όλων των αποστολικών παραδόσεων και να μη διασώζεται ούτε μία αντίρρηση, είτε από πλευράς χριστιανών είτε από πλευράς εθνικών ή Ιουδαίων.

Η αναφορά του επεισοδίου στο λεγόμενο Ευαγγέλιο του Πέτρου αναμφίβολα προσθέτει μια μαρτυρία, είναι όμως μεταγενέστερη, του 2ου αιώνα.

2) Αν υποθέσουμε ότι το επεισόδιο με το Βαραββά είναι αλληγορικός μύθος, σε ποιους απευθύνεται; Στους Ιουδαίους, στους χριστιανούς ή στους εθνικούς;

Τους εθνικούς τους ξεχνάμε, γιατί για εκείνους ούτε το όνομα Βαραββάς θα σήμαινε τίποτε, ούτε η τελετή του αποδιοπομπαίου τράγου. Για τους Ιουδαίους πάλι, υπάρχει ένα πρόβλημα: εκτός από το ότι εδώ ανατρέπεται το σκεπτικό του αποδιοπομπαίου τράγου (ο «καλός» γίνεται εξιλαστήριο θύμα και όχι ο «κακός»), πρέπει να επισημάνουμε ότι οι Εβραίοι δεν ονόμαζαν το Θεό «Πατέρα», αλλά «Κύριο» (βλέπουμε κάποιες σπάνιες αναφορές, π.χ. Σοφία Σολομώντος 14, 3, Σοφία Σειράχ 23, 1. 4), και το Μεσσία τον χαρακτήριζαν μεν «Υιό του Θεού», αλλά όχι «Υιό του Πατρός». Συνεπώς, ο χαρακτηρισμός «Υιός του Πατρός» δεν σημαίνει για τους Εβραίους «Υιός του Θεού», ούτε είναι μεσσιανικός τίτλος, ώστε να προκαλεί κάποια αντιστοίχιση.

Τέλος, ούτε στους χριστιανούς μπορεί να απευθύνεται ένας τέτοιος αλληγορικός μύθος, διότι: α) κατά τους χριστιανούς ο Θεός έχει μόνον ένα Υιό («μονογενή», βλ. Ιωάνν. 1, 18. 3, 16 κ.α.), άρα η έννοια ενός δεύτερου, κακού «υιού του Θεού Πατρός» ανατρέπει εκ βάθρων το χριστιανικό μήνυμα, β) ο χριστιανισμός βασίστηκε εξαρχής στην προϋπόθεση ότι η ζωή, η δράση, ο θάνατος και η ανάσταση του Ιησού Χριστού είναι ιστορικά γεγονότα και όχι μύθοι ή αλληγορίες (βλ. π.χ. Α΄ Κορινθίους κεφ. 15, καθώς και Η Γέννηση του Χριστού στους αποστόλους Παύλο και Ιωάννη), συνεπώς ένας τόσο μελετημένος «μύθος», όπου πρέπει να αποκρυπτογραφηθούν κρυφά νοήματα, κανένα νόημα δεν έχει για τους χριστιανούς.

Τέλος, αν έχουμε μπροστά μας έναν αλληγορικό μύθο, πώς και η ίδια η Εκκλησία δεν τον ερμήνευσε ποτέ έτσι, ώστε να καταλάβουν οι χριστιανοί το υποτιθέμενο κρυφό νόημά του; Όπως έχουμε γράψει και αλλού, ένας μύθος εξυπηρετεί το σκοπό του όταν γίνει κατανοητός. Αν είναι τόσο περίτεχνα καλυμμένος και μάλιστα όλοι οι εμπλεκόμενοι επιμένουν ότι πρόκειται για πραγματικό γεγονός, για ποιο λόγο να τον επινοήσουν από την αρχή; Αν η ιστορία με το Βαραββά ήταν μύθος ή «παραβολή», το ξαναλέω, θα είχαμε και την ερμηνεία της, ώστε να επιτελέσει το σκοπό της. Τέτοιος αποσυμβολισμός όμως δεν υπάρχει.

3) Στα ευαγγέλια είναι φανερό ότι ο Πόντιος Πιλάτος θέλησε να γλιτώσει τον Ιησού από το θάνατο επηρεασμένος από τις παράξενες απαντήσεις του, όσο και από την κατά περίστασιν μυστηριώδη σιωπή του. Ακόμη και ένας ανάλγητος κατακτητής είναι δυνατόν να έχει συνειδησιακούς προβληματισμούς.

Εξάλλου, ο Πιλάτος δεν φοβήθηκε τους φτωχούς, άοπλους και κατακτημένους Ιουδαίους, ώστε να ενδώσει στις απαιτήσεις τους και να παραδώσει τελικά τον Ιησού στη σταύρωση (παρότι ασφαλώς δεν είχε λόγους ν’ αφήσει να εκδηλωθούν ταραχές για να απαλλάξει τον Ιησού από το θάνατο), αλλά το εκβιαστικό επιχείρημα της ιουδαϊκής ηγεσίας, ότι «εάν τούτον απολύσης, ουκ ει φίλος του Καίσαρος. πας ο βασιλέα εαυτόν ποιών αντιλέγει τω Καίσαρι» (Ιωάνν. 19, 12).

Το ότι δε γνωρίζουμε το έθιμο της απελευθέρωσης ενός θανατοποινίτη μπορεί να δικαιολογηθεί, γιατί δε γνωρίζουμε όλες τις λεπτομέρειες της ζωής της εποχής του Ιησού Χριστού. Επαναλαμβάνω ότι μια τέτοια ιστορική ανακρίβεια είναι απίθανο να είχε εισχωρήσει στα ευαγγέλια – και μάλιστα και στα τέσσερα, καθώς και στις Πράξεις των αποστόλων – τόσο λίγα χρόνια μετά τα γεγονότα, ακόμη και αν θεωρήσουμε ότι οι ευαγγελιστές ήταν ψεύτες και λαοπλάνοι και ότι οι ομιλίες του αποστόλου Πέτρου που καταγράφονται στις Πράξεις δεν έγιναν.

