Δαιμονισμός και Επιστήμη (2)

 

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΕΔΩ

Δαιμονιζομένων Θεραπείες, π. Αντώνιος Στυλιανάκης Md., Mth., Παιδοψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής, Ψυχολογική και Θεολογική Έρευνα, Θεσσαλονίκη 2004

Από το εξαιρετικό site του Ανώνυμου Απολογητή, όπου 

και γενικότερο άρθρο για τους δαίμονες (και στον παγανισμό)

Το βιβλίο εδώ.

ΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΔΑΙΜΟΝΙΖΟΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Τα κείμενα της Καινής Διαθήκης έχουν ερευνηθεί ανά τους αιώνες από διάφορες σκοπιές, εκτός από τη θεολογική, όπως ιστορική, λογοτεχνική, κοινωνική κ.λ.π. Η κάθε επιστήμη έχει να δώσει κάτι από τη μελέτη αυτή και πιστεύουμε ότι συμβάλλει σε μια περισσότερο σφαιρική και ολιστική θεώρηση των θείων Γραφών. Ειδικότερα μπορεί να συμβάλλει στη διασαφήνιση ορισμένων αμφισβητούμενων για την έννοια και τη σημασία τους αναφορών, στα βιβλικά κείμενα. Μερικές φορές όμως η μελέτη αυτή μπορεί να αποσκοπεί στο να εντυπωσιάσει και να ταράξει τα «λιμνάζοντα ύδατα» του επιστημονικού κόσμου και όχι μόνον αυτού.

Αναφορικά τώρα με το θέμα της θεραπείας δαιμονιζομένων, το θέμα άπτεται γενικότερων πεποιθήσεων σε σχέση με την ύπαρξη του διαβόλου, όπου οι απόψεις των διαφόρων επιστημόνων ποικίλουν σημαντικά (263 [οι αριθμοί παραπέμπουν σε σημειώσεις στο τέλος του post]). Παράλληλα το θέμα, απασχολεί έντονα και τους θεολογικούς κύκλους ιδιαίτερα της Δύσης, όπως φαίνεται από ποικίλες αναφορές της βιβλιογραφίας. (264) Ο λόγος επηρεασμού των, δεν είναι πάντοτε επιστημονικός. Είναι δυνατόν να οφείλεται στο γεγονός ότι τα θέματα αυτά άπτονται σπουδαίων μεταφυσικών αναζητήσεων, όπως είναι η ύπαρξη Θεού, με τη μορφή που αποκαλύπτεται στη χριστιανική θεολογία και η ύπαρξη των πνευμάτων.

Ωστόσο μπορεί να περάσει και από το νου κάποιου αντικειμενικού ερευνητή, το κατά πόσον ορισμένες περιπτώσεις δαιμονισμένων στην Καινή Διαθήκη μπορεί να μοιάζουν με περιστατικά ιατρικών νόσων ή ψυχολογικών διαταραχών, τις οποίες ο Χριστός θεραπεύει. Χωρίς αυτό το τελευταίο να σημαίνει ότι δε θα ήταν ένα εξίσου μεγάλο θαύμα, όμως υπάρχει ουσιαστική διαφοροποίηση των καταστάσεων δαιμονισμού με τις όμοιες ιατρικές παθήσεις, όπως συνάγεται τελικά, μέσα από τα ίδια τα κείμενα της Γραφής, αν τα δούμε ιστορικά- αφηγηματικά, από την ιατρική επιστημονική σκοπιά και μάλιστα την ψυχιατρική.

  Το κρίσιμο ερώτημα που αναφύεται στον ερευνητή είναι, αν ο δαιμονισμός είναι κάτι το τελείως ξεχωριστό από την ψυχολογική διαταραχή. Παραπέρα, αν αυτό τελικά ισχύει, τι σχέση μπορεί να υπάρχει μεταξύ των δύο στην καθημερινή πρακτική. Τέλος αν είναι δυνατόν η δαιμονική κατοχή, να είναι το αίτιο μιας ψυχολογικής διαταραχής, έστω ίσως εκείνης που υποδύεται το δαιμονισμό. Θα προσπαθήσουμε μέσα στο κεφάλαιο αυτό, να δώσουμε απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά.

Δεν αξίζει, να ασχοληθούμε με την ακραία άποψη, που μπορεί να έχει διατυπωθεί από κάποιους, μη ειδικούς πάντως κατά κανόνα, ότι ίσως ορισμένα από τα θαύματα αυτής της κατηγορίας να είναι αποτέλεσμα αυθυποβολής του ίδιου του ατόμου και κατά συνέπεια αυτοθεραπείας του, έστω και μετά από προτροπή του Χριστού. Είναι τόσες πολλές οι λεπτομέρειες του ευαγγελικού κειμένου και η σαφήνεια των Ευαγγελιστών, ώστε κάθε τέτοια υπόθεση αφορά την αντεπιστημονική και κακόπιστη κριτική.

Θεία Κοινωνία. Κατακαίει και φυγαδεύει τα πονηρά πνεύματα. (Πηγή: Δαιμονιζομένων Θεραπείες, π. Αντώνιος Στυλιανάκης Md., Mth., Παιδοψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής, Ψυχολογική και Θεολογική Έρευνα, Θεσσαλονίκη 2004, σελίδα 181)

2. Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΕΡΙ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΥ

Όταν ξεκινούσαμε την εργασία αυτή, και μάλιστα το θεολογικό τμήμα της, θεωρήσαμε δεδομένο (προσωπική προκατάληψη!) ότι δεν θα βρούμε εργασίες σχετικές με το δαιμονισμό, στη διεθνή ιατρική βιβλιογραφία, που είναι πλέον ευκολότερα προσπελάσιμη μέσω του διαδικτύου (265). Αποτέλεσε κατά συνέπεια έκπληξη το γεγονός, ότι βρήκαμε τα τελευταία τριάντα χρόνια, να υπάρχουν πάνω από πενήντα δημοσιευμένες (266) εργασίες στην παγκόσμια επιστημονική ιατρό-ψυχολογική βιβλιογραφία, που ασχολούνται με θέματα σχετικά με το δαιμονισμό και τους εξορκισμούς. Δεν υπάρχουν πάντως ελληνικές εργασίες που να αναφέρονται σε περιπτώσεις δαιμονισμένων σήμερα, στο βαθμό που κατέστη εφικτό να αναζητήσουμε.

Είναι αλήθεια όμως, ότι πολλές από τις υπάρχουσες εργασίες, έχουν χαρακτήρα ιστορικής αναδρομής και ανασκόπησης παρελθόντων αιώνων (267) και άλλες μελέτη επώνυμων περιστατικών από την ιστορία (268). Αλλά υπάρχουν και αρκετές εργασίες που αναφέρονται σε σύγχρονες περιπτώσεις φαινομενολογίας δαιμονισμού και μάλιστα σε διάφορα κοινωνικοπολιτικά (269) και θρησκευτικά περιβάλλοντα (ειδωλολατρικό, (270)  βουδιστικό, (271) μουσουλμανικό, ισραηλιτικό (272) και χριστιανικό). Το χαρακτηριστικό τους είναι, ότι προσπαθούν να εξηγήσουν με βάση τη χρησιμοποιούμενη σήμερα ψυχιατρική διαγνωστική ορολογία και την ψυχανάλυση, την αιτιοπαθογένεια και συμπτωματολογία των ατόμων αυτών.

Υπάρχουν επίσης εργασίες που επιχειρούν μια ιστορικο-κοινωνική ανάλυση του φαινομένου των δαιμονισμών της εποχής του Χριστού, (273) αλλά και σήμερα. (274) Συνήθως υπάρχει αβεβαιότητα και πιθανολογία στην εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων. Αναπόφευκτα, οι απόψεις την ερευνητών, επηρεάζονται από την προσωπική κουλτούρα, αλλά και τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, (275) ώστε σπάνια μπορεί να δει κανείς μια απροκατάληπτη ανάλυση και μάλιστα με βάση καθαρά επιστημονικά κριτήρια, όπως την αντικειμενική παρατήρηση, καταγραφή και ανάλυση των συμπτωμάτων κάθε περίπτωσης ξεχωριστά. Έτσι είναι προφανές ότι όταν κάποιος, εκ των προτέρων, δεν πιστεύει στην ύπαρξη των δαιμόνων, θα προσπαθήσει «πάση θυσία», να ερμηνεύσει τα δεδομένα με βάση αυτή του την προκατάληψη (276). Για το λόγο αυτό, η αναγκαιότητα διεπιστημονικής προσέγγισης ή ειδικών σπουδών, τονίζεται από ερευνητές που έχουν ασχοληθεί με το θέμα αυστηρά επιστημονικά (277).

Μέσα στον αριθμό αυτό υπάρχουν και μερικές ενδιαφέρουσες εργασίες, που αποτυπώνουν επιδημιολογικά, στατιστικά, τη στάση του γενικότερου ή κάποιου ειδικού πληθυσμού (όπως είναι αυτός που καταφεύγει στους ειδικούς λόγω συγκεκριμένης ψυχολογικής αιτιολογίας), απέναντι στις περιπτώσεις δαιμονισμών και γενικά στην επίδραση των σκοτεινών δυνάμεων πάνω στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση του ατόμου. (278) Έτσι μεγάλο ποσοστό ατόμων που δηλώνουν ότι θρησκεύουν και τυχαίνει να υποφέρουν από νευρωτικά συμπτώματα, μπορεί να αποδίδουν αυτά (48%) πιθανότατα, σε δαιμονισμό ή δαιμονική επίδραση. (279) Το ποσοστό αυτό πλησιάζει παραδόξως τις απόψεις ψυχωτικών ατόμων (56%) για το ίδιο θέμα, σύμφωνα με την ίδια έρευνα. Επίσης υπάρχει μία εργασία προερχόμενη από ορθόδοξο περιβάλλον, που αναφέρεται στις απόψεις των σύγχρονων αγίων και πατέρων της ορθοδόξου εκκλησίας. (280)

3. ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ

 Θεωρούμε απαραίτητο πριν αναφερθούμε σε περιπτώσεις φαινομενολογίας δαιμονισμού, από καθαρά ψυχολογική άποψη, να σημειώσουμε λίγα προαπαιτούμενα πράγματα που ισχύουν σήμερα στον τομέα της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας.

Μεγάλος προβληματισμός αλλά και επιστημονική ενασχόληση και έρευνα υπήρξε κατά τις τελευταίες δεκαετίες στον τομέα της κατάταξης των ψυχολογικών διαταραχών και κατά συνέπεια των κριτηρίων βάσει των οποίων αυτές ταξινομούνται, αλλά και γίνεται η διάγνωση τους. Το αποτέλεσμα δεν είναι ακόμη απόλυτα οριστικό (και αυτό πιστεύουμε ότι είναι και ένα πλεονέκτημα, για έναν τόσο ευαίσθητο κλάδο, όπως η ψυχολογία) και μάλιστα υφίσταται συνεχείς αναθεωρήσεις που επηρεάζονται και από τις κοινωνικοπολιτικές απόψεις που σε κάθε εποχή κυριαρχούν. Φαίνεται να κυριάρχησαν σε παγκόσμιο επίπεδο οι προσπάθειες της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας να βάλει μια τάξη στην κατάταξη των ψυχολογικών διαταραχών, όχι αυθαίρετα, αλλά μετά από εκτεταμένες έρευνες διεπιστημονικών ομάδων και αναλύσεις επιστημονικών δεδομένων και επιδημιολογικών ερευνών. Έτσι αναπτύχθηκε το εγχειρίδιο DSM (281), που πλέον κυκλοφορεί στην 4η έκδοση, με αρκετές αναθεωρήσεις ενδιάμεσα.

Το βασικό στοιχείο που ερευνάται και εκτιμάται από το DSM-IV είναι η νοητική διαταραχή, είτε σαν εκδήλωση συναισθημάτων (άγχος, κατάθλιψη, φοβίες) είτε σαν διαταραχή συμπεριφοράς του ατόμου. Με την προϋπόθεση ότι όλα αυτά, επιφέρουν σημαντική ελάττωση της λειτουργικότητας του, κοινωνική δυσλειτουργία ή το εκθέτουν σε κίνδυνο. Γίνεται εκτίμηση της νοητικής διαταραχής σε ποιοτική αλλά και ποσοτική βάση, ώστε να αξιολογηθεί η βαρύτητα και να υπολογισθεί ενδεχόμενη πρόγνωση της πορείας.

Υπήρξε τάση να χρησιμοποιηθούν κριτήρια ολοένα και πιο «αντικειμενικά» με βάση λεπτομερείς καταλόγους, από πιθανά υποκειμενικά συμπτώματα (ποιοτικά και ποσοτικά) αλλά και τους κοινωνικούς παράγοντες που ενδεχομένως τα προκάλεσαν. Επίσης αναπτύχθηκαν πολλαπλοί άξονες με σκοπό την πληρέστερη κάλυψη της ψυχολογικής διαταραχής ή μάλλον της ολότητας της προσωπικότητας του ατόμου, με πολλές παραμέτρους προσδιορισμού.

Ο άξονας Ι περιλαμβάνει τα διάφορα ψυχιατρικά σύνδρομα, ο άξονας II συμπεριλαμβάνει τις αναπτυξιακές διαταραχές και τις διαταραχές της προσωπικότητας. Ο άξονας III περιλαμβάνει τις ψυχοσωματικές διαταραχές και τις σωματικές παθήσεις που έμμεσα ή άμεσα επηρεάζουν την ψυχολογία του ατόμου. Ο άξονας IV αναφέρεται στους εξωγενείς προδιαθετικούς παράγοντες. Ο άξονας V τέλος αναφέρεται στο επίπεδο της λειτουργικότητας του ατόμου.

Βέβαια παρά την πρόοδο στο διαγνωστικό τομέα, που είναι χρήσιμη για την ταυτοποίηση των ψυχολογικών διαταραχών και τη διεπιστημονική συνεργασία και συνεννόηση, υπάρχουν ακόμη αρκετές αδυναμίες που επισημαίνονται από πολλούς ερευνητές και μελλοντικά θα γίνουν σίγουρα μοχλός για παραπέρα εξελίξεις. Μία από αυτές είναι ότι η φαινομενολογία, στην οποία στηρίζεται το DSM-IV, αποτελεί μόνον τις εξωτερικές εκδηλώσεις, που όμως δεν μπορούν πάντα να δώσουν μια ακριβή εικόνα του τι γίνεται μέσα στην «ψυχή» του ατόμου. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί να δώσει πληροφορίες για τα κίνητρα και τις ενδοψυχικές συγκρούσεις. Ακόμη, γενικότερες θεωρήσεις άλλων επιστημόνων αντιτείνουν ότι τα όρια μεταξύ διαταραχής και φυσιολογικότητας δεν είναι δυνατόν να καθοριστούν απόλυτα, αλλά ούτε και να παραμείνουν σταθερά. (282) Αυτή την αδυναμία προσπαθεί να καλύψει η σύγχρονη διαγνωστική, βάζοντας συνδυασμούς πολλαπλών κριτηρίων για την τελική διάγνωση μιας ψυχολογικής διαταραχής.

4. ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ «ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΥ»

 Θα αναφερθούμε κατ’ αρχήν σε περιπτώσεις ψυχολογικού «δαιμονισμού». Για να ακριβολογήσουμε, πρόκειται περισσότερο, για περιπτώσεις, όπου το ίδιο το άτομο, ισχυρίζεται ότι έχει καταληφθεί από δαιμόνια και προσέρχεται μόνο του ή με συνοδεία, στους «ειδικούς» εξορκιστές ή αργότερα σε γιατρούς και ψυχοθεραπευτές, για να το βοηθήσουν. Άρα πρόκειται μάλλον για περιπτώσεις υποτιθέμενου δαιμονισμού και όχι πραγματικού δαιμονισμού, χωρίς να αποκλείεται κατ’ αρχήν, πιστεύουμε και η συνύπαρξη και των δύο (μέσα στην ίδια έρευνα) σε ορισμένες περιπτώσεις, εν αγνοία των ερευνητών. (283)

Πάντως στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο να σχολιαστεί «ψυχοδυναμικά» και το γεγονός ότι συχνά αποφεύγεται η εκτεταμένη αντιμετώπιση τέτοιων «υπερφυσικών» φαινομένων από την «επίσημη» επιστήμη, με μια τάση εκ των προτέρων απόρριψης και περιφρόνησης, που βέβαια προδίδει εύκολα ότι τα κίνητρα κάθε άλλο παρά επιστημονικά μπορεί να είναι. Το κενό καλύπτεται συχνά, από περίεργους «ερευνητές» και ψευτοειδικούς διαφόρων προελεύσεων, τη στιγμή μάλιστα που τα τελευταία χρόνια, υπάρχει ένα αυξημένο ενδιαφέρον του κόσμου για κάθε είδους φαινόμενα που έχουν σχέση με τον αποκρυφισμό, μαγεία, διάβολο και το μεταφυσικό. (284)

Η επιστημονική έρευνα όμως, απαιτεί συστηματική παρατήρηση και καταγραφή, καθώς και πείραμα ή κάποια εφαρμογή, πράγματα που συχνά απουσιάζουν ή συγκαλύπτονται από τις έρευνες. Την ίδια στιγμή, λίγοι πραγματικοί ερευνητές, αντί να συγκαλύπτουν, ομολογούν τις όποιες αδυναμίες τους και τα ευαίσθητα σημεία των ερευνών τους. (285)

Και για να επανέλθουμε στο κυρίως θέμα μας, που είναι στο κεφάλαιο αυτό η φαινομενολογία (ψυχολογικού) δαιμονισμού, η περίπτωση της ψύχωσης πρέπει και αυτή να εξεταστεί, αν και είναι σχετικά εύκολο να ταυτοποιηθεί και να αντιμετωπιστεί, κατ’ εξοχήν φαρμακευτικά, αλλά και ψυχοθεραπευτικά. (286)  Το πρόβλημα εδώ παραμένει σοβαρό στις περιπτώσεις όπου οι πάσχοντες, χωρίς να διαγνωστούν, οδηγούνται από τους συγγενείς των σε μάγους και εξορκιστές με τραγικές πολλές φορές συνέπειες, ακόμη και τελική κατάληξη το θάνατο. (287)

 Στην περίπτωση των νευρώσεων, έχουμε μεγαλύτερη ποικιλομορφία. Ήδη ο Φρόυδ (288), στην προσπάθεια να δώσει μια ερμηνεία σε κάποια ψυχολογικά φαινόμενα, είχε αναφερθεί σε μια χαρακτηριστική σχετική περίπτωση, εκείνη του Haizmann, που τη χαρακτήρισε «δαιμονολογική νεύρωση». (289) Όμως νεότερες επιστημονικές απόψεις στον τομέα της ψυχοθεραπείας, αμφισβητούν την εγκυρότητα ενός τέτοιου, έστω ψυχολογικού μοντέλου, όπως αυτό της δαιμονοκατοχής, για την ερμηνεία κάποιας ψυχολογικής διαταραχής (distress). (290) Επίσης έγινε από πολλούς, όπως τον Jerome Frank, (291) προσπάθεια συσχετισμού (άστοχου κατά τη γνώμη μας) των εξορκισμών της παλαιότερης εποχής, με την σημερινή ψυχοθεραπεία, που είναι υποτίθεται το σημερινό ισοδύναμο τους και σαν μοντέλο, έχει πολλές ομοιότητες με αυτούς!

