Η Αγία Κιουρά των εξορίστων της Λέρου

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

 

ΛΕΡΟΣ 1969. Τόπος εξορίας πολιτικών κρατουμένων, αντιτιθέμενων στην απριλιανή χούντα. Τόπος εξορίας από την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα, ο οποίος εξορίστηκε σε βραχονησίδα κοντά στη Λέρο.

ΛΕΡΟΣ καλοκαίρι 2000. Τοποθεσίες φορτωμένες μνήμες. Το στρατόπεδο στο Παρθένι, με τα δύο κτίρια για τους εξορίστους και το αρχιφυλακείο. Φέτος ο χώρος πλημμύρισε από κόσμο, στα πλαίσια εκδήλωσης που οργάνωσαν οι τοπικές αρχές προς τιμήν των εξορίστων. Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν και οι στρατευμένοι νέοι, οι αξιωματικοί τους, ο νομάρχης Δωδεκανήσου, ο δήμαρχος και ο αρχιεπίσκοπος Λέρου, ο οποίος ζήτησε συγγνώμη για λογαριασμό της Εκκλησίας, η οποία ανέχτηκε - αν δεν αποδέχτηκε απολύτως - τους τόπους εξορίας που έστησε η χούντα [(πλην ολίγων). Αυτό προς γνώση και συμμόρφωση - σήμερα βέβαια υπάρχει έντονη αντίσταση των παπάδων στο κατεστημένο, αλλά όταν ένας παπάς ή δεσπότης μιλάει για πολιτικά ζητήματα κατακρίνεται] και βέβαια εκπρόσωποι κομμάτων, με ομιλίες και κατάθεση στεφανιών.
 

Ασβεστωμένη αγιογραφία που φιλοτέχνησαν εξόριστοι στη Λέρο, στην Αγία Κιουρά Λέρου

 

Ο χώρος όλος φορτίστηκε από συγκίνηση. Χίλια περίπου μέτρα από το στρατόπεδο βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγίας Κιουράς. Εκεί όπου - όπως είπε ο Θεσσαλονικιός Αντώνης Καραγιάννης - συναντιούνται η παράδοση με τους αγώνες του λαού μας. Εκεί όπου ο «Μυστικός Δείπνος» είναι η τραπεζαρία των εξόριστων και ο «Αϊ-Γιάννης ο Βαφτιστής» είναι ο Χωροφύλακας, ο «Χριστός» είναι ο νεότερος εξόριστος Σταμάτης Κυλάκος. Εκεί όπου οι άγιοι δεν έχουν φωτοστέφανο ["Νεκρός": όχι πάντα, όπως θα δείτε στις φωτο].

 

«Η Σταύρωση». Αγιογραφία εξορίστων στη Λέρο, στην Αγία Κιουρά Λέρου

 

Η Αγία Κιουρά αγιογραφήθηκε στα χρόνια '69-'70, από τον Σαλονικιό Αντώνη Καραγιάννη και τους Τάκη Τζανετέα και Κυριάκο Τσακίρη, Σπύρου Μήλα στον διοικητή του στρατοπέδου, Σπυράκη. Ηταν ένας πολύ έξυπνος τρόπος να βγαίνουν από το σύρμα του στρατοπέδου οι εξόριστοι και να επικοινωνούν με τον «έξω κόσμο». Γιατί δεν ήταν μόνο οι τρεις ζωγράφοι που έβγαιναν, αλλά δεκάδες (εναλλάξ, βέβαια) εξόριστοι. Αλλοι για το ταχυδρομείο, άλλοι για το φαγητό, άλλοι για να ποζάρουν, να σοβαντίσουν, να αγοράσουν χρώμα κλπ. μετά από πρόταση του συνεξόριστού τους Με τη μεταπολίτευση, αφ' ότου η Λέρος έπαψε να είναι τόπος εξορίας, κάποιοι φανατικοί της Εκκλησίας έσπευσαν να ασβεστώσουν τις αγιογραφίες, να κρύψουν τις δημιουργίες των τριών εξόριστων ζωγράφων ["Ν": όχι, το έκανε ένας και μόνο καλόγερος, ο π. Δανιήλ Καρτζούνης, που εγκαταστάθηκε εκεί]. Το γεγονός το αντιλήφθηκε χρόνια αργότερα η Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει η οργή των αγωνιστών κατά της δικτατορίας, οι οποίοι με μεγάλο αγώνα πέτυχαν την αποκατάσταση των φρέσκο, με χρηματοδότηση του ΥΠΠΟ.
Από τότε, κάθε επέτειο από την πτώση της φασιστικής δικτατορίας, πολλοί επισκέπτες στη Λέρο θαυμάζουν τις ξεχωριστές αγιογραφίες, μοναδικές στα διεθνή, ίσως, εκκλησιαστικά και εικαστικά χρονικά, στην Αγία Κιουρά, την οποία εδώ και χρόνια «αγκάλιασε» η κοινωνία της Λέρου.

