Σιωπή (Silence), η ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε για τα μαρτύρια των χριστιανών στην Ιαπωνία και τη «Σιωπή του Θεού» (& ένα δικό μας σχόλιο)...

Camera Stylo Online

Η πολυαναμενόμενη νέα ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε, Σιωπή, κυκλοφορεί στις ελληνικές αίθουσες την Πέμπτη 5 Ιανουαρίου 2017 από την Spentzos Film.

Περίληψη

Ο Πορτογάλος ιεραπόστολος Σεμπαστιάου Ροντρίγκες, φτάνει στην Ιαπωνία του 17ου αιώνα για να εμψυχώσει τους καταπιεζόμενους χριστιανούς Ιάπωνες, αλλά και να ανακαλύψει την αλήθεια που κρύβεται πίσω από την αποστασία του προκατόχου του, του έμπειρου ιεραπόστολου Φερέιρα, ο οποίος δεν άντεξε τα πολλαπλά μαρτύρια. O Ροντρίγκες θα βρεθεί, κι αυτός, σύντομα μπροστά σε τρομερά ηθικά διλήμματα αλλά κυρίως μπροστά στη σιωπή του Θεού, ο οποίος μοιάζει να αποδέχεται τα φριχτά βασανιστήρια, στα οποία υπόκεινται οι πιστοί Του.

 
Πληροφορίες για την παραγωγή

Το Silence – Σιωπή, η νέα πολυαναμενόμενη ταινία του βραβευμένου με Oscar Μάρτιν Σκορτσέζε για την Πίστη και την Θρησκεία, διηγείται την ιστορία δύο Πορτογάλων Ιεραποστόλων του 17ου αιώνα που αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας ένα ριψοκίνδυνο ταξίδι στην Ιαπωνία προκειμένου να αναζητήσουν τον αγνοούμενο μέντορα τους Πατέρα Φερέιρα και να διαδώσουν την Αλήθεια του Χριστιανισμού. Εκείνη την εποχή στην Ιαπωνία οι φεουδάρχες άρχοντες και οι διοικούντες Σαμουράι ήταν αποφασισμένοι να εξαφανίσουν τον Χριστιανισμό από τον τόπο τους. Οι Χριστιανοί διώκονταν και βασανίζονταν μέχρι να αποστατήσουν, δηλαδή να αποκηρύξουν την Πίστη τους διαφορετικά αντιμετώπιζαν έναν αργό και βασανιστικό θάνατο.



Ο Σκορσέζε σκηνοθέτησε το Silence – Σιωπή από ένα σενάριο που έγραψε με τον Τζέι Κοκς (Gangs of New York, The Age of Innocence). Η ταινία βασίζεται στο βραβευμένο μυθιστόρημα που έγραψε ο Σιουσάκου Έντο το 1966 και εξετάζει το πνευματικό και θρησκευτικό ερώτημα περί της σιωπής του Θεού μπροστά στον ανθρώπινο πόνο. Ο Σκορσέζε ξεκίνησε να δουλεύει το σενάριο με τον Κοκς στα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Στην ταινία εκτός από τους παγκοσμίως γνωστούς πρωταγωνιστές, συμπρωταγωνιστεί ο Ciarán Hinds (Munich) και μερικοί από τους πιο διάσημους ηθοποιούς της Ιαπωνίας, ανάμεσά τους οι Tadanobu Asano, Issey Ogata, Shinya Tsukamoto, Yoshi Oida Yosuke Kubozuka, Ryo Kase και Nana Komatsu.
Τα γυρίσματα της ταινίας ξεκίνησαν στις 31 Ιανουαρίου του 2015 στην Ταϊπέι της Ταϊβάν με τον σκηνοθέτη να δηλώνει ότι ήταν από τα πιο δύσκολα γυρίσματα που έχει κάνει ποτέ εξαιτίας της ιδιαιτερότητας των τοποθεσιών όπως καλύβες βουτηγμένες στην λάσπη ή βραχώδης λόφοι. Ο διευθυντής φωτογραφίας Ροντρίγκο Πιέτρο είχε τις δικές του προκλήσεις να αντιμετωπίσει αφού όπως χαρακτηριστικά λέει, πολλές σκηνές στο σενάριο είχαν μεγάλη διάρκεια με αποτέλεσμα να γυρίζονται για μέρες, όμως το τελικό αποτέλεσμα έπρεπε να δείχνει ότι όλα συνέβησαν μέσα σε λίγες στιγμές.
Με την ολοκλήρωση των γυρισμάτων και την έξοδο της ταινίας στους κινηματογράφους ο Μάρτιν Σκορτσέζε ολοκλήρωσε ένα όνειρο που δούλευε για 28 χρόνια.

