Μια φυλή κανίβαλων στην Ορθοδοξία

Ιεραποστολή στους ανθρωποφάγους*

Από ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΙΣΤΗ & αυτοί 

από ΜΟΝΗ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ

Εισαγωγή

Το αναδημοσιεύουμε για να πα­ρουσιάσουμε ένα γνήσιο ιεραποστο­λικό φρόνημα που όλοι το έχουμε ανάγκη.

Αυτός ο Φιλόθεος, ήταν φοιτητής της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης του Οικουμενικού Πατριαρχείου και αποφοιτούσε το 1874. Ο Φιλόθεος Α­θηναϊδης (φωτο), καταγόμενος από την κω­μόπολη Γραμμενίτσα Άρτας, ήταν κα­λός σπoυδαστής φιλoμαθής και ε­ντρυφούσε πολύ στη μελέτη των αγίων Γραφών. Όταν τελείωσε τον κύ­κλο των σπουδών του, ο Διευθυντής της Σχολής τού πρότεινε να χειροτο­νηθεί ιερέας. Σύμφωνα με τον κα­νονισμό της Σχολής, για να πάρει το πτυχίο του ο οποιοσδήποτε απόφοι­τος έπρεπε πρώτα να χειροτονηθεί ιε­ρέας.

Ξαφνικά από μέσα του αναπήδησε ένας πόθος για ιεραποστολική δράση και αρνείται να χειροτονηθεί. Ο διά­λογος που έγινε μεταξύ αυτού και του τότε Διευθυντή της Θεολογικής Σχο­λής της Χάλκης είναι αξιόλογος, απο­καλυπτικός και μεγάλου ενδιαφέροντος. Αποκαλύπτεται ένα γνήσιο Ορ­θόδοξο ιεραποστολικό φρόνημα. Η καρδιά του Φιλόθεου επυρπολείτο από πόθο προσφοράς και θυσίας, να πάθει και να υποφέρει για το Χριστό. Εφλέγετο από επιθυμία να κηρύξει το Χριστό στα έθνη και στους ειδωλολά­τρες, ώστε κι αυτοί να γνωρίσουν τον Χριστό και να σωθούν, χωρίς να προ­σβλέπει σε αμοιβές και απολαβές. Ή­θελε να γίνει Ιεραπόστολος. Πρέπει δε να ομολογήσουμε ότι αυτό το φρό­νημα λείπει σήμερα από την Ορθόδο­ξη Ελλάδα.

Το φρόνημα του Φιλόθεου διδά­σκει το δρόμο και το καθήκον της ιε­ραποστολής που πηγάζει από το Ευ­αγγέλιο του Χριστού. Είναι πέρα και πάνω από θέσεις και εκκλησιαστικά αξιώματα και απευθύνεται αδιάκριτα προς όλους τους Ορθόδοξους Χρι­στιανούς, άνδρες ή γυναίκες. Το ιεραποστολικό φρόνημα είναι χάρισμα Θεού, είναι δωρεά του Αγίου Πνεύματος, είναι δρόμος αγιασμού. Νομί­ζουμε ότι αυτό το γνήσιο, ευαγγελικό φρόνημα έχει εξασθενήσει σήμερα στην Ορθόδοξη Ελλάδα. Είναι λάθος να ταυτίζεται με τα εκκλησιαστικά α­ξιώματα και την ιερωσύνη. Είναι χα­ρίσματα που δίδει ο Θεός στους πιστούς και δεκτικούς χαρισμάτων για να τα προσφέρουνε στην Εκκλησία του Χριστού ως διακονήματα, όπως τονίζει και 'ο Απ. Παύλος (Α' Κορ. 12/ιβ,28-31). Όλοι μπορούμε να γίνουμε Ιεραπόστολοι ή ακόμα και συνεργοί Ιεραποστόλων, αρκεί να το επιθυμή­σουμε. Άλλωστε η αγία μας Ορθόδο­ξη Εκκλησία ανεκήρυξε ως ισαποστό­λους και αγίους την Αγ. Φωτεινή τη Σαμαρείτιδα, την Αγ. Ελένη κ.ά. Αλ­λά και όλοι οι μεγάλοι άγιοι της Εκκλησίας μας, όπως ο Άγιος Δημήτρι­ος, ο Άγιος Παντελεήμων, ο Άγιος Γε­ώργιος, η Αγία Παρασκευή κ.ά. ήταν Ιεραπόστολοι. Γι' αυτό ο Θεός τους ανέδειξε και τους στεφάνωσε με το στέφανο του μαρτυρίου.

