Ο κ. Α. Μέσκος και οι παρενέργειες της νοεράς προσευχής

Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης

Θεολόγος

Ο κ. Αρσένιος Μέσκος ήταν αρχιμανδρίτης της Ορθόδοξης Εκκλησίας με αξιόλογη δραστηριότητα στη συγγραφή θεολογικών δοκιμίων και την παρουσίαση ορθόδοξων θεμάτων στο διαδίκτυο. Εκτιμούσε ιδιαίτερα το έργο του αγ. Μάξιμου του Ομολογητή, και είχε ανεβάσει στο διαδίκτυο όλα τα έργα του. Όμως πριν λίγα χρόνια έβγαλε τα ράσα και εγκατέλειψε εντελώς το χριστιανισμό, αρχίζοντας πια να γράφει βιβλία και άρθρα για να τον καταρρίψει. Πολλά από τα κείμενά του δημοσιεύονται στο προσωπικό του ιστολόγιο.

Τα δύο κείμενά του, που αναδημοσιεύουμε παρακάτω, είναι -όπως αναφέρει- αποσπάσματα από καινούργιο βιβλίο, που συγγράφει αυτή την περίοδο. Επομένως, είναι ημιτελή. Θεώρησα όμως απαραίτητο να τα σχολιάσω, για να μην απομένει στον ίδιο και τους διαδικτυακούς συνδαιτημόνες του η ψευδαίσθηση ότι "αποκαλύπτει" κάτι "ανατρεπτικό" για το θέμα της νοεράς προσευχής. Τα σχολιάζω εδώ, γιατί στο ιστολόγιό του, για τεχνικούς λόγους, δεν αναρτώνται εκτενή σχόλια... Οι τίτλοι των δύο κειμένων είναι και σύνδεσμοι προς τον ιστότοπο του κ. Μέσκου, όπου η πρώτη δημοσίευση.

Άρθρο του, σχολιασμένο, αναδημοσιεύεται και εδώ, ενώ τον αφορά και αυτό (Γένεσις). Επίσης αυτό το άρθρο (Επιστήμη, Δαρβίνος και Εκκλησία), αν και δε γράφτηκε εξ αιτίας του, εμπίπτει στα ενδιαφέροντά του.

Τα άρθρα του κ. Μέσκου

Ι. Η νοερά προσευχή

Τα πράγματα άλλαξαν όταν άρχισα να αφιερώνω χρόνο στην λεγόμενη νοερά προσευχή. Δεν θυμάμαι ακριβώς πότε άρχισα, αλλά στο τελευταίο έτος θυμάμαι καλά ότι την εξασκούσα πλήρως. Έκτοτε για μια εικοσαετία ήταν η σημαντικότερη δραστηριότητα της ζωής μου και ήταν αυτή που καθόρισε την εξέλιξή μου, μέχρι την στιγμή που αποφάσισα να την αφήσω, όπως θα διηγηθώ στην συνέχεια.

Δεν θα μιλήσω εδώ για τον τρόπο και την διαδικασία της νοεράς προσευχής, αλλά θα περιγράψω το τελικό αποτέλεσμα, έτσι όπως το εβίωνα όλα αυτά τα χρόνια. Θα μπορούσα να πω ότι το βίωμα αυτό δεν άλλαξε σημαντικά με την πάροδο του χρόνου, άλλαξε η ευκολία με την οποία μπορούσα να το βιώσω, το πιο σημαντικό όμως είναι ότι αυτό άλλαξε, νομίζω δραματικά, εμένα.

Τι είναι όμως νοερά προσευχή; Είναι το μυστικό χαρτί της ορθόδοξης πνευματικότητας και γι’ αυτήν μπορεί κανείς να βρει άφθονη βιβλιογραφία, είτε γραμμένη από σύγχρονους είτε από παλαιούς. Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν θα καταλάβει και πολλά και ο λόγος είναι ότι χρησιμοποιείται μια ορολογία που έχει χάσει προ πολλού την σημασία της. Τα κείμενα των παλαιών έχουν μέσα τους πραγματικά διαμάντια, πλην όμως είναι καλυμμένα με πολλές στρώσεις περιττών ή λανθασμένων στοιχείων. Φυσικά εγώ τότε δεν μπορούσα να καταλάβω κάτι τέτοιο και έτσι έχω αφιερώσει άπειρες ώρες διαβάσματος και έχω μελετήσει ό,τι έχει γραφτεί σχετικά, προσπαθώντας να το εφαρμόσω.

Το εγχείρημα είχε, για μένα, άμεση επιτυχία. Εκ των υστέρων γνωρίζω ότι αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιο. Πολύ λίγοι άνθρωποι το καταφέρνουν και φυσικά μιλώ για μοναχούς και λαϊκούς που αφιερώνονται σε αυτήν την προσπάθεια. Αυτό είχα την ευκαιρία να το διαπιστώσω, χωρίς όμως να το καταλάβω, από την πρώτη αρχή, καθώς ο τότε πνευματικός μου σχεδόν με ειρωνευόταν όταν του έλεγα τα σχετικά… Βέβαια μεγαλώνοντας και ταξιδεύοντας, επισκεπτόμενος όλα τα μοναστήρια και όλους τους γνωστούς πνευματικούς διαπίστωσα, με έκπληξη στην αρχή, στο τέλος το συνήθισα, πόσο λίγοι αντιλαμβάνονταν για τι πράγμα μιλούσα. Οι περισσότεροι ούτε που πίστευαν ότι υπάρχουν τέτοια πράγματα. Φυσικά τώρα καταλαβαίνω πολύ περισσότερα, πλην όμως δεν θα κουράσω τον αναγνώστη με τα διάφορα συναφή προβλήματα, που όμως είναι άκρως ενδιαφέροντα για όσους ασχολούνται με την ορθόδοξη πνευματική ζωή.