4) Το άρθρο αυτό κλείνει με την πολύτιμη πληροφορία του λήμματος που παραθέσαμε, ότι το όνομα Αββάς υπήρχε στην ιουδαϊκή αρχαιότητα ως κύριο όνομα: «Το Abba ωστόσο έχει βρεθεί στη θέση προσωπικού ονόματος σε μία ταφή του 1ου αιώνα στη συνοικία Giv'at ha-Mivtar της Ιερουσαλήμ και εμφανίζεται ως τέτοιο συχνά στο τμήμα Γκεμαρά του Ταλμούδ, που χρονολογείται από το 200 ως το 400 μ.Χ. [Brown, Raymond E.: The Death of the Messiah, τόμος 1, Doubleday, Νέα Υόρκη 1994, σσ. 799-800]. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι τα ευρήματα αυτά υποστηρίζουν τη χρήση του όρου “βαραββάς” για τον γιο κάποιου συγκεκριμένου ανθρώπου που ονομαζόταν Abba ή Αββάς». Αυτό σημαίνει ότι το Βαραββάς δεν είναι κάποιο εξωπραγματικό όνομα, αλλά ένας πατρωνυμικός χαρακτηρισμός παρόμοιος με τα Βαρτίμαιος, Βαρθολομαίος, Βαριωνάς, Βαρσαββάς, Βαρνάβας κ.λ.π. (Ματθ. 10, 3, και 16, 17, Μάρκ. 10, 46, Πράξ. 1, 23, και 4, 36 κ.α.), που συνηθίζονταν στους Ιουδαίους. Άρα, αν δεχτούμε ως ακριβή τη λεπτομέρεια που διέσωσαν κάποια χειρόγραφα του κατά Ματθαίον («Ιησούς Βαραββάς»), ο άνθρωπος εκείνος ονομαζόταν Ιησούς (σύνηθες όνομα) γιος του Αββά.

Η Αγία και Μεγάλη Πέμπτη

Τι και πώς

Δύο βασικά γεγονότα χαρακτηρίζουν τις ιερές ακολουθίες της Αγίας και Μεγάλης Πέμπτης: ο Μυστικός Δείπνος του Κυρίου Ιησού Χριστού με τους μαθητές Του και η προδοσία του Ιούδα. Το βαθύτερο νόημα και των δύο αυτών γεγονότων είναι η αγάπη. 

Ο Μυστικός Δείπνος είναι η εσχατολογική αποκάλυψη της σωτηριώδους αγάπης του Θεού για τον άνθρωπο, της αγάπης που είναι η καρδιά της σωτηρίας. Η προδοσία του Ιούδα αποκαλύπτει ότι η αμαρτία, ο θάνατος και η αυτοκαταστροφή οφείλονται επίσης στην αγάπη· αλλά σε μια αγάπη καταστροφική, μια αγάπη που διαιρεί, διαλύει και οδηγεί εκεί που κάθε άλλο παρά αγάπη κυριαρχεί. Ακριβώς εδώ βρίσκεται το μυστήριο τούτης της μοναδικής ημέρας, της Μεγάλης Πέμπτης. Οι ιερές ακολουθίες της, όπου το φως και το σκοτάδι, η χαρά και η λύπη είναι παράξενα αναμειγμένα, μας προκαλούν σε μια επιλογή από την οποία εξαρτάται ο τελικός προορισμός του καθενός από μας.

 

«Προ δε της εορτής του Πάσχα ειδώς ο Ιησούς ότι ελήλυθεν αυτού η ώρα… αγαπήσας τους ιδίους τους εν τω κόσμω, εις τέλος ηγάπησεν αυτούς…» (Ιω. 13, 1). Για να καταλάβουμε το νόημα του μυστικού Δείπνου θα πρέπει να τον δούμε σαν τέλος της μεγαλειώδους ενέργειας της Θείας Αγάπης, η οποία άρχισε με τη δημιουργία του κόσμου και τώρα ολοκληρώνεται με το Θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού.

«Ο Θεός αγάπη εστίν» (Α’ Ιω. 4, 8). Και το πρώτο δώρο της Αγάπης ήταν η ζωή. Το νόημα και το περιεχόμενο της ζωής ήταν η κοινωνία. Για να ζήσει ο άνθρωπος έπρεπε να τρώει και να πίνει, να συμμετέχει στη ζωή του κόσμου. Έτσι ο κόσμος ήταν θεία αγάπη που έγινε τροφή, έγινε Σώμα του ανθρώπου. Και όντας ζωντανός, δηλαδή συμμετέχοντας στον κόσμο, ο άνθρωπος έπρεπε να ζει σε κοινωνία με τον Θεό, να βρει νόημα στον Θεό, να βρει σ’ Αυτόν το περιεχόμενο και το τέλος της ζωής του. Κοινωνία με τον κόσμο – το δημιούργημα του Θεού – ήταν πραγματική κοινωνία με τον Θεό.

