Οι Άγιοι Ηλιόφωτοι (Κύπρος, 13 Ιουλίου)

Συναξαριστής - Πηγή Ζωής

Οι Άγιοι Ηλιόφωτοι ήταν οι Επαφρόδιτος, Αμμώνιος, Χουλέλαιος, Ευσθένιος και Ηλιόφωτος ο αρχηγός τους (ενώ κάποιες άλλες πηγές αναφέρουν τους Ηλιόφωτος, Αμμώνιος, Αυξουθένιος, Ευτύχιος, Ευφημιανός και Χουλελαίος).
Σύμφωνα με την ιστορική παράδοση και τούτοι οι άγιοι ήσαν από τους τριακόσιους Αλαμάνους, που ήρθαν στην Κύπρο, μετά τη δεύτερη Σταυροφορία. Όταν το πλοίο τους τσακίστηκε στα νερά της Πάφου, εξ αιτίας μιας δυνατής τρικυμίας, οι Αλαμάνοι αυτοί άγιοι σκορπίστηκαν στην Κύπρο και συνέχισαν εδώ την ασκητική ζωή τους στα μέρη που διάλεξαν.
Οι πέντε αυτοί μακάριοι αθλητές ύστερα από αρκετή περιπλάνηση, ανέβηκαν στο βουνό Κορώνη, ένα βουνό κοντά στο χωριό Κάτω Μονή. Εκεί έστησαν το ασκητήριό τους σε δύο σπηλιές, που βρήκαν στην κορφή του βουνού. Ο ένας από τους πέντε αυτούς ασκητές, ο Ηλιόφωτος ήταν και ιερέας και πνευματικός πατέρας των άλλων τεσσάρων (από αυτόν μάλιστα πήραν κι οι υπόλοιποι το όνομα Ηλιόφωτοι) ενώ ο Επαφρόδιτος έγινε βοσκός.
Με τη χάρη του Θεού τα πρόβατα κι οι αίγες τους πλήθαιναν καθημερινά, σαν άλλοτε του μεγάλου Πατριάρχου των Εβραίων του Ιακώβ. Πλήθαιναν σφόδρα-σφόδρα, κι έγιναν εκατοντάδες πολλές, πράγμα που διαπιστούται από την έκταση του χώρου, που κρατούσε η μάνδρα τους. Και σήμερα σώζονται ακόμη στο χωριό Κάτω Μονή οι «Αγιόμανδρες των Ηλιοφώτων» με τα πέτρινα γαλευτήρια, που ήταν λαξευμένα απάνω στον βράχο και τ' αυλάκια που μετέφεραν το γάλα από το ένα γαλευτηρι στο άλλο κι υστέρα σμιγόταν όλο μαζί. Ή όλη έκταση υπολογίζεται γύρω στα δώδεκα περίπου στρέμματα.
Πλήθαιναν λοιπόν, τα πρόβατα. Πιο πολύ όμως απ' τα κοπάδια των αλόγων προβάτων πλήθαιναν τα λογικά πρόβατα του Χριστού, που τρέχαν καθημερινά από τα γύρω μέρη κοντά στους ευλαβείς βοσκούς, για ν' ακούσουν με προσοχή τα λόγια τους και να πάρουν την ευλογία τους. Μεγάλη χαρά δοκίμαζαν οι πιστοί, όταν τους πλησίαζαν κι άκουαν τα λόγια τους, «λόγια αγνά, λόγια ζωής». Πιο μεγάλη χαρά όμως ένοιωθαν, όταν προσήρχοντο στην εκκλησιά, που έκτισαν οι Άγιοι, κι εκεί με προσοχή παρακολουθούσαν τη θεία λατρεία που μ' ευλάβεια αυτοί ανέπεμπαν στον Κύριο τακτικά. Η ευσέβεια των Αγίων κι η κατάνυξη με την οποία προσέφεραν το μυστήριο της Ζωής, τη θεία Ευχαριστία, κι έψαλλαν τους ιερούς ύμνους συνεκλόνιζε τις καρδιές κι ανύψωνε την ψυχή όλων σε άλλους κόσμους.