Σκηνοθεσία: Martin Scorsese
Σενάριο: Jay Cocks και Martin Scorsese
Με τους:
Andrew Garfield ((The Amazing Spider Man, Hacksaw Ridge)
Adam Driver (Star Wars: The Force Awakens, Paterson)
Και τον Liam Neeson (Schindler’s List, Taken)
Η ταινία βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Shûsaku Endô και κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ. Το βιβλίο προλογίζει ο Martin Scorsese.
Διάρκεια: 159΄

Συνοπτική κριτική (4/5 Χρήστος Μήτσης)

Ένας υπαρξιακός, τελετουργικών ρυθμών και υποβλητικών εικόνων Σκορσέζε διασκευάζει με φιλοσοφικό σεβασμό και σκηνοθετικό δέος ένα αριστουργηματικό μυθιστόρημα του Σιουσάκου Έντο πάνω στη σιωπή του θεού και στο εκκωφαντικό ανθρώπινο μαρτύριο.

[δεν ξέρω τι να κάνω ανάμεσα στο μηδέν του Δανίκα και στα 4 αστεράκια του Μήτση μεγάλο το χάσμα θα βάλω το «χρυσό» 2,5/5. δεν είναι λίγο όμως για μια ταινία τόσο μεγάλης διάρκειας που ο άλλος έκανε 28 χρόνια να την κατασκευάσει;; είναι!! άρα ανεβαίνω στα 3/5. Με μπέρδεψε ο Σκορτσέζε, όχι ότι τα φιλοσοφικά και υπαρξιακά ερωτήματα που θέτει δεν στέκουν ή δεν έχουν ενδιαφέρον αλλά τώρα που γερνάω, τα πολύ «σύνθετα» πράγματα πάνω στη φιλοσοφία με κουράζουν. Είσαι παιδί μου με τον Θεό ή δεν είσαι;; Σιωπές του Θεού και παραμύθια. Αυτά είναι για τον Μπέργκμαν. Και κάτι δεκαετίες πριν. Αστειεύομαι !! Καλός είναι ο Σκορτσέζε, μεγάλο κεφάλαιο για τον κινηματογράφο, αλλά άμα πήγαινε να εξομολογηθεί πιπέρι στο στόμα θα του έβαζε ο πάτερ Γ.Κ.]. 

«Μήπως προσεύχομαι στη σιωπή;»

cinemag.gr

Είκοσι οχτώ χρόνια μετά τον «Τελευταίο Πειρασμό», μεταφορά του μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη στον κινηματογράφο, ο Μάρτιν Σκορσέζε τολμάει μία ακόμη βουτιά στα άδυτα του χριστιανισμού με το «Silence» («Σιωπή»).

Άλντα Δαλιάκα

To τρέιλερ που κυκλοφόρησε φανερώνει την επική γλώσσα της ταινίας και παράλληλα την ένταση των προσωπικών στιγμών. «Μήπως προσεύχομαι στη σιωπή;» διερωτάται ο Άντριου Γκάρφιλντ στο φινάλε. Μαζί με το τρέιλερ διαβάστε την εκτεταμένη συνέντευξη του Σκορσέζε στους NY Times, στην οποία αποκαλύπτει πως μετά από προσπάθειες 27 χρόνων, τελικά η «Σιωπή» έγινε με ένα μπάτζετ 46.5 εκατομ. $ και ένα συνεργείο 750 ατόμων. Με γυρίσματα στην Ταϊβάν, το ιστορικό φιλμ έχει ως πρωταγωνιστές τους Λίαμ Νίσον, Κεν Γουατανάμπε, Αντριου Γκάρφιλντ, Ανταμ Ντράιβερ και Ισέι Ογκάτα, ενώ μεγάλο μέρος του είναι στην ιαπωνική γλώσσα.