 Οι κατέχουσες δυνάμεις στην ψυχολογία των «αντικειμενότροπων σχέσεων» (μια από τις σύγχρονες Σχολές Ψυχολογίας), δεν είναι βέβαια δαίμονες και ξωτικά του μεσαίωνα, αλλά τα κατέχοντα «καλά και κακά αντικείμενα» της πρώιμης ενδοψυχικής ζωής και εγκαθίστανται μέσα από διεργασίες «ενδοβολής» και «ενσωμάτωσης», σαν αντίδραση στην ένταση της πρώιμης σχέσης μητέρας-παιδιού. Η «ενδοβολή» (introjection) είναι μια ασυνείδητη ψυχολογική λειτουργία (αναφέρεται και σαν μηχανισμός άμυνας) εσωτερίκευσης, της αναπαράστασης ενός εξωτερικού αντικειμένου, με σκοπό τη σταθερή εσωτερική παρουσία του. (292) Στην περίπτωση του «κακού» αντικειμένου, διενεργείται, με σκοπό την αποφυγή του άγχους από την εξωτερική παρουσία του αντικειμένου, που ελέγχεται πλέον εσωτερικά, με το μηχανισμό αυτόν. (293) Ειδικότερη περίπτωση είναι εκείνη της «ενσωμάτωσης» (incorporation) όπου η εσωτερίκευση αφομοιώνεται από το υποκείμενο, μέσα στον εαυτό του, μέσα από μια διεργασία συμβολικής (αρχέγονης) στοματικής πρόσληψης.

Από ψυχαναλυτική άποψη, τα υστερικά συμπτώματα ερμηνεύονται σαν εκδηλώσεις απωθημένων ενορμήσεων, κατ’ εξοχήν σεξουαλικών. (294) Πρόκειται δηλαδή για έκφραση μη αποδεκτών επιθυμιών, μέσα στο πλαίσιο του «δαιμονισμού» (295), που αποτελεί, με τον τρόπο αυτό, το μέσο για την εξωτερίκευση στοιχείων απαγορευμένων για το «εγώ».

Αν το δούμε με ορολογία επικοινωνίας με το περιβάλλον, θα πούμε ότι πρόκειται για μια προσωπική, αλλά και πολιτισμική γλώσσα επικοινωνίας του ατόμου με το περιβάλλον στο οποίο ανήκει. Έτσι γίνεται μια έμμεση επικοινωνία, μέσω μιας συμβολικής (σωματικής) γλώσσας, μετά από ανάλογη μετάφραση και μετατροπή σε συμπτώματα, των σχετικών συγκρούσεων ή απωθημένων, απαγορευμένων ενορμήσεων του ατόμου. Σύμφωνα με την παραπάνω λογική, μπορεί κανείς να προβλέψει ότι τα συμπτώματα αυτά, θα παρατηρηθούν συχνότερα σε ορισμένους πληθυσμούς όπως: α) γυναίκες (όπου κανείς συχνότερα παρατηρεί τα υστερικά φαινόμενα, αλλά και θρησκευτικές εκδηλώσεις) β) άτομα ηλικίας (νεαρής) όπου οι σεξουαλικές ενορμήσεις είναι περισσότερο έντονες και πιο πιθανό να προκληθούν, γ) σε άτομα που εμφανίζουν καταπιεσμένη σεξουαλικότητα (είτε γυναικεία είτε ομοφυλοφιλική).

 Μπορεί όμως να πρόκειται και για απωθημένες εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, σεξουαλικού περιεχομένου, όπως όχι σπάνια αναφέρεται η σεξουαλική κακομεταχείριση, από άτομα του συγγενικού περιβάλλοντος. (296)  Στις περιπτώσεις αυτές, επειδή πρόκειται για άτομα πολύ κοντινά, συναισθηματικά, δεν είναι δυνατόν να εκφραστούν τα έντονα αιμομικτικά ή επιθετικά συναισθήματα τους και καταπιέζονται μέσα στην ψυχή του παιδιού. Όμως κάτω από ορισμένες συνθήκες, μπορεί να αναδυθούν στην επιφάνεια και να εκφραστούν, μέσα από «υστερικά» συμπτώματα και μάλιστα με τη μορφή φαινομενολογίας δαιμονισμού. (297) Είναι φανερή η εξυπηρέτηση των «δαιμόνων» στην περίπτωση αυτή, αφού μας διευκολύνουν να εκφράσουμε πολύ άσχημα συναισθήματα και μάλιστα συμπεριφορές που θεωρούνται, από ηθική μάλιστα άποψη, για πολλούς, θανάσιμα αμαρτήματα. Και όλα αυτά χωρίς κανένα προσωπικό «κόστος», αφού δεν πρόκειται υποτίθεται για δική μας έκφραση, αλλά για δαιμονική κατοχή. Τα «κακά πνεύματα» τότε, μπορούν να προσωποποιήσουν κάποιους παιδεραστές ή ομοφυλόφιλους εισβολείς, για το συγκεκριμένο άτομο.

Φωτο: Λεπτομέρεια από τον έργο του Ν. Ασπιώτη «Ο ουρανός» του ναού του Κύπριου Αγίου Σπυρίδωνος στην νήσο Κέρκυρα. (Πηγή: Arte Bizantina e Post-Bizantina a Corfu. Monumenti, Icone, Cimeli, Civilta.Corfu 1994, σελ. 159)

Έτσι η καταπιεσμένη σεξουαλικότητα θα μπορούσε να εκφραστεί μέσα από το δαιμονισμό, μέσα από συμβολική απομίμηση σεξουαλικών στάσεων ή ακόμη και μη σεξουαλικών ενορμήσεων, ειδικών όμως για το συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο. (298)

Αναφέρονται πάντως, από ερευνητές και περιπτώσεις υπόδυσης δαιμονισμού, σαν συμβολική έκφραση καταπιεσμένων θρησκευτικών συναισθημάτων και μάλιστα αντίσταση εφαρμογής του ηθικού νόμου, αμφισβήτηση ιερών κειμένων, ασπασμός άλλης θρησκείας ή σοβαρές εγκληματικές πράξεις. (299) Εδώ είναι φανερό ότι πρόκειται για συμπεριφορές που θεωρούνται βλάσφημες ακόμη και να τις σκεφτεί κανείς. Το άτομο ανακουφίζεται από τις προσωπικές ενοχές, καθώς τις «προβάλλει» στους δαίμονες εισβολείς. (300)

Πέρα από τα υποσυνείδητα κίνητρα ενός ατόμου, που μπορεί να εμφανίζει υστερικά συμπτώματα, με τη μορφή κάποιου δαιμονισμού, υπάρχουν και τα δευτερογενή ωφέλη, που συχνά είναι ορατά. Αυτά μπορεί να είναι: το να γίνει το άτομο, το επίκεντρο του ενδιαφέροντος σε κάποιο συγκεκριμένο περιβάλλον. Επίσης το να προσελκύσει σεβασμό ή τη συμπάθεια ή τη φροντίδα των άλλων. Έτσι και το ίδιο ανακουφίζεται, αφού έστω για άσχετο λόγο, επιτυγχάνει αυτό το οποίο θα επιθυμούσε, έστω για διαφορετικούς λόγους.

 

5. ΕΙΔΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ) «ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΥ»

Ορισμένοι ερευνητές όπως ο Oesterreich διακρίνουν δυο περιπτώσεις φαινομενολογίας «δαιμονισμού». Στην περίπτωση του ψυχαναγκαστικού τόπου, έχουμε απουσία της συμμετοχής του «εγώ», που δείχνει να εμποδίζει την πλήρη κατάληψη από τον υποτιθέμενο «διάβολο», που ακόμη και από το ίδιο το άτομο γίνεται αντιληπτός σαν ξένο σώμα. Παρά το γεγονός ότι δεν μπορεί πρακτικά, να προβάλει αντίσταση σε όσα ο διάβολος διατάσσει. (301) Άρα, το άτομο έχει πλήρη επίγνωση της καταστάσεως του, σαν παθητικός θεατής, αλλά ταυτόχρονα δεν έχει έλεγχο των ψυχαναγκαστικών του πράξεων.

Η δεύτερη περίπτωση είναι περισσότερο χαρακτηριστική, με «υστερική» προέλευση και διασχιστικά χαρακτηριστικά. Το άτομο ενεργεί σαν υπνοβάτης, χωρίς να έχει προφανή έλεγχο και επίγνωση της συμπεριφοράς του. Έτσι «εκδραματίζει» σα να βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχο του υποτιθέμενου προσωπικού δαίμονα. Αυτή η περίπτωση μας θυμίζει περισσότερο τον πραγματικό δαιμονισμό.

 Ωστόσο υπάρχει μεγάλη ποικιλομορφία συμπτωμάτων και από την παλαιότερη βιβλιογραφία (Guazzo, 1608)302 μερικά από τα οποία είναι εντυπωσιακά και χαρακτηριστικά όπως η «γλωσσολαλία». Ο καθηγητής  (303) προσπαθεί να την εξηγήσει και πάλι σαν «νευρωτικό» φαινόμενο, με την έννοια ότι ένα άτομο βρισκόμενο κάτω από πίεση, μπορεί να εκφραστεί απροσδόκητα σε άλλη διάλεκτο, που πιθανόν να γνώριζε από παλιότερα και δε χρησιμοποιούσε για μεγάλο διάστημα! Αν και με κάποια επιφύλαξη, καταλήγει ότι ο δαιμονισμός του χθες, πρέπει να αντιστοιχεί στη νεύρωση του σήμερα, όπως ισχυρίστηκε και ο Φρόυδ, οπότε αναρωτιέται με το στόμα του αγγλικανού επισκόπου Hanson (304) (1975) «πώς εξακολουθούμε να κάνουμε εξορκισμούς, αφού δεν πιστεύουμε στην παρουσία των δαιμόνων;»

6. ΠΑΡΑΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ

 Εκτός από τις περιπτώσεις ψευδό-δαιμονισμού που ψυχολογικά κατατάσσονται από τους ερευνητές, περισσότερο στο νευρωτικό φάσμα των διαταραχών, υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις, όπως αυτές που προβλήθηκαν από τον Ehrenwald (1975) (305) που ανοιχτά αναγνωρίζει, υπαρκτά παραψυχολογικά στοιχεία του φαινομένου, όπως «ικανότητα του προικισμένου ατόμου (διαμεσολαβητή) να εντοπίζει τηλεπαθητικά γεγονότα και να τα οδηγεί μέσα σε μια φαινομενικά αυτόνομη δευτερογενή προσωπικότητα». (306) Μάλιστα για να μας πείσει ψυχολογικά για την ύπαρξη του, το συγκρίνει με ανάλογο φαινόμενο της «υπερευαισθησίας παρανοϊκών σχιζοφρενών, σε ανάλογα ερεθίσματα» που αν και παρατηρείται μερικές φορές, όμως είναι σήμερα εξακριβωμένο ότι ποτέ δε δίνει στον ασθενή υπερφυσικά χαρίσματα και ιδιότητες (όπως σε περασμένους αιώνες είχε υποτεθεί από μερικούς)! Ο ίδιος ερευνητής (αφού δεν πιστεύει σε ύπαρξη δαιμόνων) προτείνει για άλλες περιπτώσεις ότι οφείλονται σε «συναισθηματικό επηρεασμό» ή «μαζική υποβολή», κάτω από συνθήκες συναισθηματικής φόρτισης και ψυχολογικής παλινδρόμησης! Όμως ο W H Trethowan (1976) (307) που και ο ίδιος δεν παραδέχεται την ύπαρξη δαιμόνων, θεωρεί ότι ανάλογες απόψεις αποτελούν «επιστημονική οπισθοδρόμηση», και ο ίδιος προσπαθεί να δώσει άλλες, καθαρά ψυχολογικές, ερμηνείες και μάλιστα χρησιμοποιώντας με δογματική «ευλάβεια» (αυτούσια!) κείμενα του Φρόυδ.

Είναι φανερό, πως ό,τι δεν μπορεί κανείς να εξηγήσει στο μυαλό του, το απορρίπτει, έστω και χωρίς αποδείξεις. Αλλά εδώ ακριβώς έγκειται η κρισιμότητα του πράγματος, ότι στον πραγματικό δαιμονισμό, δεν έχουμε να κάνουμε με επιστημονικό, ψυχολογικό φαινόμενο, αλλά με υπερφυσική κατάσταση, για την οποία θα πρέπει να έχουμε ειδική ενημέρωση και γνώση. (308) Διαφορετικά δε μας φτάνουν οι επιστημονικές γνώσεις, για να δώσουμε τις ερμηνείες που ψάχνουμε. Ορισμένοι ερευνητές, έχουν το θάρρος να το επισημάνουν αυτό όπως ο A. Leon (309), που σε μια μελέτη του, όπου επί 7 χρόνια παρακολουθεί άτομα με αιτιάσεις και συμπτώματα δαιμονικών επιδράσεων, διαπιστώνει ότι μια γυναίκα από τα 20 άτομα που παρακολουθούσε, μετατρέπεται ξαφνικά σε ισχυρό μέντιουμ, παρά το ότι εκείνος προσπαθεί να ερμηνεύσει και πάλι το φαινόμενο, εν μέρει, με ψυχολογικές γενικότητες! 

7. ΙΑΤΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΔΑΙΜΟΝΙΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ

[Για τις παραπομπές στην Καινή Διαθήκη, μπες εδώ.]

Μετά τη βιβλιογραφική ανασκόπηση που κάναμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, σχετικά με τις ιατρικές αναφορές στο δαιμονισμό, στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε :

α) Αν μπορούν να ερμηνευτούν με κάποιο ψυχολογικό ή ιατρικό τρόπο οι συγκεκριμένες εκδηλώσεις των δαιμονιζομένων στα Ευαγγέλια και

β) Αν υπάρχουν ίσως μερικές περιπτώσεις, θεραπείας δαιμονιζομένων στα Ευαγγέλια, όπου δεν πρόκειται στην κυριολεξία για δαιμονισμό, αλλά για κάποια άλλη ασθένεια ή ψυχολογική εκδήλωση.

Επίσης σε συνάφεια με το προηγούμενο ερώτημα, απάντηση πρέπει να δοθεί και στο ερώτημα, μήπως ο Χριστός και οι Ευαγγελιστές χρησιμοποιούν κάποια ειδική ορολογία -τρόπο έκφρασης- για να εκφράσουν ορισμένες περιπτώσεις θεραπείας δαιμονιζομένων, ανάλογα με τις συνήθειες και τις προκαταλήψεις της εποχής τους. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν αφορά μόνον τη θεολογία, αλλά και την ιστορική και ψυχοκοινωνική έρευνα και θα επιχειρηθεί στη συνέχεια αυτού του κεφαλαίου. Δεν είναι της παρούσης μελέτης να ασχοληθούμε με ζητήματα αξιοπιστίας των κειμένων της Κ.Δ. που τα θεωρούμε δεδομένα. (310)

 Θα εξετάσουμε πρώτα την κάθε περίπτωση ξεχωριστά, για να δούμε τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει από ιατρική και ψυχολογική άποψη και τα σχόλια που μπορεί να κάνει κάποιος απροκατάληπτος ερευνητής.

