ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ Ι. ΕΙΚΟΝΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΝΟΤΑΡΑ, ΠΟΥ ΦΥΛΑΣΣΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ.

(μετά συντόμου βιογραφίας του Αγίου)

Ήσυχου Κυριάκου, Υποδιακόνου

Σύνδεσμος Κληρικών Χίου

Βρισκόμαστε στης αρχές του 20ου αιώνος στον Πειραιά, που δεν θύμιζε σε καμία περίπτωση την σημερινή πολύβουη μεγαλούπολη, αφού η περισσότεροι δρόμοι ήταν χωμάτινοι και έβλεπες τους ανθρώπους να κυκλοφορούν όχι με αυτοκίνητα αλλά με άμαξες και μόνιππα και οι αγωγιάτες με τους αγρότες με τα άλογα και τα γαϊδούρια τους φορτωμένα να δουλεύουν για τα προς το ζην.
Ένας τέτοιος λοιπόν είναι και ο ήρωας της ιστορία μας αυτής ο Γεώργιος Φωτεινός καταγόμενος από την Ύδρα άνθρωπος μεροκαματιάρης που πάσκιζε από το πρωί ως το βράδυ δουλεύοντας για να θρέψει την αυτόν τη γυναίκα του την Ευδοκία και τους γονείς τους.
Τα χρόνια κυλούσαν με το συνηθισμένο τους ρυθμό και έφτασε στο έτος 1922. Η Ελλάδα είχε χάσει τον Μικρασιατικό από τα τουρκικά στρατεύματα του Μουσταφά-Κεμάλ Αττατούρκ και χιλιάδες άνθρωποι αναγκάσθηκαν να ξεριζωθούν από της πατρογονικές τους εστίες και να μεταναστέψουν στην μητέρα Ελλάδα ιδρύοντας εκεί νέους συνοικισμούς με τα ονόματα τον παλαιών τους πατρίδων.
Έτσι έφτασαν και στην παλιά Κοκκινιά την γειτονία του κυρ-Γιώργη και έχτισαν εκεί της πρόχειρες παράγκες τους προσπαθώντας να ορθοποδήσουν και να αρχίσουν μια νέα ζωή,
Με μόνη ελπίδα τους το θεό και της εικόνες των αγίων που είχαν πάρει μαζί τους στην προσφυγιά.
Όμως η πρόχειρες παράγκες τους δεν ήταν αρκετές να τους προστατεύσει από τον βαρύ χειμώνα, και τη βροχή που ανελέητα έμπαινε μέσα και απειλούσε ακόμα και να τους πνίξει.
Σε μια τέτοια κατάσταση βρέθηκαν οι πρόσφυγες τέλος του 1922 αρχές του 1923. Μια ξαφνική νεροποντή μεγάλης εντάσεως τους ανάγκασε να μαζέψουν άρον - άρον τους μπόγους με τα πράγματά τους και να αποφασίσουν να μετοικίσουν ψηλότερα γατί η περιοχή είχε μεταβληθεί σε μια απέραντη λίμνη με νερά και λάσπες.
Οι κάτοικοι βλέποντάς τους σε αυτή την κατάσταση έτρεξαν να βυθίσουν στην μεταφορά με ότι μέσο διέθεταν ακόμα και με τα χέρια.
Μαζί τους έτρεξε και ο Γιώργης με το κάρο του (σούστα), φόρτωσε όσους μπόγους και ανθρώπους μπορούσε μέσα στην αναταραχή και ξεκίνησε να πάει στο σημείο που είχαν συμφωνήσει οι πρόσφυγες.