Το θέμα της -το βαθύτερο νόημα της θρησκευτικής πίστης- απασχολεί τον δημιουργό από την παιδική του ηλικία κι έχει εκφραστεί σε πολλαπλές εκδοχές όχι μόνο στον «Τελευταίο Πειρασμό», αλλά και στη βιογραφία του Δαλάι Λάμα «Kundun» ή έχει τρυπώσει ως αλληγορία σε γκανγκστερικές ταινίες του όπως οι «Κακόφημοι δρόμοι» και οι «Συμμορίες της Νέας Υόρκης». Έχοντας διαβάσει πριν από 25 χρόνια το βιβλίο του Εντο, ο σκηνοθέτης βάλθηκε να το μεταφράσει κινηματογραφικά γοητευμένος από την «περίπλοκη απλότητά του».

«Η θεματολογία είναι πολύ κοντά στην ιδιοσυγκρασία μου», έλεγε ο Σκορσέζε στις αρχές του 2014. «Με πηγαίνει πίσω στα χρόνια που μεγάλωσα στη Νέα Υόρκη, στη ζωή σε μια περιοχή που ήταν σκληρή, και ταυτόχρονα στην εκκλησία. Μοιάζει με τους "Κακόφημους δρόμους", κατά κάποιον τρόπο. Καταπιάνεται με πνευματικά θέματα σε έναν συγκεκριμένο, υλικό κόσμο. Εναν κόσμο όπου κατά κανόνα αποκαλύπτεται η χειρότερη πλευρά της ανθρώπινης φύσης».

Δεν είναι, ωστόσο, η πρώτη φορά που το εν λόγω βιβλίο μεταφέρεται στο σινεμά, καθώς υπάρχει και η ιαπωνική ταινία του 1971 από τον Μασαχίρο Σινόντα την οποία περιέργως ο Σκορσέζε, πιστός... σινεφίλ ο ίδιος, δεν έχει δει. Και φυσικά, δεν είναι η πρώτη φορά που οι ηρωικές προσπάθειες των ιησουιτών έχουν απασχολήσει τη σκοτεινή αίθουσα. Θυμίζουμε την «Αποστολή» (1986) του Ρόλαντ Τζόφι με τους Ρόμπερτ Ντε Νίρο και Τζέρεμι Αϊρονς για τους ιησουίτες ιερείς που πέθαναν ενώ προσπάθησαν να υπερασπιστούν τον 18ο αιώνα στη ζούγκλα της Νοτίου Αμερικής τους Ινδιάνους Γκουαράνι από τη δουλεία των Πορτογάλων.

Οπως και τη «Μεγάλη αποστολή» (1991) του Μπρους Μπέρεσφορντ, την οποία ο συγγραφέας Μπράιαν Μουρ προσάρμοσε στο σινεμά από το βιβλίο του «Black robe». Το φιλμ επικεντρώνεται σε έναν ιησουίτη που επιδιώκει να προσηλυτίσει τις ινδιάνικες φυλές του Καναδά.

Σε συνεργασία με τον κινηματογραφικό του συνσεναριογράφο Τζέι Κοκς, ο σκηνοθέτης κατάφερε να ολοκληρώσει το σενάριο το 1996, αλλά τον πρόλαβε η αλλαγή του τοπίου στο Χόλιγουντ. Οι αυξανόμενες απαιτήσεις για μεγάλα κέρδη από τα αμερικανικά στούντιο, οι οποίες στάθηκαν η αφορμή για την καθυστέρηση της ταινίας. Εως σήμερα. Η μεγάλη επιτυχία του «Λύκου της Wall Street» μάλλον διευκόλυνε τα πράγματα, για να δοθεί το πράσινο φως της εκκίνησης του φιλμ υπό τη στέγη της Paramount.