Ας επανέλθω στο ερώτημα, τι είναι η νοερά προσευχή. Κατ’ αρχήν είναι κάτι το εξαιρετικά ανιαρό και αδιάφορο. Κάθεσαι και επαναλαμβάνεις διαρκώς την ίδια φράση, συνήθως την φράση «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με τον αμαρτωλό». Για την πλειοψηφία των ασχολουμένων με αυτήν την εργασία, είναι μια επίπονος διαδικασία κατά την οποία εφαρμόζουν διάφορες τεχνικές, οι οποίες στο τέλος, μετά από πολύ χρόνο και κόπο, αποφέρουν κάποια οφέλη, δηλαδή κάποια ευχάριστα συναισθήματα.

Για λίγους όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Μετά από μικρή και σύντομη προσπάθεια ανακαλύπτουν θα έλεγα ένα μυστικό πέρασμα, ή μια μυστική κίνηση, ένα μυστικό τρόπο αλλαγής της νοητικής – ψυχικής και συναισθηματικής τους κατάστασης η οποία έχει θαυμαστά αποτελέσματα. Στην αρχή αυτή η ανακάλυψη του μυστικού δρόμου γίνεται με κάποια προσπάθεια, και απαιτούνται προϋποθέσεις όπως η ησυχία, η μόνωση, ο διαλογισμός και βέβαια η χρήση της προαναφερθείσας φράσης ή κάποιας άλλης ανάλογης. Με τα χρόνια όμως τίποτα από αυτά δεν είναι αναγκαία, αν και πάντα παραμένουν επιθυμητά.

Είναι μια κατάσταση καθαρά ανεικονική και χωρίς οποιαδήποτε σκέψη, την οποία ο άνθρωπος βιώνει να λαμβάνει χώρα στον χώρο όπου βρίσκεται η σωματική καρδιά, εξ ου και η παράλληλη ονομασία, καρδιακή προσευχή. Δημιουργείται η αίσθηση ότι στον χώρο αυτό υπάρχει ένα άνοιγμα από το οποίο εισέρχεται στον άνθρωπο κάποιο είδος ενέργειας, μιας γλυκιάς θέρμης, μια ευχάριστη ακτινοβολία, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για αίσθηση φωτός, χωρίς να είναι κατ’ ουδένα τρόπο ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, άλλωστε δεν είναι αισθητή με τα μάτια, που μπορεί να μην βλέπουν τίποτα, στην αρχή το σκοτάδι βοηθά, στην συνέχεια τα μάτια μπορούν να βλέπουν ό,τι βλέπουν, χωρίς να χάνεται αυτή η αίσθηση.

Αυτή η αίσθηση έχει ένα έντονο ερωτικό χαρακτήρα, η ανθρώπινη ύπαρξη ελκύεται από αυτό το “φως” και το βιώνει ως τρίτη παρουσία προς την οποία στρέφεται με έντονα αισθήματα ανταπόκρισης. Εφόσον ζούμε σε χριστιανική κοινωνία, και εγώ, το εκλάμβανα ως την παρουσία του Θεού, πιο συγκεκριμένα του Χριστού. Είχα την αίσθηση ότι από την άλλη πλευρά υπάρχει κάποιος Άλλος, και βέβαια δεν μπορούσε παρά να είναι ο Χριστός. Αυτή η στροφή της προσοχής προς το “φως” επικέντρωνε τον εαυτό σε αυτήν την σχέση η οποία είναι μια σχέση ανταλλαγής αγάπης, δημιουργείται ένας δεσμός ανάμεσα σε εσένα και Αυτόν που πιστεύεις ότι υπάρχει από την άλλη πλευρά. (Συνεχίζεται)

ΙΙ. Περί πλάνης ο λόγος

(Ας λάβει υπ’ όψη του ο αναγνώστης ότι έχω δουλέψει και την πλάνη χειρός και την μηχανική πλάνη…)

Σε αυτήν την κατάσταση ο νους δεν παύει να λειτουργεί, η αίσθηση του εαυτού δεν χαλαρώνει ούτε χάνεται, απλά η προσοχή είναι έντονα στραμμένη προς το “φως” και όλα τα άλλα έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Οι σκέψεις που τυχόν γίνονται ακόμα και οι πράξεις, είπαμε ότι μετά από κάποια χρόνια μπορεί κανείς να έρθει σε αυτήν την κατάσταση κάνοντας διάφορα άλλα πράγματα, γίνονται είτε μηχανικά είτε χωρίς να προσελκύουν την προσοχή. Το ότι ο νους, δηλαδή η λογική σκέψη δεν παύει να λειτουργεί έχει την σημασία της και συμβάλει στην εξέλιξη του εαυτού.