Ο δαιμονιζόμενος της συναγωγής στην Καπερναούμ (Μκ. α΄, 21 -28)

21 Καὶ εἰσπορεύονται εἰς Καπερναούμ· καὶ εὐθέως τοῖς σάββασιν εἰσελθὼν εἰς τὴν συναγωγὴν ἐδίδασκε. 22 καὶ ἐξεπλήσσοντο ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὐτοῦ· ἦν γὰρ διδάσκων αὐτοὺς ὡς ἐξουσίαν ἔχων, καὶ οὐχ ὡς οἱ γραμματεῖς. 23 Καὶ ἦν ἐν τῇ συναγωγῇ αὐτῶν ἄνθρωπος ἐν πνεύματι ἀκαθάρτῳ, καὶ ἀνέκραξε 24 λέγων· Ἔα, τί ἡμῖν καὶ σοί, Ἰησοῦ Ναζαρηνέ; ἦλθες ἀπολέσαι ἡμᾶς; οἶδά σε τίς εἶ, ὁ ἅγιος τοῦ Θεοῦ. 25 καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς λέγων· Φιμώθητι καὶ ἔξελθε ἐξ αὐτοῦ. 26 καὶ σπαράξαν αὐτὸν τὸ πνεῦμα τὸ ἀκάθαρτον καὶ κράξαν φωνῇ μεγάλῃ ἐξῆλθεν ἐξ αὐτοῦ. 27 καὶ ἐθαμβήθησαν πάντες, ὥστε συζητεῖν πρὸς ἑαυτοὺς λέγοντας· Τί ἐστι τοῦτο; τὶς ἡ διδαχὴ ἡ καινὴ αὕτη, ὅτι κατ' ἐξουσίαν καὶ τοῖς πνεύμασι τοῖς ἀκαθάρτοις ἐπιτάσσει, καὶ ὑπακούουσιν αὐτῷ; 28 καὶ ἐξῆλθεν ἡ ἀκοὴ αὐτοῦ εὐθὺς πανταχοῦ εἰς ὅλην τὴν περίχωρον τῆς Γαλιλαίας. Κατά Μάρκον,  Κεφ.  Α΄  21-28

Από την αντικειμενική εξέταση του περιστατικού αυτού (μέσα πάντοτε, από τις συγκεκριμένες διηγήσεις των ευαγγελιστών) διαπιστώνουμε τα εξής χαρακτηριστικά:

α) Ο δαιμονισμένος απευθύνεται στο Χριστό μιλώντας στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, σα να εκπροσωπεί πολλούς. Αυτό το πράγμα από ψυχολογική άποψη είναι αδύνατον να ερμηνευτεί, διότι ακόμη και αν είχαμε μια «πολλαπλή προσωπικότητα», όπως μπορεί κάποιος να ισχυριστεί θεωρητικά, αυτή θα εμφάνιζε τα δικά της χαρακτηριστικά, διαφορετικά κάθε φορά, αλλά σαν ένα πρόσωπο και όχι σαν πολλά ταυτόχρονα.

Αν υποθέσουμε ότι έχουμε να κάνουμε με έναν ψυχωτικό (σχιζοφρενή), πάλι φαίνεται απίθανο, αν όχι αδύνατο, (311) να εκφράζεται στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο. Απλώς θα νόμιζε τον εαυτό του δαιμονισμένο ή ως την προσωποποίηση του σατανά, στη χειρότερη περίπτωση και θα μιλούσε στο πρώτο ενικό πρόσωπο. (312)  Άλλωστε το γεγονός ότι βρισκόταν μέσα στη συναγωγή, δείχνει ότι δεν επρόκειτο για ψυχοπαθή, διαφορετικά είναι απίθανο ότι θα του επιτρεπόταν η είσοδος εκεί.

β) Ο δαιμονισμένος αποκαλύπτει αλήθειες, που κανείς άλλος δε γνώριζε και δεν έπραξε. Λέει, για το Χριστό, ότι είναι από τη Ναζαρέτ, αλλά κυρίως το ότι είναι ο «Άγιος του Θεού», με ύφος και βεβαιότητα, σα να Τον γνωρίζει από παλιά και με σιγουριά. Τη στιγμή που ακόμη και οι ίδιοι οι μαθητές του Χριστού, είχαν κατά καιρούς αμφιβολίες και αβεβαιότητα για την αποστολή Του. Πολύ περισσότεροι οι άλλοι άνθρωποι, που Τον άκουγαν για πρώτη φορά, αλλά και οι γραμματείς. Άλλωστε αποκαλύπτει και την αλήθεια ότι ο Χριστός έρχεται για να καταλύσει το κράτος του Σατανά. Μια πληροφορία εξειδικευμένη, που δείχνει ότι μπορεί να την γνωρίζει μόνον με υπερφυσικό τρόπο (και κατά ειδική παραχώρηση Θεού).

γ) Όταν ο Χριστός επιτιμά το δαιμόνιο, εκείνο κραυγάζει, σπαράσσει τον άνθρωπο και μετά φεύγει. Εδώ θα μπορούσε κάποιος αυτόπτης μάρτυρας, να πιστοποιήσει τη διαφορά συμπεριφοράς του ανθρώπου προ και μετά την αποχώρηση του δαιμονίου, καθώς και την αλλαγή της φωνής του, αφού πλέον θα μιλούσε φυσιολογικά. Στο σημείο αυτό πάντως θα μπορούσε από ψυχολογική σκοπιά, να ισχυριστεί κάποιος ότι ο άνθρωπος έκανε μια «υστερική κρίση» (313) για να προσελκύσει την προσοχή του κόσμου και κατόπιν ηρέμησε, όμως όλα τα προηγούμενα και μάλιστα ο συνδυασμός τους, είναι αδύνατον νομίζουμε, να ερμηνευτούν με βάση κάποια ιατροψυχολογική άποψη.

Από την άλλη, πρέπει να σχολιάσουμε στο σημείο αυτό από ψυχολογική άποψη τη γνώμη μερικών μελετητών που θέλουν το Χριστό να μιλάει απευθυνόμενος προς τον κάθε ασθενή άνθρωπο, ανάλογα με τις αντιλήψεις του κόσμου για την πάθηση, όπως του θεωρούμενου ως δαιμονισμένου. Αυτό μπορεί να είναι αλήθεια, αλλά σε επίπεδο ορολογίας και όχι έκφρασης της αλήθειας. Δεν είναι δυνατόν μια ακέραια προσωπικότητα σαν το Χριστό, να μιλάει διαφορετικά, έτσι που να παραμορφώνεται η αλήθεια, μόνο και μόνο για να μην αλλάξει τη φρασεολογία των ανθρώπων που απευθύνονται σ’ αυτόν! Άλλωστε αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα ήταν αδύνατο να μην το σχολιάσει και ο ευαγγελιστής, για να μας επεξηγήσει τα γεγονότα, όπως γίνεται σε άλλες περιπτώσεις, όπου χρειάζεται να διαφωτιστεί ο αναγνώστης.

Στην περίπτωση που ο ευαγγελιστής μιλάει για «σεληνιαζομένους» ότι ο Χριστός τους έβγαζε τα δαιμόνια, προφανώς το κάνει διότι αυτή ήταν η έκφραση που χρησιμοποιούσαν πολλοί άνθρωποι για τις περιπτώσεις αυτές την εποχή εκείνη. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε χρησιμοποιούνταν και για περιπτώσεις επιληψίας, (314) από την οποία μάλλον έχει την καταγωγή η λέξη, λόγω ίδιας συχνά φαινομενολογίας. Άλλωστε την εποχή εκείνη δεν υπήρχε επίσημη ιατρική και πολύ περισσότερο ξεκαθαρισμένη επιστημονικά ορολογία. Αυτό συνέβη πολύ αργότερα και μάλιστα στον προηγούμενο αιώνα. Και σήμερα στην εποχή μας έχουμε εκφράσεις που δεν είναι ακριβείς, αλλά αναγκαζόμαστε να τις χρησιμοποιούμε, ακόμη και οι ειδικοί, για να συνεννοούμαστε στη γλώσσα του κόσμου! Όπως η έκφραση «ψυχοπαθής» ή «τρελός» που δε σημαίνουν τίποτε για έναν ειδικό, αν δεν προσδιοριστούν με ακρίβεια τα συμπτώματα τους.

Ο δαιμονιζόμενος των Γεργεσηνών (Μκ. ε΄1-20)

1 Καὶ ἦλθον εἰς τὸ πέραν τῆς θαλάσσης εἰς τὴν χώραν τῶν Γεργεσηνῶν. 2 καὶ ἐξελθόντος αὐτοῦ ἐκ τοῦ πλοίου εὐθέως ἀπήντησεν αὐτῷ ἐκ τῶν μνημείων ἄνθρωπος ἐν πνεύματι ἀκαθάρτῳ, 3 ὃς τὴν κατοίκησιν εἶχεν ἐν τοῖς μνήμασι, καὶ οὔτε ἁλύσεσιν οὐδεὶς ἠδύνατο αὐτὸν δῆσαι, 4 διὰ τὸ αὐτὸν πολλάκις πέδαις καὶ ἁλύσεσι δεδέσθαι, καὶ διεσπάσθαι ὑπ' αὐτοῦ τὰς ἁλύσεις καὶ τὰς πέδας συντετρῖφθαι, καὶ οὐδεὶς ἴσχυεν αὐτὸν δαμάσαι· 5 καὶ διὰ παντὸς νυκτὸς καὶ ἡμέρας ἐν τοῖς μνήμασι καὶ ἐν τοῖς ὄρεσιν ἦν κράζων καὶ κατακόπτων ἑαυτὸν λίθοις. 6 ἰδὼν δὲ τὸν Ἰησοῦν ἀπὸ μακρόθεν ἔδραμε καὶ προσεκύνησεν αὐτὸν, 7 καὶ κράξας φωνῇ μεγάλῃ λέγει· Τί ἐμοὶ καὶ σοί, Ἰησοῦ, υἱὲ τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου; ὁρκίζω σε τὸν Θεόν, μή με βασανίσῃς. 8 ἔλεγε γὰρ αὐτῷ· Ἔξελθε τὸ πνεῦμα τὸ ἀκάθαρτον ἐκ τοῦ ἀνθρώπου. 9 καὶ ἐπηρώτα αὐτόν· Τί ὄνομά σοι; καὶ ἀπεκρίθη λέγων· Λεγεὼν ὄνομά μοι, ὅτι πολλοί ἐσμεν. 10 καὶ παρεκάλει αὐτὸν πολλὰ ἵνα μὴ ἀποστείλῃ αὐτοὺς ἔξω τῆς χώρας. 11 ἦν δὲ ἐκεῖ ἀγέλη χοίρων μεγάλη βοσκομένη πρὸς τῷ ὄρει· 12 καὶ παρεκάλεσαν αὐτὸν πάντες οἱ δαίμονες λέγοντες· Πέμψον ἡμᾶς εἰς τοὺς χοίρους, ἵνα εἰς αὐτοὺς εἰσέλθωμεν. 13 καὶ ἐπέτρεψεν αὐτοῖς εὐθέως ὁ Ἰησοῦς. καὶ ἐξελθόντα τὰ πνεύματα τὰ ἀκάθαρτα εἰσῆλθον εἰς τοὺς χοίρους· καὶ ὥρμησεν ἡ ἀγέλη κατὰ τοῦ κρημνοῦ εἰς τὴν θάλασσαν· ἦσαν δὲ ὡς δισχίλιοι καὶ ἐπνίγοντο ἐν τῇ θαλάσσῃ. 14 καὶ οἱ βόσκοντες τοὺς χοίρους ἔφυγον καὶ ἀπήγγειλαν εἰς τὴν πόλιν καὶ εἰς τοὺς ἀγρούς· καὶ ἐξῆλθον ἰδεῖν τί ἐστι τὸ γεγονός. 15 καὶ ἔρχονται πρὸς τὸν Ἰησοῦν, καὶ θεωροῦσι τὸν δαιμονιζόμενον καθήμενον καὶ ἱματισμένον καὶ σωφρονοῦντα, τὸν ἐσχηκότα τὸν λεγεῶνα, καὶ ἐφοβήθησαν. 16 καὶ διηγήσαντο αὐτοῖς οἱ ἰδόντες πῶς ἐγένετο τῷ δαιμονιζομένῳ καὶ περὶ τῶν χοίρων. 17 καὶ ἤρξαντο παρακαλεῖν αὐτὸν ἀπελθεῖν ἀπὸ τῶν ὁρίων αὐτῶν. 18 καὶ ἐμβαίνοντος αὐτοῦ εἰς τὸ πλοῖον παρεκάλει αὐτὸν ὁ δαιμονισθεὶς ἵνα μετ' αὐτοῦ ᾖ. 19 καὶ οὐκ ἀφῆκεν αὐτόν, ἀλλὰ λέγει αὐτῷ· Ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου πρὸς τοὺς σοὺς καὶ ἀνάγγειλον αὐτοῖς ὅσα σοι ὁ Κύριος πεποίηκε καὶ ἠλέησέ σε. 20 καὶ ἀπῆλθε καὶ ἤρξατο κηρύσσειν ἐν τῇ Δεκαπόλει ὅσα ἐποίησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, καὶ πάντες ἐθαύμαζον. Κατά Μάρκον, Κεφ. Ε΄ 1-20

Στην περίπτωση του δαιμονιζομένου των Γεργεσηνών έχουμε να κάνουμε με μια συμπεριφορά ανθρώπου πλήρως διαταραγμένη. Είμαστε αναγκασμένοι και εδώ να δώσουμε μια ψυχολογική ερμηνεία για τη συμπεριφορά αυτή, που χαρακτηρίζεται από έντονα αντικοινωνικά και αυτοκαταστροφικά στοιχεία.

Ο άνθρωπος έμενε μακρυά από την πόλη και τους άλλους ανθρώπους, στις έρημους και τα νεκροταφεία. Δεν μπορούσαν οι συμπολίτες του, να τον περιορίσουν ούτε με αλυσίδες. Κυκλοφορούσε γυμνός, με όλες τις καιρικές συνθήκες, φώναζε και τραυμάτιζε το σώμα του με πέτρες. Το στοιχείο όμως που ψυχιατρικά «επιπλέκει» τα πράγματα, (315) είναι η διαφορετική συμπεριφορά του ανθρώπου αυτού, από τη στιγμή που είδε το Χριστό, πριν ακόμη θεραπευτεί! Φάνηκε τότε συζητήσιμος, ήρεμος και ήρθε κοντά να Τον προσκυνήσει, σύμφωνα με τη διήγηση των ευαγγελιστών. Παράλληλα έχουμε μια στιχομυθία (φαινομενικά) μεταξύ του ανθρώπου και του Χριστού που είναι άκρως διαφωτιστική.

Οι πιθανές ψυχιατρικές διαγνώσεις στις οποίες θα μπορούσε να μας παραπέμψει η κατάσταση του, είναι κυρίως η σχιζοφρένεια και μια σοβαρή διαταραχή της προσωπικότητας (διασχιστική) ή διπλή προσωπικότητα (DID316).

Πράγματι η σχιζοφρένεια (παρανοϊκού κυρίως τύπου) φαίνεται κατ’ αρχήν, να είναι εκείνη που ταιριάζει περισσότερο σε μια ανάλογη περίπτωση. Σε προχωρημένα στάδια της νόσου, ο άνθρωπος γίνεται ανυπέρβλητα ενοχλητικός για το περιβάλλον του και πιθανότατα επικίνδυνος, καθότι υποψιάζεται τους πάντες και τα πάντα και βλέπει παντού εχθρούς, ώστε τελικά ο ίδιος να συμπεριφέρεται επιθετικά στο περιβάλλον του, αλλά μπορεί και αυτοκαταστροφικά. Σε προχωρημένες καταστάσεις, δεν είναι απίθανο το να κυκλοφορεί γυμνός, χωρίς καμιά ντροπή και μάλιστα τα άτομα αυτά μπορεί να έχουν μεγαλύτερη αντοχή στις καιρικές συνθήκες. Είναι συχνό το να πιστεύει ότι του έχουν κάνει μάγια ή το ότι τον επηρεάζουν από μακρυά με υπερφυσικούς τρόπους. Σπανιότερα και το να πιστέψει ότι ο ίδιος διαθέτει υπερφυσικές δυνατότητες, συνήθως από το Θεό και μάλιστα ότι έχει μια ειδική αποστολή στον κόσμο. Αλλά ακόμη σπανιότερα, μπορεί να πιστεύει ότι έχει δυνάμεις και από το διάβολο, ακόμη και το να είναι ο αρχηγός των δαιμόνων. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να μας θυμίσει το δαιμονισμένο της περικοπής.

Εκείνα όμως που στην περίπτωση μας αποκλείουν το ενδεχόμενο ψυχοπάθειας είναι:

α) Το γεγονός ότι δε μιλάει ο ίδιος ο άνθρωπος, αλλά οι δαίμονες μέσα από το στόμα του. Φαίνεται μάλιστα κάποια στιγμή ότι μέσα από τον άνθρωπο βγαίνουν περισσότερες φωνές, σαν φωνές πλήθους, (317) από όλα τι δαιμόνια που ικετεύουν το Χριστό να τους στείλει στους χοίρους. Αυτό είναι αδύνατο να συμβεί σε μια ψυχοπάθεια, όπου ο άνθρωπος έχει μια συγκεκριμένη φωνή, έστω κι αν αυτή αλλοιωθεί κάποια στιγμή. Είναι αδύνατο δηλαδή, να μιλάει με δύο ή περισσότερες φωνές ταυτόχρονα!

β) Το περιεχόμενο της ομιλίας στον σχιζοφρενή είναι παράλογο, με αλλόκοτες ιδέες επιδράσεως από το περιβάλλον ή εξωγήινες δυνάμεις, συσχετίσεως άσχετων πραγμάτων, καταδιώξεως με φοβικό παραλήρημα κλπ. Στην περίπτωση του δαιμονισμένου δεν έχουμε βασικά παράλογες ιδέες, απλώς αποκαλύψεις πραγμάτων, που μπορεί να διαφεύγουν της προσοχής και γνώσεως των πολλών (όπως τα περί της ταυτότητος και της αποστολής του Χριστού). Αυτό μας παραπέμπει πάλι σε υπερφυσική γνώση πραγμάτων.

