Το «Πάτερ ημών» κατά τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Εκκλ. Παρέμβασις / ΟΟΔΕ

1. Η σπουδαιότητα τού αγίου Μαξίμου τού Ομολογητού

Είναι, πράγματι, μεγάλη τιμή να μιλάη κανείς αυτήν την ημέρα για τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, στην εόρτια αυτή θεία Λειτουργία τού Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου κ. Μαξίμου που φέρει το όνομά του. Όταν μού ανέθεσε αυτήν την διακονία τού θείου κηρύγματος, διερωτήθηκα πολλές φορές κατά πόσον μπορεί κανείς, επειδή είναι Κυριακή, να παρακάμψη τον άγιο Μάξιμο που εορτάζει σήμερα. Νομίζω ότι δεν μπορεί κανείς να παραθεωρήση τον μεγάλο αυτόν θεολόγο τής Εκκλησίας μας. Επί πλέον διερωτήθηκα κατά πόσον κανείς μπορεί σε ένα σύντομο ευχαριστιακό κήρυγμα να επιλέξη κάτι από την θεολογία τού αγίου Μαξίμου τού Ομολογητού, δεδομένου ότι είναι ένας ωκεανός θεολογίας. 

Αυτό το λέγω διότι ο άγιος Μάξιμος κατόρθωσε στα έργα που έγραψε, καίτοι δεν ήταν Ιερεύς ή Επίσκοπος, αλλά απλός Μοναχός, να περιλάβη όλη την θεολογία μέχρι την εποχή του, διότι ήταν ο κατ’ εξοχήν θεολόγος τού 7ου αιώνος μ.Χ και μαζί με τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων, τον άγιο Σωφρόνιο, παρέμειναν οι κύριοι θεολόγοι τής εποχής εκείνης. Κατόρθωσε, λοιπόν, να παρουσιάση με έναν εκπληκτικό τρόπο όλη την θεολογία τών μέχρι τότε Πατέρων τής Εκκλησίας, κυρίως τών Καππαδοκών Πατέρων, για το Τριαδικό δόγμα, και ακόμη να αντιμετωπίση την αίρεση τού μονοθελητισμού.

Στην συνέχεια, όμως, η θεολογία τού αγίου Μαξίμου τού Ομολογητού επηρέασε όλους τους μετέπειτα Πατέρες τής Εκκλησίας, μέχρι τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, ο οποίος, αντιμετωπίζοντας τον Βαρλαάμ, έλαβε υπ' όψη του την θεολογία τού αγίου Μαξίμου τού Ομολογητού και, φυσικά, την θεολογία τού αγίου Διονυσίου τού Αρεοπαγίτου, την οποία ερμήνευσε κατά τρόπον εκπληκτικό ο άγιος Μάξιμος.

Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να πη κανείς σήμερα γι’ αυτήν την μεγάλη και εκπληκτική προσωπικότητα τού αγίου Μαξίμου, που είναι, πράγματι, θεολογία τής Ορθοδόξου Εκκλησίας; Επέλεξα, λοιπόν, αυτήν την ημέρα, όσο είναι δυνατόν σε ένα ευχαριστιακό κήρυγμα, να παρουσιάσω με συντομία την ανάλυση που έκανε ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής στο «Πάτερ ημών», την Κυριακή προσευχή.

2. Φόβος και πόθος

Κάποιος, που δεν αναφέρεται το όνομά του, αλλά ο άγιος Μάξιμος τον αποκαλεί «Θεοφύλακτον Δεσπότην» και προφανώς ήταν ένας από τους άρχοντες μέσα στο παλάτι στην Κωνσταντινούπολη, στο οποίο ο άγιος Μάξιμος, πριν γίνει μοναχός, είχε μια ιδιαίτερη θέση και γνώριζε όλη την αφρόκρεμα και την πολιτική και την εκκλησιαστική τής εποχής εκείνης, τον παρεκάλεσε να ερμηνεύση το «Πάτερ ημών», που δίδαξε ο Ίδιος ο Χριστός. Κατά τον Ευαγγελιστή Ματθαίο ο Χριστός στην επί τού Όρους ομιλία Του, μεταξύ τών άλλων, δίδαξε τους ανθρώπους πώς να προσεύχονται και τους παρέδωκε το «Πάτερ ημών» (Ματθ. στ΄, 9-13), κατά δε τον Ευαγγελιστή Λουκά, όταν ο Χριστός τελείωσε την προσευχή Του, ευρισκόμενος σε έναν τόπο, Τον πλησίασε κάποιος από τους Μαθητές Του και τού είπε: «Κύριε, δίδαξον ημάς προσεύχεσθαι» (Λουκ. ια΄, 1), και Εκείνος τους δίδαξε το «Πάτερ ημών». Το ένα δεν αποκλείει το άλλο.