Οι επιπτώσεις όλης αυτής της κατάστασης στην προσωπικότητα είναι παραπάνω από εμφανείς. Κατ’ αρχάς επέρχεται μια συναισθηματική πληρότητα η οποία σταδιακά εκμηδενίζει τις ενυπάρχουσες ανασφάλειες και αποκαθιστά την εσωτερική ισορροπία του ψυχισμού. Αυτά βέβαια με την προϋπόθεση ότι η όλη αυτή διαδικασία γίνεται αβίαστα, φυσικά, φυσιολογικά. Το επισημαίνω αυτό γιατί στον χώρο του μοναχισμού πολλές φορές οι μοναχοί προσπαθούν να βιώσουν αυτήν την κατάσταση κατά ένα εκβιαστικό τρόπο, τότε τα αποτελέσματα είναι εντελώς τα αντίθετα…

Αυτό το “φως” κυριολεκτικά φωτίζει την ύπαρξη και έτσι ο νους βλέπει τον εσωτερικό κόσμο σε ένα ιδιαίτερο, θα έλεγα μοναδικό βάθος και μοναδική καθαρότητα. Κατά την διάρκεια της προσευχής ότι η ένταση του “φωτός” αυξομειώνεται ανάλογα με ποιο τμήμα της ύπαρξης φωτίζει, ή αλλιώς ανάλογα με το είδος των εσωτερικών κινήσεων που συμβαίνουν στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου ή των σκέψεων που ελκύουν την εσωτερική προσοχή του νου. Διακρίνει κανείς διαρκώς περισσότερο τα του εσωτερικού του κόσμου, τις ανωμαλίες, τα προβλήματα, τις πηγές έντασης και ταραχής, είτε πηγάζουν από το εσωτερικό είτε από το εξωτερικό.

Η όλη διαδικασία συχνά πυκνά, αν όχι πάντα συνοδεύεται με δάκρυα. Αυτό είναι ένα μυστήριο πράγμα γιατί κανείς κλαίει χωρίς προφανή …λυπητερό λόγο. Αρχικά μπορεί να κλαίει με αισθητά δάκρυα, δηλαδή να δακρύζουν τα μάτια του, αλλά σταδιακά τα μάτια δεν δακρύζουν όμως έχει την αίσθηση ότι κλαίει. Και κλαίει …ευτυχισμένα! Τα δάκρυα αυτά έχουν τις ίδιες συνέπειες που έχουν τα συνήθη δάκρυα, εξισορροπούν τον ψυχισμό, ανακουφίζουν την ένταση, γίνονται δάκρυα χαράς και αγάπης, αναπόσπαστο στοιχείο της όλης κατάστασης. Και ο ψυχισμός αλλάζει. Αλλάζει γιατί και εκτός της κατάστασης της προσευχής ο νους, δηλαδή η λογική σκέψη αποκτά μια βαθειά αίσθηση όλων των ψυχικών καταστάσεων. Ένοιωθα σαν όλο το υποσυνείδητο να έρχεται στο φως του συνειδητού.

Είναι απίστευτο το πόσα πολλά κανείς καταλαβαίνει από τον εαυτό του, πόσο πολλά αισθάνεται, με τι ταχύτητα λειτουργούνται όλα αυτά και εντέλει, όλα καταλήγουν στο να μαθαίνει σταδιακά να ελέγχει τον εσωτερικό του κόσμο. Όσο περισσότερο κατανοεί κανείς τον εαυτό του, τόσο περισσότερο κατανοεί και τους άλλους. Η εσωτερική αίσθηση επεκτείνεται και σταδιακά αποκτά την ξεκάθαρη αίσθηση του ναι και του όχι. Αυτό είναι ένα σημείο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί στην όλη αυτή ιστορία ελλοχεύει ο απλοϊκός συναισθηματισμός, η κατάπτωση σε μια άλλη κατάσταση που στην εκκλησιαστική γλώσσα ονομάζεται πλάνη. Αυτό καθιστά καθοριστικής σημασίας την διαδικασία ελέγχου και μέσα από αυτήν την διαδικασία ο άνθρωπος μαθαίνει να κάνει τις σωστές ερωτήσεις και να δίνει τις ανάλογες απαντήσεις.

Στα εκκλησιαστικά κείμενα για την διάκριση της αλήθειας από την πλάνη στην πνευματική ζωή χρησιμοποιείται μια ορολογία που κρύβει τις βαθιές πραγματικότητες στις οποίες αναφέρονται οι λέξεις αυτές. Όλα όσα έχω ήδη πει είναι καθαρά ψυχικές, ψυχολογικές και συναισθηματικές καταστάσεις. Εν τούτοις μπορεί να έχουν τελείως διαφορετικές ποιότητες και αυτή η διαφοροποίηση είναι μας επιτρέπει να κάνουμε την διάκριση μεταξύ της “αληθινής” πνευματικής κατάστασης και της “πλάνης”. Η βιωματική αίσθηση την “αλήθειας” και της “πλάνης” που έχει κανείς είναι εντελώς ξεκάθαρη, είναι βέβαια ξεκάθαρη όταν κανείς έχει γευθεί και τις δύο καταστάσεις.