Ξαφνικά μετά από αρκετά μέτρα το άλογο άρχισε να αφηνιάζει και να τραντάζεται προς τα πίσω με κίνδυνο να ανατρέψει το φορτίο του.
Μάταια ο κυρ-Γιώργος προσπαθούσε τραβώντας ,με τη βοήθεια και άλλων να κάνουν το ζώο να προχωρήσει (νόμισαν ότι είχε κολλήσει στα λασπόνερα) αυτό όχι μόνο δεν προχωρούσε αλλά συνέχιζε τα ίδια αναγκάζοντας το αφεντικό του μετά τα παρακάλια να χρησιμοποιήσει το καμτσίκι για να το συνετίσει αλλά και πάλι χωρίς αποτέλεσμα.
Αφού πέρασε αρκετή ώρα σ’ αυτή την κατάστασης ξαφνικά το άλογο άρχιζε να πατάει με το πόδι του ένα συγκεκριμένο σημείο και μετά από λίγο φάνηκε σα να αναδυόταν από τα νερά ένα τετράγωνο πράγμα.
Τότε το άλογο χλιμίντρισε και αφού σήκωσε το πόδι του, άρχισε και πάλι να κινείται κανονικά σαν να μην είχε συμβεί τίποτα.
Περίεργος ο κόσμος που έτρεξε να δει τη συμβαίνει παρατήρησε ότι το τετράγωνο αυτό ξύλο δεν ήταν μια απλή σανίδα αλλά κάτι είχε ζωγραφισμένο επάνω.
Ο Γεώργιος το πήρε και προσπάθησε να το καθαρίσει με ότι μέσο βρήκε.
Σιγά - σιγά άρχιζε να καθαρίζει η μορφή και να φαίνεται η εικόνα ενός μονάχου ιερέα, διάβασαν και την επιγραφή Άγιος Μακάριος ο Κορίνθου και την επιγραφή /ημερομηνία 1850 Νοεμβρίου 10.

Αμέσως όλοι άρχισαν να σταυροκοπιούνται και να ασπάζονται την ιερή εικόνα με πίστη απορώντας για το θαύμα της ευρέσεως και διασώσεως της από τη νεροποντή.
Ρώτησε τότε ο Γιώργος τους παριστάμενους αν κάποιος είχε αυτήν την εικόνα (κατάλαβε ότι η εικόνα έπεσε από κάποιον πάνω στον πανικό) αλλά κανένας δεν την είχε ξαναδεί, έτσι με φόβο θεού την πήρε στο σπίτι του και την έβαλε στο εικονοστάσι του έως ότου βρει τον κάτοχο της.
Για αρκετές μέρες προσπαθούσε να βρει κάποιον, αλλά δεν κατέστη δυνατό και με τη σύμφωνη γνώμη όλων, κλήρου και λαού, αποφάσισε να την κρατήσει.

