Αρχαίοι διωγμοί και Μάρτυρες – Ιστορικά στοιχεία για τους αρχαίους διωγμούς κατά των χριστιανών και τους μάρτυρες της Εκκλησίας

"Να θυμάστε τον λόγο, που σας είπα: Δεν υπάρχει δούλος μεγαλύτερος από τον κύριό του. Αν εμένα δίωξαν, θα διώξουν και σάς· αν φύλαξαν τον λόγο μου, θα φυλάξουν και τον δικό σας". (Ιωάννην 15: 20).

"Μακάριοι αυτοί που έχουν διωχθεί εξαιτίας τής δικαιοσύνης· επειδή, δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών. Μακάριοι είστε, όταν σας ονειδίσουν, και σας διώξουν, και πουν εναντίον σας κάθε κακό λόγο, λέγοντας ψέματα, εξαιτίας μου. Να χαίρεστε και να αγάλλεστε, επειδή ο μισθός σας είναι πολύς στους ουρανούς· επειδή έτσι δίωξαν τούς προφήτες πριν από σας." (Ματθαίον 5: 10-12).

 

Εικ.: The Christian Martyrs Last Prayer (between 1863 and 1883)* *Ζαν-Λεόν Ζερόμ (Jean-Léon Gérôme 1824 - Παρίσι 1904)* *«Η τελευταία προσευχή των χριστιανών μαρτύρων» (1883),* *βρίσκεται στο Μουσείο Βαλτιμόρης, Maryland, USA, wikimedia* *Christian Martyrs given to the lions in the Colosseum in Rome (από εδώ).

Πρόλογος

Κάθε έρευνα είναι ένα ταξίδι, δηλαδή μια εμπειρία, που πλουτίζει την ψυχή μας και βοηθά στη γνώση και κατανόηση του κόσμου γύρω μας. Προπαντός αν ανακαλύψουμε εκείνο, που εξ αρχής αναζητούσαμε, και συμπληρώσουμε ψηφίδα-ψηφίδα την εικόνα στο μωσαϊκό μας, ανταμειβόμαστε επιπλέον με ξεχωριστή ικανοποίηση.

Βέβαια, αυτό που βρίσκουμε δεν είναι πάντα εκείνο που περιμέναμε ή δεν είναι ακριβώς αυτό. Εξάλλου, ίσως διαπιστώσουμε πως εκείνο που αναζητούσαμε δεν είναι εφικτό να βρεθεί ποτέ… Πάντα όμως η ανακάλυψη της αλήθειας, όποια κι αν είναι, συνιστά το υπερπολύτιμο έπαθλο του ταξιδιού μας.

Αφορμή για την παρούσα μελέτη στάθηκαν οι προβληματισμοί ενός αδελφού μας, δυτικού στην καταγωγή, για την ιστορική ύπαρξη του αγίου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου. Στη συνέχεια, διαβάσαμε μια μελέτη, που κατέτασσε συλλήβδην τα συναξάρια των αγίων μας στο επίπεδο της λογοτεχνίας του φανταστικού. Αναζητήσαμε λοιπόν το ιστορικό υπόβαθρο πίσω από τους αρχαίους διωγμούς κατά των χριστιανών γενικά και από την ιστορικότητα συγκεκριμένων αγίων μαρτύρων ειδικότερα. Και πιστεύω ότι, με τη βοήθεια του Θεού και των ίδιων των αγίων μας, ανταμειφθήκαμε. Η έρευνά μας είναι δημοσιογραφική και όχι επιστημονική, από την άποψη ότι δεν φέρνει στο φως νέα στοιχεία, αλλά συγκεντρώνει και παρουσιάζει στοιχεία ήδη ανακαλυφθέντα από άλλους, όντως ερευνητές. Κατά τη διάρκειά της αξιωθήκαμε να νιώσουμε κοντά σε πολλούς αγίους, τη ζωή των οποίων κάπως διερευνήσαμε, πράγμα που μας έδωσε ιδιαίτερη χαρά.

Κάθε έργο είναι κατά κανόνα αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας. Το ίδιο ισχύει και για την παρούσα μελέτη. Καθοριστική ήταν η συμβολή των εν Χριστώ αδελφών μας Κατερίνας Ν. (αγγλόφωνη ΟΟΔΕ) και Papyrus52, ενώ σημαντική και η βοήθεια των συναδέλφων Γ. Μ. Βαρδαβά (ιστολόγιο «Πέρα από το άτομο», ΕΔΩ) και Κωστή Ηλ. Παπαδάκη («Ρεθεμνιώτικες αναδρομές», ΕΔΩ), οι οποίοι μας βοήθησαν στη διερεύνηση κάποιων εκδόσεων. Τέλος, ο συνάδελφος Κωνσταντίνος Μ. Παπαδάκης (της Βιβλιοθήκης του Παν/μίου Κρήτης στο Ρέθυμνο) και ο καθηγητής αγιολογίας Εμμανουήλ Δουνδουλάκης (της Ανωτάτης Πατριαρχικής Εκκλ. Ακαδημίας Κρήτης) σε ανύποπτο χρόνο μας έδωσαν καποιες κατευθύνσεις που απέβησαν ιδιαίτερα χρήσιμες γι’ αυτή την έρευνα. Οι παραπάνω, εκτός της συνεργασίας μας, με τιμούν και με την εν Χριστώ αγάπη τους. Για όλα αυτά τους ευγνωμονώ.