Πως μπορούμε να τις περιγράψουμε; Νομίζω ότι υπάρχει ένα κριτήριο που διακρίνει τα πράγματα. Είπαμε ότι πρόκειται για μια κίνηση εσωτερική που παράγει αισθήματα και συναισθήματα. Η υγιής κίνηση είναι στραμμένη προς τα έξω, έχει κανείς την αίσθηση ότι κοιτά αλλού, σε κάποιον άλλο, η όλη κίνηση είναι μια κίνηση προς τα “εκεί” και γίνεται για χάριν του άλλου. Ο νους, η αυτοσυνειδησία, καθώς παρατηρεί τις διάφορες καταστάσεις που βιώνει, δεν κρίνει, δεν αξιολογεί δεν ασχολείται με το τι αισθάνεται το εγώ. Ο έλεγχος γίνεται μετά. Την ώρα της προσευχής η στροφή της προσοχής προς τον εαυτό, με σκοπό την αναζήτηση των ευχάριστων συναισθημάτων είναι το πρώτο βήμα προς την διολίσθηση στην αρρωστημένη κατάσταση. Η ολοκλήρωση αυτής της στροφής προς το εγώ είναι η διαμονή, ο εγκλωβισμός της προσοχής στην αυτοπαρατήρηση των συναισθημάτων, και συνιστά την πλάνη.

Γιατί το ευχάριστο συναίσθημα κατά τον τρόπο αυτόν δεν έρχεται παρά μόνο με πίεση και είναι πολύ εύθραυστο, χάνεται εύκολα. Ο άνθρωπος χάνει την ψυχική του ισορροπία και γίνεται ανασφαλής, ευερέθιστος, ακόμα και επιθετικός απέναντι στους άλλους, γεμάτος αμφιβολίες και ανησυχίες. Γενικά η διάκριση των δύο καταστάσεων γίνεται από τον τρόπο που συμπεριφέρεται ο άνθρωπος τις υπόλοιπες ώρες της ημέρας, και όχι τόσο την ώρα της προσευχής. Για τον λόγο αυτό η προσευχή για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν μπορεί να σταθεί από μόνη της. Χρειάζεται συστηματική και επίπονη παράλληλη εργασία προετοιμασίας και ελέγχου. (Συνεχίζεται)
 

Τα σχόλιά μου

Τα παραπάνω γεννούν διάφορα ερωτήματα, τα οποία θα επιχειρήσω να θέσω συνοπτικά.

1. Ο πνευματικός του κ. Μέσκου (δεν ξέρουμε ποιος ήταν) προφανώς του επέμεινε ότι αυτό που βίωνε κατά την άσκηση της νοεράς προσευχής δεν ήταν αληθινή επίσκεψη της θείας χάριτος. Ο κ. Μέσκος τώρα ισχυρίζεται επίσης ότι αυτό που βίωνε δεν ήταν αληθινή επίσκεψη της θείας χάριτος. Άρα ο πνευματικός του είχε δίκιο. Το ίδιο και "όλοι οι γνωστοί πνευματικοί", που επισκέφτηκε στη συνέχεια. Πώς λοιπόν στηρίζει ολόκληρη σειρά συλλογισμών σε κάτι, που οι κατά τεκμήριο "ειδικοί", σύσσωμοι, τον διαβεβαίωναν εξ αρχής ότι είναι κίβδηλο;
Θα ήταν καλό να ξέραμε ποιοι είναι όλοι αυτοί οι "γνωστοί πνευματικοί" και τι ακριβώς του είπαν, για να καταλαβαινόμαστε. Νομίζω πως θα ήταν χρήσιμο να μάθουμε και γιατί επισκέφτηκε τόσο πολλούς πνευματικούς, αντί για έναν μόνο. Αυτό σημαίνει ότι κάτι δεν πήγαινε καλά εξ αρχής. Τι του έλεγαν γι' αυτό; Ο ίδιος συμμορφώθηκε ποτέ προς τις συμβουλές τους; Και ποιων πνευματικών τις συμβουλές ακολούθησε; Μέσα σ' αυτούς υπάρχουν και θεοφόροι γέροντες, όπως π.χ. Πορφύριος και Παΐσιος;
Εκείνοι που "δεν πίστευαν καν ότι υπάρχουν τέτοια πράγματα", όπως τα βιώματα του κ. Μέσκου, τι ακριβώς αμφισβητούσαν; Γενικά ότι υπάρχουν πνευματικά βιώματα μέσω της νοεράς προσευχής ή τα δικά του συγκεκριμένα βιώματα; Αν συνέβαινε το πρώτο, τότε αυτοί οι πνευματικοί μάλλον δεν είχαν ιδέα από την Ορθοδοξία και η γνώμη τους δε μετράει... Αν συνέβαινε το δεύτερο, τότε πρέπει να θεωρήσουμε ότι κι εκείνοι είχαν δίκιο: τον κ. Μέσκο δεν τον επισκέφτηκε η θεία χάρη.
Η διαφορά είναι ότι οι πνευματικοί του θεωρούσαν ότι, εκτός από τα ψευδή βιώματα του κ. Μ., υπάρχουν και αυθεντικά, αληθινές επισκέψεις της θείας χάριτος, ενώ ο ίδιος ο κ. Μ. πιστεύει ότι δεν υπάρχουν άλλου είδους βιώματα, παρά μόνο σαν τα δικά του: θετικά μεν, αλλά καθαρώς ψυχογενή, χωρίς καμιά σχέση με κάποια αιώνια θεϊκή Αλήθεια.