γ) Στην περίπτωση του δαιμονιζομένου των Γεργεσηνών, έχουμε φανερό το υπερφυσικό στοιχείο, αφού ο άνθρωπος έσπαζε τις αλυσίδες, πιθανότατα ζούσε με ελάχιστη ή και καθόλου τροφή, έλεγε πράγματα σωστά και μάλιστα εκείνα τα οποία δεν μπορούσε να ξέρει ο καθένας. Ήξερε το Χριστό από μακρυά, έστω κι αν δεν Τον είχε συναντήσει άλλοτε. Γνώριζε το όνομα, τη δύναμη Του, εν μέρει τουλάχιστον την αποστολή Του, όσο του ήταν δυνατόν, αφού Τον ονομάζει «Άγιο του Θεού».

Αναφορικά τώρα με τη διαταραχή της προσωπικότητας, πέρα από τα παραπάνω που αναφέρθηκαν, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε το γεγονός ότι ο άνθρωπος όταν ερωτάται από το Χριστό για το όνομα του, δεν υιοθετεί κάποιο συγκεκριμένο ρόλο, αλλά λέει ότι «είμαστε πολλοί». Αυτό και μόνον το γεγονός δεν υποδηλώνει κάποια διαταραχή προσωπικότητας με την επιστημονική έννοια του όρου και αποκλείει τη διπλή προσωπικότητα, όπου ο άνθρωπος αναλαμβάνει κάθε φορά διαφορετικό ρόλο, χωρίς να γνωρίζει συνειδητά ότι παίρνει διαφορετικούς ρόλους. Σε καμιά περίπτωση πάντως δε μιλάει τότε, σα να πρόκειται για πολλούς! Άλλωστε δε θα είχαμε και την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, όπως στην περίπτωση μας.

Τέλος το γεγονός, που προκύπτει από την εξιστόρηση του περιστατικού, ότι οι χοίροι όρμησαν και έπεσαν στη θάλασσα, όταν ελευθερώθηκε ο δαιμονιζόμενος άνθρωπος, από το Χριστό, δεν μπορεί να ερμηνευτεί ούτε ιατρικά, ούτε ψυχολογικά. Λογικά, η μόνη εξήγηση μένει, ότι δαιμονίστηκαν και οδηγήθηκαν σε πνιγμό από τους δαίμονες, και καμιά άλλη ερμηνεία δεν μπορεί να ευσταθεί εναλλακτικά! Όπως για παράδειγμα της αυθυποβολής (!) όπως θα επέμεναν κάποιοι δύσπιστοι σε ανάλογες περιπτώσεις εξήγησης άλλων θαυμάτων...

Η δαιμονιζόμενη κόρη της Συροφοινίκισσας (Μκ.ζ΄ 24-30 & Ματθ. ιε΄ 21-28)

24 Καὶ ἐκεῖθεν ἀναστὰς ἀπῆλθεν εἰς τὰ μεθόρια Τύρου καὶ Σιδῶνος. καὶ εἰσελθὼν εἰς οἰκίαν οὐδένα ἤθελε γνῶναι, καὶ οὐκ ἠδυνήθη λαθεῖν. 25 ἀκούσασα γὰρ γυνὴ περὶ αὐτοῦ, ἧς εἶχε τὸ θυγάτριον αὐτῆς πνεῦμα ἀκάθαρτον, ἐλθοῦσα προσέπεσε πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ· 26 ἡ δὲ γυνὴ ἦν Ἑλληνίς, Συροφοινίκισσα τῷ γένει· καὶ ἠρώτα αὐτὸν ἵνα τὸ δαιμόνιον ἐκβάλῃ ἐκ τῆς θυγατρὸς αὐτῆς. 27 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῇ· Ἄφες πρῶτον χορτασθῆναι τὰ τέκνα· οὐ γάρ ἐστι καλὸν λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων καὶ τοῖς κυναρίοις βαλεῖν. 28 ἡ δὲ ἀπεκρίθη καὶ λέγει αὐτῷ· Ναί, Κύριε· καὶ τὰ κυνάρια ὑποκάτω τῆς τραπέζης ἐσθίουσιν ἀπὸ τῶν ψιχίων τῶν παιδίων. 29 καὶ εἶπεν αὐτῇ· Διὰ τοῦτον τὸν λόγον ὕπαγε· ἐξελήλυθε τὸ δαιμόνιον ἐκ τῆς θυγατρός σου. 30 καὶ ἀπελθοῦσα εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς εὗρε τὸ παιδίον βεβλημένον ἐπὶ τὴν κλίνην καὶ τὸ δαιμόνιον ἐξεληλυθός Κατά Μάρκον, Κεφ. Ζ΄ 24-30 21 Καὶ ἐξελθὼν ἐκεῖθεν ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησεν εἰς τὰ μέρη Τύρου καὶ Σιδῶνος. 22 καὶ ἰδοὺ γυνὴ Χαναναία ἀπὸ τῶν ὁρίων ἐκείνων ἐξελθοῦσα ἐκραύγασεν αὐτῷ λέγουσα· Ἐλέησόν με, Κύριε, υἱὲ Δαυῒδ· ἡ θυγάτηρ μου κακῶς δαιμονίζεται. 23 ὁ δὲ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῇ λόγον. καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἠρώτουν αὐτὸν λέγοντες· Ἀπόλυσον αὐτήν, ὅτι κράζει ὄπισθεν ἡμῶν. 24 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· Οὐκ ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ. 25 ἡ δὲ ἐλθοῦσα προσεκύνησεν αὐτῷ λέγουσα· Κύριε, βοήθει μοι. 26 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· Οὐκ ἔστι καλὸν λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων καὶ βαλεῖν τοῖς κυναρίοις. 27 ἡ δὲ εἶπε· Ναί, Κύριε, καὶ γὰρ τὰ κυνάρια ἐσθίει ἀπὸ τῶν ψιχίων τῶν πιπτόντων ἀπὸ τῆς τραπέζης τῶν κυρίων αὐτῶν. 28 τότε ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῇ· Ὦ γύναι, μεγάλη σου ἡ πίστις! γενηθήτω σοι ὡς θέλεις. καὶ ἰάθη ἡ θυγάτηρ αὐτῆς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης. Κατά Ματθαίον, Κεφ. Ιε΄  21-28

 Στην περίπτωση αυτή, πέρα από το γεγονός ότι μνημονεύεται καθαρά στα κείμενα ότι πρόκειται για πονηρό δαιμόνιο, έχουμε να κάνουμε τις εξής ιατροψυχολογικές παρατηρήσεις:

Α) Το γεγονός ότι η μητέρα της κόρης χαρακτήριζε από μόνη της την περίπτωση δαιμονισμό, σημαίνει ότι η κόρη αυτή είχε περιστασιακές κρίσεις (και μάλιστα άσχημες, όπως αναφέρεται) στα μεσοδιαστήματα των οποίων ήταν υγιής και φυσιολογική. Οι κρίσεις αυτές δεν μπορεί να ήταν υστερικού τύπου αλλά οδυνηρές για την κόρη, που υπέφερε αθέλητα από το δαιμόνιο. Και η ίδια προφανώς ανέφερε τις φοβερές αυτές εμπειρίες της και την ταλαιπωρία του δαίμονα. Παράλληλα η μητέρα έβλεπε τα αποτελέσματα και την έκφραση του δαιμονίου μέσα από τις κρίσεις της κόρης της.

Β) Αποκλείεται να μιλήσουμε για περίπτωση αυθυποβολής στη θεραπεία, όπως θα μπορούσαν μερικοί να ισχυριστούν σε ανάλογες περιπτώσεις, διότι το κορίτσι δεν ήταν παρόν, ώστε να βλέπει ή να ακούει και θεραπεύτηκε με ένα λόγο του Χριστού, από απόσταση. (318) Άλλωστε αυτό πιστοποιείται ότι έγινε την ώρα εκείνη, (319) που ήταν μακρυά, στο σπίτι της και δε γνώριζε τη συζήτηση της μητέρας της με το Χριστό.

Γ) Το ότι βρήκε την κόρη της πάνω στο κρεβάτι, αλλά ελευθερωμένη από το δαίμονα, η μητέρα, υποδηλώνει μια ακόμη τυπική αποχώρηση του δαίμονα, την ώρα εκείνη, όταν αφήνει για τελευταία φορά τον ξενιστή του, αφού τον ταλαιπωρήσει και τον κάνει να σπαράζει μέχρι εξαντλήσεως. Πάντως στην περίπτωση του θαύματος αυτού δεν έχουμε άμεσες μαρτυρίες για την κατάσταση της κόρης, παρά κυρίως την περιγραφή της μητέρας.

Θεραπεία του δαιμονιζόμενου κωφάλαλου γιου (Μκ. θ΄ 17-29. Ματθ. ιζ΄ 14-21.  Λουκ. θ΄ 37-43)

17 καὶ ἀποκριθεὶς εἷς ἐκ τοῦ ὄχλου εἶπε· Διδάσκαλε, ἤνεγκα τὸν υἱόν μου πρὸς σέ, ἔχοντα πνεῦμα ἄλαλον. 18 καὶ ὅπου ἂν αὐτὸν καταλάβῃ, ῥήσσει αὐτόν, καὶ ἀφρίζει καὶ τρίζει τοὺς ὀδόντας αὐτοῦ, καὶ ξηραίνεται· καὶ εἶπον τοῖς μαθηταῖς σου ἵνα αὐτὸ ἐκβάλωσι, καὶ οὐκ ἴσχυσαν. 19 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς αὐτῷ λέγει· Ὦ γενεὰ ἄπιστος, ἕως πότε πρὸς ὑμᾶς ἔσομαι; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν; φέρετε αὐτὸν πρός με. καὶ ἤνεγκαν αὐτὸν πρὸς αὐτόν. 20 καὶ ἰδὼν αὐτὸν εὐθέως τὸ πνεῦμα ἐσπάραξεν αὐτόν, καὶ πεσὼν ἐπὶ τῆς γῆς ἐκυλίετο ἀφρίζων. 21 καὶ ἐπηρώτησε τὸν πατέρα αὐτοῦ· Πόσος χρόνος ἐστὶν ὡς τοῦτο γέγονεν αὐτῷ; ὁ δὲ εἶπε· Παιδιόθεν. 22 καὶ πολλάκις αὐτὸν καὶ εἰς πῦρ ἔβαλε καὶ εἰς ὕδατα, ἵνα ἀπολέσῃ αὐτόν· ἀλλ' εἴ τι δύνασαι, βοήθησον ἡμῖν σπλαγχνισθεὶς ἐφ' ἡμᾶς. 23 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ· Τὸ εἰ δύνασαι πιστεῦσαι, πάντα δυνατὰ τῷ πιστεύοντι. 24 καὶ εὐθέως κράξας ὁ πατὴρ τοῦ παιδίου μετὰ δακρύων ἔλεγε· Πιστεύω, Κύριε· βοήθει μου τῇ ἀπιστίᾳ. 25 ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ὅτι ἐπισυντρέχει ὄχλος ἐπετίμησε τῷ πνεύματι τῷ ἀκαθάρτῳ λέγων αὐτῷ· Τὸ πνεῦμα τὸ ἄλαλον καὶ κωφὸν, ἐγὼ σοι ἐπιτάσσω, ἔξελθε ἐξ αὐτοῦ καὶ μηκέτι εἰσέλθῃς εἰς αὐτόν. 26 καὶ κράξαν καὶ πολλὰ σπαράξαν αὐτόν ἐξῆλθε, καὶ ἐγένετο ὡσεὶ νεκρός, ὥστε πολλοὺς λέγειν ὅτι ἀπέθανεν. 27 ὁ δὲ Ἰησοῦς κρατήσας αὐτὸν τῆς χειρὸς ἤγειρεν αὐτόν, καὶ ἀνέστη. 28 Καὶ εἰσελθόντα αὐτὸν εἰς οἶκον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἐπηρώτων αὐτόν κατ' ἰδίαν, ὅτι ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό. 29 καὶ εἶπεν αὐτοῖς· Τοῦτο τὸ γένος ἐν οὐδενὶ δύναται ἐξελθεῖν εἰ μὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ. Κατά Μάρκον, Κεφ. Θ΄ 17-29 14 Καὶ ἐλθόντων αὐτῶν πρὸς τὸν ὄχλον προσῆλθεν αὐτῷ ἄνθρωπος γονυπετῶν αὐτὸν καὶ λέγων· 15 Κύριε, ἐλέησόν μου τὸν υἱόν, ὅτι σεληνιάζεται καὶ κακῶς πάσχει· πολλάκις γὰρ πίπτει εἰς τὸ πῦρ καὶ πολλάκις εἰς τὸ ὕδωρ. 16 καὶ προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι. 17 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν· Ὦ γενεὰ ἄπιστος καὶ διεστραμμένη! ἕως πότε ἔσομαι μεθ' ὑμῶν; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν; φέρετέ μοι αὐτὸν ὧδε. 18 καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἐξῆλθεν ἀπ' αὐτοῦ τὸ δαιμόνιον καὶ ἐθεραπεύθη ὁ παῖς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης. 19 Τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ κατ' ἰδίαν εἶπον· Διατί ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό; 20 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· Διὰ τὴν ἀπιστίαν ὑμῶν. ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ, μετάβηθι ἐντεῦθεν ἐκεῖ, καὶ μεταβήσεται· καὶ οὐδὲν ἀδυνατήσει ὑμῖν. 21 τοῦτο δὲ τὸ γένος οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ. Κατά Ματθαίον, Κεφ. Ιζ΄  14-21 37 Ἐγένετο δὲ ἐν τῇ ἑξῆς ἡμέρᾳ κατελθόντων αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ὄρους συνήντησεν αὐτῷ ὄχλος πολύς. 38 καὶ ἰδοὺ ἀνὴρ ἀπὸ τοῦ ὄχλου ἀνεβόησε λέγων· Διδάσκαλε, δέομαί σου, ἐπιβλέψον ἐπὶ τὸν υἱόν μου, ὅτι μονογενής μοί ἐστι· 39 καὶ ἰδοὺ πνεῦμα λαμβάνει αὐτόν, καὶ ἐξαίφνης κράζει, καὶ σπαράσσει αὐτὸν μετὰ ἀφροῦ καὶ μόγις ἀποχωρεῖ ἀπ’ αὐτοῦ συντρῖβον αὐτόν· 40 καὶ ἐδεήθην τῶν μαθητῶν σου ἵνα ἐκβάλωσιν αὐτό, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν. 41 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν· Ὦ γενεὰ ἄπιστος καὶ διεστραμμένη, ἕως πότε ἔσομαι πρὸς ὑμᾶς καὶ ἀνέξομαι ὑμῶν; προσάγαγε τὸν υἱόν σου ὧδε. Κατά Λουκά, Κεφ. Θ΄  37-41

Από τη διήγηση των ευαγγελίων έχουμε μια πλήρη περιγραφή των κρίσεων του δαιμονιζόμενου γιου με λιποθυμικές προσβολές, αφρούς από το στόμα, τρίξιμο των δοντιών και γενική παραλυσία. Όπως αναφερθήκαμε και σε σχετικό προγενέστερο κεφάλαιο, στα πλαίσια της θεολογικής ερμηνείας, η περίπτωση αυτή πρέπει να διαφοροδιαγνωστεί κυρίως από την επιληψία, (320) τις κρίσεις της οποίας (πρόκειται για ειδική υποπερίπτωση της λεγόμενης «μεγάλης επιληψίας»), εν μέρει, υποδύεται.

Πέρα από την παρόμοια φαινομενολογία της περιπτώσεως δαιμονισμού, υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά μεταξύ των δύο περιπτώσεων, νευρολογικής και πνευματικής που διακρίνει τα πράγματα. Στην περίπτωση του δαιμονισμού η λιποθυμική κρίση του ανθρώπου επέρχεται, τη στιγμή που αντικρύζει τον Κύριο και προκαλείται από τη θέα αυτή, ενώ στην περίπτωση της ασθένειας η κρίση είναι άγνωστη, απροειδοποίητη και απρόοπτη και συνήθως δεν έχει σχέση με διακριτά γεγονότα.

Επίσης στην περίπτωση του δαιμονισμού, το δαιμόνιο ρίπτει τον άνθρωπο στο νερό και στη φωτιά για να τον καταστρέψει, πράγμα που παντελώς δεν υπάρχει στην ασθένεια της επιληψίας, ούτε έστω με τη μορφή κάποιας αυτοκαταστροφικής εκδήλωσης. Αυτή η ουσιαστική λεπτομέρεια που αναφέρεται στο κείμενο, αποκλείει και την οποιασδήποτε ψυχολογικής φύσεως «λιποθυμία», όπως την «μετατρεπτικής» αιτιολογίας («υστερική»), όπου ο άνθρωπος συστηματικά προσέχει που θα πέσει, μην πάθει κάτι ή τραυματιστεί. (321) Αφού σκοπός του είναι ασυνείδητα να προσελκύσει την προσοχή και συμπάθεια του περιβάλλοντος με τον «ανώριμο» αυτό τρόπο. Ατυχώς και οι περιπτώσεις αυτές (όπως και η επιληψία) κατά τον Μεσαίωνα θεωρήθηκαν από τη Δυτική εκκλησία, δαιμονικές επιδράσεις, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να οδηγηθούν στην πυρά και να έχουν φρικτό τέλος. (322) Αυτό όμως δε σημαίνει ότι και κάθε ύποπτη για δαιμονισμό περίπτωση πρέπει να θεωρείται επιληψία.