Ο άγιος Μάξιμος αναλύει, κατά τρόπον εκπληκτικό και θεόπνευστο, αυτήν την Κυριακή λεγομένη προσευχή, την οποία επαναλαμβάνουμε συνεχώς, όχι μόνο στην θεία Λειτουργία, αλλά και σε όλες τις ιερές ακολουθίες. Αρχίζοντας την ανάλυση τού «Πάτερ ημών» γράφει ότι θαύμασε το ότι ο «Θεοφύλακτος Δεσπότης», δεν αποφεύγει να επικοινωνήση με τους δούλους του, σύμφωνα με την δυνατότητα που έχει δώσει ο Θεός στην ανθρώπινη φύση. Και δηλώνει ότι θα απαντήση συνδυάζοντας τον φόβο με τον πόθο και με αυτόν τον τρόπο θα φυλάξη τον νόμο τής αγάπης. Σαν να τού έλεγε ότι δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά, διότι πρέπει να συνυπάρξη ο φόβος με τον πόθο. Δηλαδή, έχω φόβο, σεβασμό απέναντί σου, αλλά συγχρόνως έχω και πόθο, και δεν μπορεί να υπάρξη το ένα δίχως το άλλο. Διότι, όπως επισημαίνει, αν υπάρχη φόβος-σεβασμός χωρίς πόθο, τότε αυτό γίνεται μίσος, και αν υπάρχη μόνο ο πόθος, χωρίς φόβο-σεβασμό, αυτό γίνεται θρασύτητα-παρρησία.

Οπότε, νομίζω ότι αυτό είναι ένα δίπολο το οποίο δείχνει ποια είναι η στάση την οποία τηρούμε απέναντι σε κάθε εξουσία, και κυρίως εκκλησιαστική εξουσία, ότι συνδέεται πάρα πολύ στενά ο φόβος-σεβασμός με τον πόθο-αγάπη. Αν υπάρχη μόνο φόβος ενώπιον τής εξουσίας, χωρίς πόθο και αγάπη, αυτό καταλήγει να γίνη μίσος· και, αν υπάρχη μόνο ο πόθος-αγάπη χωρίς τον φόβο, τότε αυτό καταλήγει να γίνη παρρησία και θρασύτητα. Είναι ένας περίφημος συνδυασμός που δείχνει το πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε και στον Επίσκοπο και στον πνευματικό μας πατέρα.

3. Αίτηση αποκτήσεως τών αγαθών που απέρρευσαν από την ενανθρώπηση τού Λόγου τού Θεού

Στην συνέχεια ο άγιος Μάξιμος κάνει μια εκπληκτική ανάλυση. Δεν έχω διαβάσει καλύτερη πατερική ερμηνεία στο «Πάτερ ημών» από την ανάλυση που κάνει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής. Γράφει ότι στην προσευχή που δίδαξε ο Χριστός βρίσκονται μυστικά κρυμμένα όλα τα δώρα που χάρισε ο Θεός στους ανθρώπους με την ενανθρώπησή Του. Με άλλα λόγια μέσα στο «Πάτερ ημών» κρύβεται μυστικά όλο το μυστήριο τής θείας οικονομίας, που έγινε για την σωτηρία τού ανθρώπου και την θέωσή του. Και, βεβαίως, κρύβονται μέσα σε αυτήν την προσευχή όλα τα πνευματικά μυστήρια τής ζωής εν Πνεύματι, δηλαδή το τι πρέπει να κάνη ο άνθρωπος για να ενωθή με τον Χριστό και να σωθή. Αυτό σημαίνει ότι το «Πάτερ ημών» δείχνει και την ενανθρώπηση τού Υιού και Λόγου τού Θεού και τον τρόπο τής θεώσεως τού ανθρώπου. 