2. Και εδώ τίθεται το δεύτερο ερώτημα: αν ο κ. Μ. έζησε όντως τις τόσο σημαντικές καταστάσεις που περιγράφει (φως, που "ελκύει ερωτικά" και "φωτίζει την ύπαρξη", ώστε "ο νους βλέπει τον εσωτερικό κόσμο σε ένα ιδιαίτερο βάθος και μοναδική καθαρότητα", όπου "διακρίνει κανείς διαρκώς περισσότερο τα του εσωτερικού του κόσμου, τις ανωμαλίες, τα προβλήματα, τις πηγές έντασης και ταραχής, είτε πηγάζουν από το εσωτερικό είτε από το εξωτερικό", δάκρυα, καθώς και αίσθηση της παρουσίας ενός άλλου, ο οποίος τον αγαπά και τον οποίο εξέλαβε ως τον Ιησού), πώς στη συνέχεια κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν πρόκειται για πραγματικές καταστάσεις, αλλά για "καθαρά ψυχικές, ψυχολογικές και συναισθηματικές καταστάσεις";
Μήπως απλά κατέληξε σ' αυτό το συμπέρασμα αφού είχε χάσει (για άλλους λόγους) την πίστη του, απλώς και μόνο επειδή διάβασε βιβλία για τη "νευροθεολογία", εντυπωσιάστηκε από τις ανακαλύψεις της και τη χρησιμοποίησε ως άλλοθι στη συνείδησή του, ακριβώς για να μπορέσει ν' αρνηθεί τις πνευματικές εμπειρίες του;
Και πώς εξηγεί τη διαφορά ποιότητας, που κάνει τους μοναχούς να διακρίνουν την αλήθεια από την πλάνη; Αν όλα είναι μόνο συνέπειες της εφαρμογής μιας μεθόδου αυτοσυγκέντρωσης (ή έστω συνάρτηση της εφαρμογής της μεθόδου και της συναισθηματικής κατάστασης, άρα πάλι κάτι που μπορεί να ελεγχθεί, όπως κάνει ένας έμπειρος γιόγκι), τότε αυτή η πείρα θα έπρεπε με τους αιώνες να έχει αποκτηθεί και στον ορθόδοξο μοναχισμό και το βίωμα να είναι πάντα ίδιο και απόλυτα ελεγχόμενο: διαμορφώνω τις σωστές συνθήκες => ο Χριστός έρχεται, το φως έρχεται, όλα είναι ωραία. Κι όμως δεν είναι έτσι: ο Χριστός έρχεται όταν θέλει ο Ίδιος και μπορεί -αφού έχω ζήσει την κατάσταση της χαράς του παραδείσου- να περάσουν χρόνια, να έχει φύγει, να Τον αναζητώ μάταια και να ξανάρθει όταν Εκείνος θέλει. Και κανείς δε θα μπορεί να με βοηθήσει σ' αυτό, ακριβώς γιατί δεν πρόκειται για το αποτέλεσμα ενός ψυχικού μηχανισμού.
Το θέμα της "νευροθεολογίας" (ερευνών που διαπιστώνουν την αλληλεξάρτηση υπερβατικών βιωμάτων και μεταβολών στην εγκεφαλική λειτουργία) το αναπτύσσουμε διεξοδικά σε ειδικό άρθρο. Εκεί θεωρώ πως παραθέτουμε αρκετούς λόγους, για τους οποίους τα πνευματικά βιώματα των ορθόδοξων αγίων δε μπορεί να είναι απλώς ψυχογενή. Ας το διαβάσει ο κ. Μέσκος και κάθε ενδιαφερόμενος και ας καταλήξει ο ίδιος στα συμπεράσματά του.
Ας σημειώσουμε εδώ ότι αυτό το φως και η παρουσία του μυστηριώδους "Άλλου" δεν είναι κάτι απλό - το έζησαν και άνθρωποι που δεν ήταν χριστιανοί και κάποιοι απ' αυτούς μεταστράφηκαν στην Ορθοδοξία, όπως ο βουδιστής ιερέας Nilus Stryker και ο Ρωσο-Βρετανός γιατρός Timothy Bloom, μετέπειτα επίσκοπος Anthony Bloom.