 

Ο άνθρωπος έλαβε την τροφή του από τον Θεό και κάνοντας την σώμα του και ζωή του, πρόσφερε ολόκληρο τον κόσμο στον Θεό μεταμορφώνοντας τον σε ζωή «εν Χριστώ». Η αγάπη του Θεού έδωσε στον άνθρωπο ζωή, η αγάπη του ανθρώπου για τον Θεό μεταμόρφωσε αυτή τη ζωή σε κοινωνία με τον Θεό. Αυτός ήταν ο Παράδεισος. Η ζωή στον παράδεισο ήταν, πραγματικά, ευχαριστιακή . Μέσα από τον άνθρωπο και την αγάπη του για τον Θεό, όλη η δημιουργία επρόκειτο να αγιαστεί και να μεταμορφωθεί σ’ ένα μυστήριο της Θείας Παρουσίας και ο άνθρωπος θα ήταν ο λειτουργός αυτού του μυστηρίου.

Με την αμαρτία όμως ο άνθρωπος έχασε αυτή την ευχαριστιακή ζωή. Την έχασε γιατί έπαψε να βλέπει τον κόσμο σαν μέσο επικοινωνίας με τον Θεό, και τη ζωή του σαν ευχαριστία, σαν λατρεία και ευγνωμοσύνη… Αγάπησε τον εαυτό του για τον εαυτό του και τον κόσμο για τον κόσμο. Έκανε τον εαυτό του και τον κόσμο αυτοσκοπό. Αγάπησε τόσο τον εαυτό του ώστε τον έκανε το κέντρο, το περιεχόμενο και το τέλος της ύπαρξης του. Πίστεψε ότι η πείνα και η δίψα του, δηλαδή η εξάρτηση της ζωής του από τον κόσμο, θα μπορούσε να ικανοποιηθεί από αυτόν τον κόσμο, από την τροφή που προσφέρει ο κόσμος. 

Αλλά ο κόσμος και η τροφή, από τη στιγμή που αποχωρίζονται από το αρχικό μυστηριακό νόημα τους – σαν μέσα επικοινωνίας με τον Θεό – από τη στιγμή που δεν προσλαμβάνονται σαν δώρα του Θεού και δεν ικανοποιούν την πείνα και τη δίψα για τον Θεό, παύουν να προσφέρουν κάποια ικανοποίηση και κάποιο πλήρωμα. Με αλλά λόγια, όταν ο Θεός δεν είναι πια το αληθινό περιεχόμενο και το νόημα της ζωής του κόσμου, παύει να ικανοποιείται η πείνα και η δίψα γιατί ο κόσμος δεν έχει αυτοζωή… Έτσι τοποθετώντας σ’ αυτά την αγάπη του ο άνθρωπος ξέκοψε από το μόνο αντικείμενο όλης της αγάπης, όλης της πείνας, όλων των επιθυμιών. Και πέθανε. Πέθανε γιατί ο θάνατος είναι η αναπόφευκτη «αποσύνθεση» της ζωής της ξεκομμένης από τη μόνη πηγή και το αυθεντικό περιεχόμενο.

Ο άνθρωπος αντί να βρει ζωή σ’ αυτόν τον κόσμο και στην τροφή που του προσφέρει ο κόσμος, βρήκε το θάνατο. Η ζωή έγινε πια κοινωνία με το θάνατο αντί να μεταμορφώνει τον κόσμο μέσα από την πίστη, την αγάπη, τη λατρεία του Θεού και την κοινωνία μαζί Του. Ο άνθρωπος υποτάχτηκε εξ ολοκλήρου στον κόσμο, έπαψε να είναι ο λειτουργός του και έγινε ο σκλάβος του. Με την αμαρτία του ολόκληρος ο κόσμος έγινε ένα απέραντο νεκροταφείο όπου οι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι σε θάνατο διότι είναι «καθήμενοι εν χώρα και σκιά θανάτου…» (Ματθ. 4, 16).

 

Αν και ο άνθρωπος πρόδωσε, ο θεός όμως έμεινε πιστός στον άνθρωπο, δεν έστριψε τα νώτα του. «Ου γαρ απεστράφης το πλάσμα σου εις τέλος, ο εποίησας Αγαθέ, ουδέ επελάθου έργου χειρών σου, αλλ’ επεσκέψω πολυτρόπως δια σπλάχνα ελέους σου». (Ευχή από τη Θεία Λειτουργία του Μεγ. Βασιλείου). Ένα καινούργιο θεϊκό έργο άρχισε· το έργο της απολύτρωσης και της σωτηρίας. Και ολοκληρώθηκε, το έργο αυτό, με τον Χριστό, τον Υιό του Θεού, ο οποίος, για να επανορθώσει τον άνθρωπο στο «αρχαίο κάλλος» του και να επαναφέρει τη ζωή στο επίπεδο της κοινωνίας με το Δημιουργό της, έγινε Άνθρωπος. Προσέλαβε την ανθρώπινη φύση μας με όλα τα χαρακτηριστικά της: την πείνα, τη δίψα, τη λαχτάρα για αγάπη, για ζωή. 

Στο πρόσωπο του ενανθρωπίσαντος Χριστού αποκαλύφθηκε η αληθινή ζωή η οποία είχε αρχικά δοθεί στον άνθρωπο σαν πλήρης και τέλεια Ευχαριστία, σαν πλήρης και τέλεια κοινωνία με τον Θεό. Ο Θεάνθρωπος Χριστός αρνήθηκε τον βασικό ανθρώπινο πειρασμό: να ζήσει «επ’ άρτω μόνο». Αποκάλυψε ότι ο Θεός και η Βασιλεία Του είναι ο πραγματικός άρτος, η πραγματική ζωή του ανθρώπου. Αυτή την τέλεια ευχαριστιακή Ζωή, τη γεμάτη από τον Θεό – και κατά συνέπεια θεία και αθάνατη ζωή – την έδωσε σε όλους τους πιστούς Του. Δηλαδή οι πιστοί στον θεό βρίσκουν σ’ Αυτόν το νόημα και το περιεχόμενο της ζωής τους. Ακριβώς αυτό είναι το βαθύτερο, το υπέροχο νόημα του Μυστικού Δείπνου.