Εικ. από εδώ

Επομένως, ερμηνεύοντας ο άγιος Μάξιμος το «Πάτερ ημών», γράφει ότι υπάρχουν επτά πνευματικά νοήματα, δηλαδή επτά αγαθά τής ενανθρωπήσεως τού Υιού και Λόγου τού Θεού και τής θεώσεως τού ανθρώπου.

Το πρώτο νόημα είναι η θεολογία. Και αυτό φαίνεται, πέρα από την προσφώνηση «Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς», που είναι προσευχή στον Πατέρα που κατοικεί στους ουρανούς, και στα άλλα δύο αιτήματα τής προσευχής, στο αίτημα «Αγιασθήτω το όνομά Σου», δηλαδή ο Χριστός είναι Εκείνος ο οποίος απεκάλυψε το όνομα τού Πατέρα, και γενικότερα το μυστήριο τού Τριαδικού Θεού, και στο «Ελθέτω η Βασιλεία Σου», που αναφέρεται στην έλευση τού Παναγίου Πνεύματος, αφού ο Πατήρ δι’ Υιού εν Πνεύματι Αγίω ποιεί τα πάντα. Έτσι, η προσφώνηση και τα δύο άλλα αιτήματα τής προσευχής αναφέρονται στον Τριαδικό Θεό, και είναι αυτό που λέμε θεολογία. Δηλαδή, το «Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς» αναφέρεται στον Πατέρα, το «Αγιασθήτω το όνομά Σου» αναφέρεται στον Υιό, ο οποίος μάς φανέρωσε το όνομα τού Πατρός Του, και το «Ελθέτω η Βασιλεία Σου», αναφέρεται στο Άγιον Πνεύμα.

Όταν μιλάμε για θεολογία, εννοούμε την διδασκαλία για τον Τριαδικό Θεό, ενώ για την ενανθρώπηση τού Υιού και Λόγου τού Θεού χρησιμοποιούμε την λέξη οικονομία και δεν υπάρχει ταύτιση μεταξύ θεολογίας και οικονομίας. Αυτή η ταύτιση γίνεται από την δυτική θεολογία, που αποτελεί ένα τεράστιο πρόβλημα για την σύγχρονη θεολογία. Έτσι, το πρώτο μυστικό νόημα είναι η ίδια η θεολογία, ότι ο Θεός είναι Τριαδικός, Πατήρ, Υιος και Άγιον Πνεύμα, έχουν την ίδια ουσία, αλλά διαφορετικές υποστάσεις, και γι' αυτό ο Υιος σαρκώθηκε, ενώ ο Πατήρ ευδόκησε, και το Άγιο Πνεύμα συνήργησε με τον Υιό.

Το δεύτερο μυστικό νόημα είναι η υιοθεσία. Αυτό φαίνεται στο ότι ο Πατήρ δι’ Υιού εν Πνεύματι Αγίω αναγεννά τον άνθρωπο και έρχεται μέσα στον άνθρωπο και παραμένει η Βασιλεία τού Θεού. Το ότι λέμε: «Ελθέτω η Βασιλεία Σου», εννοούμε το να έλθη η Χάρη τού Τριαδικού Θεού μέσα στην καρδιά μας. Αυτή, τελικά, είναι η Βασιλεία τού Θεού και έτσι αποκτούμε την κατά Χάριν υιοθεσία. Άλλο είναι το ότι είμαστε δημιουργήματα τού Θεού, οι πάντες, και άλλο είναι το να είμαστε υιοί τού Θεού που μετέχουμε τής Χάριτος τού αγίου Τριαδικού Θεού και ζούμε την κατά Χάριν υιοθεσία.

Το τρίτο μυστικό νόημα και μυστήριο τής πνευματικής ζωής είναι η ισοτιμία με τους αγγέλους. Και αυτό μάς το έδωσε ο Θεός με την ενανθρώπησή Του. Λέμε: «Γενηθήτω το θέλημά Σου ως εν ουρανώ και επί τής γης». Το θέλημα τού Θεού γίνεται οπωσδήποτε από τους αγγέλους που ζουν στους ουρανούς. Και το ότι επικαλούμαστε και παρακαλούμε τον Θεό να κάνουμε και εμείς το θέλημα τού Θεού, όπως γίνεται από τους αγγέλους, αυτό δείχνει την ισοτιμία τού ανθρώπου με τους αγγέλους. Ο άνθρωπος γίνεται στην δοξολογία ισότιμος με τους αγγέλους.