Είναι πάντως φανερό στην περίπτωση μας, ότι ο δαίμονας προσπαθεί να καταστρέψει ολοκληρωτικά τον άνθρωπο και θα το έκανε μέχρι τέλους, αν είχε τέτοιο δικαίωμα από το Θεό. (323)

 Ακόμη ειδικός και χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος ιάσεως, έτσι όπως αναφέρεται από τους ευαγγελιστές και ανταποκρίνεται στην εικόνα δαιμονισμού, όπως γνωρίζουμε και από άλλες περιπτώσεις. Εάν επρόκειτο για ασθένεια θα γινόταν αυτόματα και χωρίς το παιδί να κάνει νέα κρίση! Όμως είναι φανερό ότι ο δαίμων σε μια τελευταία προσπάθεια επίδειξης δύναμης, επί του ανθρώπου, αλλά και αντίστασης του, τον δυναστεύει και τον αφήνει λιπόθυμο, μέχρι να τον «αναστήσει» οριστικά, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, ο Χριστός.

Μπορεί τέλος να συζητηθεί περισσότερο το ερώτημα, όχι ακριβώς της αξιοπιστίας, αλλά όπως το θέτουν κάποιοι μελετητές, εάν δηλαδή ο Χριστός εκφράστηκε με την ορολογία της εποχής Του, επειδή δεν μπορούσε να δηλώσει διαφορετικά τις διάφορες (άγνωστες υποτίθεται την εποχή εκείνη) ψυχολογικές καταστάσεις. Αυτό μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι γίνεται, σε κάποιο βαθμό, το να εκφράζεται δηλαδή με όρους της εποχής του, αλλά όχι όμως μέχρι του σημείου να θυσιαστεί η αλήθεια στο βωμό των προκαταλήψεων και της ορολογίας. Άλλωστε βλέπουμε ότι για χάρη της αλήθειας, ο Χριστός δε δίστασε να έρθει αντιμέτωπος με μεγάλα συμφέροντα και μάλιστα εκείνα των Γραμματέων και Φαρισαίων. Αν δεχτούμε τέλος έναν τέτοιο ισχυρισμό, θα πρέπει και να δεχτούμε ότι ο Χριστός υποκρινόταν όταν μιλούσε για δαιμόνια, αλλά και όταν ξεκάθαρα, απευθυνόταν προσωπικά σε αυτά πράγμα εντελώς άτοπο. Τέλος υπάρχουν περιπτώσεις θεραπείας δαιμονιζομένων, όπως η περίπτωση του κωφάλαλου, που κανείς δε γνώριζε ότι επρόκειτο για δαιμόνιο και θα μπορούσε απλά να τον θεραπεύσει, αντί να επιτιμήσει τον δαίμονα, που προφανώς υπήρχε. Άρα τίποτε δεν Τον «υποχρέωνε» να εκφραστεί με συγκεκριμένο τρόπο. (324) Απλώς επρόκειτο πραγματικά για περίπτωση δαιμονισμού. Ένα ακόμη στοιχείο που μας πείθει για για την κυριολεξία της ορολογίας των ευαγγελιστών σχετικά με δαιμονισμό, είναι το γεγονός ότι ο Χριστός θεωρεί την απομάκρυνση των δαιμόνων από τον άνθρωπο, ουσιώδες διακριτό στοιχείο της αποστολής Του και μνημονεύει ξεχωριστά (Λκ.13, 32).

 (Πηγή Φώτο: Δαιμονιζομένων Θεραπείες, π. Αντώνιος Στυλιανάκης Md., Mth., Παιδοψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής, Ψυχολογική και Θεολογική Έρευνα, Θεσσαλονίκη 2004, σελίδα 220)

8. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ ΑΠΟ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ

Από τη μελέτη των περιστατικών δαιμονισμού στα ευαγγέλια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει ποιοτικά μια σαφής διάκριση, μεταξύ ασθένειας και δαιμονισμού.

Α) Όταν ο Ιησούς θεραπεύει τους δαιμονισμένους, απευθύνεται με προσωπικό τρόπο προς το αίτιο της παθήσεως δηλ. τον δαίμονα και τον διατάσσει να φύγει.

Πρόκειται λοιπόν για την επιτίμηση των πονηρών πνευμάτων, όπως αναφερθήκαμε στα επί μέρους κεφάλαια. Η περίπτωση είναι τόσο χαρακτηριστική, ώστε πολλές φορές να έχουμε και ολόκληρο διάλογο ερωταποκρίσεων του Ιησού με τα πονηρά πνεύματα (ερήμην του ξενιστή ανθρώπου) που φαίνεται ότι έχουν τον πλήρη έλεγχο, όπως στην περίπτωση των δαιμονιζομένων γεργεσηνών.

Εντελώς διαφορετική είναι η συμπεριφορά Του, σε περίπτωση θεραπείας ιατρικών νόσων. Στις περισσότερες περιπτώσεις αρκεί ένα άγγιγμα, άλλοτε μόνον η έκφραση της θελήσεως Του. Έτσι βλέπουμε να θεραπεύει την πεθερά του Πέτρου από τον πυρετό, πιάνοντας την από το χέρι και σηκώνοντας την (Μκ.1,31). Θεραπεύει τον λεπρό με ένα άγγιγμα λέγοντας «Θέλω, καθαρίσθητι» (Μκ.1,41) και τον κωφάλαλο «διανοίχθητι» (7,34), όπως και τον τυφλό της Βηθσαϊδά (Μκ.8,25) αλλά και σε άλλες περιπτώσεις (Βλ Μκ.6,56). Τον παραλυτικό της Καπερναούμ, λέγοντας «ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου» (Μκ.2,11). Άλλοτε προστάζοντας τον έχοντα ξηρά χείρα «Ἔκτεινον» (Μκ.3,5) ή όπως τον τυφλό της Ιεριχώ «Ὕπαγε, ἡ πίστις σου σέσωκέ σε» (Μκ.10,52) και την αιμορροούσα «ἴσθι ὑγιὴς ἀπὸ τῆς μάστιγός σου» (Μκ.5,34). Τέλος, για να αναφερθούμε τουλάχιστον σε περιστατικά από τον ευαγγελιστή Μάρκο, ανασταίνει την κόρη του Ιαείρου πιάνοντας την από το χέρι και παραγγέλοντάς της να σηκωθεί (Μκ.5,41)! Απευθύνεται δηλαδή προς τον πάσχοντα άνθρωπο και τον απαλάσσει ακαριαία του προβλήματος-ασθένειας. Σε αρκετές από αυτές, τις θεραπείες ιατρικών νόσων, τονίζεται η πίστη του εκουσίως προσερχόμενου προς θεραπείαν ατόμου, όπως στην περίπτωση του παραλυτικού της Καπερναούμ και της αιμορροούσης.

Β) Η αντίδραση του δαιμονισμένου ανθρώπου λόγω της παρουσίας των δαιμόνων είναι χαρακτηριστική.

Όταν ο δαίμονας έχει καταλάβει κάποιον ολοκληρωτικά αυτός, δεν ελέγχει τον εαυτό του, κραυγάζει και προβαίνει σε αυτοκαταστροφικές πράξεις (τραυματισμός, πτώση στο έδαφος στη φωτιά και στο νερό), όπως ο δαιμονισμένος κωφάλαλος με τις «λιποθυμικές» κρίσεις.

Είναι αδύνατο για τον δαιμονισμένο να ζητήσει τη βοήθεια του Χριστού, σε αντίθεση με κάποιον που πάσχει από κάποια αρρώστια. Αυτό σημαίνει ότι η θέληση του δεσμεύεται και πιθανότατα και οι αισθήσεις του, όπως επισημαίνει σε κάποιο σχολιασμό του και ο ιερός Χρυσόστομος. Κατά συνέπεια χρειάζεται τη βοήθεια κάποιου τρίτου, για να τον οδηγήσει μπροστά στο Χριστό. Χαρακτηριστική η περίπτωση του πατέρα που φέρνει το δαιμονισμένο γιό του μπροστά στο Χριστό «ἔχοντα πνεῦμα ἄλαλον» (Μκ.9,17) ή τη Συροφοινίκισσα γυναίκα που έρχεται η ίδια μόνον (Μκ.7,26) καθώς είναι δύσκολο να φέρει και τη δαιμονισμένη κόρη της, η οποία «δαιμονίζεται καὶ κακῶς πάσχει», να την φέρει μάλιστα σε ένα μέρος, όπου ο Χριστός θέλει να περάσει απαρατήρητος από τον κόσμο. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στο δαιμονισμένο της Συναγωγής ή στους Γεργεσηνούς, ο Χριστός είναι εκείνος που σπεύδει προς συνάντηση των πασχόντων υπό του δαίμονος.

Γ) Ο ίδιος ο Χριστός διακρίνει την εξουσία επί των δαιμόνων σε διαφορετική ποιότητα.

Έτσι όταν ο Ιησούς, παραχωρεί εξουσία στους μαθητές Του, τους δίνει δύναμη ειδικότερα, για να βγάζουν δαιμόνια, να νικούν θανατηφόρες καταστάσεις και να θεραπεύουν κάθε ασθένεια (Ματθ.10, 1 & Μκ.16,17 & Λκ.10,19). Πρόκειται για σαφή διάκριση εξειδικευμένων εξουσιών που παραχωρούνται στους Μαθητές του Χριστού.

Το ίδιο και οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι το να βγάζει κανείς δαιμόνια απαιτεί ανώτερη δύναμη, (325) τη δύναμη του Θεού. Άλλο πράγμα είναι το να θεραπεύει κανείς μια ασθένεια, όπως θα έκαμνε ίσως και ένας γιατρός (έστω με τις ιατρικές του γνώσεις και ικανότητες), άλλο το να θεραπεύει μια ανίατη ασθένεια, όπως κανείς, ακόμη και γιατρός δε θα μπορούσε, και άλλο πράγμα να ελευθερώνει τον άνθρωπο από την κυριαρχία των δαιμόνων και του Σατανά. Πρόκειται για ιεραρχικά διαβαθμισμένες καταστάσεις, αναλόγως της δυσκολίας των, που τόσο ο κόσμος όσο και οι μαθητές του Χριστού ήταν σε θέση να καταλάβουν. (326)

 

Δ) Οι αντιδράσεις του πονηρού πνεύματος είναι τόσο χαρακτηριστικές, όταν βρίσκεται αντιμέτωπο με τη δύναμη του Θεού, ώστε όταν κάποιος γίνει μάρτυρας τέτοιων περιστατικών δύσκολα μπορεί να τις ξεχάσει. Οι δαιμονισμένοι έρχονται και προσκυνούν το Χριστό, τη στιγμή που είναι αδύνατο στους άλλους ανθρώπους να τους πλησιάσουν και να τους δαμάσουν. Τα πονηρά πνεύματα αναγνωρίζουν την υπεροχή αλλά και τη θεϊκή αποστολή του Χριστού τη στιγμή που Τον αμφισβητούν ακόμη και άνθρωποι του περιβάλλοντος Του (όπως οι «αδελφοί» του παιδιά του Ιωσήφ) που Τον γνωρίζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Το δαιμόνιο, πριν βγει από τον άνθρωπο τον κάνει να σπαρταράει σαν το ψάρι, τον τυραννά για τελευταία φορά, κραυγάζει και φεύγει, κάποτε για να βρει καταφύγιο κάπου αλλού, όπως στους χοίρους. Μερικές φορές τον αφήνει μισοπεθαμένο, όπως στην περίπτωση του σεληνιαζόμενου, με πονηρό πνεύμα κωφαλαλίας. Δεν υπάρχουν τέτοια δραματικά φαινόμενα στις περιπτώσεις ασθενειών, που θεραπεύονται με ήρεμο και απλό τρόπο, όσο σοβαρές ή μακροχρόνιες κι αν υπήρξαν.

9. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΥΠΟΙ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΥ

Ορισμός και χαρακτηριστικά

Όταν λέμε δαιμονισμένος εννοούμε ότι ο δαίμονας έχει γίνει κυρίαρχος πάνω σε κάποιες λειτουργίες του σώματος του (σωματικές η και νοητικές) ή και σε ολόκληρη την προσωπικότητα του ανθρώπου.

Ο δαίμονας όπως ο καθ’ έξιν εγκληματίας, μόλις βγει από τη φυλακή ξαναπέφτει στο έγκλημα, έτσι κι αυτός αρέσκεται στο να καταλαμβάνει τον άνθρωπο, όποτε μπορεί και να τον ταλαιπωρεί... (στην περίπτωση των Γεργεσηνών, όταν εκδιώκεται από τους ανθρώπους, συμβιβάζεται έστω να εισέλθει στους χοίρους!)

Από τη μελέτη των περιστατικών της Κ.Δ. συμπεραίνουμε ότι:

Μπορεί να έχουμε καθολική κυριαρχία των δαιμόνων (δαιμ. Γεργεσηνών, κόρη Συροφοινίκισας, δαιμονισμένος γιος) και μπορεί να έχουμε μερική κυριαρχία, (συγκύπτουσα ή περίπτωση από τις Πράξεις των Αποστόλων, του δαιμονισμένου της συναγωγής που μάντευε).

Μπορεί να έχουμε μόνιμη (κωφόν δαιμόνιο, ή τυφλοκωφάλαλον) ή περιστασιακή δαιμονική κυριαρχία, όπως στην περίπτωση του δαιμονισμένου υιού (Λκ. 9, 39) όπου το παιδί, όταν δαιμονιζόταν παρουσίαζε κρίσεις πέφτοντας κάτω μέχρι αναισθησίας («ξηραίνεται») ενώ άλλοτε έπεφτε στη φωτιά και στο νερό.

Ψυχοσωματικά χαρακτηριστικά του δαιμονισμένου:

Ειδικά για το δαιμονισμό: (δαιμονοπληξία) κρίσεις απώλειας του ελέγχου (συνειδήσεως) και ακόμη παραπέρα καταστροφικών και αυτοκαταστροφικών ενεργειών (περίπτωση της κόρης της Συροφοινίκισσας και του δαιμονισμένου γιου). Επίσης κραυγές και φωνές διαφορετικές από εκείνη του ανθρώπου.

Μη ειδικά: Πρόκληση ασθενειών όπως κωφότητα, τυφλότητα, σύγκαμψη του σώματος (και σε άλλες περιπτώσεις συγχρόνων παραδειγμάτων πυρετός, πονοκέφαλος κλπ.)

Υπερφυσικά: Όπως υπεράνθρωπες δυνάμεις (Γεργεσηνών), αποκάλυψη μυστικών ή άγνωστων πληροφοριών (συναγωγής, Γεργεσηνών), ομιλία διαφορετικών προσώπων ή διαφορετικών γλωσσών. (327)

10. ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

1) Ασθένειες σωματικές (παθολογία) Εδώ πρακτικά θα μπορούσε ο δαιμονισμένος να υποδυθεί οποιαδήποτε γνωστή ιατρική πάθηση. Η διάγνωση θα γίνει από το ιστορικό, την κλινική εξέταση και τις παρακλινικές εξετάσεις, που σήμερα μπορεί να είναι αρκετά εξειδικευμένες και ακριβείς. Στην περίπτωση, ας πούμε της συγκύπτουσας γυναίκας, μια ακτινολογική εξέταση θα μπορούσε να είναι διαφωτιστική, λόγω της έλλειψης ειδικών αλλοιώσεων του μυοσκελετικού συστήματος (αν και πάλι μπορεί να βλέπαμε δευτερογενείς αλλοιώσεις λόγω της χρονιότητος της καταστάσεως).

Άλλοτε όμως η διάγνωση μπορεί να είναι πολύ δύσκολη όταν έχουμε να κάνουμε με ασαφή και γενικά συμπτώματα, που μπορεί να οφείλονται σε ποικίλες καταστάσεις, όπως πονοκέφαλος ή πυρετός κλπ. Πολλοί άνθρωποι πάντως καθημερινά, έρχονται στην εκκλησία «για να τους διαβάσει ο παπάς» εξορκισμούς για οποιοδήποτε πρόβλημα που αισθάνονται και μάλιστα πονοκεφάλους, στεναχώριες κλπ. Δυστυχώς χωρίς προηγουμένως να έχουν συμβουλευτεί και το γιατρό τους!

2) Ψυχώσεις (στην ψυχιατρική) εφόσον έχουμε αλλόκοτη συμπεριφορά και απώλεια του ελέγχου των κινήσεων και των ενεργειών, κραυγές, επιθετικότητα... ακουστικές ψευδαισθήσεις. Στην περίπτωση μιας τυπικής ψύχωσης έχουμε ανάμεσα στα συμπτώματα, παραληρητικές ιδέες (εκτός πραγματικότητος), ψευδαισθήσεις (ψευδείς εντυπώσεις ότι κάποια γεγονότα συνέβησαν, ενώ πρόκειται για μια λανθασμένη πεποίθηση του ατόμου), ασυναρτησία, εκσεσημασμένη χάλαση του ειρμού της σκέψης, φτωχό περιεχόμενο σκέψης, παράλογη σκέψη, αλλόκοτη συμπεριφορά (έντονα αποδιοργανωμένη ή κατατονική). Παράλληλα δεν υπάρχει κάποια αναγνωρίσιμη σκοπιμότητα των συμπτωμάτων, που δεν ελέγχονται από το άτομο. Στην κατηγορία αυτή των ψυχώσεων υπάγεται η σχιζοφρένεια, μια άτυπη ψύχωση, βραχεία αντιδραστική ψύχωση, μια μείζων συναισθηματική διαταραχή ή μια παρανοϊκή διαταραχή. (329)

3) Επιληψία (νευρολογική πάθηση) και μάλιστα μείζονα εφόσον έχουμε περιοδικά κρίσεις πτώσεων στο έδαφος, αφρούς («σεληνιασμός» ονομάζεται από τον ευαγγελιστή Ματθαίο, ο δαιμονισμός του νέου, λόγω της φαινομενολογίας του). Στο Μεσαίωνα (αντιλήψεις που επικράτησαν στη Δύση, μέχρι τον 16ο αιώνα) (330) οι καθολικοί θεωρούσαν όλες τις περιπτώσεις επιληψίας, σεληνιασμό, λόγω δαιμονοπάθειας και συχνά τους αντιμετώπιζαν με το να τους ρίχνουν στην πυρά, για να τους λυτρώσουν υποτίθεται από το μαρτύριο, νομίζοντας ότι πρόκειται για δαιμονισμένους!!! (331)

4) Διαταραχή της προσωπικότητας (ψυχιατρική) με δραματικά και μεταιχμιακά στοιχεία (βραχύ ψυχωτικό επεισόδιο), σχιζότυπη προσωπικότητα, άτυπη ή μικτή διαταραχή της προσωπικότητας. Μπορεί κάποτε να υποδυθεί άτυπα στοιχεία με παραδοξότητες και στερεοτυπίες που να συσχετιστούν με δαιμονική κατάσταση, που όμως δεν είναι.