Ευγνωμονώ όμως και όλους τους εν Χριστώ αδελφούς μας και εν γένει συνανθρώπους μας, που σε ανύποπτο χρόνο και ενδεχομένως μακρινό τόπο σάρωσαν ηλεκτρονικά και δημοσίευσαν στο διαδίκτυο όλες τις πολύτιμες πηγές και τα βοηθήματα, που μας επέτρεψαν τη σύνταξη αυτής της μελέτης, ιδιαίτερα τώρα, σε περίοδο καραντίνας (2020 – 2021), που η πρόσβαση σε δημόσιες και πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες ήταν δύσκολη. Όλα αυτά εμείς τα βρήκαμε έτοιμα και τα αλιεύσαμε στη θάλασσα του διαδικτύου, όμως δεν μπήκαν εκεί μόνα τους, ούτε αυτόματα ή «μαγικά», αλλά με την πολύμοχθη και χρονοβόρα εργασία κάποιων ανθρώπων, άγνωστων σ’ εμάς, γνωστών όμως στο Θεό. Εκείνος ας τους ευλογεί όλους και ας είναι αφιερωμένο σ’ αυτούς ένα κεράκι στη θεία λειτουργία.

Περιεχόμενα

Πρόλογος, ευχαριστίες και βιβλιογραφία

Εισαγωγή: Προβληματισμοί σχετικά με την αμφισβήτηση των διωγμών
 

Α. Οι μαρτυρίες της Καινής Διαθήκης

1. Οι προειδοποιήσεις των Ευαγγελίων

2. Διωγμοί εκ μέρους των Ιουδαίων – Οι Πράξεις των Αποστόλων

3. Πληροφορίες από τις επιστολές του αποστόλου Παύλου

4. Ο θάνατος των αποστόλων Πέτρου και Παύλου

5. Η Αποκάλυψη του Ιωάννη
 

Β. Χριστιανικές μαρτυρίες από τον 2ο και 3ο αιώνα μ.Χ.

1. Οι επιστολές του αγίου Ιγνατίου

2. Το Μαρτύριον Πολυκάρπου

3. Η μαρτυρία των έργων του αγίου Ιουστίνου

Παράρτημα: Η μνήμη επώνυμων μαρτύρων του 1ου και του 2ου αιώνα

4. Η Επιστολή προς Διόγνητον

5. Η αρχαιοπρεπής θεία λειτουργία των Αποστολικών Διαταγών

6. Ο άγιος Κυπριανός Καρθαγένης και ο διωγμός του Δεκίου

Γ. Ιστορικοί του 4ου αιώνα και Πατέρες της Εκκλησίας

1. Είναι αξιόπιστοι συγγραφείς ο Ευσέβιος Καισαρείας και ο Λακτάντιος;

2. Πατερικές μαρτυρίες πολύ κοντινές στους διωγμούς

3. «Ρεαλιστικά» μαρτυρολόγια

Δ. Κατακόμβες

Ε. Διερεύνηση της ιστορικότητας συγκεκριμένων αγίων μαρτύρων

Γενικές παρατηρήσεις: Λείψανα & άφθορα σκηνώματα αγίων

1. Ο άγιος Γεώργιος

2. Η αγία Ειρήνη

3. Οι άγιοι Σαράντα Μάρτυρες

4. Ο άγιος Κυπριανός ο πρώην Μάγος

5. Άγιος Δημήτριος

6. Η αγία Αναστασία η Ρωμαία

7. Οι άγιοι Χρύσανθος και Δαρεία

ΣΤ. Το υπερφυσικό στοιχείο στα συναξάρια – Σύγκριση Μαρτύρων & Νεομαρτύρων

1. Γενικά στοιχεία

2. Μαρτυρολόγια νεομαρτύρων και αρχαίων μαρτύρων

3. Ο άγιος Αχμέτ ο Κάλφας, μεταξύ συναξαρίου και οθωμανικών πηγών

4. Ένας σύγχρονος μάρτυρας (Κωνσταντίν Οπρισάν, † 1958)

*****