Το τέταρτο μυστήριο και πνευματικό νόημα τής πνευματικής ζωής είναι η μέθεξη τής θείας ζωής, κάνοντας ο Χριστός τον Εαυτό Του τροφή σε όσους έλαβαν από Αυτόν με «νοερή αίσθηση». Πρόκειται για το αίτημα: «Τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημίν σήμερον». Μετέχει κανείς τής θείας ζωής, κοινωνώντας τού Σώματος και τού Αίματος τού Χριστού. Και το ότι καθόρισαν οι Πατέρες να λέμε το «Πάτερ ημών» λίγο πριν από την θεία Κοινωνία, λίγο πριν ακουστεί η πρόσκληση, «μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε», γίνεται γι’ αυτό το γεγονός. Διότι ο πραγματικός άρτος δεν είναι ο υλικός άρτος που είναι για την συντήρηση τού σώματος, αλλά είναι ο πνευματικός άρτος, ο κατ’ εξοχήν άρτος, που είναι το Σώμα και το Αίμα τού Χριστού. Και μετέχοντας κανείς και κοινωνώντας τού Σώματος και τού Αίματος τού Χριστού, μετέχει τής θείας ζωής.

Το πέμπτο νόημα και μυστήριο τής πνευματικής ζωής είναι η αποκατάσταση στην απαθή φύση. Δηλαδή, ο άνθρωπος έχει όλες τις ενέργειες, οι οποίες με την αμαρτία την οποία διέπραξε, από το κατά φύσιν γίνονται παρά φύσιν και τότε πρέπει να επιστρέψουν στο κατά φύσιν και από εκεί ο άνθρωπος να ανεβή στο υπέρ φύσιν και να αποκτήση την απάθεια, την απαθή ζωή. Και αυτό αναφέρεται στο αίτημα: «Και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών». Ο Χριστός με τον θάνατό Του αποκατέστησε την φύση, ένωσε τους Ιουδαίους με τους Εθνικούς, συμφιλίωσε τον άνθρωπο με τον Πατέρα και μεταξύ μας, ώστε να γίνη ένας καινούργιος άνθρωπος και να έχουμε προαίρεση που να μην αντιστέκεται στην λογική φύση, και να είμαστε αμετακίνητοι στην προαίρεση. Έτσι, ο άνθρωπος επανέρχεται από το παρά φύσιν στο κατά φύσιν και ανεβαίνει στο υπέρ φύσιν και γίνεται η αποκατάσταση τής ανθρώπινης φύσεως.

Το έκτο μυστήριο είναι η κατάλυση τού νόμου τής αμαρτίας, δηλαδή, με την ενανθρώπηση τού Υιου και Λόγου τού Θεού καταλύεται ο νόμος τής αμαρτίας. Και αυτό φαίνεται στο αίτημα τής προσευχής: «Και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν». Και εξηγεί κατά θαυμαστό και θεόπνευστο τρόπο ο άγιος Μάξιμος ότι, μετά την πτώση, κυριαρχεί ο νόμος τής αμαρτίας, αφού από την ηδονή προέρχεται η γέννηση τού κάθε ανθρώπου και ακολουθεί η οδύνη. Ο Χριστός για να καταργήση τον νόμο τής αμαρτίας συνελήφθη παραδόξως, χωρίς την σπορά και γεννήθηκε χωρίς να φθαρή η παρθενία τής Παναγίας. Και αυτό γίνεται και για όσους βιώνουν τον εκούσιο θάνατο με την νέκρωση τών γηΐνων μελών τους.

Ο άγιος Μάξιμος κάνει λόγο για την ηδονή και την οδύνη, που δεν υπήρχαν πριν την πτώση στον άνθρωπο με την δημιουργία του, αλλά προήλθαν ως αποτέλεσμα τής αμαρτίας. Ο άνθρωπος γεύθηκε την ηδονή και ακολούθησε η οδύνη και στην συνέχεια για να μπορέση να υπερβή την οδύνη, πάλι χρησιμοποιεί την ηδονή, και έτσι γίνεται ένας φαύλος κύκλος μεταξύ ηδονής και οδύνης. Οπότε, λέγει ο άγιος Μάξιμος, όταν κανείς βρη τον τρόπο εν Χριστώ να υπερβή την ηδονή, αλλά και την οδύνη που δημιουργείται από τις ασθένειες και τον θάνατο, τότε βιώνει την αποκατάσταση τής ανθρωπίνης φύσεως και φθάνει στην κατά Χριστόν απάθεια.