Τα μηνύματα που βγαίνουν από το παραπάνω άρθρο είναι πάμπολλα και προς πολλές κατευθύνσεις.

Η Ορθόδοξη εξωτερική ιεραπο­στολή περιμένει Ιεραποστόλους από την Ελλάδα.

Ο διάλογος έχει ως εξής:

.... Ο Φιλόθεος, όπως μάθαμε, προ­σκλήθηκε να χειροτονηθεί και μάλι­στα του είπαν ότι είχε «προοπτικές» να γίνει αρχιερέας.

- Όλα καλά και άγια, είπε, αλλά η εντολή του Χριστού;
- Ποια εντολή; τον ρώτησε ο Διευθυντής της Σχολής.
- Η εντολή «πορευθέντες μαθητεύ­σατε πάντα τα έθνη» (Ματθ. 28/κη,19). Εφόσον υπάρχει έστω και ένας άπι­στος πάνω στη γη που δε γνωρίζει το Χριστό και το ευαγγέλιο, η εντολή αυτή υποχρεώνει όλους τους πιστούς να εργάζονται για τον ευαγγελισμό τους. Γιατί οι άλλες Εκκλησίες εργά­ζονται ιεραποστολικά μέσα στους απίστους και τους αγρίους; Υπάρ­χουν εκατομμύρια άπιστοι και ειδω­λολάτρες. Ποιος θα τους διδάξει; Ποιος θα τους φωτίσει; Ποιος θα εκ­πληρώσει την εντολή του Χριστού, αν δεν το κάνουμε εμείς οι Χριστιανοί; Αν όλοι γίνουμε αρχιερείς μένοντας στο ίδιο μέρος, πού είναι τότε το ευ­αγγελικό παράγγελμα και η αποστο­λική εργασία στους απίστους; Ο Παύ­λος περιγράφει όλες τις κακουχίες που πέρασε για το ευαγγέλιο του Χρι­στού (Β' Κορινθ. 11/ια,23-28). Και όλα αυτά τα πέρασε για τη σωτηρία των αδελφών, για να τους οδηγήσει στη Χάρη του Θεού μέσω του Ευαγγελί­ου, για να εκπληρώσει την εντολή «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη!»

- Κι εμείς, απάντησε ο Διευθυ­ντής, εκτελούμε αυτή την εντολή. Η Ορθόδοξη Ρωσική Εκκλησία εργάζε­ται μεταξύ των απίστων, αποστέλλει Ιεραποστόλους στην Ιαπωνία και την Κίνα που κηρύττουν το ευαγγέλιο και επιστρέφουν αθάνατες και λογικές ψυχές στον Ιησού Χριστό. Στο Πεκί­νο υπάρχουν πάνω από 50.000 Ορθό­δοξοι Χριστιανοί Κινέζοι. Έχουν να­ούς, επισκόπους, ιερείς, διαβάζουν το Λόγο του Θεού στην κινέζικη γλώσ­σα.
- Αφού, λοιπόν, κ. Διευθυντά, η Ορθόδοξη Ρωσική Εκκλησία εργάζε­ται ιεραποστολικά κι έτσι εκπληρώ­νει την εντολή του Χριστού, γιατί να μην εργάζεται και η Ορθόδοξη Ελλη­νική Εκκλησία, αυτή που στο παρελ­θόν τόσο καλά εργάστηκε, διά των με­γάλων της φωστήρων, για την επι­στροφή των Σλάβων, των Βουλγάρων και τόσων άλλων λαών;

