Το αρχιτεκτονικό μέτρο στην ελληνική θρησκευτικότητα (περί του ύψους των ναών)

 

Γερομοριάς

Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί ναοί, αλλά δεν υπάρχουν ψηλοί ναοί, τουλάχιστον σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ακόμα και η παράδοση των βορειότερων ορθόδοξων χωρών με ψηλούς και επιβλητικούς επίχρυσους τρούλους, στον ορθόδοξο νότο δεν βρήκε απήχηση. Στο Βουκουρέστι αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη η κατασκευή ενός πελώριου ναού του Σωτήρος με ύψος 127 μέτρα, που μοιάζει να προσπαθεί να ξεπεράσει το παλάτι του Τσαουσέσκου. Θα υπερβεί τον μητροπολιτικό ναό Πέτρου και Παύλου στην Αγία Πετρούπολη κατά 5 μέτρα ως τον ψηλότερο ορθόδοξο ναό στον κόσμο.

Η θρησκευτικότητα σε αυτόν τον τόπο μπορεί να έχει γνωρίσει στρεβλώσεις, αλλά δεν έχασε το αρχιτεκτονικό μέτρο. Ήδη από την εποχή της κλασικής αρχαιότητας οι Αθηναίοι δίσταζαν να ολοκληρώσουν τον ναό του Ολυμπίου Διός, γιατί δεν ήξεραν αν ένας τόσο μεγάλος ναός θα ευαρεστούσε τον Δία ή θα αποτελούσε "ύβριν". Είχε άλλωστε ξεκινήσει να τον κτίζει ο Πεισίστρατος, δηλαδή ένας τύραννος – μάλιστα ο Αριστοτέλης το φέρνει ως παράδειγμα στα Πολιτικά για να δείξει πώς ένα απολυταρχικό καθεστώς χρησιμοποιεί τη μνημειακή αρχιτεκτονική για να αποπροσανατολίσει τους πολίτες του από την ανελευθερία τους. 

Η Αθήνα της δημοκρατίας τον άφηνε ημιτελή και αφιέρωνε τους πόρους της στην κατασκευή του Παρθενώνα, με σαφώς μικρότερες διαστάσεις από του ναού του Διός, αυτές που του χάρισαν την απαράμιλλη αρμονικότητά του. Τον ναό του Διός θα ολοκλήρωνε πέντε αιώνες μετά ο αυτοκράτορας Αδριανός και θα αποκαλούνταν “μέγα του χρόνου γύμνασμα”.

Το σκεπτικό των γοτθικών ναών, ότι πρέπει να φτάσουν τον ουρανό, για τους Βυζαντινούς θα ήταν αλλαζονικό. Μόνον η Αγία Σοφία τόλμησε να φτάσει σε ύψος τα 56 μέτρα, ακολουθούσε πιθανότατα ο ναός των Αγίων Αποστόλων που χτίστηκε επίσης από τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο, αλλά γκρεμίστηκε από τους Οθωμανούς, και η Αγία Ειρήνη έρχονταν μάλλον τρίτη στα 35 μέτρα.

Οι οπλαρχηγοί του '21 είχαν κάνει το περίφημο “τάμα του Έθνους” για την κατασκευή ενός τεράστιου Ναού του Σωτήρος. Το σχέδιο, αν και έτυχε πολιτικής υποστήριξης από τον Καποδίστρια μέχρι και την περίοδο της Δικτατορίας, δεν υλοποιήθηκε ποτέ.