Και το έβδομο μυστικό μήνυμα, που υπάρχει μέσα σε αυτήν την προσευχή που δίδαξε ο Χριστός, είναι η καθαίρεση τής τυραννίας τού πονηρού, τού διαβόλου. Και αυτό φαίνεται στο αίτημα: «Αλλά ρύσαι ημάς από τού πονηρού». Ο διάβολος κυριάρχησε επάνω στην ανθρώπινη σάρκα με την απάτη, εξαπατώντας την Εύα. Τώρα το Σώμα τού Χριστού που πέθανε και αναστήθηκε, αφ’ ενός μεν έγινε δηλητήριο για τον διάβολο για να ελευθερώση αυτούς που αυτός είχε κυριαρχήσει με τον θάνατο, αφ’ ετέρου δε έγινε ζωή και στο γένος τών ανθρώπων, αφού ωθεί σαν προζύμι όλη την ανθρώπινη φύση προς ανάσταση ζωής.

Έτσι, λοιπόν, κατά τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, μέσα στο «Πάτερ ημών», το οποίο δίδαξε ο Χριστός, φαίνεται όλο το έργο τής θείας οικονομίας, δηλαδή φαίνεται το τι έκανε ο Χριστός για να οικονομήση το ανθρώπινο γένος και να σώση τον άνθρωπο. Αλλά ταυτόχρονα φαίνεται και το τι πρέπει να κάνη ο άνθρωπος, ζώντας μέσα στην Εκκλησία, για να νικήση τον πονηρό, τον διάβολο, να καθαρίση την φύση του από τον νόμο τής αμαρτίας, να φθάση στην απάθεια· να κοινωνήση τού άρτου τής ζωής, να αποκτήση την ισοτιμία με τους αγγέλους, να αποκτήση την κατά Χάριν υιοθεσία και στην συνέχεια να αποκτήση γνώση τού Τριαδικού Θεού.

Ο άγιος Μάξιμος, συγκεφαλαιώνοντας όλα τα ανωτέρω, γράφει ότι η προσευχή αυτή είναι περιεκτική αιτήσεως, διότι αναφέρεται σε Πατέρα, στο όνομά Του και στην Βασιλεία Του και παρουσιάζει πάλι τον προσευχόμενο ότι είναι κατά Χάριν υιός τού Πατέρα. Ζητά να αποκτήσουν ένα θέλημα όσοι είναι στον ουρανό και την γη. Προστάζει να ζητάμε τον επιούσιον άρτον. Νομοθετεί στους ανθρώπους την συμφιλίωση με την παροχή και αίτηση συγχωρήσεως μεταξύ τους και συνδέει την ανθρώπινη φύση με τον εαυτό της, ώστε να μη χωρίζεται με την διαφορά τής γνώμης. Επίσης, διδάσκει να προσευχόμαστε να μην πέσουμε σε πειρασμό, επειδή αυτός είναι ο νόμος τής αμαρτίας. Και τέλος η προσευχή περιέχει παραίνεση να λυτρωθούμε από τον πονηρό.

4. Θεολογία και άσκηση

Βλέπετε ότι και μέσα σε αυτήν την ανάλυση που κάνει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, αλλά και σε όλα τα άλλα κείμενά του, συνδέεται πάρα πολύ στενά η θεολογία με την άσκηση. Δεν μπορεί να υπάρξη θεολογία χωρίς την άσκηση και δεν μπορεί να υπάρξη άσκηση χωρίς την θεολογία. Μάλιστα, γράφει κάπου έναν εκπληκτικό λόγο: «Δαιμόνων εστί θεολογία η δίχα πράξεως γνώσις», δηλαδή μια γνώση που δεν είναι καρπός τής πράξεως είναι δαιμονική θεολογία. Γι’ αυτό σε όλα τα κείμενα τού αγίου Μαξίμου γίνεται λόγος για τα στάδια τής πνευματικής ζωής, για τις προϋποθέσεις τής γνώσεως τού Θεού, που είναι η πρακτική φιλοσφία, δηλαδή η πράξη· η φυσική θεωρία, που είναι ο φωτισμός τού νου, όχι απλώς τής λογικής· και η μυστική θεολογία που είναι η θέωση, ο αγιασμός, η εμπειρική, μέσα στο Φως, γνώση τού Θεού.

