Ο Ναος της Αγίας του Θεού Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη

Βικιπαίδεια (απόσπασμα)

Ο ναός αυτός ήταν ο πρώτος που κτίστηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Αφιερώθηκε από αυτόν στην Ειρήνη του Θεού και είναι ένας από τους τρεις ναούς που ο ίδιος αφιέρωσε σε ιδιότητες του Θεού, μαζί με την Αγία Σοφία και την Αγία Δύναμη^[4]. 

Η εκκλησία βρίσκεται ανάμεσα στον ναό της Αγίας Σοφίας και το πολύ μεταγενέστερο παλάτι Τοπ Καπί. Ανάμεσα στις δύο εκκλησίες υπάρχει πλατιά λεωφόρος, στην οποία ο Ιουστινιανός είχε κτίσει τον ξενώνα του Σαμψών ["Ν": δηλ. το νοσοκομείο του αγίου Σαμψών του Ξενοδόχου], τον οποίο συχνά αναφέρουν τα Βυζαντινά χρονικά. Υπήρχαν και άλλες δύο εκκλησίες με το ίδιο όνομα, η μία στην βόρεια παραλία της πόλης, η άλλη στον Γαλατά.

Θεωρείται ότι κτίστηκε στα ερείπια προχριστιανικού ναού. Υπήρξε το σκηνικό ιδιαίτερα οδυνηρών αντιπαραθέσεων μεταξύ αρειανών και τριαδικών ["Ν": δηλ. ορθοδόξων] στο πλαίσιο των μεταξύ τους θεολογικών αναμετρήσεων. Στον ναό της Αγίας Ειρήνης πραγματοποιήθηκε το 381 η Δεύτερη Οικουμενική Σύνοδος. Ήταν εξάλλου η έδρα του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης μέχρι να χτιστεί η εκκλησία της Αγίας Σοφίας το 537, γι' αυτό και ονομαζόταν και «Πατριαρχείο».

Ο αρχικός ναός κάηκε το 532 κατά τη διάρκεια της Στάσης του Νίκα^[5] και ο Ιουστινιανός αποφάσισε να την ξανακτίσει. Ο νάρθηκας ξανακάηκε μαζί με τα δύο κοντινά ασκητήρια και τον ξενώνα του Σαμψών λίγα χρόνια μετά την ανοικοδόμησή του. Μέρος του θόλου επίσης, ο οποίος κτίστηκε βιαστικά, κατέρρευσε λίγο μετά, ενώ ακολούθησε και πυρκαγιά το 564. Μετά από νέα καταστροφή που συντελέστηκε εξαιτίας ενός σεισμού στις 20 Οκτωβρίου του 740, περίπου έξι μήνες πριν τον θάνατο του Αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄^[6], η Αγία Ειρήνη επανακατασκευάστηκε κατά μεγάλο μέρος κατά τα χρόνια της βασιλείας του Κωνσταντίνου Ε΄^[6][7], παίρνοντας την σημερινή της μορφή. Τότε διακοσμήθηκε με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες, ενώ κάποιες από τις αποκαταστάσεις εκείνης της εποχής διασώζονται μέχρι σήμερα. Επομένως ο σήμερα σωζόμενος ορθογώνιος δίτρουλος ναός χρονολογείται στον Η΄ αιώνα.

Η εκκλησία δεν είχε δικούς της ιερείς, αλλά και εκεί ιερουργούσαν οι ιερείς της Αγίας Σοφίας. Συνήθως παρευρισκόταν και ο Πατριάρχης, ο οποίος στην Αγία Σοφία λειτουργούσε μόνο στις μεγάλες δεσποτικές εορτές, παρόντων και των βασιλέων. Από τις αφηγήσεις των ιστορικών του Βυζαντίου συμπεραίνουμε ότι τότε δεν χωριζόταν με τείχος από την Αγία Σοφία. Από τα τείχη του ανακτόρου του Τοπ Καπί περικλείστηκε ο ναός μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 από τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Οι Γενίτσαροι χρησιμοποίησαν τον ναό ως οπλοστάσιο μέχρι το 1826^[8]. Χρησιμοποιήθηκε επίσης ως αποθήκη για στρατιωτικό εξοπλισμό, για τρόπαια και στρατιωτικά ρούχα^[8]. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Σουλτάνου Αχμέτ Γ΄ (1703-1730) μετατράπηκε στο Εθνικό Στρατιωτικό Μουσείο το 1726^[8].

Σχέδιο του κτηρίου το 1877

Το 1846, ο στρατάρχης του αυτοκρατορικού οπλοστασίου, Ahmed Fethi Paşa, μετέτρεψε την εκκλησία σε Στρατιωτικό Μουσείο^[9]. Το 1875, λόγω έλλειψης χώρου, η συλλογή μεταφέρθηκε στο παλάτι Τοπ Καπί, αφήνοντας την εκκλησία να μετατραπεί σε Αυτοκρατορικό Μουσείο (Müze-i Hümayun) και στη συνέχεια, το 1908, σε Στρατιωτικό Μουσείο έως το 1978, οπότε μεταφέρθηκε στο τουρκικό Υπουργείο Πολιτισμού.

Από το 1973 έγινε μια προσεκτική αποκατάσταση του μνημείου, το οποίο χρησιμοποιείται σήμερα για συναυλίες κλασικής μουσικής και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις λόγω των εξαιρετικών ακουστικών χαρακτηριστικών και της εντυπωσιακής ατμόσφαιρας, σε σημείο ώστε από το 1980 οι κύριες συναυλίες του Διεθνούς Φεστιβάλ Μουσικής της Κωνσταντινούπολης να δίνονται στην Αγία Ειρήνη.

Το 2000, ο καλλιτεχνικός σχεδιαστής της υψηλής ραπτικής Faruk Saraç παρουσίασε εδώ μια ιδιαίτερη παράσταση. Εμφανίστηκε μια συλλογή από 700 σχεδιασμένα κομμάτια εμπνευσμένα από τους Οθωμανούς Σουλτάνους, συμπεριλαμβανομένων των ενδυμάτων 36 σουλτάνων από τον Οσμάν Α΄, ιδρυτή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ως τον τελευταίο σουλτάνο, Μωάμεθ ΣΤ΄. Η παράσταση συνοδεύτηκε από μουσική και την ιστορία των ζωών των σουλτάνων και επιδείξεις χορού της οθωμανικής εποχής.

Για πολλά χρόνια, η Αγία Ειρήνη ήταν προσβάσιμη μόνο κατά τη διάρκεια εκδηλώσεων ή με ειδική άδεια. Από τον Ιανουάριο του 2014, το μουσείο της Αγίας Ειρήνης, το οποίο υπάγεται στο Μουσείο της Αγίας Σοφίας, είναι ανοικτό στο κοινό κάθε μέρα εκτός από την Τρίτη^[10]. Στον περίβολο του ναού υπάρχει αρχαιολογικό μουσείο.