 

Ο Ιησούς Χριστός πρόσφερε τον Εαυτό Του σαν την αληθινή, την ουσιαστική τροφή του άνθρωπου, γιατί η ζωή του Χριστού είναι η αληθινή ζωή. Έτσι η κίνηση της Θείας Αγάπης που είχε αρχίσει στον Παράδεισο με την προσφορά του Θεού «από παντός ξύλου εν τω Παραδείσω βρώσει φάγη» (γιατί τροφή είναι η ζωή του ανθρώπου) φτάνει τώρα στην αποκορύφωση της με κείνο το θεϊκό «λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου…» (γιατί ο Θεός είναι η ζωή του ανθρώπου). Ο Μυστικός Δείπνος, λοιπόν, είναι η αποκατάσταση του Παραδείσου της τρυφής , αποκατάσταση της ζωής σαν Ευχαριστία και Κοινωνία.

Αλλά αυτή η ώρα της έσχατης Αγάπης είναι επίσης και η ώρα της έσχατης προδοσίας. Ο Ιούδας εγκαταλείπει το φως που πλημμύριζε το «Μέγα Ανώγαιον» και μπαίνει στο σκοτάδι. «Λαβών ουν το ψωμίον εκείνος ευθέως εξήλθεν · ην δε νυξ» (Ιω. 13, 30). Γιατί έφυγε; Διότι αγαπούσε, απαντάει το Ευαγγέλιο. Και αυτή η μοιραία (θανατηφόρα) αγάπη τονίζεται επαναληπτικά στους ύμνους της Μεγάλης Πέμπτης. «Ο τρόπος σου δολιότητος γέμει, παράνομε Ιούδα· νοσών γαρ φιλαργυρίαν, εκέρδησας μισανθρωπίαν· ει γαρ πλούτον ηγάπας, τι τω περί πτώχειας διδάσκοντι εφοίτας; ει δε και εφίλεις, ίνα τι επώλεις τον ατίμητον;…». 

Δεν έχει σημασία το γεγονός ότι αντικείμενο της αγάπης του Ιούδα ήταν ο «χρυσός». Ο χρυσός, το χρήμα, εδώ αντιπροσωπεύει όλες τις διεστραμμένες και καταστρεπτικές αγάπες που οδηγούν τον άνθρωπο στην άρνηση του Θεού. Είναι, στην πραγματικότητα αγάπη κλεμένη από τον Θεό και ακριβώς γι’ αυτό ο Ιούδας είναι ο κλέφτης. Και όταν κάποιος δεν αγαπάει τον Θεό και γενικά η αγάπη του δεν προέρχεται από τον Θεό, ακόμα και τότε ο άνθρωπος αγαπάει και επιθυμεί – γιατί είναι δημιουργημένος ν’ αγαπάει και η αγάπη είναι η φύση του – αλλά ένα σκοτεινό και αυτοκαταστροφικό πάθος τον οδηγεί στο θάνατο.

Κάθε χρόνο καθώς γιορτάζουμε τη μεγάλη αυτή ημέρα της Αγίας Πέμπτης και βυθιζόμαστε στο ατέρμονο φως της και στα απύθμενα βάθη των νοημάτων της ημέρας αυτής, η ίδια αποφασιστική ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από μας: εγώ ανταποκρίνομαι στην αγάπη του Θεού και την αποδέχομαι σαν ζωή μου, ή ακολουθώ τον Ιούδα μέσα στο σκοτάδι της νύχτας του;

Οι ακολουθίες της Μεγάλης Πέμπτης περιλαμβάνουν τον Όρθρο, τον Εσπερινό και ακολουθεί η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Παλαιά στους Καθεδρικούς Ναούς τελούσαν την ειδική ακολουθία του «Νιπτήρος» μετά τη Θεία Λειτουργία. Σήμερα αυτό γίνεται σε ελάχιστα μοναστήρια. Ενώ ο Διάκονος διαβάζει το Ευαγγέλιο, ο Επίσκοπος (ή ο Ηγούμενος) πλένει τα πόδια δώδεκα ιερέων (ή μοναχών), γεγονός που θυμίζει ότι η αγάπη του Χριστού είναι το θεμέλιο της ζωής της Εκκλησίας και χαρακτηρίζει όλες τις σχέσεις μέσα στην Εκκλησία. 

Επίσης στις πρώτες Αυτοκέφαλες Εκκλησίες συνηθιζόταν παλαιά να γίνεται τη Μεγάλη Πέμπτη η ακολουθία του Αγίου Μύρου το οποίο χρησιμοποιείται στο μυστήριο του Αγίου Χρίσματος. Σήμερα όμως το Άγιο Μύρο ετοιμάζεται μόνο στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως σε ειδική ακολουθία τη Μεγάλη Πέμπτη. Στην ακολουθία αυτή παίρνουν μέρος ο Οικουμενικός Πατριάρχης, o ι Μητροπολίτες και όλος ο κλήρος του Αγίου Θρόνου. Με το Άγιο Χρίσμα που παίρνουμε μετά τη βάπτιση μας δεχόμαστε τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος. Έτσι η καινούργια αγάπη, που φέρνει ο Χριστός στη γη, μας σφραγίζει την ημέρα που, σαν νέα μέλη, μπαίνουμε στην Εκκλησία.