Και σήμερα που εορτάζουμε τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, εορτάζετε και εσείς, Σεβασμιώτατε Ποιμενάρχα αυτής τής περιφήμου και εξακουστής Ιεράς Μητροπόλεως τών Ιωαννίνων και αγαπητέ αδελφέ Μάξιμε, και εμείς ακόμη οι γνωστοί σας, οι αδελφοί σας Ιεράρχες ήρθαμε εδώ μαζί και με τους Ιερείς και τον λαό τού Κυρίου και τους άρχοντες τού τόπου, για να ευχηθούμε σε εσάς που αγαπάτε τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή. Και, βεβαίως, ευχαριστούμε πάρα πολύ τον Θεό, όσοι είμαστε και Γιαννιώτες, διότι μάς έδωσε αυτήν την ευλογία, το ότι πρώτα-πρώτα έχετε το όνομα τού μεγάλου αυτού αγίου και θεολόγου τής Εκκλησίας, και έπειτα, επειδή έχετε το όνομα αυτό τού αγίου, φέρατε στην πόλη τών Ιωαννίνων και σε όλη την Μητρόπολή σας, αυτήν την διδασκαλία τού μεγάλου αυτού Πατρός τής Εκκλησίας μας.

Και εμείς ευχόμαστε εξ όλης ψυχής και καρδίας να σάς προστατεύη και να σάς αγιάζη ο Θεός δια πρεσβειών τού προστάτου σας αγίου, τού αγίου Μαξίμου τού Ομολογητού, αλλά και τού οσίου Παϊσίου τού Αγιορείτου, τον οποίο εσείς φέρατε στα Γιάννενα με το να ανεγείρετε αυτόν τον Ναό, στον οποίο σήμερα τελέσαμε την θεία Λειτουργία.

Διότι, πράγματι, ο όσιος Παΐσιος ο Αγιορείτης ήταν ένας θεούμενος άγιος, συνέδεε θεολογία και ασκητική ζωή στην πρακτική της μορφή και στην θεωρητική, και μιλούσε και για την κάθαρση και για τον φωτισμό τού νου. Μού έλεγε πολλές φορές, στις πολλές επισκέψεις μου και τις πολλές συναντήσεις που είχα μαζί του, ότι «πρέπει να αρχίση να δουλεύη το μηχανάκι τής καρδιάς». Αυτή είναι η νοερά προσευχή, ο φωτισμός τού νου, τον οποίον περιγράφει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, ο οποίος σε ένα κείμενό του γράφει ότι «Πάσχα εστιν η διέλευσις τού Λόγου εις τον ανθρώπινον νουν», δηλαδή Πάσχα είναι η διάβαση τού Λόγου στον ανθρώπινο νου, μέσα στην καρδία. Και ο άγιος Παΐσιος τα ζούσε αυτά και έφθασε και στην θεοπτία, στην θεωρία τής δόξης τού Θεού.

Να έχετε την προστασία τού Θεού, Σεβασμιώτατε, άγιε αδελφέ, δια πρεσβειών τών δύο αυτών μεγάλων αγίων, τού αγίου Μαξίμου τού Ομολογητού, που έχει τέτοια μεγάλη θεολογία, και τού οσίου Παϊσίου, που έζησε στην πράξη αυτήν την θεολογία, ώστε και με σάς να δοξάζεται το όνομα τού αγίου Τριαδικού Θεού, τού Πατρός, τού Υιού και τού Αγίου Πνεύματος. Αμήν.

*****

Συμπλήρωμα

Λόγοι των όντων: Πώς τα όντα κοινωνούν διά των λόγων τους στη θεολογία τού Αγίου Μαξίμου τού Ομολογητού * Κυριακή Προσευχή: Ο καινός οφθαλμός ενός γηραιού κόσμου * Ερμηνεία στην Κυριακή Προσευχή * Φοβάμαι όταν λέω: «Γενηθήτω το Θέλημά Σου»

"Πάτερ ημών": η τέλεια προσευχή