- Με ποια μέσα; ρώτησε ο Διευθυ­ντής.
- Υπήρξαν περιστάσεις που υπήρχαν πολλά μέσα και μπορούσαν να γίνουν πολλά καλά. Ίσως αντίξοες περιστάσεις δεν το επέτρεψαν, αλλά, Θεού θέλοντος, θα γίνει στο μέλλον. Γιατί οι Ρώσοι να εργάζονται και να τους επαινούμε κι εμείς να αναπαυό­μαστε; Γιατί να μένουμε στάσιμοι; Γιατί να μην εργαζόμαστε προς δό­ξαν θεού για την επιστροφή των α­δελφών μας από το σκοτάδι της α­γνωσίας στο φως του Χριστού; Όχι, κύριε Διευθυντά! Εγώ δε θέλω να γίνω αρχιερέας! θέλω να κηρύξω το Χριστό μεταξύ των αγρίων και των απίστων. Ας γίνουν άλλοι αρχιερείς.
- Ναι, αλλά αν δε χειροτονηθείς, δε θα πάρεις το δίπλωμά σου!
- Οι Απόστολοι δεν πήραν θεολο­γικά διπλώματα για να κηρύξουν την αλήθεια. Αλλά με ειλικρινή πίστη στο θεό, με φλογερή αγάπη στο Χρι­στό και με ενθουσιώδη ζήλο για την εξάπλωση της αληθινής γνώσης του θεού με το κήρυγμα και το φωτισμό των ανθρώπων.
- Ώστε;
- Εγώ ούτε θα χειροτονηθώ, ούτε δίπλωμα θα πάρω, αφού αυτός είναι ο κανονισμός της Σχολής!
- Και γιατί δε χειροτονείσαι, να πάρεις το δίπλωμά σου, και μετά να ακολουθήσεις την κλίση της καρδιάς σου;
- Διότι, για να αξιωθώ αυτού του αξιώματος, πρέπει πρώτα να δοκιμα­στώ, να υποφέρω για τον Κύριο, να εργαστώ για τους αδελφούς μου, να κοπιάσω εργαζόμενος για το ευαγγέ­λιο και μετά να αναλάβω αυτό το μεγάλο φορτίο. Εάν είμαι ιερωμένος, θα κηρύττω αναγκαστικά, διότι θα είναι καθήκον μου και θα ανταμείβομαι υλικά για την εργασία μου αυτή' αλλά τότε πού θα είναι το καύχημά μου ότι υπηρετώ δωρεάν τον Κύριο; Ναι μεν, ο Κύριος διέταξε «τοίς τό ευαγγέλιον καταγγέλουσιν εκ του ευαγ­γελίου ζεiν» (Α' Κορ. 9/θ,14), αλλά το δέχτηκε αυτό ο πλήρης χριστιανικής αυταπαρνήσεως Παύλος; Όχι βεβαί­ως (Α' Κορ. θ,14-27).

Τι να του έλεγε ο Διευθυντής. Σχε­δόν τον μάλωσε. Τον θεώρησε εκκεντρικό.

Όταν έγιναν όλα αυτά γνωστά και διαδόθηκαν μεταξύ των συμμαθητών του, οι περισσότεροι ομοίως τον μά­λωναν και τον θεωρούσαν παράφρο­να. Εγώ, που γνώριζα το χαρακτήρα του ως συμπατριώτες που ήμασταν, τον θαύμασα και τον μακάρισα.

Όταν βγήκε από το Διευθυντήριο ο Φιλόθεος ήταν γαλήνιος και το πρόσωπό του άστραφτε σαν από θεία δόξα. Έτρεξα στο δωμάτιο.

- Τελείωσαν όλα, μου είπε.
- Χειροτονείσαι; τον ρώτησα.
- Όχι, αναχωρώ.
- Χωρίς το πτυχίο σου;
- Ναι. Χωρίς να γνωρίσω τον κό­σμο, να δοκιμάσω τις δυνάμεις μου και να δω αν μπορώ να αναλάβω τό­σο μεγάλο φορτίο, μπορώ να υποσχε­θώ ενώπιον θεού και ανθρώπων όσα απαιτεί η ιερωσύνη; Είμαστε νέοι, άπειροι από τον κόσμο, γιατί να ανα­γκαζόμαστε σε αυτήν την ηλικία να αναλαμβάνουμε για όλη τη ζωή μας ένα βάρος, το οποίο δεν είμαστε σίγουροι ότι θα μπορέσουμε να αντέ­ξουμε για πάντα;

Και μου ανέφερε τότε διάφορους μαθητές που για να πάρουν το πτυχίο τους χειροτονήθηκαν και μετά ...

Είχα, λοιπόν, δίκιο. Ας τον ονό­μασε ο Διευθυντής εκκεντρικό. Ας τον θεώρησαν οι συμμαθητές του πα­ράφρονα. Εγώ τον ονόμασα και πί­στεψα ότι ήταν ευσυνείδητος και αλη­θινός Χριστιανός ....