Στον Όρθρο τα τροπάρια τονίζουν το θέμα της ημέρας που είναι η αντίθεση ανάμεσα στην αγάπη του Χριστού και στην «ακόρεστη ψυχή» του Ιούδα. Ένα από τα πολλά τροπάρια μας λέει:
«Ότε οι ένδοξοι Μαθηταί, εν τω νιπτήρι του Δείπνου εφωτίζοντο, τότε Ιούδας ο δυσσεβής φιλαργυρίας νοσήσας εσκοτίζετο· και ανόμοις κριταίς σε τον δίκαιον Κριτήν παραδίδωσι. Βλέπε χρημάτων εραστά, τον δια ταύτα αγχόνη χρησάμενον· φεύγε ακόρεστον ψυχήν, την Διδασκάλω τοιαύτα τολμήσασαν. Ο περί πάντας αγαθός, Κύριε, δόξα σοι»

Το Ευαγγελικό ανάγνωσμα (Λουκά 22, 1-39) είναι η εξιστόρηση των γεγονότων που έγιναν σε κείνο το «ανώγαιον μέγα εστρωμένον». Ακολουθεί ο ωραιότατος κανόνας – γεμάτος με θεολογικά νοήματα – ποίημα Κοσμά Μονάχου: «Τμηθείση τμάται, πόντος ερυθρός…». Αυτός μας δίνει την ώθηση για αυτοσυγκέντρωση και σκέψη πάνω στο εσχατολογικό νόημα του Μυστικού Δείπνου. Ο τελευταίος Ειρμός της 9ης Ωδής μας καλεί να πάρουμε μέρος στο αθάνατο τραπέζι που με δεσποτική φιλοξενία μας παρέχει ο Κύριος:

«Ξενίας δεσποτικής και αθανάτου τραπέζης, εν υπερώω τόπω, ταις υψηλαίς φρεσί, πιστοί, δεύτε απολαύσωμεν, επαναβεβηκότα Λόγον, εκ του Λόγου μαθόντες, ον μεγαλύνομεν»

Στον Εσπερινό μετά το «Κύριε, εκέκραξα προς σε…» στα ιδιόμελα των Αίνων που ακολουθούν τονίζεται η φοβερή πνευματική παρακμή του Ιούδα: Η προδοσία. Αντιπροσωπευτικό είναι το εξής στιχηρό:

«Ιούδας ο δούλος και δόλιος, ο μαθητής και επίβουλος, ο φίλος και διάβολος, εκ των έργων απεφάνθη. Ηκολούθει γαρ τω Διδασκάλω, και καθ’ εαυτόν εμελέτα την προδοσίαν · έλεγεν εν εαυτώ · Παραδώσω τούτον, και κερδήσω τα συναχθέντα χρήματα · Επεζήτει δε και το μύρον πραθήναι, και τον Ιησούν δόλω κρατηθήναι · Απέδωκεν ασπασμόν, παρέδωκε τον Χριστόν και ως πρόβατον επί σφαγήν, ούτως ηκολούθει, ο μόνος εύσπλαχνος και φιλάνθρωπος»

Μετά την Είσοδο του ιερού Ευαγγελίου διαβάζονται τρία αναγνώσματα από την Παλαιά Διαθήκη:

1) Έξοδος 19, 10-19. Ο Θεός «εν γνόφω» κατέρχεται στο όρος Σινά και ο Μωυσης με το λαό εξέρχεται σε συνάντηση Του. Αυτό προεικονίζει την έλευση του Χριστού στον κόσμο και μάλιστα στην Ευχαριστιακή συνάντηση.

2) Ιώβ 38, 1-23, 42, 1-5. Ο Θεός συνομιλεί με τον Ιώβ, και ο Ιώβ άπαντα: «… τις δε αναγγέλλει μοι α ουκ ήδειν, μεγάλα και θαυμαστά, α ουκ επιστάμην;» Και αυτά τα «μεγάλα και θαυμαστά» εκπληρώνονται τώρα σε τούτο το υπέρλαμπρο «Ανώγαιον» με τα ύψιστα Δώρα: το Σώμα και το Αίμα του Χριστού.

3) Ησαΐας 50, 4-11. Οι προφητείες για τα Πάθη του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. «Τον νώτον μου έδωκα εις μάστιγας, τας δε σιαγόνας μου εις ραπίσματα, το δε πρόσωπον μου ουκ απέστρεψα από αισχύνης εμπτυσμάτων…»

Στον Απόστολο διαβάζεται από την Α’ προς Κορινθίους Επιστολή (11, 23-32) η περιγραφή του Μυστικού Δείπνου και το νόημα της Θείας Κοινωνίας όπως τα δίνει ο Απόστολος Παύλος.

Το Ευαγγελικό ανάγνωσμα που ακολουθεί, είναι το μεγαλύτερο σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, και είναι κομμάτια και από τα τέσσερα Ευαγγέλια. Αναφέρει όλη την ιστορία του Μυστικού Δείπνου, της προδοσίας του Ιούδα, και της σύλληψης του Ιησού Χριστού στον κήπο της Γεσθημανής.

Ακολουθεί η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, όπου αντί του Χερουβικού Ύμνου και του Κοινωνικού ψάλλεται ο ύμνος που λέμε πάντα πριν από τη Θεία Κοινωνία:

«Του Δείπνου σου του μυστικού σήμερον, Υιέ Θεού, κοινωνόν με παράλαβε · ου μη γαρ τοις εχθροίς σου το μυστήριον είπω, ου φίλημα σοι δώσω, καθάπερ ο Ιούδας. Αλλ’ ως ο ληστής ομολογώ σοι · Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τη Βασιλεία σου».

 

Πρωτοπρεσβυτέρου Αλεξάνδρου Σμέμαν, Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ, Σύντομη λειτουργική εξήγηση των ημερών της Μεγάλης Εβδομάδας. Εκδ. Ακρίτας 1990.