Το πράγμα μαθεύτηκε και κάθε τόσο ερχόταν κόσμος να δει την θαυματουργή εικόνα που ο εικονιζόμενος της δεν είναι άλλος από τον Άγιο Μακάριο (κατά κόσμο Μιχαήλ Νοταρά) (Τρίκαλα Κορινθίας 1731 - + Βροντάδο Χίος 17 Απριλίου 1805) που δεν ήταν ένας απλός ιερομόναχος, όπως εμφανίζεται στην εικόνα, αλλά ο Αρχιεπίσκοπος Κορίνθου, που αφού ποίμανε την Αρχιεπισκοπή Κορίνθου για πολλά χρόνια, εκδιώχθηκε από την θέση του για δήθεν συμμετοχή του στην επανάσταση του Ρώσου ναυάρχου Αλεξίου Ορλόφ και αναχώρησε για την Ύδρα, την Χίο, την Πάτμο, και μετά για το Άγιο Όρος που ανεδείχθη μαζί με τον μοναχό Νικόδημο τον αγιορείτη σε ηγέτη των Κολλυβάδων.
Αργότερα φεύγει ξανά για την Πάτμο όπου γνωρίζεται με τον ιερομόναχο Γρηγόριο το Νισύριο τον επιλεγόμενο Γραβανο από το μέρος που ασκήτευε που λεγόταν Γραβά και έτσι μαζί ιδρύουν στη θέση «Κουμάνα» ένα κάθισμα (μικρός ναός με κελιά) έπ’ ονόματι τον Αγίων Πάντων και κάθονται μαζί με τους επίσης κολλυβάδες πατέρες, Νυμφώνα τον Χίο και Αθανάσιο τον Αρμένιο.
Σε κάποιο ταξίδι τους πηγαίνουν από την Πάτμο με τους πιο πάνω μοναχούς στο γειτονικό νησί τους Λειψούς (η Λειψώ) και ιδρύουν με τον Γρηγόριο το στην περιοχή «Σελάδι» (που είναι το ρουμάνι και συγκεκριμένα στην θέση «Άγριο Νερό» (μέρος στο οποίο τους πρώτους δύο αιώνες της τουρκοκρατίας μαρτύρησαν η πέντε Οσιομάρτυρες, μοναχοί και ιερομόναχοι, Νεόφυτος Ιωνάς, Παρθένος, Νεόφυτος, Ιωνάς, που το 2002 ανακηρύχθηκαν άγιοι από το Οικουμενικό Πατριαρχείο), ησυχαστήριο του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, στο οποίο δεν μένει πολύ και αφού αφήνει εκεί τον π. Νεόφυτο και π. Αθανάσιο, και μερικούς μοναχούς της συνοδείας του και αυτός γυρίζει με τον π. Γρηγόριο πίσω στην Πάτμο.
Εκεί ασχολείται με την αντιγραφή κωδίκων που βρίσκει στην πλουσιότατη βιβλιοθήκη της Ιεράς Μόνης του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου από την οποίους-οποία αντλεί υλικό για τα βιβλία του, που εκδίδονται είτε έπ’ ονόματι του είτε έπ’ ονόματι του Αγ. Νικόδημου του Αγιορείτη που του εμπιστεύεται κάποια χειρόγραφα του.
Καρπός της προσπάθειας του αυτής είναι τα εξής βιβλία: περί της συνεχούς μεταλήψεως, έργο δικό του, Φιλοκαλία των Νηπτικών, ο Ευεργετινός του Συμεών του Νέου Θεολόγου, η Κατήχησης του Μητροπολίτη Μόσχας Πλάτωνος, καθώς και τα χειρόγραφα του από την αντιγραφή των κωδίκων της μονής πάνω στα οποία βασίστηκε για να γράψει αργότερα στη Χίο το περίφημο βιβλίο του (το οποίο ως τώρα γνώρισε πολλές εκδόσεις) με τίτλο Χιακόν Λειμωνάριον.
 