 

Όλοι οι άγιοι της Κύπρου (εδώ)

 

Κάθε καλό όμως και κάθε ζηλευτό έργο γίνεται κατά κανόνα και επίφθονο. Και το πνευματικό και σωτήριο έργο των αγίων Ηλιοφώτων φθονήθηκε από τον άρχοντα του σκότους, τον διάβολο.
Αυτή την εποχή στην Κύπρο κυβερνούσε κάποιος ηγεμόνας σκληρός κι άπιστος, που ονομαζόταν Σαβίνος. Έμαθε τη δράση των Αγίων κι άναψε μέσα του ο θυμός. Χωρίς να χάσει καιρό έστειλε και τους κάλεσε μπροστά του και τους ζήτησε να αρνηθούν τον Χριστό. Η άρνηση των Αγίων στην πρόταση του υπήρξε κατηγορηματική! Τη σταθερή ομολογία των Αγίων ακολούθησαν τρομερά βασανιστήρια. Μαστίγωμα ανελέητο, φυλάκιση, ξέσχισμα της σάρκας και στο τέλος θάνατος με αποκεφαλισμό.
Οι πιστοί με πόνο και δάκρυα πληροφορήθηκαν το μαρτύριο των πνευματικών τους Πατέρων και όταν έφτασε η νύχτα με σεβασμό και συγκίνηση περισυνέλεξαν τα ιερά σκηνώματα και τα έθαψαν στα δύο σπήλαια, στα οποία οι Άγιοι συνήθιζαν να προσεύχονται. Στο ένα σπήλαιο έθαψαν τους τρεις και στο άλλο τους δύο. Έθαψαν τα μαρτυρικά σώματα ψάλλοντες μέσα τους με δάκρυα τούτο τον ύμνο και για τους πέντε: «Μαρτύρων τοῦ Χριστοῦ, τὴν πεντάριθμον δόξαν, ὑμνήσωμεν πιστοί, εὐφημίαν ᾀσμάτων, Ἠλιόφωτον, Ἀμμώνιον, Ἐπαφρόδιτον, Χουλέλαιον καὶ Εὐσθένιον οὗτοι ἤθλησαν μέχρι τομῆς καὶ θανάτου, οὗτοι στέφανον τῆς ἀφθαρσίας λαβόντες, αἰτούσι σωθήναι ἠμᾶς. ».
Τα άγια λείψανα των μακαρίων οσιομαρτύρων βρέθηκαν έπειτα από χρόνια, χάρη στα θαύματα που εγίνοντο και γίνονται και σήμερα στον τόπο, όπου είχαν ταφεί.
Δεν μας είναι δυνατό ν' αναφερθούμε εδώ σ' όλα τα θαύματα των Αγίων με τα οποία η χάρη του Θεού επιβράβευσε εκείνους, που με πίστη κατέφυγαν στη χάρη τους. Θα σημειώσουμε μόνο δύο από αυτά για ψυχική ωφέλεια όλων εκείνων, που θέλουν όχι μονάχα να τα γνωρίσουν, μα και να πάρουν μέρος σ' αυτά. Και μπορεί ο καθένας να πάρει μέρος, αρκεί να πιστέψει.
Στο χωριό Μαλούντα ήταν ένας ιερέας που υπέφερε από καιρό με τα χέρια του. Είχαν γεμίσει από ογκώματα, τα γνωστά με το όνομα σκάθαροι. Για θεραπεία του κατέφυγε σε πολλούς γιατρούς του καιρού του μα το αποτέλεσμα ήταν αποκαρδιωτικό. Στο τέλος ο ιερέας κατέφυγε και στους Αγίους. Έκαμε τάμα και μ' ευλάβεια πήγε στη χάρη τους. Εκεί με πολλή του λύπη πρόσεξε, πώς έλειπαν οι ιερές κάρες των Μαρτύρων. Επίσης έλειπε κι ένα μεγάλο μέρος από τα άγια λείψανα. Καταστενοχωρημένος έκαμε την προσευχή του και ξάπλωσε να ξεκουραστεί. Σε λίγο, όταν τον πήρε ο ύπνος, είδε να έρχονται προς το μέρος του πέντε άνδρες, που σταμάτησαν μπροστά του και με γλυκιά φωνή του είπαν: «Γέροντα! κατανοούμε τη θλίψη σου. Όμως παρηγορήσου. Κι αν κλάπηκαν τα λείψανα μας, δεν χάθηκε κι η προστασία μας. Πήγαινε, κάμε ένα ξύλινο κουτί και βάλε μέσα ότι έμεινε από αυτά, για να θυμίζουν σε όλους τη ζωή μας, και θα πάρεις αυτό που ποθείς». Ο ιερέας έκαμε ό,τι του υπέδειξαν οι Άγιοι. Όταν ξαναγύρισε κι άρχισε να παίρνει και να τοποθετεί μέσα στο κουτί τα λείψανα που απέμειναν, το θαύμα έγινε. Τα χέρια του θεραπεύτηκαν.
Μια ευλαβής γυναίκα από τη Λευκωσία έπασχε από ανίατη αρρώστια. Πήγε στη χάρη των Αγίων, έκαμε λειτουργία και στο τέλος ο ιερέας τη σταύρωσε με το κουτί, που είχε μέσα τα ιερά λείψανα. Την ίδια στιγμή που ο ιερέας την σταύρωνε, η γυναίκα θεραπεύτηκε. Έγινε τελείως καλά. Με τον ίδιο τρόπο θεραπεύτηκαν πολλοί που υπέφεραν από βαριές ποδαλγίες κι άλλες αρρώστιες.