Για την αναστάσιμη θεία λειτουργία του 2021 (έναρξη ακολουθίας 9 μ.μ.)...

 

 

Σεβαστοί πατέρες και αγαπητοί αδελφοί, 

Με το σημείωμα αυτό θα ήθελα να διαβεβαιώσω την αγάπη σας ότι, είτε στις 12 είτε στις 9 μ.μ., είτε με πλήρη την ακολουθία του όρθρου (όπως αναμφίβολα θα έπρεπε) είτε παραλείποντάς την, εμείς θ' αναστήσουμε το Χριστό μας και φέτος, όπως κάθε χρόνο, με τη βοήθεια και η δύναμη του Θεού.

Επίσης, διαβεβαιώνουμε ότι αγαπάμε πάντα τη Μητέρα μας, την Εκκλησία, και δεν πρόκειται να τη μαλώσουμε που κάνει ό,τι νομίζει καλύτερο, για να μπορέσουν να εκκλησιαστούν οι ορθόδοξοι χριστιανοί χωρίς να τραβολογιούνται από την αστυνομία και χωρίς να πληρώνουν πρόστιμα (όπως και οι ιερείς μας). Και όχι μόνο δεν θα τη μαλώσουμε, αλλά δεν θέλουμε και ν' ακούμε να τη μαλώνουν οι άλλοι, ακόμη κι αν θεωρήσουμε ότι έκανε λάθος.

Διότι, καλά να μαλώνουν την Εκκλησία οι εχθροί της και εχθροί των ανθρώπων, αλλά να τη μαλώνουν και οι ορθόδοξοι χριστιανοί, τα παιδιά της, είναι κάτι που δεν το αντέχει και δεν το σηκώνει ούτε ο νους ούτε η καρδιά μας.

Δυστυχώς, αδελφοί, στην κριτική που με τόση δριμύτητα ασκείται φέτος στην ποιμαίνουσα Εκκλησία για το θέμα της αναστάσιμης ακολουθίας, διακρίνουμε άφθονο εγωισμό και μπόλικη αγανάκτηση, αλλά ελάχιστη αγάπη, ταπεινοφροσύνη, κατανόηση και συγχωρητικότητα. Και όλο αυτό, αδελφοί, ξαναλέω το "αδελφοί", κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον, δεν είναι ζήλος ορθοδοξίας, αλλά αυτό που με μια λέξη ονομάζεται ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ.

Κάποιοι αρχιερείς μας και όσοι άλλοι κληρικοί επιμένουν να τελέσουν την αναστάσιμη ιερά ακολουθία από τις 11 μ.μ., όπως συνήθως, καλώς ίσως πράττουν, αλλά η τόση αγανάκτηση και η επιμονή μας ότι η ποιμαίνουσα Εκκλησία έπρεπε πάση θυσία να συγκρουστεί με το Κράτος γι' αυτό το θέμα, για μας είναι απλώς άτοπη. Για μια ακόμη φορά, νομίζω, διυλίζουμε τον κώνωπα.

Να πούμε ότι η Εκκλησία έπρεπε να έχει συγκρουστεί με το Κράτος π.χ. για τα δικαιώματα των εργαζομένων, που έχουν καταπατηθεί ασύστολα τα τελευταία χρόνια, για τις ελλείψεις στην Παιδεία και την Υγεία και όλα τα άλλα κοινωνικά προβλήματα, θα το καταλάβαινα. Ότι θα έπρεπε να αντιμετωπίσει κατά μέτωπον τις πολυεθνικές, που ελέγχουν τη ζωή και τη σκέψη μας και εκμεταλλεύονται ολόκληρους λαούς για τα συμφέροντά τους, μάλιστα!... Να ανοίξουμε πόλεμο για την ώρα τέλεσης της πασχάλιας ακολουθίας, λυπάμαι, αλλά δεν το καταλαβαίνω.

Φωτο από την ανάρτηση «Νόμιμα» προϊόντα δουλείας & ναρκωτικά…

Δεν αντιλαμβανόμαστε ότι το εορτολόγιο της Εκκλησίας και η λειτουργική της τάξη είναι δικά της και, αν κρίνει ότι συντρέχουν λόγοι, μπορεί να τα τροποποιήσει, είτε εκτάκτως είτε μόνιμα. Διαφωνούμε; Εντάξει. Λιθοβολούμε; Λάθος μας.

Υπενθυμίζω ότι, εδώ και πάρα πάρα πολλά χρόνια, πολλές από τις σημαντικότερες ακολουθίες της Μ. Σαρακοστής και της Μ. Εβδομάδας έχουν μεταφερθεί μισή μέρα νωρίτερα από την ώρα που προβλέπεται - και μάλιστα το προηγούμενο βράδυ, αντί του πρωινού. Έτσι ο Ακάθιστος Ύμνος π.χ. έπρεπε να τελείται το πρωί του Σαββάτου, ο Μέγας Κανών να ψάλλεται πρωί Πέμπτης και όχι βράδυ Τετάρτης, οι όρθροι της Μ. Εβδομάδας ΟΛΟΙ τελούνται βράδυ αντί πρωί (ενώ όρθρος = νωρίς το πρωί), ώστε η ακολουθία των Αγίων Παθών (12 Ευαγγέλια) θα έπρεπε να τελείται το πρωί της Μ. Παρασκευής, ο Επιτάφιος Θρήνος να ψάλλεται το πρωί του Μ. Σαββάτου, η θεία λειτουργία του Μ. Σαββάτου (που είναι ο εσπερινός της Αναστάσεως) να τελείται το βράδυ κ.λ.π. Αυτό αναφέρεται και στα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας που χρησιμοποιούνται αυτές τις ημέρες. Κι όμως, δεν βλέπουμε κάποια διαμαρτυρία για όλα αυτά. Γιατί λοιπόν εξαντλούμε το ζήλο μας στο να επικρίνουμε για μια ακόμη φορά τη Μητέρα μας, την Εκκλησία, για τις επιλογές της;