Το εκ νέου ενδιαφέρον του αμερικανικού σινεμά για τους ιησουίτες πιθανόν να αναθέρμανε και η παρουσία του Πάπα Φραγκίσκου, του πρώτου ιησουίτη Πάπα, στην κεφαλή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. «Σίγουρα είναι ένα θρησκευτικό θέμα, αλλά το μυστήριο, η σύγκρουση του Ροντρίγκεζ με τον εαυτό του και το νόημα του χριστιανισμού -στο οποίο πιστεύω με όλη μου τη δύναμη- είναι διαχρονικό και σχετίζεται με το ποιοι είμαστε ως άνθρωποι», διευκρινίζει ο Μάρτιν Σκορσέζε, που θα αποδώσει σύντομα το όραμά του στη μεγάλη οθόνη.

Το σχόλιό μας:

Τα βασανιστήρια θεωρώ πως είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να υποστεί ένας άνθρωπος. Φρίττω και μόνο στην ιδέα και συμφωνώ με τη ρήση του Τζ. Όργουελ στο 1984 ότι "μπροστά στο σωματικό πόνο κανείς δεν είναι γενναίος" (αν και μερικοί είναι - εγώ όχι πάντως).
Ούτε που μπορώ να διανοηθώ πώς ένιωθαν οι μάρτυρες όταν τους βασάνιζαν! Ή πώς νιώθουν και τώρα, γιατί και σήμερα υπάρχουν μάρτυρες. Μπροστά τους εκμηδενίζομαι. Και τα σωματικά βασανιστήρια είναι πάντοτε και ψυχολογικά και η αίσθηση της απελπισίας ασφαλώς τα συνοδεύει.

Για όλους τους βασανισθέντες και βασανιζόμενους (με οποιαδήποτε αιτία, όχι μόνο για λόγους θρησκευτικής πίστης) αισθάνομαι αμέτρητο σεβασμό και φρίττω γι' αυτά που υπέστησαν και υφίστανται (& οίκτο γι' αυτούς που τους βασανίζουν, που παρακαλώ για τη σωτηρία τους). Ο Θεός ας είναι βοηθός τους.
Επίσης, οι άγιοί μας βεβαιώνουν ότι υπάρχουν περιπτώσεις σιωπής του Θεού. Είναι η "θεοεγκατάλειψη" που έγραφε ο γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ. Αυτό - ως το αποκορύφωμα της ανθρώπινης τραγωδίας - βίωσε και ο Χριστός στο σταυρό.
Ο Θεός δεν εγκαταλείπει τον άνθρωπο πραγματικά ποτέ, αλλά ενίοτε αποσύρεται και αυτή είναι η έσχατη δοκιμασία της ειλικρινούς αναζήτησής του από τον άνθρωπο. Πολλές φορές βέβαια ο άνθρωπος που πάσχει, από απελπισία κλείνει την πόρτα της καρδιάς του στο να νιώσει την παρουσία του Θεού.

Μαρτύρια αρχαίων αγίων, από αυτή τη σελίδα με εικόνες μαρτυρίων αγίων. Δείτε και εδώ περιπτώσεις αγίων (και γυναικών και παιδιών) που θανατώθηκαν ψημένοι μέσα σε χάλκινο βόδι.

ΟΜΩΣ στα μαρτυρολόγια της Ορθόδοξης Εκκλησίας καταγράφονται πάμπολλες περιπτώσεις παρέμβασης του Θεού κατά τα μαρτύρια των μαρτύρων, και της ρωμαϊκής εποχής και της Τουρκοκρατίας, αλλά και των αθεϊστικών διωγμών του 20ού αιώνα.
Από την εποχή των θαυματουργικών απελευθερώσεων των αποστόλων Πέτρου και Παύλου, που αφηγούνται οι Πράξεις των Αποστόλων (κεφ. 12 & 16), μέχρι σήμερα, ο Θεός δεν φαίνεται να σιωπά, ούτε να αποδέχεται τα μαρτύρια των πιστών Του.
Οι παρεμβάσεις αυτές, στα μαρτυρολόγια των ρωμαϊκών χρόνων, έχουν βασικά τις παρακάτω μορφές:

• Εμφανίσεις του Ιησού Χριστού ή της Θεοτόκου ή αγγέλων, που ενθαρρύνουν τους μάρτυρες.
• Θαυματουργική θεραπεία των πληγών, κατά την ανάπαυλα των βασανιστηρίων.
• Οι μάρτυρες να αποδεικνύονται άτρωτοι σε μερικά βασανιστήρια.
• Επίσης ορισμένοι μάρτυρες (όπως π.χ. ο άγιος Γεώργιος) τελούσαν θαύματα ενώ ήταν φυλακισμένοι και βασανισμένοι, από τα οποία πολλοί ειδωλολάτρες πίστευαν στο Χριστό και συχνά θανατώνονταν κι εκείνοι μαρτυρικά. Ενίοτε και δήμιοι ή φύλακες πίστευαν στο Χριστό και μαρτυρούσαν μαζί με τα μέχρι πριν λίγο θύματά τους!