Σε όλους μας γεννάται το ερώτη­μα: Τελικά, τι έγινε ο Φιλόθεος;

Α) Προς την Ινδία

Ο Φιλόθεος Αθηναΐδης, ακολού­θησε το δρόμο της καρδιάς του. Ενώ στην αρχή βρέθηκε σε αδιέξοδο, ο Θε­ός του τα έφερε κατά την καρδίαν του. Γνώρισε τον π. Νεκτάριο, ο ο­ποίος αποσταλείς από το Πατριαρ­χείο θα πήγαινε στην Ορθόδοξη Εκ­κλησία της Καλκούτας Ινδιών και δέ­χτηκε να τον ακολουθήσει, έχοντας πάντα τον πόθο να διδάξει το ευαγγέ­λιο σε ανθρώπους που δεν το είχαν ακούσει ποτέ ξανά. Η συνέχεια όμως είναι τόσο εντυπωσιακή και θαυμα­στή, που μπορεί να χαρακτηριστεί ως και απίστευτη. Είναι όμως αλήθεια!

Β) Στο νησί των ανθρωποφάγων

Στο δρόμο λοιπόν προς την Ινδία, ταξιδεύοντας με πλοίο, και ενώ έπλε­αν στον Ινδικό Ωκεανό, τους έπιασε μεγάλη θαλασσοταραχή και το πλοίο ναυάγησε κοντά στα νησιά Τσάγος, νότια των Μαλδίβων νήσων. Από τους επιβάτες του πλοίου οι περισσό­τεροι κατάφεραν να σωθούν, καθώς κοντά υπήρχε μια συστάδα νησιών. Αλίμονο όμως! Στο νησί κατοικούσε μια φυλή ανθρωποφάγων. Έτσι οι κα­ταταλαιπωρημένοι ναυαγοί, έπεσαν στα χέρια τους και έγιναν τροφή των αγρίων. Πραγματικά φρικιαστικό να βλέπει ο Φιλόθεος τον π. Νεκτάριο, δύο άλλους αλλόδοξους Ιεραποστό­λους που είχαν γνωρίσει και τους υπόλοιπους συνταξιδιώτες του να καταβροχθίζονται ωμοί από τους ιθαγενείς. Πρόκειται για ανθρώπους που θυσιάστηκαν για το όνομα του Χριστού με τον πλέον βασανιστικό τρόπο. Τον Φιλόθεο όμως τον άφη­σαν για την άλλη ημέρα.

Όταν συνήλθε και είδε όλα τα γενόμενα, τον κατέλαβε τρόμος. Γρήγο­ρα όμως ύψωσε το βλέμμα και την καρδιά του προς το Θεό. Και όντως, ο Θεός έδωσε και πάλι θαυμαστή λύ­ση! Ενώ πλησίασαν για να τον φάνε, ξαφνικά σταμάτησαν, έσκυψαν κάτω και άρχισαν να φωνάζουν «ταμπού! ταμπού!» Τι είχε συμβεί; Μια μεγάλη ελιά στο πρόσωπο του που είχε, την είχαν εκλάβει ως ιερό σημάδι που επεδείκνυε τη θεϊκή του καταγωγή... Έπεσαν λοιπόν και τον προ­σκυνούσαν και του ζη­τούσαν να μην τους καταστρέψει. Αυτή η «τυχαία σύμπτωση» έ­γινε η αφορμή για όλη τη θαυμαστή συνέχεια.

Ο Φιλόθεος αντιμε­τωπίστηκε με φόβο ως θεϊκό πρόσωπο. Αυτός εκμεταλλεύ­τηκε αυτή τη συγκυρία και φρόντιζε συνεχώς να καλλιεργεί το φόβο και το δέος στους «υπηκόους» του, τους επιβλήθηκε και τους διοικούσε. Του έχτισαν ένα σπιτόδεντρο, απ' όπου με τη βοήθεια του «πρωθυπουργού» του (του πρώην αρχηγού τους) τους διοι­κούσε. Μετά από κάποιο διάστημα τους επιτέθηκαν οι ιθαγενείς ανθρω­ποφάγοι από το διπλανό νησί. Τότε, μπροστά στη δύσκολη αυτή περίστα­ση, χρησιμοποίησε ένα περίστροφο που είχε. Από τότε τον θεωρούσαν το θεό που είχε τον κεραυνό. Αυτό μεγά­λωσε το φόβο και το δέος που του εί­χαν.