5) Διασχιστική διαταραχή (ή πολλαπλή προσωπικότητα) μη προσδιοριζόμενη διαφορετικά (300.15 DSM-IV) (όπως, μια προσωπικότητα ντροπαλή και μια άλλη ζωηρή και ελευθεριάζουσα. όπου κατά καιρούς η κάθε μία αναλαμβάνει περιοδικά τον έλεγχο του ατόμου. Μπορεί να οφείλεται σε σοβαρά παιδικά τραύματα, όπως σεξουαλική κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία. Όμως είναι μια εξαιρετικά σπάνια διάγνωση για την ψυχιατρική πρακτική σήμερα και περισσότερο παραμένει γνωστή ακαδημαϊκά, για τα βιβλία.

6) Υπόκριση. Το άτομο για διαφόρους λόγους μπορεί να υποδύεται ένα ρόλο (όπως για την αποφυγή στράτευσης) και μερικές φορές, μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να γίνει διάκριση. Συνήθως όμως, αυτή η κατάσταση είναι περιστασιακή και διαρκεί όσο και ο λόγος ή το συμφέρον, που την επιβάλει. Γι’ αυτό και ένα καλό ιστορικό της πορείας της διαταραχής θα ρίξει φως στην περίπτωση.

7) Ακατανόητα προσποιητή διαταραχή! Πρόκειται για μια σπάνια περίπτωση όπου το άτομο υποδύεται μια κατάσταση, χωρίς όμως και να υποκρίνεται. Υπάρχουν ασυνείδητοι λόγοι που το ωθούν σε μια τέτοια συμπεριφορά ψυχολογικά αρρώστου. (Όπως η περίπτωση φοιτήτριας στην οποία αναφερθήκαμε πιο πάνω, βρισκόταν σε ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία για δύο χρόνια, οπότε και θέλησε να παρατείνει τη συνεργασία μας, παρουσιάζοντας μια επιδείνωση της κατάστασης της...) 

Η υστερία και διάφορες άλλες ψυχολογικές καταστάσεις δεν έχουν καμιά σχέση με το δαιμονισμό. 

11. ΠΩΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΙ

Α. Από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του δαιμονισμένου.

1) Φανέρωση γεγονότων και πραγμάτων ακόμη και μυστικών που είναι αδύνατο να γνωρίζει κάποιος περαστικός, άσχετος και μάλιστα κάποιος ψυχολογικά πάσχων. (332) Το γεγονός αυτό μπορεί να δημιουργήσει αμηχανία, αλλά και πανικό στο περιβάλλον του δαιμονισμένου, αφού γίνεται αφορμή να αποκαλυφθούν προσωπικές λεπτομέρειες και μάλιστα αμαρτίες, της ζωής άλλων ανθρώπων.

2) Εφαρμογή υπεράνθρωπων δυνάμεων που δεν μπορούν να εξηγηθούν μέσα σε φυσιολογικά πλαίσια (όπως το σπάσιμο των αλυσίδων, η περιπλάνηση επί μέρες χωρίς φαγητό και νερό, η διαρκής έκθεση σε όλες τις κλιματολογικές και καιρικές συνθήκες, χωρίς να αρρωσταίνει).

3) Αλλοίωση των χαρακτηριστικών του προσώπου και της φωνής του δαιμονισμένου όπως και σήμερα μπορούμε να επιβεβαιώσουμε.

4) Ομιλία σα να πρόκειται για άλλο πρόσωπο μέσα στον άνθρωπο, αφού μιλάει το δαιμόνιο και προσφωνεί τον άνθρωπο ξενιστή με το όνομα του (γι’ αυτό από ορισμένους έγινε προσπάθεια να ερμηνευτεί σαν διχασμός προσωπικότητος). Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο γέρων Παΐσιος (333) στην περίπτωση του δαιμονισμένου, όταν μιλάει ο δαίμονας είναι δυνατόν να διακριθεί από τη φωνή του ανθρώπου και από το γεγονός ότι κινούνται μηχανικά τα χείλη του, σα να τα κινεί (όπως και γίνεται στην πραγματικότητα) κάποιος άλλος!

5) Χαρακτηριστική αποστροφή του δαιμονισμένου προς το σταυρό και τα άγια λείψανα (γέρων Παΐσιος). Μέσα στα ευαγγέλια είναι φανερό το πόσο υποφέρει ο δαίμων στην παρουσία του Χριστού και φοβάται μη βασανιστεί και παρακαλεί...

Β. Από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά ψυχιατρικών παθήσεων

1) Η σχιζοφρένεια έχει σπάνια αποπροσωποποίηση και μάλιστα σταθερή. Είναι όμως εμφανείς οι παραληρητικές (εξωπραγματικές) ιδέες του αρρώστου. Ενώ στο δαιμονισμένο δεν έχουμε παραληρητικές ιδέες, αλλά γίνεται αντιληπτό με δέος ότι κάτι αφύσικο (μάλλον υπερφυσικό) συμβαίνει.

2) Έχουμε επίσης στη σχιζοφρένεια, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, χαρακτηριστικές ακουστικές ή οπτικές ψευδαισθήσεις. Έχουμε επίσης συχνά διαλογική συζήτηση αλλά ο ασθενής απαντάει με τη φωνή του σε (υποτιθέμενες) φωνές δαιμόνων που ακούει, έξω από το μυαλό του (ενώ οι άλλοι φυσικά, δεν μπορούν να αντιληφθούν). Αποτέλεσμα είναι το να έχει σοβαρά διαταραγμένη την επαφή του με την πραγματικότητα και τον έξω κόσμο. Όμως ο δαιμονισμένος δεν έχει ψευδαισθήσεις, αλλά αντίληψη και γνώση γεγονότων που δεν μπορούν να εξηγηθούν ή και να ελεγχθούν ορισμένες φορές για την ορθότητα τους.

3) Έχουμε ακόμη, αλλόκοτες ιδέες που εγγίζουν τα όρια του παραλόγου. Ο δαιμονισμένος, βασικά δεν είναι παράλογος, με βάση την κοινή λογική, απλώς ενεργεί σε βλάβη του υποκειμένου (αυτό)καταστροφικά. Αντίθετα πολλές φορές φαίνεται να γνωρίζει πράγματα που είναι αδύνατον για το συγκεκριμένο άτομο, όπως και το να μιλάει ξένες γλώσσες! (334)

4) Στην περίπτωση των διαταραχών προσωπικότητας, έχουμε πληροφορίες από το ιστορικό του ανθρώπου, όπου πρόκειται για μια μακροχρόνια και συνεχή διαταραχή από την παιδική ηλικία και όχι από ένα συγκεκριμένο σημείο και μετά. Μόνη εξαίρεση αποτελούν τα πιθανά βραχέα ψυχωτικά επεισόδια που όμως έχουν το χαρακτήρα της ψύχωσης. Για παράδειγμα στη μεταιχμιακή προσωπικότητα, έχουμε μια παρορμητικότητα του ατόμου (σε δύο τουλάχιστον τομείς όπως ξόδεμα χρημάτων ή πολυφαγία κλπ) με ασταθείς και επεισοδιακές διαπροσωπικές σχέσεις (λόγω τάσης να εκμεταλλεύεται τους άλλους και να μεταπίπτει από την εξιδανίκευση στην υποτίμηση), ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα θυμού, διαταραχή της προσωπικής ταυτότητας (όπως στο θέμα της ταυτότητας φύλου, εικόνα του εαυτού του, κοινωνικές και ηθικές αξίες κλπ), συναισθηματική αστάθεια, δυσανεξία της μοναξιάς, αυτοκαταστροφικές πράξεις, χρόνια αισθήματα κενού ή ανίας. Όλα αυτά εννοείται ότι προκαλούν μια έντονη υποκειμενική ενόχληση του ατόμου είτε παρεμποδίζουν σημαντικά την κοινωνική και επαγγελματική του δραστηριότητα.

Φυσικά, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνει διάκριση, αν υποτεθεί ότι ο δαίμων υποδύεται μια συγκεκριμένη ψυχιατρική συμπεριφορά που προσπαθεί να την μιμηθεί. Πάντως τόσα χρόνια δεν έτυχε προσωπικά να δούμε άνθρωπο δαιμονισμένο σε Ψυχιατρικό Νοσοκομείο, ούτε και ακούσαμε από συνάδελφο κάτι σχετικό, που να μας ξενίσει. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει, πολλοί άνθρωποι με ψυχολογικά προβλήματα, καταφεύγουν σε ιερείς για αλλεπάλληλους εξορκισμούς, με το πρόσχημα ότι είναι δαιμονισμένοι.

12. ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΕΝΟΙ ΣΤΟΥΣ ΓΙΑΤΡΟΥΣ

Στα είκοσι χρόνια ενασχόλησης μας με την ιατρική και την ψυχιατρική, ουδέποτε είδα ή άκουσα από συνάδελφο, περίπτωση δαιμονισμένου να καταφύγει σε γιατρό και μάλιστα σε ψυχίατρο. Το αντίθετο είναι σίγουρα διαδεδομένη υπόθεση. Το να καταφεύγουν δηλαδή άνθρωποι με διάφορα ψυχολογικά προβλήματα στον ιερέα, ενώ θα ‘πρεπε να περάσουν πρώτα από το γιατρό. Άλλωστε είναι πολύ ισχυρές ακόμη οι προκαταλήψεις στην ελληνική κοινωνία, ώστε να μην καταφύγει κανείς εύκολα στον ψυχίατρο. Φοβάται μην του κολλήσει ο τίτλος του «τρελού» ή του «ψυχασθενή...»

Ακόμη και μεταξύ των χριστιανών υπάρχουν πρόσθετες προκαταλήψεις, όπως εκείνων που ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος της εκκλησίας μπορεί να λύσει όλα του τα προβλήματα με την εξομολόγηση και την προσευχή. Όμως περιέργως δεν αντιδρούν το ίδιο όταν πρόκειται για σωματικές ασθένειες, όπου με το παραμικρό (ακόμη και μοναχοί και κληρικοί) μπορεί να καταφύγουν στο γιατρό και να φορτωθούν ένα σωρό φάρμακα, ή να καταφύγουν εύκολα σε εναλλακτικές θεραπείες όπως η ομοιοπαθητική, λες και για τις περιπτώσεις αυτές δεν ισχύει η προστασία τους από το Θεό. Απλώς πρόκειται για μια ισχυρή προκατάληψη έναντι της ψυχολογικής διαταραχής, που βρίσκει άλλοθι στο ότι «είμαστε χριστιανοί και όλα λύνονται με την προσευχή»!

Αυτό σε καμιά περίπτωση δεν υπονοεί κάποια γνώμη μας, ότι δεν μπορούν να λυθούν και τα ψυχολογικά μας μέσα από την Εκκλησία. Το αντίθετο, ο άνθρωπος του Θεού ανακαινιζόμενος «ἥμερα τῇ ἡμέρᾳ», απαλλάσσεται σταδιακά, τόσο από τα πάθη, όσο και από τις αδυναμίες του χαρακτήρα. Αρκεί φυσικά να είναι τέτοιας φύσεως και εντάσεως, που να μπορούν να γίνουν εύκολα ανεκτά από τον άνθρωπο, που θα πρέπει να περιμένει με πίστη και υπομονή να γίνει καλά, αν προλάβει φυσικά, μέχρι το τέλος της ζωής του! Άλλωστε και οι σύγχρονοι άγιοι γέροντες κάθε άλλο παρά ακύρωσαν τη δύναμη της ιατρικής, αφού κάναν χρήση και της επιστήμης και των φαρμάκων της. (335) Ακόμη και αυτός ο προορατικός σύγχρονος γέρων Πορφύριος, έκανε υπακοή στο γιατρό του, έστω κι αν ήξερε την έκβαση της νόσου και το ότι κάποια φορά έπαιρνε λάθος φάρμακα, από ταπείνωση και υπερβολική ευαισθησία και διάκριση!

Αρκεί φυσικά, ο άνθρωπος που προσέρχεται κοντά στο Θεό και την εκκλησία Του, να μην το κάνει μόνον συμφεροντολογικά, για να βελτιώσει την προσωπικότητα του, όπως συχνά γίνεται σήμερα, γιατί σκοπός της εκκλησίας δεν είναι να δώσει ανθρώπους χωρίς ψυχολογικά προβλήματα, αλλά να τους οδηγήσει στη μετάνοια και τη σωτηρία. Στην αιώνια ζωή, όπου μόνον εκεί, δεν υπάρχουν λύπες και πόνοι, ούτε ψυχολογικά κατάλοιπα!

Τέλος, είναι σύνηθες σήμερα το ότι οι δαιμονισμένοι πολύ σύντομα βρίσκουν το δρόμο προς κάποιο προσκύνημα, όπου υπάρχει έντονη η φήμη για θεραπείες δαιμονισμένων, όπως στην Παναγία της Τήνου, στον Άγιο Σπυρίδωνα (Κέρκυρα), στον Άγιο Ραφαήλ (Μυτιλήνη) κλπ. (336) Μερικές φορές μπορεί να συχνάζουν και σε ενοριακούς ναούς και να ταράσσουν την ησυχία του εκκλησιάσματος, ενώ άλλοτε να υφίστανται αλλεπάλληλους εξορκισμούς από τους ιερείς, συχνά χωρίς άμεσο ορατό αποτέλεσμα, πέρα από την εξαγρίωση των δαιμόνων.

Είναι ατυχές το γεγονός ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου διαφημίζονται τέτοιες καταστάσεις σε συγκεκριμένες εκκλησίες και συγκεκριμένους ιερείς (ωσάν να μην έχουν όλοι την εξουσία της ιερωσύνης), μέσα από τα ΜΜΕ και συρρέουν κατόπιν από διάφορες κατευθύνσεις, άνθρωποι για εξορκισμούς, πολλοί από τους οποίους είναι κατά φαντασίαν δαιμονοπαθείς ή απλώς φοβούνται την ενέργεια του σατανά και τον ξορκίζουν προκαταβολικά.

13. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΙΑΤΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ

Η ολιστική θεώρηση του ανθρώπου, επιβάλλει σήμερα, μια περισσότερο απροκατάληπτη επιστημονική αντιμετώπιση και απομακρυσμένη από την «παντοδυναμία» οποιουδήποτε επιστήμονα θεραπευτή. Άλλωστε ο πολλαπλασιασμός της γνώσης από τη μια μεριά, που καθιστά δύσκολο το να γνωρίζει κανείς τα πάντα γύρω από το αντικείμενο του, αλλά και η μεγάλη εξειδίκευση από την άλλη, επιβάλλουν το να είμαστε περισσότερο προσεχτικοί στην εξαγωγή συμπερασμάτων, ακόμη και στους τομείς των θετικών επιστημών και μάλιστα της Ιατρικής και της Ψυχολογίας. (337) Πολύ περισσότερο στον τομέα της αντιμετώπισης ψυχοπαθολογικών καταστάσεων, όπου είναι δυνατόν, εκτός από παράγοντες βιολογικούς, κοινωνικούς και ψυχολογικούς, να εμπλέκονται και παράγοντες πνευματικοί, τους οποίους όταν εμείς αγνοούμε, δε σημαίνει και ότι δεν υπάρχουν. (338)

Κατ’ αυτήν την έννοια, είναι δυνατόν να έχουμε επιδράσεις πονηρών πνευμάτων, που οδηγούν τον άνθρωπο στην εμφάνιση διάφορων ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, έστω και όταν δε φτάνει στη φαινομενολογία ενός πλήρους δαιμονισμού. Μετά λοιπόν, την ιατρική και ψυχολογική αντιμετώπιση ή και παράλληλα με αυτήν, είναι σκόπιμο ο άνθρωπος να αναζητάει την αρωγή του Θεού και της εκκλησίας για τη θεραπεία του. Και δεν πρόκειται βέβαια εδώ για μια προσπάθεια μας να περισώσουμε προκαταλήψεις περασμένων εποχών ή την αυθεντία κάποιου ιερατείου, όπως μπορεί και αυτό να έγινε κάποτε, (339) αλλά είναι θέμα αναγνώρισης και ταυτοποίησης πραγματικών υπερφυσικών δυνάμεων, που μπορεί να επενεργούν πάνω σε έναν άνθρωπο και που η αντιμετώπιση τους δεν εξαντλείται ή μάλλον δεν ανήκει, μέσα στα όρια της ιατρικής και ψυχολογίας.