Στα μαρτυρολόγια των ετών της Τουρκοκρατίας, όσα έχω διαβάσει, δεν έχω δει θαύματα ατρωσίας μαρτύρων (δηλ. να βασανίζονται και να μένουν άτρωτοι), ούτε θαυματουργικής θεραπείας πληγών. Βλέπουμε όμως κι εκεί θαύματα και παρεμβάσεις του Θεού για τη στηριξη των βασανιζόμενων χριστιανών, και μάλιστα, μερικές φορές, μπροστά στα μάτια των Τούρκων!
Αλλά και μετά το θάνατο των νεομαρτύρων της Τουρκοκρατίας έχουμε πολλές καταγραφές θαυμάτων, τα οποία στήριζαν το λαό, ενίσχυαν τους επόμενους μάρτυρες και καταντρόπιαζαν τους Τούρκους, που έσπευδαν να καταστρέψουν τα άγια σώματα των μαρτύρων, και μερικές φορές δεν κατάφερναν καν να τα καταστρέψουν (π.χ. του αγίου Ιωάννη του Ρώσου το σώμα - ο οποίος βασανίστηκε αλλά δεν πέθανε από τα μαρτύρια, γι' αυτό χαρακτηρίζεται ομολογητής, όχι μάρτυρας).
Περιπτώσεις δείτε, παρακαλώ, στα άρθρα Χριστιανικά θαύματα σε μουσουλμάνους (ιδιαίτερα στο κεφάλαιο Τα θαύματα γύρω από τους νεομάρτυρες) και Μουσουλμάνοι που αγίασαν ως Χριστιανοί


Μία από τις πρώτες εικόνες του αγ. Γεωργίου Ιωαννίνων (από εδώ). Γι' αυτήν σημειώνουμε από εδώ: Τρεις ημέρες έμεινε κρεμασμένος στην αγχόνη και στο διάστημα αυτό κάθε βράδυ ένα ουράνιο φως έλαμπε στο κεφάλι του. Από την ώρα δε εκείνη ένας καταιγισμός θαυμάτων πλημμύρισε την πόλη. Πλήθος παραλύτων και πασχόντων από ποικίλες ασθένειες προστρέχοντας στον άγιο λάμβαναν τη θεραπεία τους. Ακόμη και «μια Τούρκα (Τουρκάλα) άρπαξε την κάλτσα από το πόδι του αγίου και έτρεξεν εις μίαν άρρωστη Τούρκα, ήτις εθεραπεύθη αμέσως». Γι’ αυτό και στις εικόνες ο άγιος εικονίζεται κρεμασμένος και φορώντας κάλτσα μόνο στο ένα πόδι, η πρώτη μάλιστα εικόνα του φιλοτεχνήθηκε 13 μόλις ημέρες μετά το μαρτύριό του.