Στο Ιερό νησί της Αποκάλυψης έμεινε συνολικά δέκα χρόνια από το 1782-1793 (ίσως με μικρές μετακινήσεις κατά περιόδους: Κόρινθος, Ικαρία, Άγον Όρος, για λίγο όμως.) και ασκεί ακωλύτως τα Αρχιερατικά του καθήκοντα.
Κατά την διάρκεια της μακράς παραμονής του Αγίου Μακαρίου στο νησί, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Νεόφυτος ο Ζ΄ με σιγίλιο πατριαρχικό το 1793 παύει τον μέχρι τότε Ηγούμενο και Πατριαρχικό Έξαρχο Πάτμου και διορίζει πατριαρχικό έξαρχο και προσωρινό Καθηγούμενο της και της μονής, (μέχρι εκλογής νέου Ηγουμένου και Εξάρχου), με Εξαρχικούς και συμβούλους τον ιερομόναχο και διδάσκαλο Δανιήλ και τον φίλο και συνασκητή του τον Γρηγόριο Γραβανο, στον οποίο εξομολογείτο και ο ίδιος ο Πατριάρχης Νεόφυτος.
Επισκέπτεται την Σμύρνη, τη Χίο και αργότερα τα κολλυβάδικα μοναστήρια της Ικαρίας ,επιστρέφει στην Πάτμο και μετά την εκλογή νέου Ηγουμένου - εξάρχου αναχωρεί οριστικά για τη Χίο όπου μένει ως το τέλος της ζωής του.
Στο σκευοφυλάκιο της Ι. Μονής διατηρούνται και φυλάσσονται σε άριστη κατάσταση ο Αρχιερατικός του σάκος και μια από της ποιμαντορικές του ράβδους, ένα φελόνιο ερυθρό, ένα θυμιατήρι με κωδωνίσκους, ένα αντιμήνσιο καθώς και αρκετά αντίγραφα κωδίκων στην βιβλιοθήκη της Μονής.
Στους πρώτους μήνες της παραμονής του στο νησί ο Άγιος εγκαθίσταται σε ένα μικρό ασκητήριο στους πρόποδες του όρους Αίπος στην περιοχή Βροντάδες-(δο), το σημερινό Αγίασμα.
Μετά από λίγο μετακόμισε λίγα μέτρα βορειότερα και εκεί έστησε το κανονικό το κάθισμα - ασκητήριο του, ενώ του χαρίστηκε η αγόρασε από την δημογεροντία -κοινότητα της Χίου σχεδόν ερειπωμένο Ναό ευρισκόμενο κοντά στο ασκητήριο του επ’ ονόματι τον πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (περισσότερο σήμερα γνωστός ως Άγιος Μακάριος) τον οποίο εκ βάθρων με προσωπική εργασία ανακαίνισε και έκτισε κελιά για αυτόν και τους συν-μοναστές του, τα οποία δυστυχώς δεν σώζονται σήμερα.
Συνέχισε την βιωτή του εν ασκήσει, νηστεία, και προσευχή, συγγράφοντας βιβλία και τελών τα Αρχιερατικά του καθήκοντα με την άδεια του οικείου Αρχιερέως.
Μεγάλος αριθμός κατοίκων που ερχόταν με πίστη να πάρουν την ευχή του, να εξομολογηθούν η να διαβαστούν από τον άγιο, μετά από λίγο εύρισκαν τη θεραπεία του σώματος και της ψυχής και την λύση στο (α) προβλήματα που τον απασχολούσαν.