Γιατί δεν διαμαρτυρόμαστε σύσσωμοι, με τον ίδιο μάλιστα ζήλο, για την όντως μεγαλύτερη λειτουργική καινοτομία που πραγματοποίησε η Εκκλησία πριν από περίπου εκατό χρόνια, διασπώντας λειτουργικά τους ορθοδόξους σε δύο μερίδες και προκαλώντας ένα φρικτό σχίσμα που συνεχίζεται μέχρι σήμερα: την υιοθέτηση του νέου εορτολογίου; Γιατί δεν ζητούμε να επιστρέψουμε επιτέλους στο παλαιό εορτολόγιο, ώστε να συνεορτάζουμε τα Χριστούγεννα και όλες τις σταθερές εορτές με τους λοιπούς ορθόδοξους αδελφούς μας και όχι με την αιρετική δύση και να θεραπευτεί και το ημερολογιακό σχίσμα που μας ταλανίζει;

Γιατί δεν διαμαρτυρόμαστε για το ότι όντως από πολλά χρόνια ΔΕΝ ΤΗΡΕΙΤΑΙ ο κανόνας της 1ης Οικουμενικής Συνόδου για τον καθορισμό του Πάσχα (ότι πρέπει να είναι την Κυριακή μετά την πανσέληνο, που ακολουθεί την εαρινή ισημερία, με την προϋπόθεση ότι θα έπεται του ιουδαϊκού Πάσχα); Αυτό εδώ και χρόνια δεν τηρείται, διότι το αρχαίο πασχάλιο της Εκκλησίας χρειάζεται μεταρρύθμιση (αφήστε κάτω τις πέτρες, παρακαλώ, και μελετήστε το λίγο το ζήτημα - ευχαριστώ: Το ζήτημα του ημερολογίου και ο τρόπος καθορισμού της εορτής του Πάσχα). Αλλά κανείς δεν αρχίζει σταυροφορία γι' αυτό. Είναι ήσσονος σημασίας;

Όσο για την ιδέα ότι θα συνεορταστεί το δικό μας Πάσχα με το εβραϊκό ή ότι θα τελεστούν δύο θείες λειτουργίες την ίδια μέρα (το Μ. Σάββατο), ας μου επιτραπεί να διευκρινίσω ότι δεν τίθεται καν τέτοιο θέμα, διότι κατά το βυζαντινό ημερολόγιο, που τηρείται στην Εκκλησία, η μέρα αλλάζει με τη δύση του ηλίου, άρα λειτουργικά θα βρισκόμαστε ήδη στην Κυριακή του Πάσχα.

Ορθόδοξο Αφρικανόπουλο από τη Ζάμπια, Πάσχα 2019, από εδώ

Το χριστιανικό Πάσχα και το εβραϊκό

Για το εβραϊκό Πάσχα & το ζήτημα του υπολογισμού της ημερομηνίας του Ορθόδοξου Πάσχα, γράφει ο μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος (εδώ):

Υπάρχουν μερικοί που διαμαρτύρονται διότι πιστεύουν πως αν ξεκινήσει η Ακολουθία της Αναστάσεως στις 9 το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου θα αναγκασθούν να συνεορτάσουν το Πάσχα με το Εβραϊκό.
Στους λαϊκούς θα μπορούσα να συγχωρήσω την άγνοια. Σε κληρικούς όμως δυσκολεύομαι.
Το γράφω αυτό διότι οι Εβραίοι έχουν ήδη εορτάσει το Πάσχα τους. Φέτος το εόρτασαν σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο στις 27 Μαρτίου με 4 Απριλίου.
Θα με ρωτήσετε γιατί τότε στο Πασχάλιο αναγράφεται ως ημερομηνία του Νομικού Φάσκα η 1η Μαΐου.
Σας απαντώ. Ο υπολογισμός του Πάσχα είναι αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης μαθηματικής και αστρονομικής εξισώσεως. Το πρόβλημα βρίσκεται στο ότι εμείς οι Ορθόδοξοι δεν ακολουθούμε όλοι το ίδιο ημερολόγιο. Μερικές τοπικές εκκλησίες ακολουθούν το διορθωμένο Ιουλιανό και άλλες το παλαιό Ιουλιανό. Για να εορτάζουμε όλοι μαζί οι Ορθόδοξοι το Πάσχα υπολογίζουμε την εαρινή ισημερία με το παλαιό Ιουλιανό. Γνωρίζουμε όμως πως το παλαιό Ιουλιανό ημερολόγιο και ο κύκλος του Μέτωνος που χρησιμοποιούμε για τους κύκλους της Σελήνης έχουν σοβαρά σφάλματα.
Έτσι αρκετές φορές για εμάς η πρώτη Εαρινή Σελήνη είναι ουσιαστικά η δεύτερη σύμφωνα με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο και τα πραγματικά αστρονομικά δεδομένα.
Εν γνώσει μας κάνουμε τα στραβά μάτια στα αστρονομικά σφάλματα υπολογισμού διότι θέλουμε να συνεορτάσουμε το Πάσχα την ίδια ημέρα όλοι οι Ορθόδοξοι.
Η ημερομηνία που αναγράφεται στο Πασχάλιο για το Νομικό Φάσκα προέρχεται από τους εκκλησιαστικούς υπολογισμούς. Δεν προέρχεται από τον τρόπο που σήμερα υπολογίζουν οι Εβραίοι. Γι᾽ αυτό όπως και συμβαίνει φέτος οι Εβραίοι έχουν ήδη εορτάσει το δικό τους Πάσχα ενώ η 1 Μαΐου είναι μία ημερομηνία που προέκυψε από τα σφάλματα του εκκλησιαστικού υπολογισμού. Το γνωρίζουμε λοιπόν ότι στην 1η Μαΐου κανείς Εβραίος δεν πρόκειται να εορτάσει το Εβραϊκό Πάσχα. Εκτός αν θέλετε να ακολουθήσουν την δική μας σκέψη και πρακτική που περιέγραψα πριν.
Οπότε, όσοι είσθε κληρικοί μην δημιουργείτε σύγχυση στους πιστούς και όσοι είσθε λαϊκοί μη ταράζεσθε με όσα μακράν της πραγματικότητας ακούτε από μερικούς τάχα ειδήμονες.