Θαύματα όμως, οπτασίες και θείες παρεμβάσεις βλέπουμε και στα μαρτυρολόγια των μαρτύρων των αθεϊστικών καθεστώτων του 20ού αιώνα. Αυτά, αλλά και της Τουρκοκρατίας, πρέπει οπωσδήποτε να ληφθούν σοβαρά υπόψιν από κάθε σκεπτικιστή και ορθολογιστή, ο οποίος (δικαιολογημένα από την πλευρά του) αμφισβητεί τις διηγήσεις για τους αρχαίους μάρτυρες.
Μπορείτε να δείτε εδώ ορισμένα, από τους νεομάρτυρες της Ρουμανίας.
Στη Σοβιετική Ένωση έχουμε αγίους θαυματουργούς ήδη εν ζωή (& μετά θάνατον) που υπέστησαν διώξεις, όπως ο άγιος Νεκτάριος της Όπτινα, η αγία Ματρώνα η Αόμματη και ο άγιος Λουκάς ο Ιατρός (ψάξτε γι' αυτούς, αλλά και για τον σύγχρονό τους άγιο Ιωάννη Μαξίμοβιτς), αλλά η πιο τρομερή περίπτωση θαύματος είναι η ανάσταση του αποκεφαλισθέντος ιερέα Τιμοθέου Στρελκώφ, ο οποίος έζησε αρκετά χρόνια στη συνέχεια μέχρι την τελική σύλληψη και το μαρτυρικό θάνατό του. Η περίπτωση εδώ, στο κεφ. β, αριθ. 57. Η περίπτωση αυτή είναι αντάξια των θαυμάτων που συναντούμε στα αρχαία μαρτυρολόγια.
Πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψιν ότι πάμπολλοι άγιοι μάρτυρες όλων των εποχών εμφανίζονται και θαυματουργούν ακόμη και σήμερα.

Στην ιστορία των περισσότερων μαρτύρων δεν αναφέρονται θαύματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι εκείνοι δεν έζησαν την παρουσία του Θεού κατά το μαρτύριό τους. Δεν ξέρουμε. Δεν μπορούμε να ξέρουμε βέβαια και πόση μοναξιά και "θεοεγκατάλειψη" πιθανόν να ένιωσαν, αλλά και πόση θεία χάρη ίσως. Κατά την άποψη των αγίων Πατέρων, χωρίς νοερά προσευχή και σύνδεση με το Θεό εν Χριστώ θα ήταν αδύνατον οι μάρτυρες να αντέξουν τα βασανιστήρια και να μην αρνηθούν το Χριστό.
Υπήρξαν βέβαια και πολλοί "πεπτωκότες", χριστιανοί που δεν άντεξαν και αρνήθηκαν. Πολλοί από αυτούς επέστρεψαν μετανοημένοι στην Εκκλησία μετά την παύση του αντίστοιχου διωγμού. Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας αναρίθμητοι είναι εκείνοι που εξισλαμίστηκαν σε ολόκληρη την έκταση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και στον ελληνικό χώρο - πολλοί φαινομενικά, ενώ παρέμειναν κρυπτοχριστιανοί, άλλοι αληθινά.
Για τους σύγχρονους μάρτυρες, θύματα των σκληρών ισλαμιστών κυρίως, αλλά και σατανιστών ενίοτε, δεν ξέρω (θαύματα μετά θάνατον ναι, π.χ. του αγίου Ευγενίου Ροντιόνωφ & του π. Ιωάννη της Σάντα Κρουζ). Θα δείξει ο χρόνος.
Όλα αυτά, παρακαλώ να τα λάβει υπόψιν κάθε καλοπροαίρετος θεατής και αναλυτής της ταινίας του Μάρτιν Σκορσέζε. Ο Θεός δεν σιωπά πάντοτε και δεν αποδέχεται ως κάτι καλό την αγωνία και τον πόνο των πιστών Του, των υιών Του.
Και στην Αποκάλυψη αναφέρονται οι Μάρτυρες, να φορούν λευκούς χιτώνες λευκασμένους στο Αίμα του Αρνίου (του Χριστού) και να στέκονται μπροστά στο θρόνο του Θεού και του Χριστού (Αποκ. 7, 9-17).
Ας κλείσουμε εδώ, παραπέμποντας σε αυτό το άρθρο για τη Σιωπή του Σ. Έντο και τους ηρωικούς ρωμαιοκαθολικούς μάρτυρες της Μεσαιωνικής Ιαπωνίας, αλλά και στις αναρτήσεις: Σύγχρονοι μάρτυρες σε αιρετικές Εκκλησίες και Αποκεφαλισμός χριστιανού μπροστά στην κάμερα. Για την Ορθοδοξία στην Ιαπωνία, από το 19ο αιώνα, με την ανατρεπτική δράση του αγίου Νικολάου Κασάτκιν, δείτε εδώ (ένα εξαιρετικό κείμενο του αρχιεπισκόπου Αναστασίου Γιαννουλάτου), εδώ & εδώ. 

Επίσης:

 

Ο καλύτερος φίλος του Ηρώδη!