Τόσο μεγάλη ήταν η επιρροή της αγίας του προσωπικότητας, ώστε ακόμα και άθεοι μετά την γνωριμία τους με αυτόν, επανέκαμπταν στους κόλπους της ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας.
Όμως η άσκηση, οι αγρυπνίες, και το πολύωρο γράψιμο κούρασαν τον Άγιο Μακάριο και όπως μας πληροφορεί ο πρώτος βιογράφος του Αγίου, Ιερομόναχος Αθανάσιος ο Πάριος, (προσφάτως ανακηρυχθείς Άγιος από την εκκλησίας μας, σχολάρχης της σχολής της Χίου, πνευματικό τέκνο του Αγίου και χειροτονημένος στον βαθμό του πρεσβυτέρου από τα Άγια και τίμια χέρια του) ο Μακάριος μια μέρα του Σεπτεμβρίου του 1804 και αφού σχεδόν είχε τελειώσει της τελικές διορθώσεις του βιβλίου του «Χιακόν λειμωνάριον», αισθάνθηκε σαν να τον χτύπησε ξαφνικά κάτι και μόλις συνήλθε κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να κουνήσει καθόλου όλο το δεξί μέρος του σώματός του. Έπαθε δηλαδή συμφόρηση η ακριβέστερα ημιπληγική αποπληξία. (ανεμεξία)
Μέχρι την κοίμηση του την 17η Απριλίου του 1805 που παρέδωσε την φιλόθεο ψυχή του συνέχισε εν μέσω πόνων να προσεύχεται μετά δακρύων και να λέει ότι ταλαιπωρείται ένεκα τον αμαρτιών του τη θεία ταπείνωσης !
Αφού παρέδωσε ήσυχα την ψυχή του έβαλαν το τίμιο σώμα του σε έναν απλό τάφο, κοντά στο Ναό και δίπλα στο δέντρο που συνήθως ξεκουραζόταν ο Άγιος.
Σήμερα έχει γίνει οίκημα - ναός και αποτελεί παν-Χιακό και πανελλήνιο προσκύνημα.
Η ανακομιδή των λειψάνων του σύμφωνα με το «ΒΡΑΒΕΙΟΝ», (Κώδικας που καταγράφονται οι κοιμηθέντες μοναχοί, ιερείς και αρχιερείς που έχουν σχέση με τη μονή) της Ιεράς μονής Ιωάννου του Θεολόγου της Ιεράς νήσου Πάτμου έγινε το 1808. Ευρέθησαν δε απαστράπτοντα, ευωδίαζαν, ενώ έκαναν (και συνεχίζουν να κάνουν) πλήθος θαύματα. Επ’ ονόματι του, αν και ακόμα δεν έχει ανακηρυχθεί επισήμως Άγιος από την Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία το σεπτό μας Οικουμενικό Πατριαρχείο, έχουν κτιστεί δεκάδες ναοί στην Χίο, Κόρινθο, το Ξυλόκαστρο και σχεδόν στα περισσότερα μέρη στης Ελλάδος, έχουν συνταχθεί αρκετές ακολουθίες, ενώ η μνήμη του στης 17 του Απρίλη τιμάται ιδιαιτέρως στην πατρίδα του Κόρινθο, την Πάτμο, τους Λειψούς, την Ικαρία και αλλού.
Ελπίζουμε σύντομος η Α.Θ.Π. ο Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης, και Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος και η ματ’ αυτού ιερά συνοδός να προβούν στην πολυπόθητη Αγιοποίηση του που αποτελεί αίτημα κλήρου και λαού εδώ και 200 σχεδόν χρόνια !

Αυτός ήταν με συντομία ο βίος και η κατά θεό πολιτεία του Αγίου Μακαρίου Αρχιεπισκόπου Κορίνθου του θαυματουργού, αλλά είναι καιρός να τελειώσουμε την αφήγηση περί της αγίας αυτού εικόνος.
Τα χρόνια περνούσαν ώσπου έφτασε το 1940 και η κήρυξης του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, δυστυχία, κακουχίες και στερήσεις και αρρώστιες, το 1941 έπεσε τόσο μεγάλη πείνα ώστε η άνθρωποι πουλούσαν τα υπάρχοντα τους για λίγες φέτες ψωμί.
Ο Γιώργος και η γυναίκα του αντιμετώπιζαν και αυτή το ίδιο πρόβλημα. Πούλησαν σχεδόν τα πάντα για να επιζήσουν αλλά όχι της εικόνες τους, τελικά δεν άντεξαν της ταλαιπωρίες και πέθαναν το 1942.
Τα λιγοστά υπάρχοντα που τους είχαν απομείνει τα μοιράστηκαν οι συγγενείς τους, την εικόνα του αγίου Μακάριου την πήρε η αδερφή του Γεώργιου.
Μετά από χρόνια πέρασε στα χέρια της κόρης της, κυρίας Δέσποινας Δελλή η οποία μετά από ένα ταξίδι της στην Πάτμο γύρο στο 1988-90 επισκέφτηκε το Μοναστήρι και εκεί γνώρισε τον παλιό Καθηγούμενο της Ι.Μ. και Έξαρχο της Πάτμου (1961-1963) και σχολάρχη της Πατμιάδος Σχολής π. Παύλο Νικηταρά (+1999), (θειο του σημερινού θεοφιλέστάτου Καθηγουμένου και Πατριαρχικού Εξάρχου Πάτμου κ. Αντίπα Νικηταρά), και σε επόμενο ταξίδι της του παρέδωσε την εικόνα όπου έκτοτε φυλάσσεται στην Μονή, όπου τιμάται ιδιαιτέρως .
Το έτος 2005 επί τη συμπληρώσει 200 χρόνων από τον θάνατο του άγιου η πατριαρχική εξαρχία Πάτμου με σχετική εισήγηση του έξαρχου της κ.κ. Αντίπα και την ευλογία του Παναγιότατου Οικουμενικού Πατριάρχου στην δικαιοδοσία του οπίου ανήκει η μόνη ,η εξαρχία, και τα γύρω νησιά (τα συν-αποτελούντα την Εξαρχία), (Λειψοί, Λέβιθα, Αρκοί κ.α.), αποφάσισε ν’ αφιερώσει το ημερολόγιο του στον άγιο Μακάριο Αρχιεπίσκοπο Κορίνθου.

Τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω εκ βάθους καρδίας τον καθηγητή και τέως σχολικό επιθεωρητή Δρ. Αντώνιο Χαροκόπο, για τη συνεργασία μας , την αγάπη και την εκτίμηση του προς εμένα, την κ. Δέσποινα Δελλη, την κάτοχο της ιεράς εικόνας, χωρίς την βοήθεια της το περιστατικό αυτό θα παρέμενε άγνωστο, καθώς και τον Εκκλησιάρχη της Μονής μας, Ιερομόναχο π. Κύριλλο για της πολύτιμες πληροφορίες του, τον υπεύθυνο της βιβλιοθήκης της μονής κ. Ιωάννη Ματθ. Μελιανό, συνάδελφο και φίλο, τον Πανοσιολογιότατο Αρχιμανδρίτη του Οικουμενικού θρόνου π. Νικηφόρο εφημέριο του ενοριακού Ι. Ναού του Άγιου Ιωάννου του Θεολόγου στην πατρίδα μου τους Λειψούς, που από παιδί ακόμα με νουθετούσε και με οδηγούσε προς την αυλή του Κυρίου, τον Πανοσιολογιότατο Αρχιμανδρίτη π. Αμβρόσιο Ψωμιά, Ηγούμενου-Δικαίου της Ι. Μονής (Σκήτης) των Αγίων Πατέρων στη Χίο, τον ευχαριστώ για την αγάπη του στην ταπεινότητα μου και την βοήθεια του και της πληροφορίες του προς με , στο πρόσφατο ταξίδι μου στην αγία και πολύπαθη αυτή νήσο, και τους μοναχούς της Ιεράς αυτής μονής, τον Αιδ. Πρωτ. Γ. Κωνσταντίνου για την αγάπη και την φιλοξενία του, καθώς και τον πνευματικό μου πατέρα κ.κ Αντιπα θεοφ. Καθηγουμενο της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου του θεολόγου, Πατριαρχικό Έξαρχο της νήσου Πάτμου, και μόνιμο αντιπρόσωπο της Α.θ.Π. του Οικουμενικού Πατριάρχη για το ενδιαφέρον και την αγάπη που δείχνει για την ελάχιστοτητά μου όλα αυτά τα χρόνια από της χειροθεσίας μου έως σήμερα.

Ελάχιστος δούλος παρά Κυρίου

Ήσυχος Κυριάκος- Υποδιάκονος της Πατριαρχικής
Εξαρχίας Πάτμου.
Βοηθός της Κ.Δ. στην Θεολογική
Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών

Δεληγιώργη 38, Τ.Κ. 174-56
΄Ανω Καλαμάκι -Αθήνα
Τηλ. 210-9924459 Κιν 6944325822
e-mail kiriakosypod@yahoo.gr

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΙΩΣΗΦ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΤΟΥ ΧΙΟΥ «ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΟΡΙΝΘΟΥ ΤΟΥ ΝΟΤΑΡΑ», ΕΚΔ. ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ Κ.Μ. ΠΡΟΚΙΔΟΥ, ΕΝ ΧΙΩ 1863

ΔΡ. ΑΝΤΩΝΙΟΥ Ν. ΧΑΡΟΚΟΠΟΥ «Ο ΑΓΙΟΣ ΜΑΚΑΡΙΟΣ Ο ΝΟΤΑΡΑΣ» ,ΑΘΗΝΑ 2001 ΕΚΔ. ΑΣΤΗΡ –ΑΛ.& Ε. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ.