Μερικές ακόμη αγιογραφίες από το ναό (από εδώ)

 

Οι φωτογραφίες είναι της Nina Couletaki.

Κι άλλες (από εδώ)
 

ΑΓΙΑ- ΚΙΟΥΡΑ ΠΑΡΘΕΝΙ ΛΕΡΟΥ

"Την ομορφιά ποτές μου δεν την πρόδωσα. Όλο το βιος μου το μοίρασα δίκαια. Μερτικό εγώ δεν κράτησα. Πάμφτωχος. Μ' ένα κρινάκι του αγρού τις πιο άγριες νύχτες μας φώτισα. Να με θυμάστε". Γ. Ρίτσος

Στο βορειότερο άκρο της Λέρου βρίσκεται το Παρθένι, ένα μικρό ψαροχώρι, όπου βρίσκεται το αεροδρόμιο και ο αρχαίος ναός της Αρτέμιδος. Στην περιοχή, την περίοδο της δικτατορίας, λειτουργούσε στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων. Από τον Ιούλιο του 1967 και μέχρι το 1971 "φιλοξενήθηκαν" περίπου 4000 άτομα. Ανάμεσα σ' αυτούς πολλοί επώνυμοι όπως ο Ρίτσος κ.ά.

Κοντά στο στρατόπεδο βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγίας Κιουράς ή Ματρώνας (18ος αιώνας).

 

Τρεις πολιτικοί κρατούμενοι, ο Κυριάκος Τσακίρης, ο Αντώνης Καραγιάννης και ο Τάκης Τζανετέας ανέλαβαν την αγιογράφηση του μικρού ναού. Με τη βοήθεια και άλλων κρατουμένων αποθανάτισαν όλα τους τα συναισθήματα στα πρόσωπα των αγίων. Στο πρόσωπο της Παναγίας ζωγράφισαν το πρόσωπο της χαροκαμένης μάνας τους που τους περιμένει, στα μάτια του Χριστού το θυμό για την αδικία που γίνεται εις βάρος τους. Ζωγράφισαν την ελπίδα και τα οράματά τους για ένα καλύτερο μέλλον.

Δυστυχώς αυτές οι υπέροχες τοιχογραφίες σοβατίστηκαν αργότερα, από ένα καλόγερο που έμενε εκεί. Το 2001 ανακυρήχθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού διατηρητέο μνημείο και συντηρήθηκαν και αναδείχθηκαν πάλι οι υπέροχες αυτές τοιχογραφίες.

 

Όμως εξαιτίας της αδιαφορίας των ανθρώπων, το εκκλησάκι τώρα τελευταία πήρε φωτιά και καταστράφηκαν κάποιες από τις τοιχογραφίες.

 

Επίλογος του blog μας:

Αυτά σημαίνουν, για μένα, πόσο δεμένη είναι η Ορθοδοξία με τον πολιτισμό, την παράδοση και την ψυχή του λαού μας. Αυτό το βλέπουμε και στην ποίηση του Ρίτσου, του Λειβαδίτη κ.ά., στη μουσική του Θεοδωράκη, του Μαρκόπουλου, του Λεοντή κ.ά. (για να αναφερθώ σε πνευματικούς ανθρώπους από συγκεκριμένο χώρο).

Παπάδες μπορεί να έχουμε και καλούς και κακούς (όπως και αριστερούς έχουμε και έντιμους και υποκριτές). Όμως η Ορθοδοξία υπερβαίνει την αξία των παπάδων, γιατί δεν είναι ούτε θεσμός, ούτε υπηρεσία, ούτε "σύστημα", αλλά η πνευματική παράδοση αυτού του τόπου.

Όπως αναφέρθηκε, η αγία Κιουρά (=κυρά) είναι η αγία Ματρώνα η Χιοπολίτιδα. Ας έχουν τις πρεσβείες της οι τότε κρατούμενοι και εξόριστοι, καθώς και όσοι συνέβαλαν στο υλικό αυτού του post.