Γόρτυνος: Να κάνουμε υπακοή σε ότι μας λέει η Εκκλησία

Θα κλείσουμε την παρούσα πονεμένη ανάρτηση με το λόγο ενός σπουδαίου - κατ' εμέ - ιεράρχη, θερμού, ορθόδοξου, αλλά και λογικού (επιτρέψτε μου), του Γόρτυνος Ιερεμία, ο οποίος θεωρώ ταπεινά ότι τοποθετεί τα πράγματα στη θέση τους. Γράφει (εδώ [εικ. από εδώ]):

1. Ἡ θεία λειτουργία τοῦ ἐφετινοῦ Πάσχα, Γορτύνιοι καί Μεγαλοπολίτες, ἀγαπητοί ἀδελφοί, καθορίστηκε ἀπό τήν ἁγία μας Ἐκκλησία νά τελεσθεῖ τήν 9η ἑσπερινή ὥρα τοῦ Σαββάτου. Ἔγινε καί γίνεται μεγάλη συζήτηση καί διαπληκτισμός γύρω ἀπό τό θέμα αὐτό, ἐνῶ θά ἔπρεπε νά ποῦμε ταπεινά ὅτι θά κάνουμε ὅ,τι μᾶς εἶπε ἡ Ἐκκλησία μας. Αὐτό συμβαίνει, γιατί στήν Ἑλλαδική μας ἰδιαίτερα Ἐκκλησία, ἐνῶ δέν ζοῦμε μέ ἀκρίβεια στήν προσωπική μας ζωή, ζητοῦμε καί ἀπαιτοῦμε ἀπό τήν Ἐκκλησία τήν ἀκρίβεια στά διάφορα προβλήματα πού ἀντιμετωπίζει καί χάριν τῶν πιστῶν της ἐφαρμόζει τήν οἰκονομία «ἄχρι καιροῦ». Καί αὐτό πού γίνεται εἶναι μεγάλη ἁμαρτία γιά ᾽μᾶς. Ναί! Ὅπως μᾶς λέγει ὁ μακαριστός ἅγιος πατήρ Ἐπιφάνιος, ὁ πλησίον σέ μᾶς, ἀπό τήν Καλαμάτα, «εἶναι ἀπαράδεκτος ἡ ἐφρμογή ὑφ᾽ ὑμῶν ἀκριβείας εἰς ζητήματα εἰς τά ὁποῖα ἡ Έκκλησία ἐφαρμόζει οἰκονομία» (βλ. βιβλίον του σελ. 180-182, Ἄρθρα, Μελέται – Ἐπιστολαί, τόμος Α´).

2. Ἀλλά καί γιά τήν Ἐκκλησία μας, ἀγαπητοί ἀδελφοί, ἡ ἡμέρα ἀρχίζει ἀπό τήν ἑσπέρα, μετά τήν λεγομένη Ἐνάτη ὥρα, μέ τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καλύτερα.Ἔτσι λοιπόν ἡ Θεία Λειτουργία τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου θά τελεστεῖ καί ἐφέτος ἡμέρα Κυριακή, ὄπως ἔτσι τελεῖται πάντοτε. Ναί, ἀλλά δέν ἀναστήθηκε ὁ Χριστός τήν 9η ὥρα! Ὄχι! Κανείς δέν ξέρει, ἀδελφοί μου, ποιά ὥρα ἀναστήθηκε ὁ Χριστός, κανείς δέν τόν εἶδε ἀναστάντα μετά τήν Ἀνάστασή του. Τά Εὐαγγέλια σιωποῦν στό θέμα αὐτό. Γι᾽αὐτόν ἀκριβῶς τόν λόγο δέν ἔχουμε καί εἰκόνα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοὐ, γιατί οἱ ἐμφανίσεις τοῦ Χριστοῦ εἶναι μετά ἀπό αὐτήν (βλ. τά Ἑωθινά Εὐαγγέλια).

3. Ἐμεῖς λοιπόν πρέπει, ἀδελφοί, νά κάνουμε ὑπακοή σέ ὅ,τι μᾶς λέγει ἡ Ἐκκλησία καί νά προσέξουμε νά ζοῦμε ἀναστημένη πνευματική ζωή, ὅπως ἁρμόζει σέ χριστιανούς πού ἔχουν ἀναστημένο Ἀρχηγό, τόν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό, τόν Θεό μας. Πέρα οἱ ἀσέβειες, πέρα τά μαλώματα καί πέρα οἱ κακίες μεταξύ μας.

Καλή Ἀνάσταση ἀδελφοί. 

Συμπλήρωμα 

Το Πάσχα «μας», η Ανάσταση του Χριστού «μας», η βοϊδάμαξα και οι 5 δόκιμοι μοναχοί της Μαδαγασκάρης…

ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ.