Λέω να γράψω κάτι για τον μπαμπά μας.
Ο μπαμπάς μας ήταν ένας κανονικός άνθρωπος, με πάνω και κάτω, με υπερβολές, με εμμονές, με ακρότητες.
Ήταν όμως και μοναδικός άνθρωπος, με πολλή αγάπη για όλους. Για τη γυναίκα του, τα παιδιά του, τα αδέλφια του, τα αδέλφια της γυναίκας του, τα ξαδέλφια, τα ανήψια, τα βαφτιστήρια, τους νονούς, τους συναδέλφους, τους γείτονες, τους φτωχούς, τους μετανάστες, τους φυλακισμένους, τους αρρώστους, τους πρόσφυγες, ένας άνθρωπος που αγαπούσε τους άλλους ανθρώπους ως εαυτόν. Όλους.
Όσο μπορούσε μας μετέδωσε αυτή την αγάπη για τους άλλους, αν και εμείς είμαστε πιο συνηθισμένοι άνθρωποι, με περισσότερο εγωισμό.
Ο αδελφός μας ο Σταύρος λίγες μέρες πριν αναχωρήσει απάντησε στην ερώτηση Τί σου αρέσει πιο πολύ. Μου αρέσουν οι άνθρωποι, είπε. Μετά βίας μιλούσε…..
Δεν είναι ίσως ακριβώς ίδια η έννοια του «αγαπώ» και του «μου αρέσει». Εμείς τα βιολογικά του παιδιά είμαστε πιο πολύ της δεύτερης έννοιας, αλλά οκ. Κάτι είναι και αυτό.
Ο μπαμπάς μας αγαπούσε τη Φύση και του άρεσε επίσης, γιατί την έφτιαξε ωραία ο Θεός. Ανέβαινε σε βουνά και περπατούσε σε ποτάμια εν είδει προσευχής, και κουβαλούσε κι εμάς μαζί του. Κυριολεκτικά κουβαλούσε, γιατί πάντα ένας ή δύο από τους μικρότερους ήταν στους ώμους του. Εγώ απώλεσα πολύ νωρίς αυτό το προνόμιο.
Ήταν βέβαια παραδοσιακός στη σχέση του με τα ζώα, δεν τα ήθελε μέσα στο σπίτι (αιτία φοβερών καυγάδων). Στο τέλος σταμάτησε να αντιδρά διότι όλοι είχαμε έναν τουλάχιστον σκύλο ή μια γάτα πάνω στους καναπέδες και τα κρεββάτια, αλλά ήταν σαφές ότι έκανε υπομονή (για να αγιάσει).
Την ίδια υπομονή έκανε από ένα σημείο και μετά με τα παντελόνια των κοριτσιών και τα έξωμα μπλουζάκια. Εκπαιδεύτηκε από τις εγγονές και έγινε πολύ ανεκτικός με τα χρόνια, ήταν πολύ ευφυής και κατάλαβε ότι πρέπει να ακούει την κοινωνία που αλλάζει για να μπορεί να της δείξει την αγάπη του. Εγώ αυτό το μαλάκωμα δεν το πρόλαβα, είχα φύγει νωρίς από το σπίτι πάνω στην αψάδα και των δυο μας.
Ήταν κι αυτά τα κομμουνιστικά τα δικά μας που έπαιζαν ρόλο στην μεγάλη κόντρα της εφηβείας, όμως αυτός μας έμαθε να αντιστεκόμαστε στην εξουσία, από όταν ήμασταν παιδάκια στην Κύμη. Αρνήθηκε να υμνήσει τη δικτατορία και το πλήρωσε με ταλαιπωρίες και δυσμενείς μεταθέσεις. Εμείς το τραβήξαμε το αντιεξουσιαστικό λίγο παραπάνω, με αγάπη πάντα για τους ανθρώπους και μια απέχθεια για τις ιδεολογίες - κι αυτά δικά του.
Από τη Χαλκίδα, που μέναμε τότε, μας κατέβασε στις 17 Νοέμβρη του 1974 στην Αθήνα, στην πρώτη πορεία για το Πολυτεχνείο. Αλλά ποτέ δεν έπαψε ο κομμουνισμός γι αυτόν να είναι εχθρός, μιας και δεν είχε Θεό. Ο μπαμπάς ήταν αμετανόητα κεντρώος δημοκράτης και αντικομμουνιστής.
Ο ίδιος δεν ήξερε μουσική. Όμως λάτρευε τον Μπετόβεν. Περιφρονούσε τους Γάλλους μουσικούς και τα βαλσάκια και ό,τι δεν ήταν ρωμαλέο. Μπετόβεν, Μπαχ, Χαίντελ, Μότσαρτ, Σοπέν, άντε και Τσαϊκόφσκι και Βιβάλντι ήταν στα προτεινόμενα και επιτρεπόμενα της παιδικής μας ηλικίας. Όπως και οι Ρώσοι, Γερμανοί και Κεντροευρωπαίοι λογοτέχνες (Μπαλζάκ, Ζολά και άλλα γλαφυρά δεν τα μασάγαμε). Ντοστογιέφσκι ναι, Τολστόι όχι. Και πάντα Παπαδιαμάντης.
Του άρεσε ο Θεοδωράκης γιατί ήταν λαϊκός και ρωμαλέος και πατριώτης, αν και κομμουνιστής, και μεγαλώσαμε με τα τραγούδια του. Χατζηδάκις εκτός (δεν ήταν αρκετά ρωμαλέος, αχ μπαμπά μας).
Ο μπαμπάς ήταν του σοσιαλιστικού ρεαλισμού κατά κάποιον τρόπο. Τέχνη ήταν ό,τι προήγαγε τον άνθρωπο στον Θεό και στον Παράδεισο.
Μου πήρε πολλά χρόνια να διευρύνω τους ορίζοντές μου ως προς αυτά και πάλι όχι πλήρως.
Τώρα βλέπω πόσοι μαθητές του γράφουν ότι ήτα ο καλύτερος δάσκαλος και δεν θα τον ξεχάσουν ποτέ, μαθητές από τα χρόνια της Κύπρου ακόμη και της Κύμης μέχρι και τελευταία στον Κολωνό. Τους έδινε κείμενα που δεν τα είχαν τα βιβλία, τους έβαζε να σκεφτούν, αλλά κυρίως τους αγαπούσε και το ένοιωθαν.
Και ήταν φοβερός φιλόλογος. Διάβαζε Όμηρο και Λατινικά σαν εφημερίδα, ήξερε μέτρο, ό, τι ερώτηση και να του κάναμε για ετυμολογία ή συντακτικό είχε άμεσα την απάντηση. Τα φιλολογικά του βιβλία, Οδύσσεια, Ιλιάδα, Λειτουργικά Κείμενα, είναι εξαιρετικά.
Στήριξε πάρα πολλούς. Συγγενείς και μη. Στο σπίτι μας πάντα υπήρχαν φιλοξενούμενοι. Στην Κύμη είδα για πρώτη φορά μαύρους ανθρώπους, ήταν κάποιοι φοιτητές που τους προγύμναζε στα φιλολογικά, δεν χόρταινα να τους κοιτάω. Ήταν εθελοντής πάντα, είτε στο γηροκομείο, είτε στο νοσοκομείο, είτε στο ορφανοτροφείο.
Όταν ήλθαμε στην Αθήνα κάθε Κυριακή πήγαινε στο Άσυλο Ανιάτων και έβγαζε βόλτα τον Σπύρο, έναν εγκαταλελειμμένο παραπληγικό άνθρωπο που δεν πήγαινε να τον δει κανείς. Ο μπαμπάς σιχαινόταν το τσιγάρο, όμως στον Σπύρο το κρατούσε στο στόμα του για να μπορέσει να καπνίσει… Ο Σπύρος με το καροτσάκι του ήταν παρών σε οικογενειακούς γάμους και βαφτίσεις.
Στο σπίτι της οδού Γαστούνης φιλοξενούσαμε Ιρανούς και Αλβανούς στο πρώτο κύμα της μετανάστευσης.
Σεβόταν την πίστη των μη χριστιανών. Κάποτε φιλοξένησα εγώ έναν Ιρανό φοιτητή και ήταν η μοναδική φορά που δεν έκανε τον σταυρό του στο τραπέζι για να μην τον προσβάλει, θεωρώντας ότι ήταν μουσουλμάνος. Δεν υπολόγισε ότι ήταν αριστερός διωγμένος από τον Χομεϊνί.
Δεν θα είχα πάρει το πτυχίο μου αν δεν είχε επιμείνει. Ερχόταν στο σπίτι μου στα Εξάρχεια και με διάβαζε στον Θουκυδίδη και στον Καίσαρα, με κουκουβάγιες να πετούν πάνω από το κεφάλι μας.
Ήταν δάσκαλος για πάρα πολύ κόσμο. Για Απεραθίτες πολλούς, συγγενείς από τη μαμά αλλά όχι μόνο. Όλο και συναντώ κάποιον που ο μπαμπάς του έκανε μάθημα για να περάσει στο Πανεπιστήμιο. Πολλά καλοκαίρια της παιδικής μας ηλικίας δούλευε στα φροντιστήρια της Κάνιγγος, πώς να ζήσεις εφτά παιδιά.
Τώρα οι τρομεροί μας καυγάδες του 70 και του 80 φαίνονται μακρινοί. Και μένει παρούσα η αγάπη και η ταπεινότητα και η συμπόνοια και η πολύ μεγάλη, τεράστια οικογένεια του μπαμπά μας, που περιλαμβάνει όλον τον κόσμο.
Μπαμπά μας σε ευγνωμονώ που δεν ήσουν μόνο δικός μας.
Στη φωτογραφία, μια 25η Μαρτίου στην Κύμη, μέσα δεκαετίας 60.
Για τον Κ. Γανωτή:
Κώστας Γανωτής: στην αγκαλιά του Θεού!Μήνυμα του Κώστα Γανωτή