3. Είναι απορίας άξιο που ο κ. Μ. δε φαίνεται να έλαβε υπόψιν τις προειδοποιήσεις των αγίων διδασκάλων της Ορθοδοξίας για τις πλάνες!... Παρά την πείρα του από... πλάνη (μηχανική και χειρός), αφέθηκε να γοητευτεί από την ευκολία των βιωμάτων του, που του προέκυψαν αμέσως ("συμβαίνει σε λίγους", γράφει, δηλ. ο ίδιος ήταν από τους λίγους, ήτοι εκλεκτός), και μάλιστα προσπάθησε να εφαρμόσει όσα διάβαζε για τη νοερά προσευχή, παραβλέποντας ότι και για τα δύο αυτά θέματα η παράδοση της Ορθοδοξίας είναι απόλυτα αρνητική:
α) Μην ασκείτε τη νοερά προσευχή καθοδηγούμενοι από βιβλία, αλλά από πνευματικό - μόνο αν δεν υπάρχει πνευματικός είναι επιτρεπτό να προσφύγουμε σε βιβλία! 
β) Μην εμπιστεύεστε τα βιώματά σας, ιδίως αν έρχονται αμέσως και εύκολα! Αυτή η ευκολία είναι η αγαπημένη παγίδα του διαβόλου, για να σας πείσει ότι φτάσατε στο τέρμα!
Ειδικό άρθρο για τις πλάνες, με συγκεκριμένες περιπτώσεις πλάνης και απόψεις αγίων για το θέμα, δείτε εδώ. Εκεί φαίνεται και ότι η πλάνη μπορεί να είναι κάτι πολύ χειρότερο από αρνητικά συναισθήματα - μπορεί να είναι βιώματα απολύτως όμοια με τις θείες επισκέψεις, ακόμη και να περιέχουν το στοιχείο του θαύματος! Υπήρξαν (και υπάρχουν) άνθρωποι που πλανιούνται για χρόνια, αποκτώντας ακόμη και το "χάρισμα" να βλέπουν "αγγέλους" και "ψυχές", να προφητεύουν ή να θεραπεύουν! 
Αλλά ο άγιος Γέροντας Σωφρόνιος, ακολουθώντας μακρά σειρά αγίων Πατέρων (ξεκινώντας ίσως από τον άγιο Διάδοχο Φωτικής, αν όχι από ακόμη παλαιότερους), επισημαίνει και ότι μπορεί ο άνθρωπος να δει αληθινό φως, αλλά να είναι το δικό του φως, το φως του νου του, το οποίο (από επιπολαιότητα ή εγωιστική βιασύνη) νομίζει πως είναι το θείο φως, το άκτιστο φως, ο Χριστός!
Γράφει ο άγιος Γέροντας (στο Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, 6η έκδ., Essex 2003):

«...επειδή όσοι εισέρχονται για πρώτη φορά στη σφαίρα αυτή της ‘σιωπής του νου’ αισθάνονται ‘μυστικιστικό δέος’, νομίζουν πως η θεωρία τους είναι πείρα μυστικής Θεοκοινωνίας, ενώ στην πραγματικότητα μένουν ακόμη μέσα στα όρια της κτιστής ανθρώπινης φύσεως. Οι κατηγορίες που χρησιμοποιεί ο νους-λογικό σε παρόμοιες καταστάσεις βγαίνουν έξω από τα όρια των διαστάσεων του χρόνου και του χώρου και δίνουν σε όποιον τις αντικρύζει κάποιο αίσθημα αιώνιας σοφίας. Αυτά είναι τα τελευταία όρια, που μπορεί να φθάσει ο διανοούμενος νους μέσα από το δρόμο της φυσικής αναπτύξεως και αυτογνωσίας του, η οποία είναι δυνατόν να πάρει μορφή φωτόμορφης αυτοθεωρίας» [σελ. 201-202].

«Φθάνοντας ‘μέχρι συντε­λείας φωτός μετά σκότους’ (Ιώβ 26:10), ο άνθρωπος βλέπει τη  νοερή του ωραιότητα, την οποία πολλοί θεώρησαν ως Θεότητα. Το φως που φαίνεται είναι φως, όχι όμως το Φως εκείνο το Ἀληθινό, ‘εν ώ σκοτία ουκ έστιν ουδεμία’, αλλά το φυσικό φως του νου του ανθρώπου που δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα Θεού.

»Το φως αυτό του νου, που αξιολογικά υπερέχει έναντι του φωτός κάθε άλλης εμπειρικής γνώσεως, δικαίως μπορεί να κληθεί σκότος, γιατί είναι ο γνόφος της απεκδύσεως και δεν υπάρχει σε αυτό ο Θεός. Και ίσως αξίζει στην περίπτωση αυτή, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, να θυμηθούμε τά λόγια του Κυρίου: ‘Σκόπει ουν μη το φως το εν σοι σκότος εστί’ (Λουκ. 11:35). Πράγματι, η πρώτη κοσμική προϊστορική καταστροφή, η πτώση του Εωσφόρου, ‘υιου της πρωίας’, που έγινε άρχοντας του σκότους, ήταν αποτέλεσμα αυτοερωτικής θεωρίας [=ενατένισης] της ωραιότητάς του, θεωρίας πού κατέληξε σε αυτοθέωση» [σελ. 202].

«Παραμένοντας ο νους στο γνόφο της απεκδύσεως από καθετί ορατό και νοητό, δοκιμάζει μιαν ιδιόμορφη τερπνότητα και ανάπαυση και, αν ποτέ στρέψει το βλέμμα του στον εαυτό του, μπορεί να αισθανθεί κάτι που μοιάζει με το φως· όμως, δεν είναι το άκτιστο Φως της Θεότητας, αλλά ένα φυσικό ιδίωμα του νου, ο οποίος κτίστηκε κατ' εικόνα του Πρώτου Νου, δηλαδή του Θεού» [σελ. 232].
«Η θεωρία [=ενατένιση] αυτή ως έξοδος πέρα από τα όρια του χρόνου μπορεί να οδηγήσει το νου να διαισθανθεί την άχρονη διάσταση και να καταστήσει τον άνθρωπο κάτοχο νέας γνώσεως, αλλά ακόμη αφηρημένης. Αλλοίμονο, όμως, σε όποιον θεωρεί τη σοφία αυτή ως γνώση του αληθινού Θεού, και την ενατένιση αυτή ως μετοχή στην θεία ύπαρξη. Αλλοίμονο, γιατί σε μια τέτοια περίπτωση ο γνόφος της απεκδύσεως, ο οποίος βρίσκεται στα όρια τής αληθινής θεοπτίας, καταντά αδιαπέραστο κάλυμμα τής θεότητας και ισχυρό μεσότοιχο, το οποίο χωρίζει από τον Θεό περισσότερο από όσο τα βάναυσα και υλώδη πάθη ή ο σκοτισμός από τις φανερές δαιμονικές υποβολές ή η συσκότιση από την απώλεια τής χάρης ή την εγκατάλειψη από τον Θεό [εννοεί τη λεγόμενη «θεοεγκατάλειψη», δύσκολη δοκιμασία των ορθόδοξων αγωνιστών, για την οποία βλ. εδώ]. Αλλοίμονο, γιατί μια τέτοια πίστη θα ήταν απάτη, ‘πλάνη’. Στο γνόφο της απεκδύσεως δεν βρίσκεται ακόμη ο Θεός. Ο Θεός εμφανίζεται εν τω φωτι και ως Φως και εισάγει τον άνθρωπο στο άδυτο Φως της Θείας υπάρξεως» [σελ.232] (*).

Γράφει επίσης:

«Θ’ αρχίσουν τότε –να φυλάει ο Θεός– οι “οράσεις”, οι “χαρισματικές” επισκέψεις. Όλα θα πάνε σχετικά εύκολα, η αγρυπνία, η νοερά προσευχή, η εγκράτεια στην τροφή και, εν συντομία, η πορεία προς την τελειότητα». «Ο εχθρός θα τον παρακινεί σε αγώνες που δεν ανταποκρίνονται στις δυνάμεις του και συνεχώς θα του ψιθυρίζει: δες αυτό, δες εκείνο, να η χάρη, να η τελειότητα, να εκείνος ο γνόφος ή το φως ή η αλήθεια κ.ο.κ. Με αυτά λοιπόν θα τον οδηγήσει προς την ολοκληρωτική απώλεια, εισάγοντας στη θέση της αλήθειας την πλάνη ή γεμίζοντας το νου και την καρδιά του με οίηση και θα τον κάνει ανίκανο να δεχτεί τη χάρη του Θεού, που είναι πάντοτε έτοιμη να μας επισκεφτεί…». «Ένα μόνο κατάλαβα, ότι δεν πρέπει ποτέ ο άνθρωπος να ορμά προς τα οράματα, προς τη θεωρία [=θέα του Θεού], προς τις υψηλές κατακτήσεις. Όλα αυτά είναι ο δρόμος της πλάνης… Μην επιθυμείτε οράματα, ακόμα και την ώρα των οραμάτων» (π. Σωφρόνιος, Αγώνας θεογνωσίας, σελ. 207, 197, 199 - το παραθέτουμε κι εδώ).

Τι έζησε λοιπόν ο κ. Μέσκος; Είδε, ένιωσε, δάκρυσε κ.τ.λ. σε έναν εικοσάχρονο αγώνα, αλλά τι του συνέβη στην πραγματικότητα, και προσπαθεί να το ερμηνεύσει τώρα, χτίζοντας ένα οικοδόμημα συλλογισμών, χωρίς να είναι πια χριστιανός;

4. Σε κάποιο από τα σχόλια, κάτω από τα κείμενά του, ο κ. Μέσκος τονίζει ότι ίδιες εμπειρίες με αυτές των ορθόδοξων ησυχαστών (οι συνέπειες της επίσκεψης της θείας χάριτος) παρουσιάζονται στους μυστικιστές όλων των θρησκειών, βουδισμού, ινδουισμού κ.τ.λ. (και στους σούφι προφανώς, ακόμη και στους σαμάνους).
Πώς το ξέρει; Έζησε ο ίδιος πνευματικές εμπειρίες και εκτός Ορθοδοξίας; Ζει άραγε τις ίδιες εμπειρίες (ακόμη και την αίσθηση της παρουσίας ενός Άλλου) τώρα, που -αν και δεν πιστεύει πια στο Θεό- συνεχίζει να προσεύχεται, γιατί διαπιστώνει την ευεργετική επίδραση της προσευχής, προσευχόμενος όμως...

"στην ιερή αντανάκλαση του …εαυτού μου. Εκεί που προσεύχονται όλοι όσοι προσεύχονται, είτε στον Χριστό είτε στον Μωάμεθ είτε …στον Δία" 

(όπως γράφει ο ίδιος στο άρθρο Το ιερό είδωλο);
Και, αν ναι, πώς ξέρει πως είναι οι ίδιες εμπειρίες με των αγίων ησυχαστών αγωνιστών, αφού ούτε τις εμπειρίες που είχε ως πιστός δεν είναι σε θέση να αξιολογήσει!... (Ο ίδιος άλλωστε γράφει, απαντώντας σε κάποιο σχόλιο [το παραθέτω από μνήμης], ότι "εκείνος που ζει τις εμπειρίες δε μπορεί να τις αξιολογήσει σωστά, ούτε όμως και κάποιος τρίτος" - τότε... ποιος μένει; Και πώς λοιπόν αυτός τις αξιολογεί σωστά; Και ως τι τις αξιολογεί, ως κάποιος που τις έζησε ή ως τρίτος;).
Λοιπόν, άνθρωποι που έζησαν μεταφυσικές εμπειρίες ΚΑΙ στην ορθοδοξία ΚΑΙ στο μυστικισμό άλλων παραδόσεων, διαφωνούν εντελώς με αυτόν. Γράφουν πως οι εμπειρίες είναι εντελώς διαφορετικές και κατατάσσουν ασυζητητί τις μη ορθόδοξες (ή έστω τις μη χριστιανικές) εμπειρίες στο χώρο της πλάνης - γι' αυτό εντάσσονται στην Ορθοδοξία φεύγοντας τρέχοντας από τους χώρους, στους οποίους εμβάθυναν πιο πριν!  Ιδού κάποιοι:
Ο ίδιος ο Γέροντας Σωφρόνιος, που για οχτώ χρόνια άσκησε τον υπερβατικό διαλογισμό και έζησε "φωτόμορφα οράματα" μέσω αυτού (βλ. εδώ).
Ο Κένεθ Κλάους, που μυήθηκε στον ινδουισμό, το βουδισμό, την ινδιάνικη μαγεία και τον προτεσταντισμό. Στον τελευταίο βοηθήθηκε ν' απαλλαγεί από τόνους δαιμονικών επιρροών και να μπει στην αφετηρία της αναζήτησης του Χριστού - για τον Κλάους πριν έγραψα τη φράση "ή έστω τις μη χριστιανικές", γιατί φαίνεται πως ο Χριστός τον καθοδήγησε ακόμη και όταν ήταν προτεστάντης, όμως μέρος αυτής της καθοδήγησης του Χριστού ήταν και η μεταστροφή του στην Ορθοδοξία, στην οποία τελικά βρήκε το πνευματικό σπίτι του.
Ο Διονύσιος Φαρασιώτης, πρώην ινδουιστής.
Η Αμερικανίδα ανθρωπολόγος, πρώην άθεη και κατόπιν ινδουίστρια, που αυτοβιογραφείται στα εισαγωγικά κεφάλαια του βιβλίου του π. Σεραφείμ Ρόουζ Η Ορθοδοξία και η θρησκεία του μέλλοντος (εδώ).
Αλλά και ο βουδιστής ιερέας Nilus Stryker, στον οποίο αναφερθήκαμε νωρίτερα, διάφοροι προτεστάντες "προφήτες" (π.χ. εδώ και εδώ), καθώς και μουσουλμάνοι δερβίσηδες που μεταστράφηκαν στην Ορθοδοξία και μαρτύρησαν για το Χριστό, βεβαιώνουν πως πρόκειται για κάτι εντελώς διαφορετικό, γι' αυτό και έκαναν το δυσκολότερο (νομίζω) βήμα που μπορεί να κάνει άνθρωπος: άλλαξαν θρησκεία.
Όλα αυτά δεν είναι τυχαία. Όπως δεν είναι τυχαίο ότι οι παραπάνω, ερχόμενοι στην Ορθοδοξία, αισθάνονται απελευθερωμένοι, νιώθουν ότι βρήκαν το αληθινό πνευματικό σπίτι τους. Το ίδιο και πολλοί άθεοι, που ξεκίνησαν από εκεί όπου βρίσκεται τώρα ο κ. Μέσκος. Αυτό, αν μη τι άλλο, θα πρέπει να τον προβληματίσει για τη σχετικότητα του αισθήματος (ή ψευδαίσθησης) "ελευθερίας" που ένιωσε βγαίνοντας εκτός Εκκλησίας ή ίσως νιώθει τώρα, όταν γράφει κατά της Εκκλησίας και της Ορθοδοξίας. Ας μην ξεχνά ότι υπάρχει πάντα η πλάνη.

Αντί επιλόγου

Οι αναγνώστες των παραπάνω, είτε εδώ είτε στο ιστολόγιο του κ. Μέσκου, σχημάτισαν τώρα μια εικόνα της άποψής του για τη νοερά προσευχή. Ας δουν και την άποψη ενός άλλου ανθρώπου, στους αντίποδες του κ. Μ.
Ενός ανθρώπου που άσκησε τη νοερά προσευχή καμιά εξηνταριά χρόνια, ξεκίνησε από την αθεΐα και πέρασε από τον ανατολικό μυστικισμό, ήταν διακεκριμένος καλλιτέχνης και αρκετά μορφωμένος ώστε να μπορεί να αξιολογήσει τα βιώματα που είχε εδώ ή εκεί, καθώς και βιώματα άλλων, τους οποίους γνώρισε πολύ καλά. Εννοώ το Γέροντα Σωφρόνιο. Η δική του άποψη για τη νοερά προσευχή αναλύεται στο βιβλίο του Περί προσευχής, ενώ στο κύκνειο άσμα του Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί (που γράφτηκε στο τέλος της επίγειας ζωής του και εκδόθηκε μετά την κοίμησή του) περιγράφει και αναλύει κάποια από τα βιώματά του [αποσπάσματα από τα βιβλία του Γέροντα βλ. εδώ].
Ένα εκτενές κείμενο του Γέροντα για τη νοερά προσευχή δημοσιεύεται εδώ. Οι αναγνώστες ας βγάλουν τα συμπεράσματά τους. Σας ευχαριστώ για την υπομονή σας.


(*) Αφιερώνω το παράθεμα στον εκλεκτό φίλο Γ.Μ.Β.