Ἀπολυτίκιον
Ἦχος β'.

 
Ἀλαμανίας τοὺς γενναίους μάρτυρας, τοὺς τὰ τῆς γῆς καταλιπόντας ἅπαντα, συνελθόντες εὐφημήσωμεν ἀστέρας ὡς φαιδρούς, Ἠλιόφωτον, Ἐπαφρόδιτον, Ἀμμώνιον καὶ Χουλέλαιον ὁμοὺ σὺν τούτοις καὶ Εὐσθένιον καταστέψωμεν, χορείαν τιμῶν τὲς τὴν πεντάριθμον.

Για τους 300 Αλαμάνους αγίους (από εδώ - τμήμα ευρύτερου άρθρου του μητροπολίτη Μόρφου Νεόφυτου):

Όπως γνωρίζουμε, το θέμα των Αλαμάνων αγίων απασχόλησε αρκετούς ιστορικούς, ερευνητές και αγιολόγους, οι οποίοι αναζήτησαν την καταγωγή και τον χρόνο άφιξής τους στην Κύπρο. Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι σε σχέση με το θέμα αυτό έχουν επικρατήσει δύο κυρίως απόψεις. Η πρώτη υποστηρίζει ότι οι άγιοι αυτοί προέρχονται από την Αλαμανία, τη Γερμανία, ενώ η δεύτερη ότι προέρχονται από την Παλαιστίνη.

Προσωπικά, πίστευα ανέκαθεν ότι η άποψη περί Γερμανών αγίων ήταν λανθασμένη. Αισθανόμουν βαθύτατα ότι οι άγιοι αυτοί ουδεμία σχέση είχαν με τη Γερμανία, αλλά με τα μέρη και την παράδοση της καθ’ ημάς Ανατολής.

 

Αρκετά καταγραμμένα γεγονότα, μας κατευθύνουν προς την άποψη αυτή. Ο Θεοφάνης ο Ομολογητής, για παράδειγμα, γράφει στη Χρονογραφία του ότι κατά την περίοδο 812-816 «πολλοί από τους Χριστιανούς της Παλαιστίνης, μοναχοί και λαϊκοί, καθώς και απ' όλη την Συρία έφθασαν στην Κύπρο, θέλοντας να γλιτώσουν από τα πολλά παθήματα που υφίσταντο από τους Άραβες. (...) Αρκετοί Χριστιανοί δέχθηκαν μαρτυρικό θάνατο. Άλλοι πήγαν στην Κύπρο και από κει στην Κωνσταντινούπολη. (...) Ο βασιλιάς δώρισε μια σημαντική μονή σ' εκείνους που είχαν έλθει στην Πόλη, ενώ σε όσους παρέμειναν στην Κύπρο, τόσο μοναχούς όσο και λαϊκούς, έστειλε τάλαντο χρυσού και φρόντισε να τους παράσχει πολλά από κάθε άποψη».

 

Τα ίδια γεγονότα περιγράφει και ο Λεόντιος Μαχαιράς στο Χρονικόν του: «Όνταν οι Σαρακηνoί επήραν την γην της επαγγελίας, τότε εβγήκαν οι πτωχoί οι χριστιανoί απού εγλιτώσαν και επήγαν όπου ηύραν καταφύγιν• ήσαν αρχιεπισκόποι, επισκόποι, ιερείς και λαϊκοί, και επήγαν όπου φτάσαν. Και ήρταν και εις την περίφημον Κύπρον μία συντροφία, όπου ήσαν τ' (300) ονομάτοι, και γροικώντας ότι Έλληνες εφεντεύγαν τον τόπον, δια τον φόβον επήγαν εις το έναν μέρος και εις το άλλον, και εσγάψαν την γην και εμπήκαν μέσα, και επροσεύχουνταν τω Θεώ. (...) Και εποθάναν εις το αυτόν νησσίν, και πολλoί εξ αυτών τους εφανερώθησαν δι’ αγγέλου, άλλοι δια τα θαυμαστά θαύματα».