Σήμερα ο Διάβολος μπαίνει από την πίσω πόρτα των σπιτιών μας μέσα από ακίνδυνα υποτίθεται παιχνίδια και κινηματογραφικές ταινίες για παιδιά! (Πηγή: Δαιμονιζομένων Θεραπείες, π. Αντώνιος Στυλιανάκης Md., Mth., Παιδοψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής, Ψυχολογική και Θεολογική Έρευνα, Θεσσαλονίκη 2004, σελίδα 240)

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Είναι παράδοξο το γεγονός ότι η κοινωνία μας σήμερα, μαστίζεται από δύο αντικρουόμενες αλλά και αντιφατικές τάσεις. Η μία είναι της άρνησης του διαβόλου, σαν αυτοτελούς προσωπικής οντότητας, που άλλωστε η απόκρυψη του, είναι και ένα από τα τεχνάσματα του κατά τους Πατέρες της ορθοδόξου εκκλησίας, και κατά τον διανοητή Μπωντλέρ (340) το ωραιότερο, αφού ο εχθρός σε πολεμάει καλύτερα όταν είναι αόρατος! Και η δεύτερη είναι η δεισιδαιμονία, στην κυριολεξία, που θεοποιεί και φτάνει μέχρι να λατρεύει το διάβολο, αν και δηλωμένο εχθρό του Θεού, αφού θεωρεί ότι είναι λιγότερο απαιτητικός ως προς τους όρους ζωής και συμμόρφωσης και περισσότερο επικίνδυνος, λόγω της υποτιθέμενης εξουσίας του να κολάζει. Άρα συμφέρει να τον υπηρετούμε και να τον κολακεύουμε για να τα πάμε καλά μαζί του! (341)

Έτσι, είκοσι αιώνες μετά την απολυτρωτική θυσία του Χριστού, έχουμε πάλι στο προσκήνιο το ίδιο πρόσωπο,  το Διάβολο, πρωταγωνιστή της τυραννίας των ανθρώπων, από την προπατορική πτώση και μετά, με αναβίωση της μαγείας αλλά και της σατανολατρείας, με διάφορες μορφές και μάλιστα της λατρείας των 12 «αρχαιοελληνικών» θεών του Ολύμπου!

Στα Ευαγγέλια και τις Πράξεις των Αποστόλων εξιστορούνται αρκετές συγκεκριμένες περιπτώσεις θεραπείας δαιμονιζομένων και αναφέρονται με γενική αναφορά και πολλές άλλες. Η διάκριση που γίνεται από τα άλλα θαύματα θεραπείας ασθενειών, είναι σαφής και κατηγορηματική. Υπάρχει επίσης συμφωνία περιεχομένου αλλά και έκφρασης μεταξύ των ευαγγελιστών, ώστε να μην εγείρονται επιστημονικά προβλήματα αξιοπιστίας. (342) Υπάρχουν ωστόσο ερευνητές (343) που αρνούνται να δεχτούν ότι υπάρχουν άνθρωποι δαιμονισμένοι και προσπαθούν να εξηγήσουν τα θαύματα αυτά των ευαγγελίων, ως θεραπείες ψυχολογικών και νευρολογικών καταστάσεων. Το πρόβλημα τους όμως δεν προέρχεται από την αξιοπιστία (περιεχομένου ή συμφωνίας των διαφόρων ιερών συγγραφέων) των διηγήσεων, αλλά από την a priori άποψη τους ότι δαίμονες δεν υφίστανται! Όπου αναφέρονται στη Γραφή πρόκειται κατά τη γνώμη τους για συμβολισμούς και εκφράσεις ύπαρξης του φυσικού κακού και υπολείμματα δεισιδαιμονιών του παρελθόντος (!). Γι’ αυτούς ο Χριστός δεν εξεδίωξε δαιμόνια, αλλά θεράπευσε με την προσωπικότητα ενός χαρισματικού θεραπευτή, ψυχολογικά πάσχοντες, μέσα από φαινόμενα υπνωτισμού και υποβολής.

Όμως όπως δείξαμε, μέσα από τη θεολογική αλλά και αφηγηματική και ιατρικοψυχολογική ανάλυση των χωρίων θεραπείας δαιμονιζομένων στα Ευαγγέλια, δεν υπάρχει πιστεύουμε καμιά αμφιβολία, ότι ο Χριστός θεράπευσε δαιμονιζομένους και μάλιστα τονίζοντας τη διάκριση αυτών των περιπτώσεων σε σχέση με τις θεραπείες άλλων ασθενειών. Αυτό συνάγεται από τη σαφήνεια και συμφωνία (εσωτερική αλλά και διαπροσωπική) των κειμένων των ευαγγελιστών, όπου οι περιγραφές είναι ξεκάθαρες. Συνάγεται επίσης από τη συμφωνία και ανάλογη γνώμη και συμπεριφορά των προσώπων που θεραπεύονται. Από τη στάση και αυτών των Γραμματέων, που δεν μπορούν να αμφισβητήσουν το γεγονός της εκδίωξης των δαιμόνων, αφού γίνεται δημόσια και ενώπιον πολλών μαρτύρων, απλώς το ερμηνεύουν με το δικό τους «φαρισαϊκό τρόπο» λέγοντας ότι όλα γίνονται με τη συνεργεία του Σατανά. Έτσι οι σύγχρονοι αρνητές των θαυμάτων επιτίμησης δαιμόνων από τον Κύριο και οι οπαδοί τους, κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν από την πράξη τους αυτή, ως βλάσφημοι κατά του Αγίου Πνεύματος και να επισσωρεύσουν πάνω τους, την «οργή του Θεού», σύμφωνα με τα λόγια του Χριστού.

Όλες οι περιπτώσεις θεραπείας δαιμονιζομένων εντάσσονται στο σύνολο των πολλών θαυμάτων που πραγματοποίησε ο Χριστός και γενικότερα αποτελούν μέρος του σωτηριολογικού του έργου. Παράλληλα φανερώνουν με έμφαση τη θεϊκή Του φύση, που εκδηλώνεται με αυθεντικό και φιλάνθρωπο τρόπο προς κάθε κατεύθυνση.

Ειδικότερα μέσα στα θαύματα θεραπείας δαιμονιζομένων είδαμε καθαρά την παρουσία, αλλά και τα καταστροφικά χαρακτηριστικά της ανθρωποκτόνου προσωπικότητας του Σατανά και των πονηρών δαιμόνων. Βλέπουμε τον εκτοπισμό και την εκδίωξη του από τα πλάσματα του Θεού, με τον ερχομό του Χριστού στον κόσμο και ειδικότερα την κατάργηση της δυνάμεως του, με τη σταύρωση και την ανάσταση του Ιησού.

Τέλος παρουσιάζεται ολοφάνερα η θεανθρώπινη φυσιογνωμία του Χριστού μέσα από τις θαυμαστές εκδιώξεις δαιμόνων και ειδικότερα η θεότητα Του, με την αυθεντική και σαρωτική της δύναμη και εξουσία, έναντι των δυνάμεων του προσωρινού «ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου». (344)  

EXEI KAI ΣΥΝΕΧΕΙΑ...

Σημειώσεις

263. Wilson, William P., Demon Possesion and Exorcism: A Reacion to Page: J of Psychology and Theology 1989, 17 (2): 135-139. Fuller, J. William. A Psychological Profile of Biblical Demons: The Fear of Death. J of the American Scientific Affiliation 1983, 35 (2): 84 - 87.  Εδώ ο συγγραφέας προτείνει, μια ψυχολογική προσέγγιση των δαιμόνων, που θα έχει μεγαλύτερη πρακτική αξία, καθώς θα δίνει διέξοδο στους φόβους μας γύρω από το θάνατο και στη διαμάχη μεταξύ δαιμονισμού και ψυχοπαθολογίας!

264. Landmann, Salcia, Agape Satana: Katholische Exorxismen (Agape Satana: the Roman Catholic Exorcism). Z fur Religions und Geistesgeschichte 1976, 28(3) 265-267.

265. Η πρόσβαση έγινε μέσα από την ιατρική τράπεζα πληροφοριών Medline και με τη βοήθεια πολλαπλών αναζητήσεων με λέξεις κλειδιά όπως possession, demonology, evil spirit, devil, demoniac, exorcism,, μετά τις οποίες έγινε το τελικό ξεκαθάρισμα των χρησίμων μόνον.

266. Σε ιατρικά, ψυχιατρικά και ψυχολογικά κυρίως περιοδικά.

267. Kemp S. Williams K., Demonic possession and mental disorder in medieval and early modern Europe. Psychol Med 1987 Feb; 17(1):21-9.

268. Jankovic SM, Sokic DV, Leci ZM, Susic V, Drulovic J, Stojsavljevic N, Veskov R, Ivanus J., [in Serbo-Croatian (Cyrillic)][Eponyms and epilepsy (history of Eastern civilizations)]Institute of Neurology, Clinical Centre of Serbia, Berlgrade., Srp Arh Celok Lek 1996 Jul-Aug; 124(7-8):217-21

269. Κένυα, Χιλή, Αμερική, Αγγλία κλπ.

270. Amuyunzu M., Willing the spirits to reveal themselves: rural Kenyan mothers’ responsibility to restore their children’ s health. African Medical and Research Foundation, Nairobi, Kenya. Med Anthropol Q 1998 Dec; 12(4):490-502. Wetering, W. van, The Effectiveness of a rite: Exorcism of Demone in an Afro-American religion. Nederlands Theologisch Tijdschrift 1983, 37(3) 216-229

271. Bartlett A., Behavioural perspectives on a Sri Lankan healing ritual. Interim Secure Unit, Hackney Hospital, London, UK., Int J Soc Psychiatry 1989 Autumn; 35(3):245-51

272. Bilu Y, Beit-Hallahmi B., Dybbuk-possesion as a hysterical symptom: psychodynamic and socio-cultural factors. Isr J Psychiatry Relat Sci 1989;26(3):138-49

Στην περίπτωση αυτή αναφέρεται κατάληψη ενός νέου συνήθως ατόμου από πνεύμα που αποδίδεται κυρίως, σε κάποιο νεκρό. Με τον τρόπο αυτό, το πνεύμα, προσπαθεί να βρει μια ευκαιρία εξαγνισμού, αφού θα υποστεί τη διαδικασία του εξορκισμού, πριν επιστρέψει στον κόσμο των νεκρών. Τα συμπτώματα είναι: άσχημες στάσεις του σώματος, βίαιοι σπασμοί, παράξενη ομιλία και επιθετική ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Οι εκδραματίσεις αυτές μπορούν να ταξινομηθούν ψυχολογικά, σαν υστερικές κρίσεις (Fenichel O., The Psychoanalytic Theory of Neurosis, London: Roytledge and Kagan Paul, 1946).

273. Hollenbach, Paul W., Jesus, Demoniacs, and Public Authorities: A Socio-Historical Study. J of American Academy of Religion 1981,49(4) 567-588

274. Wilson, Michael, Exorcism a Clinical -Pastoral Practice Which Raises Serioue questions, Expository Times 1975,86(10) 292-295

275. Σε μερικές μάλιστα είναι έντονο το αντιεκκλησιαστικό ή αντικληρικαλιστικό ύφος. Πρβλ. Dain N., Reflections on antipsychiatry and stigma in the history of American psychiatry. Hosp Community Psychiatry 1994 Oct; 45(10):1010-4

276. Όπως στην περίπτωση του Hoyersten JG., Possessed! Some historical, psychiatric and current moments of demonic possession, Tidsskr Nor Laegeforen 1996 Dec 10;116(30):3602-6, όπου γίνεται αναφορά και στις θεραπείες δαιμονιζομένων στα ευαγγέλια με την αιτιολογία: «Possession was the only “available” concept for a bundle of neuro-psychiatric disorders: dissociative states, psychoses and epilepsy. Today, the terminology and “diagnostic” principles have been taken over by fundamentalistic groups, who practice exorcism on persons with (probably) monir mental problems and symptoms.»

277. Moore EG., Theories underlying exorcism: theological and psychic. J R Soc Med 1979 Mar;72(3):220-1.

Leon CA., “El duende” and other incubi. Suggestive interactions between culture, the devil, and  the brain. Arch Gen Psychiatry 1975 Feb;32(2):155-62

278. Μέσα σε αυτές και μια με ελληνική προέλευση που εξετάζει τις μεταφυσικές αντιλήψεις μητέρων ψυχωτικών ασθενών, διαπιστώνει σε μεγάλο βαθμό την πεποίθηση των ατόμων αυτών, ότι οι δαιμονικές δυνάμεις είναι αιτία για τη σοβαρή ψυχοπάθεια των παιδιών τους. Βγήκε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών.Vlachos IO, Beratis S, Hartocollis P., Magico-religious beliefs and psychosis. Psychopathology 1997 Mar-Apr; 30(2):93-9

Δεν μπορούμε να μη σχολιάσουμε εδώ, για μια ακόμη φορά (επειδή έχει σημασία μεγάλη για την εργασία μας αυτή) την προκατάληψη των ερευνητών άλλων ειδικοτήτων, όταν καταπιάνονται με θέματα που άπτονται της θεολογίας. Έτσι στην παραπάνω εργασία παρουσιάζονται οι μεγάλοι Πατέρες της εκκλησίας του 4ου αιώνος, να ασπάζονται παγανιστικές αντιλήψεις της εποχής τους, επειδή φέρονται να υποστηρίζουν ότι οι «ψυχασθενείς» (κατά τους συγγραφείς) είναι δαιμονισμένοι και κατά συνέπεια συνιστούν σαν θεραπεία εκλογής τον εξορκισμό από τους ιερείς! Εννοείται ότι δεν υπάρχει περίπτωση δαιμονισμού κατά τους συγγραφείς του άρθρου.

279. Pfeifer S., Demonic attributions in nondelusional disorders, Psychiatric Clinic Sonnenhalde, Basel, Switzerland, Psychopathology 1999 Sep-Oct;32(5)252-9

280. Kotsopoulos S., Intrusion and internalisation of the devil: popular saints vs. the Fathers of the Church, Vesalius 2001 Dec; 7(2):78-85

281. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, ed4. Washington, American Psychiatric Assossiation, 1994.

282. Laing RD., The Divided self, Pantheon Books, N. York, 1969. Βλ. περισσότερα και Μπαλογιάννης Σ., «Το μαρτύριον της Σαλότητος. Αναφορές εις τον Άγιον Συμεώνα τον δια Χριστόν σαλόν». Πρακτικά ΙΔ΄ Θεολογικού Συνεδρίου, 321-460, Θεσσαλονίκη 1994.

283. Πρβλ. Schieffelin EL., “Evil Spirit Sickness, the Christian disease: the innovation of a new syndrome of mental derangement and redemption in Papua New Guinea”. Department of Anthropology, University of College London. Cult Med Psychiatry 1996 Mar; 20(1):1-39

284. Εδώ αξίζει να μνημονευτεί ότι και στην Ελλάδα φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια «Σχολές Μεταφυσικής Έρευνας», από ανθρώπους που κανείς δεν ξέρει αν έχουν κάποιου είδους και τι είδους σπουδές!

285. Leon CA., “El duende” and other incubi. Suggestive interactions between culture, the devil, and the brain. Arch Gen Psychiatry 1975 Feb;32(2):162

286. Hale AS, Pinninti NR,. Exorcism-resistant ghost possession treated with clopenthixol. UMDS Guy’ s and St Thomas’ s, London. Br J Psychiatry 1994 Sep;165(3):386-8.

287. Schulz E., “Possessedness” and exorcism in the year 1976 [Article in German] Z Rechtsmed 1979 Mar 8;82(4);313-321. Αναφέρεται η περίπτωση μιας νέας που οδήγησε 60-70 φορές για εξορκισμούς και χωρίς ιατρική παρακολούθηση, πέθανε τελικά από ασιτία και εξάντληση.

Dominian, J., A Psychological Evaluation of the Pentecostal Movement. Expository Times 1976. 87(10)292-297. Γίνεται αναφορά σε εγκληματική ενέργεια, ενός άντρα, που υπέστη εξορκισμό το 1975, από τη μεριά «χαρισματικών» της Προτεσταντικής ομολογίας. Επισημαίνεται το καθεστώς υποβολής φόβου στις συνάξεις των πιστών, που μπορεί να υποβάλει την αίσθηση δαιμονοπάθειας ή ψυχοπάθειας.

288. Freud S (1923). A seventeenth cetury demonological neurosis, Standard Edition. 1961:72-105

289. Από τη μέχρι τώρα μελέτη, αλλά και δεκαπενταετή προσωπική εμπειρία μας πάνω στην ψυχοθεραπεία, πιστεύουμε ότι ο Φρόυδ, μελέτησε διεισδυτικά, κλινικές περιπτώσεις και έγραψε κείμενα μοναδικά για την εποχή του, που έγιναν αργότερα (και μέχρι σήμερα) αφετηρία για παραπέρα μελέτες και έρευνες. Όμως ένα μεγάλο πρόβλημα είναι η απολυτοποίηση τέτοιων παρατηρήσεων και θεωριών, που μπορεί να έχουν κάποτε μόνον περιορισμένη και συγκεκριμένη εφαρμογή. Για παράδειγμα στο θέμα της δικής μας μελέτης αναφορικά με το δαιμονισμό, υπήρξαν περιστατικά ερευνητών, όπου το κακό πνεύμα ήταν υποτίθεται, ο ίδιος ο πατέρας της γυναίκας που υποδύεται το δαιμονισμό. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι έχουμε πάντοτε υποκρυπτόμενα αιμομικτικά συναισθήματα, πίσω από ανάλογες περιπτώσεις ανθρώπων.