ΘΕΟΦ. ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΥ ΕΞΑΡΧΟΥ ΠΑΤΜΟΥ ΚΑΙ ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΤΗΣ Ι.Μ. ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΑΝΤΙΠΑ -(ΠΑΥΛΟΥ) ΝΙΚΗΤΑΡΑ ΔΡ.Θ.

«ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΕΞΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΤΜΟΥ», ΕΚΔ. ΕΠΕΚΤΑΣΗ ,2005

ΑΡΧΙΜ. ΑΜΒΡΟΣΙΟΥ ΨΩΜΙΑ –ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ-ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ Ι. ΣΚΗΤΗΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΧΙΟΥ

«ΣΥΝΤΟΜΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ ΤΩΝ ΕΝ ΑΘΛΗΣΕΙ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙ ΕΝ ΤΗ ΝΗΣΩ ΧΙΩ ΔΙΑΛΑΜΨΑΝΤΩΝ ΑΓΙΩΝ» ,ΕΚΔ. ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΤΩΝ ΑΓ. ΠΑΤΕΡΩΝ –ΧΙΟΣ 2003

ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΣΤΟΡΙΑΣ ΠΕΤΡΟΥ – ΑΡΧΙΜ. ΝΗΦΩΝΟΣ ΑΣΤΥΦΙΔΗ «ΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΜΕΤΑ ΣΥΝΤΟΜΟΥ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ ΤΩΝ ΕΝ ΑΣΚΗΣΕΙ ΚΑΙ ΑΘΛΗΣΕΙ ΕΝ ΤΗ ΝΗΣΩ ΧΙΩ ΔΙΑΛΑΜΨΑΝΤΩΝ ΑΓΙΩΝ» ΕΚΔ. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΜΗΝΑ – ΑΝΘΟΥΣΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ , ΑΘΗΝΑΙ 1973

ΘΕΟΦ. ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΥ ΕΞΑΡΧΟΥ ΠΑΤΜΟΥ ΚΑΙ ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΤΗΣ Ι.Μ. ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΑΝΤΙΠΑ «ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΩΝ ΕΝ ΠΑΤΜΩ ΔΙΑΛΑΜΞΑΝΤΩΝ ΑΓΙΩΝ» , ΕΚΔ. ΙΕΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΠΗΓΙΑΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΒΙΑΚΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΟΥ, ΑΘΗΝΑ-ΠΑΤΜΟΣ 2006

ΑΡΧΙΜ. ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΘΡΟΝΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΥ «ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΙ ΓΕΡΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΣΤΗ ΛΕΙΨΩ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ», ΕΚΔ. Ι. ΗΣΥΧ. ΑΓ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΛΕΙΨΩΝ, ΑΘΗΝΑ 1999

ΔΙΑΚΟΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΦΛΩΡΕΝΤΗ ««ΒΡΑΒΕΙΟΝ» ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΠΑΤΜΟΥ»» ΕΚΔ. ΙΔΡΥΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ , ΑΘΗΝΑ 1980

ΑΡΧΙΜ. ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΘΡΟΝΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΥ «Η ΛΕΙΨΩ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ» ,ΕΚΔ. Ι. ΗΣΥΧ. ΑΓ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΛΕΙΨΩΝ Β΄ ΕΚΔΟΣΗ., ΑΘΗΝΑ 1994, Γ΄ ΕΚΔ. 2003