Γ) Το εκπολιτιστικό του έργο

Ο Φιλόθεος με το φωτισμό του Θεού και με την προσευχή του άρχισε σιγά- σιγά το εκπολιτιστικό του έργο στους ανθρωποφάγους. Τους έβαλε να πλύνουν καλά όλη την περιοχή από τα αίματα, να θάψουν όσους νε­κρούς είχαν απομείνει και απαγόρευ­σε για πάντα την ανθρωποφαγία. Τους έμαθε να ψήνουν το κρέας των ζώων και να μην τρώ­νε ποτέ ωμό -πράγμα που τους ικανοποίησε πολύ-, τους χώρισε σε ομάδες και τους ανέθε­σε αρμοδιότητες. Έτσι, άλλοι κυνηγούσαν, άλ­λοι μάζευαν καρπούς, άλλοι μαγείρευαν, άλ­λοι έκαναν κατασκευα­στικά και επισκευαστικά έργα κ.τ.λ. Όλοι εργάζονταν, όφει­λαν να πλένονται και να φροντίζουν για την καθαριότητα. Με τον καιρό έμαθε τη γλώσσα τους και επινόησε αλφάβητο γι' αυτήν. Φρόντισε δε να διδάξει σε όλους γραφή, ανάγνωση και αριθμητική.

Δ) Ο εκχριστιανισμός των ανθρωποφάγων

Εκτός όμως από τις καθαρά εκπο­λιτιστικές παρεμβάσεις του, επέβαλε και κάποιες συνήθειες ηθικής χρι­στιανικής ζωής, χωρίς όμως να διδά­ξει ποτέ για το Χριστό. Έτσι απαγό­ρευσε την πολυγαμία και κοινογαμία που είχαν. Έφτιαξαν οικογένειες που η κάθε μια έμενε στο δικό της καλυ­βάκι. Επίσης μετέφρασε στη γλώσσα τους την Καινή Διαθήκη -είχε μαζί του μία-, τους έβαλε να φτιάξουν αν­τίγραφα και τη μελετούσαν ο καθένας καθημερινά. Τους είχε μαγέψει τόσο το περιεχόμενο της, που όλοι μελε­τούσαν και απήγγειλαν στίχους της Κ. Διαθήκης απ' έξω. Όταν λοιπόν ήταν έτοιμοι άρχισε να τους εξηγεί τα της πίστεως μας, ξεκινώντας από το ότι ο ίδιος δεν είναι Θεός, αλλά απεσταλ­μένος του, μέχρι και το απολυτρωτικό έργο του Ιησού Χριστού. Έγιναν όλοι τους πιστοί και μάλιστα επεδεί­κνυαν πολύ ζήλο στη μελέτη της Αγίας Γραφής και στην κατήχηση που έκανε ο Φιλόθεος. Εν τω μεταξύ είχε ναυαγήσει κι άλλο πλοίο.

Ε) Το δεύτερο ναυάγιο

Ειδικά στο έργο του εκχριστιανισμού των ανθρωποφάγων απέκτησε βοηθούς δύο νέους ναυαγούς. Είχε γί­νει πάλι άλλο ναυάγιο και οι δύσμοι­ροι είχαν πέσει στα χέρια γειτόνων ανθρωποφάγων. Ο Φιλόθεος και η φυλή του πολέμησαν και τους έσωσαν. Ήταν δύο Ευρωπαίοι ιεραπό­στολοι, ένας αγγλικανός και ένας ρω­μαιοκαθολικός. Αφού συνειδητοποί­ησαν πώς γλίτωσαν και τι έργο είχε επιτελέσει ως τότε ο Φιλόθεος, συμ­φώνησαν να τον βοηθήσουν αποδεχό­μενοι μετά από συζήτηση να ακολου­θήσουν στις βασικές του αρχές το Ορθόδοξο δόγμα, την κοινή της πρώ­της χιλιετίας πίστη. Και οι δύο, με αγνό φρόνημα και καλή διάθεση βοή­θησαν στη διδασκαλία του ευαγγελί­ου στους ιθαγενείς.