 

Ο ίδιος χρονικογράφος, αναφερόμενος στους αγίους Φανέντες, στην περιοχή Κερύνειας, λέει: «και είναι από εκείνους τους 300 που έφυγαν από την Συρία». Δηλαδή, ο Μαχαιράς μας αποκαλύπτει εδώ για μοναδική φορά τον τόπο προέλευσης των 300 Πατέρων.

Επίσης, στον Κώδικα του Λονδίνου αναφέρονται πρόσφυγες ασκητές της Συροπαλαιστίνης που έφτασαν στην Κύπρο.

 

 

Στον χάρτη του Κλαυδίου Πτολεμαίου, που εκδόθηκε το 1541, απεικονίζεται και το Όρος Αμανός και επί του όρους βλέπουμε την πόλη Γερμανικία. Πρόκειται για πόλη που ιδρύθηκε ως χιττική πόλη-κράτος περίπου το 1000 π.Χ. κι αργότερα στα χρόνια των Ρωμαίων και των Βυζαντινών αυτοκρατόρων αποκαλείτο Γερμανικία. Οι Τούρκοι την ονόμασαν Μαράς και το 1973 τη μετονόμασαν σε Καχραμανμαράς, που στα τουρκικά σημαίνει «ήρωας».

 

Εν όψει των προαναφερθέντων, πιστεύω ότι ερευνητές όπως ο Κ. Σάθας και ο Κ. Κύρης, και άλλοι ιστορικοί, ματαίως έψαχναν την προέλευση των Αλαμάνων αγίων από τη Γερμανία της Δυτικής Ευρώπης. Πιστεύω ότι είναι καιρός η έρευνά μας να στραφεί προς το Αλαμανός Όρος η Μαύρο Όρος και στην εκεί πόλη Γερμανικεία.

 

Σε σχέση με την ονομασία των εν λόγω αγίων στην Κύπρο, των Αλαμανών, ας σημειωθεί και ένας άλλος παραλληλισμός. Στην γαλλική γλώσσα το Όρος Αμανός αποδίδεται με το αρσενικό άρθρο «le», το οποίο, λόγω του ότι η λέξη Amanos αρχίζει με φωνήεν, υφίσταται τον κανόνα της έκθλιψης, όπως και στα ελληνικά. Έτσι, στη γαλλική το Αμανός προφέρεται «L’Amanos». Η αναφορά στο Αμανός μετά από την πρόθεση «σε», που στα γαλλικά είναι «à», γίνεται λοιπόν «à l’Amanos», φράση που σημαίνει «στο Αμανός». Στ’ αυτιά δε ανθρώπων που μιλούν την ελληνική, αυτό ακούγεται ακριβώς ως «Αλαμανός». Από το «Αλαμανός» μέχρι το «Αλαμάνος», όπως ονομάστηκαν οι άγιοί μας, η διαφορά είναι μόνο ένας τόνος. Άραγε η προσωνυμία που χρησιμοποίησαν οι Κύπριοι για να χαρακτηρίσουν τους εν λόγω αγίους, οφείλεται και σε κάποια επίδραση από την γαλλική; Αυτό παραμένει μια υπόθεση που πρέπει να διερευνηθεί από την πλευρά των γλωσσολόγων, δεδομένου μάλιστα ότι η γαλλική γλώσσα ήταν παρούσα στην Κύπρο από τον 12ο αιώνα.

 

Το Όρος Αμανός, η Μαύρα Όρη, ήταν μοναστικό κέντρο μέχρι και τον 13ο αιώνα, κάτι σαν το Άγιο Όρος της καθ’ ημάς Ανατολής. Στο τεράστιο αυτό βουνό συνυπήρχαν μοναχοί ορθόδοξοι Ρωμιοί με Αρμένιους Χαλκηδονίους μοναχούς (τζάτι), Γεωργιανούς, αραβόφωνους ορθοδόξους και άλλους. Σε καιρούς πολέμων και ιστορικών αναταράξεων, πολλοί από τους μοναχούς των κέντρων αυτών βρίσκουν καταφύγιο στην Κύπρο. Από το Όρος Αμανός και την ευρύτερη περιοχή του, μας έρχονται μετά τον έβδομο αιώνα κατά το Μαχαιρά «οι λας των αρμάτων», δηλαδή Ακρίτες, Απελάτες και Μαρδαΐτες. Στη συνέχεια, μέσω Αττάλειας, σε συνεργασία με το ναυτικό σώμα των Κιβεριωτών, προστατεύουν την Κύπρο και κατορθώνουν να μη γίνει ποτέ αραβοκρατούμενη.