290. Henderson J., “Exorcism and possession in psychotherapy practice” Can J Psychiatry 1982 Mar; 27(2): 129-34

291. Gettis Alan, “Psychotherapy As Exorcism” J of Religion and Health 1976, 15(3) 188-190

292. Περισσότερα βλ. “introjection” : Μάνου Ν., Ερμηνευτικό Λεξικό Ψυχιατρικών όρων, University Studio Press, 1985.

293. Asch SS., “Depression and demonic possesion: the analyst as an exorcist”, Hillside J Clin Psychiatry 1985;7(2):149-64. Στην εργασία αυτή χαρακτηρίζεται ο δαίμονας σαν ελληνικό #BDB1B1 humor και αντιμετωπίζεται με καθαρά συμβολική έννοια!

294. Fenichel O., The Psychoanalytic Theory of Neurosis, London: Routledge 

and Kagan Paul, 1946.

295. Η λέξη «δαιμονισμός» τίθεται σε εισαγωγικά, καθώς δεν πρόκειται για αποδεχτή περίπτωση δαιμονισμού, αλλά για υποτιθέμενο, από το πάσχον άτομο, δαιμονισμό.

296. McHugh PR., Witches, multiple personalities, and other psychiatric artifacts, Department of Psychiatry and Behavioral Science, Johns Hopkins Medical Institutions, Baltimore, MD 21287-7413, USA. Nat Med 1995 Feb;1(12):112

297. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις «υστερικών κρίσεων» έχουν περιγραφεί τον 19° αιώνα από τον Charcot αλλά και άλλους (Veith I., Hysteria: The History of Disease, Chicago. The Univercity of Chicago Press, 1965).

298. Έτσι αναφέρεται από τον Yoram Bilu, στην ερευνά του, μεγάλο ποσοστό συμτωματολογίας, όπου τα κακά πνεύματα αναφέρονται σαν αρσενικού γένους και επιτίθενται σεξουαλικά στα θύματα τους, που είναι συνήθως θηλυκού γένους!

Στο σημείο αυτό μπορεί να αναφερθεί και μια δική μας ανάλογη περίπτωση (εξαιρετικά σπάνια πραγματικά, για τα ψυχοθεραπευτικά δεδομένα), όπου στη διάρκεια της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας και μάλιστα σε μια κρίσιμη τελική φάση, το άτομο (έφηβη) υποδύθηκε τέλεια μια δαιμονική κατάληψη, με χαρακτηριστικά ανάλογα, σαφώς σεξουαλικού περιεχομένου, αλλά και με δευτερογενή ψυχολογικά ωφέλη, των οποίων η ερμηνεία ξεφεύγει του παρόντος. Όταν πέρασε η κρίση, σε άλλη συνεδρία και έγινε ανάλυση της περίπτωσης, το άτομο ρωτήθηκε αν είχε υπόψη του περιπτώσεις δαιμονισμού και απάντησε ότι είχε παρακολουθήσει μια από τις ταινίες «Εξορκιστής», όπου υπάρχουν μέσα περιπτώσεις δαιμονιζομένων.

299. Bilu Y, Beit-Hallalmi B., “Dybbuk -possession as a hysterical symptom: psychodynamic and socio-cultural factors” Isr J Psychiatry Relat Sci 1989;26(3):138-49. Άτομα που αμφισβητούσαν την ιουδαϊκή θρησκεία (στην παραπάνω μελέτη) και εμφανίστηκαν σαν δαιμονισμένοι, όταν σύρθηκαν στη συναγωγή, έκαναν βίαιους σπασμούς, έφτυναν στα ιερά βιβλία και επιτίθεντο στους πιστούς. Επίσης μπορεί να έκαναν το σημείο του σταυρού. Πράξεις που χαρακτηρίζονται από τους εβραίους ερευνητές, ως ακραίες αντιθρησκευτικές! Ο εξορκισμός στις περισσότερες περιπτώσεις από κάποιο ραββίνο, μέσα από το σχετικό τελετουργικό, αναφέρεται ότι ήταν επιτυχής στο να εξαφανίσει τα συμπτώματα του πάσχοντος.

300. Ward, Colleen, Beaubrum, M. H., “The Psycho-Dynamics of Demon Possession”, J for the Scientific Study of Religion 1980, 19(2): 201 -207.

301. Lacy TJ, Khaitain KG., “Obsessive compulsive disorder manifesting as demonic attack”, J Clin Psychiatry 1993 Oct;54(10):398

302. Guazzo, F M (1608) Compentium Maleficarum English trance, Ashwin, E A (1929). Jojh Rodker, London

303. Και κλείνει με θριαμβευτικό ύφος τη μελέτη του, λέγοντας ότι ο δαιμονισμός τείνει να εξαφανιστεί μεταξύ των πολιτισμένων ανθρώπων, μόλις η πίστη στα πνεύματα χάνει την ισχύ της! Ωστόσο στο σχολιασμό του άρθρου του, ο Don Cupitt αναφέρεται σε κάποιον πρακτικό στη Βρετανία, που έχει πραγματοποιήσει 2000 εξορκισμούς μέσα σε πέντε χρόνια! Και κλείνει διαφωνώντας με το να στέλνονται ασθενείς από τους ψυχιάτρους στους ιερείς για εξορκισμό...

304. Hanson, Rt Rev RPC (1975). “Devils and scstasies”, The Edgbastonian. July, 21-23.

305. Ehrenwald, J (1975). “Possession and Exorcism: delusion shared and compounded”, Journal of the American Academy of Psychoanalysis, 3,105-109.

306. Μας κάνει ιδιαίτερη εντύπωση εδώ, το πώς προσπαθούν πάση θυσία, να ερμηνεύσουν τα δαιμονικά φαινόμενα, άνθρωποι που δεν πιστεύουν στην ύπαρξη των δαιμόνων. Φτάνουν τελικά στον επιστημονικό παραλογισμό, αφού οι «ψυχολογικές ερμηνείες» που δίνουν, δε γίνεται να ευσταθούν... 

307. Trethowan W H., “Exorcism: a psychiatric viewpoint” J Med Ethics 1976 Sep; 2(3) :127-37.

308. Bufford, Rodger K., “Demoni Influence and Mental Disorders”, J of Psychology & Christianity 1989, 8(2): 35-48 Όπου υποστηρίζεται ότι δαιμονισμός και ψυχολογική διαταραχή, είναι δύο διαφορετικά πράγματα, παρά το ότι πολλές φορές εμφανίζονται ταυτόχρονα και μπορεί το ένα να επηρεάζει το άλλο.

309. Leon CA., “El duende” and other incubi. Suggestive interactions between culture, the devil, and the brain, Arch Gen Psychiatry 1975 Feb;32(2):162

310. Αλλωστε νομίζουμε, ότι δεν υπάρχουν άλλα γραπτά κείμενα πάνω στον πλανήτη, που να έχουν μελετηθεί τόσο και να έχει εξαντληθεί κάθε επιστημονική μέθοδος στην προσπάθεια να εξεταστούν από κάθε άποψη και μάλιστα ιστορική και φιλολογική. Έτσι είναι γνωστή η ευρύτατη διασταύρωση αξιοπιστίας, των ευάριθμων παλαιών χειρογράφων, πολλά από τα οποία χρονολογούνται πολύ κοντά στην εποχή της συγγραφής των ευαγγελίων, αλλά και την ισχυρή και αδιάλειπτη παράδοση της χριστιανικής εκκλησίας, μέχρι σήμερα. Περισσότερα βλ. Καραβιδόπουλος Ι., «Κριτικές εκδόσεις της Καινής Διαθήκης κατά τον 20° αιώνα», ΕΕΘΣ τ.8,1998. 

311. Εμείς τουλάχιστον δεν συναντήσαμε στην κλινική πράξη, αλλά ούτε και στη βιβλιογραφία παρόμοιο περιστατικό.

312. Θα έλεγε «είμαι ο σατανάς» ή «έχω το σατανά» και όχι «είμαστε».

313. Παρά το ότι ο όρος αυτός είναι αμφιλεγόμενος από τη σύγχρονη ψυχιατρική και δε γίνεται πλέον αποδεκτός από τη σύγχρονη ταξινόμηση των ψυχιατρικών παθήσεων (DSM IV, 1994).

314. Υπήρχε η άποψη ότι οι «κρίσεις» του ατόμου που έπασχε, εξαρτώνταν από τις φάσεις τις σελήνης. Ακόμη και σήμερα, μετά από τόσους αιώνες, που ιατρικά η επιληψία έχει εύκολη διάγνωση και ανάλογη αντιμετώπιση, η ορολογία «σεληνιασμός» χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους.

315. Είναι το σημείο που προσπαθώντας κάποιοι ερευνητές να εξηγήσουν ορθολογιστικά και βλέποντας ότι δεν «κολλάει» με μια ψύχωση, πρότειναν την περίπτωση της πολλαπλής προσωπικότητας!

316. Duble Identiry Disorder

317. Μας προξενεί μάλιστα εντύπωση το γεγονός, ότι αυτό δεν έχει επισημανθεί από τη βιβλιογραφία. Αφού εδώ έχουμε χαρακτηριστικά την «πρωτότυπη» περίπτωση να μιλούν πολλοί ταυτόχρονα δαίμονες από έναν άνθρωπο, όπως σαφώς αναφέρεται και τονίζεται στο κείμενο ότι «Παρεκάλεσαν αυτόν πάντες οι δαίμονες» . Αυτό είναι αδύνατο να συμβεί στην υποθετική περίπτωση που θα μιλούσαμε για μια ψυχοπάθεια, όπως σχιζοφρένεια του ανθρώπου.

318. Στην υποβολή ο πάσχων είναι παρών και ο «θεραπευτής» προσπαθεί με διαφόρους τρόπους, κυρίως λεκτικούς, να τον «πείσει» ότι θα γίνει καλά και μάλιστα άμεσα με τη δική του παρέμβαση και αυθεντία.

319. Όπως τονίζεται από τον ευαγγελιστή Ματθαίο (15,22) «22 καὶ ἰδοὺ γυνὴ Χαναναία ἀπὸ τῶν ὁρίων ἐκείνων ἐξελθοῦσα ἐκραύγασεν αὐτῷ λέγουσα· Ἐλέησόν με».

320. Νευρολογική νόσος, που ενδημεί στο 1% του πληθυσμού, με διάφορες κλινικές εικόνες και τύπους, που διαγιγνώσκεται πλέον κλινικά, μόλις από τις αρχές του περασμένου αιώνα και ηλεκτροεγκεφαλογραφικά και θεραπεύεται με ανάλογα φάρμακα όπως η καρβαμαζεπίνη.

321. Βλ.και σχετική δημοσιευμένη εργασία μας Α.Ι.Στυλιανάκης, «Αντιδράσεις Μετατροπής νέων, στο στράτευμα», ΙΕΕΔ 1988.

322. Περισσότερα για τις «υστερικές νευρώσεις» βλ. Στ.Μπαλογιάννη, Ποιμαντική Ψυχολογία, Θεσσαλονίκη 1986,237-249.

323. Όπως είχαμε πει και σε προηγούμενο κεφάλαιο, ο τρόπος «επιτιμήσεως» από τον Κύριο, δείχνει ότι επρόκειτο περί συγκεκριμένου δαιμονίου. Δε θα είχε κανένα πρόβλημα ο Κύριος, να θεραπεύσει την κατάσταση του σεληνιαζομένου κωφάλαλου νέου, ως μια απλή ασθένεια, όπως άλλωστε έκανε και με τη συγκύπτουσα, παρά το ότι εκεί επρόκειτο πάλι για πονηρό πνεύμα. Το ότι όμως επιτιμά το δαιμόνιο, σημαίνει ότι επρόκειτο περί δαιμονισμού και δεν το έκανε για να μη στεναχωρήσει κάποιους, όπως φτάνουν μερικοί να ισχυριστούν προκειμένου να στηρίξουν ακραίες προσωπικές απόψεις.

324. Σχετικά με τον προβληματισμό αυτό βλ. και Sterling, Gregory E., “Jesus as Exorcist: An Analysis of Matthew 17:14-20; Mark 9:14-29;Luke 9:37-43a”, Catholic Biblical Quarterly 1993,55(3):467-493

325. Με θαυμασμό και απορία βλέπουν οι άνθρωποι στη συναγωγή της Καπερναούμ να διατάζει ο Χριστός τους δαίμονες, χωρίς καμιά δυσκολία.

326. Άλλωστε μνημονεύεται μία και μοναδική περίπτωση στα Ευαγγέλια, όπου οι μαθητές δεν κατάφεραν να βοηθήσουν τον πάσχοντα άνθρωπο και αυτή αναφέρεται σε κάποιο δαιμονιζόμενο νέο, του οποίου ο πατέρας τους ζήτησε βοήθεια.

327. Gildea Peter, “Demoniacal Possession” Irish Theological Quarterly 1974, 41(4) 289-311. Επίσης: Berends, Willem., “The Biblicall Criteria for Demon-Possession” Westminster Theological Journal 1975, 37(3) 342-365

328. Η πώς θα μπορούσε ένας γιατρός και ειδικότερα ένας ψυχίατρος, που δεν τον αναγνωρίζει, κλινικά, να χαρακτηρίσει, κάποιες καταστάσεις δαιμονισμού.

329. Virkler, Henry A. Mary B., “Demonic Involvement in Human Life and illness” J of Psychology and Theology 1977,5(2):95-102

330. Περισσότερα βλ. Στ.Μπαλογιάννη, Ποιμαντική Ψυχολογία, Θεσσαλονίκη 1986,252-254.

331. Αυτό βέβαια αποκαλύπτει και τον τραγικά παρεξηγημένο τρόπο με τον οποίο ερμήνευαν και αντιμετώπιζαν στη Δύση ένα δαιμονισμό. Ταύτιζαν προφανώς το δαιμονισμό με τη μαγεία, άρα θεωρούσαν ότι ο δαιμονιζόμενος συνεργεί με το διάβολο και άρα πρέπει να τιμωρηθεί! Και πάλι όμως βλέπουμε το είδος της τιμωρίας πόσο απάνθρωπο είναι, αλλά και τελείως έξω από το πνεύμα του Ευαγγελίου.

332. Λέει ο Μ. Αντώνιος ότι ο διάβολος, σαν πνεύμα με ευκινησία στον εναέριο χώρο, μπορεί να ξέρει περισσότερα από μας για το παρόν και το παρελθόν, αλλά όχι βέβαια το μέλλον, το οποίο δεν γνωρίζει. Μπορεί μόνο να προβλέψει προσεγγιστικά, με βάσει τα στοιχεία που έχει στη διάθεση του. (Βλ. Βίος Μ. Αντωνίου υπό Μ. Αθανασίου, εκδ. Ρηγόπουλου.)

333. Λόγοι γέροντος Παϊσίου, τόμος Γ΄. Ιερό Ησυχαστήριο Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, 1999.

334. Πρβλ. με περιπτώσεις γλωσσολαλίας που παρουσιάζονται ορισμένες φορές σε συνάξεις Πεντηκοστιανών, όπου ο γλωσσολαλών μπορεί να μιλά ακατάληπτα, αλλά και σε κάποια από τις γνωστές διαλέκτους, με την επήρεια του πονηρού πνεύματος.

335. Κατά το γραφικό [=της Αγ. Γραφής] «ιατροὺς καὶ φάρμακα ὃ Θεὸς ἔκτισεν» (Σοφία Σειράχ).

336. Και δεν έχουμε κανένα λόγο να αμφισβητήσουμε την ύπαρξη αυτών των θαυμάτων, που καθημερινά κάνει η χάρη του Θεού μέσα στην Εκκλησία, όταν μάλιστα υπάρχει η απαραίτητη πίστη, «πάντα γὰρ δυνατὰ τῷ πιστεύοντι». Άλλωστε κυκλοφορούν και τόσα βιβλία με προσωπικά θαύματα και μαρτυρίες συνανθρώπων μας. Έστω κι αν ορισμένες φορές,φτάνουν πράγματι στα όρια των συναισθηματισμών και της υπερβολής.

337. Schendel E, Kourany RF., “Cacodemonomania and exorcism in children” J Clin Psychiatry 1980 Apr; 41(4):119-23. Προτείνεται από τους συγγραφείς ψυχοθεραπευτής, που να έχει σχέση με την θρησκεία, στην προσέγγιση περιπτώσεων που θεωρούνται δαιμονισμός.

338. Eftychiadis AC., “Byzantine psychosomatic medicine (10th-15th century)” Department of Philosophy and History of Medicine, Medical School of Athens University, Athens, Greece, Med Secoli 1999;11(2)415-21

339. Hexman, Irving, “Theology, Exorcism and the Amplification of Deviancy” Evangelical Quarterly 1977, 49(2) 111-116

340. Βλ. και σατανοκρατία,στην ΘΗΕ σελ. 1195.

341. Αυτοί που σκέφτονται βέβαια με τον τρόπο αυτό, δεν υποψιάζονται ότι χάνουν έτσι τις άπειρες ευλογίες του Θεού και δυστυχώς δεν μπαίνουν στον κόπο να δουν τι ζητάει ο Θεός από τον άνθρωπο.

342. Άλλωστε, αποτελεί πλεονασμό, αλλά θα το τονίσουμε, ότι η άποψη αυτή περί διαβόλου και δαιμόνων ταυτίζεται με την άποψη όλων των Πατέρων και την Παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

243.Ζιγαβηνός 39 και Lamarche P., 91

334. Πρβλ. Ιω. 12,31 & 16,11

Πηγή: Δαιμονιζομένων Θεραπείες, π. Αντώνιος Στυλιανάκης Md., Mth., Παιδοψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής, Ψυχολογική και Θεολογική Έρευνα, Θεσσαλονίκη 2004, σσ. 187 - 244.