Στ) Τρίτο ναυάγιο -θαυμαστό τέλος

Με τη συμπλήρωση τριών ετών από το πρώτο ναυάγιο του Θεόφιλου, ναυάγησε πάλι ένα πλοίο από το ο­ποίο κατάφεραν να σώσουν έναν ηλι­κιωμένο και έναν νεότερο. Τελικά αυ­τοί ήταν πατέρας και γιος, ο πατέρας Επίσκοπος και ο γιος διάκονος, που πήγαιναν ως απεσταλμένοι του Οι­κουμενικού Πατριαρχείου για ιερα­ποστολή στην Ινδία. Έτσι, χάριτι Θε­ού, μπορούσε να ολοκληρωθεί το ιε­ραποστολικό έργο. Ο Επίσκοπος δεν πίστευε σε αυτά που έβλεπε, ήταν ό­μως όλα πέρα για πέρα αληθινά. Προέβη σε λεπτομερή εξέταση όλων των ιθαγενών και, αφού διαπίστωσε ότι όλοι τους ήξεραν σε βάθος την Ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία, τους βάπτισε και τέλεσε τους γάμους τους. Μαζί βαπτίστηκαν και οι δύο ετερόδοξοι ιεραπόστολοι, που μέσω του παραδείγματος και της ορθής θε­ολογικής κατάρτισης του Θεόφιλου, ασπάστηκαν με ζήλο και θέρμη την Ορθόδοξη πίστη. Τελέστηκε η Θεία Λειτουργία και συμμετείχαν όλοι, για δε το Θεόφιλο, που είχε τρία χρόνια να μεταλάβει, ήταν ανεπανάληπτη στιγμή. Μεγάλη όμως ήταν και η χα­ρά για το «ποίμνιο» του, τους ιθαγε­νείς για τους οποίους υπήρξε πραγ­ματικά πνευματικός πατέρας. Μάλι­στα χειροτονήθηκε ιερέας ο πρώην αρχηγός των ιθαγενών, που είχε δεί­ξει ανάλογη πρόοδο στη γνώση και στη ζωή του. Ο Επίσκοπος χειροτό­νησε επίσης τον π. Φιλόθεο. Έτσι ιδρύθηκε ουσιαστικά εκεί η πρώτη Ορθόδοξη Εκκλησία στα νησιά Τσάγος, από τον Ιεραπόστολο Φιλόθεο Αθηναΐδη.

Σε λίγες ημέρες πέρασε από εκεί κοντά ένα πλοίο. Οι πέντε πλέον λευ­κοί αναχώρησαν με προορισμό την Αυστραλία, ενώ οι ιθαγενείς έμειναν πίσω, συνεχίζοντας τη χριστιανική ζωή τους, με το δικό τους ποιμένα και με στόχο να εκχριστιανίσουν και τους κατοίκους των γειτονικών νη­σιών. Ο Θεόφιλος φρόντισε να κρα­τήσει επαφή και αργότερα τους επι­σκέφτηκε ξανά, φροντίζοντας όσο μπορούσε για την πνευματική τους πρόοδο.

Μικρό σχόλιο. Από όλη την κατα­πληκτική ιστορία του Φιλόθεου Αθη­ναΐδη μας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση το ιεραποστολικό του φρόνημα, ο πό­θος του να υποφέρει για το Χριστό και η εμπιστοσύνη του στο έλεος και στην πρόνοια του Θεού. Ο Θεός τον έστειλε μεταξύ των ανθρωποφάγων και βίωσε τις θαυμαστές επεμβάσεις Του. Ως εκ θαύματος σώθηκε και όλους τους έκανε Ορθόδοξους Χρι­στιανούς.

*Από το 200 τεύχος του περιοδι­κού μας, έτος 1968, αναδημοσιεύουμε το άρθρο «ο Ορθόδοξος Έλλην Ιερα­πόστολος Φιλόθεος», παρμένο από το βιβλίο του θεολόγου Ν. Αμβράζη.

 

Ιστοσελίδα της Ορθοδόξου Εξωτερικής Ιεραποστολής Θεσσαλονίκης εδώ.

Περιοδικόν "Εξωτερική Ιεραποστολή" τεύχος 207 Θεσσαλονίκη 2009