Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ως τύπος του Προφήτη Ηλία

Πενταπόσταγμα
Για τις παραπομπές στην Καινή Διαθήκη μπορείτε να ανατρέξετε εδώ. Εικ. από εδώ.

Στη σύγχρονη βιβλιογραφία εκφράστηκε μια αμφισβήτηση ή και ξεκάθαρη άρνηση της μελλοντικής έλευσης του Προφήτη Ηλία την εποχή των εσχάτων. Αυτή η σύγχρονη αμφισβήτηση της πατερικής διδασκαλίας για τον Προφήτη Ηλία επισημάνθηκε και απαντήθηκε παλαιότερα απ’ τον Δημήτριο Παναγόπουλο και, πρόσφατα, απ’ τον Αρχιμανδρίτη Νεκτάριο Ζιόμπολα, ο οποίος προχώρησε στη συγγραφή βιβλίου ειδικά γι’ αυτό το θέμα, όπου με παραθέσεις πατερικών κειμένων ανατρέπει τη συγκεκριμένη θέση. Δύο αιώνες, περίπου, νωρίτερα, ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης είχε ανατρέψει παρόμοια αμφισβήτηση.

Αυτή η αμφισβήτηση έχει την αιτία της στη σύγχυση μεταξύ Ιωάννου του Προδρόμου και Προφήτη Ηλία που με τη σειρά της προήλθε από παρερμηνεία του Μάρκον 9,13 και των παραλλήλων του ["Ν": δηλ. των παράλληλων αναφορών των άλλων ευαγγελίων]. Σ’ αυτό το χωρίο ο Ιησούς Χριστός, απαντώντας σε ερώτηση των μαθητών του σχετικά με τη διδασκαλία των γραμματέων για έλευση του Προφήτη Ηλία λίγο πριν απ’ τη Β΄ Παρουσία, λέγει : « Ἠλίας μὲν ἔρχεται καὶ ἀποκαταστήσει πάντα. Λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι Ἠλίας ἤδη ἦλθεν ». Δηλαδή, ο Προφήτης Ηλίας θα έρθει στα έσχατα, αλλά και έχει ήδη έρθει στο πρόσωπο του Ιωάννη του Βαπτιστή, ο οποίος πορεύτηκε στον κόσμο « ἐν πνεύματι καὶ δυνάμει Ἠλιοῦ » (*) και υπήρξε τύπος (= ζωντανό σύμβολο) του Προφήτη Ηλία. Έτσι ερμηνεύτηκε αυτή η περικοπή απ’ τους Πατέρες της Εκκλησίας. [(*) Λόγια του πατέρα του Τιμίου Προδρόμου, του αγίου και προφήτη Ζαχαρία, στο κατά Λουκάν 1, 17]

Η άποψη που ταυτίζει τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο με τον Προφήτη Ηλία βασίζεται στην παρερμηνεία αγιογραφικών χωρίων και είναι μια εσφαλμένη άποψη. Κατ’ αρχήν, δεν στηρίζεται αγιογραφικά. Μια προσεκτική ανάγνωση των σχετικών βιβλικών χωρίων ανατρέπει αυτή τη θέση. Άλλωστε, και ο ίδιος ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, όταν ρωτήθηκε, αν είναι ο Προφήτης Ηλίας, απάντησε ξεκάθαρα: « Οὐκ εἰμί ». Και δεν είπε ότι αποτελεί την εκπλήρωση της προφητείας του Μαλαχία αλλά, αντίθετα, ανέφερε το Ησαΐα 40, 3: « Ἐγὼ φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ ».

Σύμφωνα με τη Θεολογία της Εκκλησίας μας, στην Αγία Γραφή προφητεύονται δύο Παρουσίες του Χριστού στη γη. Μια ταπεινή και άδοξη ["Ν": όχι εντελώς άδοξη, αλλά φαινομενικά όντως άδοξη], στην οποία ο Υιός του Θεού εφάνη παθητός και χωρίς τιμή, η Πρώτη Παρουσία, και μία φοβερή και ένδοξη, στην οποία θα έρθει ως κριτής των πάντων, η Δευτέρα Παρουσία. Κατ’ αναλογίαν των δύο Παρουσιών του Κυρίου, η Ιερά Παράδοση δέχεται και δύο προδρόμους, δύο προπομπούς των δύο Παρουσιών. Την κάθε μια απ’ τις δύο Παρουσίες του Χριστού προετοιμάζει ο αντίστοιχος Πρόδρομος. 

Η μεν Πρώτη Παρουσία προετοιμάστηκε απ’ τον Πρόδρομο και Βαπτιστή Ιωάννη. Πρόδρομοι της Δευτέρας Παρουσίας θα είναι οι Ηλίας και (πιθανώς) Ενώχ. Η προφητεία του Μαλαχία είναι σαφέστατη σ’ αυτό το σημείο. Ο Προφήτης Ηλίας θα έρθει « πρὸ τῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου τῆς μεγάλης καὶ ἐπιφανούς », δηλαδή, προ της Β΄ Παρουσίας. Η Ορθόδοξη, λοιπόν, Παράδοση, δέχεται ένα σχήμα, σύμφωνα με το οποίο ο Ηλίας είναι το πρωτότυπο που θα ζήσει στα έσχατα, ενώ ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ο τύπος του πρωτοτύπου των εσχάτων.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής χαρακτηρίζεται απ’ τον Χριστό ως Ηλίας, λόγω της εξαιρετικής ομοιότητάς του προς τον Προφήτη Ηλία, και όσον αφορά την αποστολή του αλλά και όσον αφορά τον τρόπο ζωής του. Ταυτόχρονα, τονίζεται, βέβαια, πως ο Ηλίας θα έρθει στα έσχατα. Η ομοιότητα μεταξύ των δύο ανδρών ήταν τέτοια, ώστε ο Χριστός, ενώ προφήτευε την έλευση του Προφήτη Ηλία στους έσχατους χρόνους, έλεγε, ταυτόχρονα, στους μαθητές του για τον Ιωάννη τον Βαπτιστή: « Καὶ εἰ θέλετε δέξασθαι, αὐτὸς ἐστιν Ἠλίας ὁ μέλλων ἔρχεσθαι ». 

Όπως, χαρακτηριστικά, γράφει ο Άγιος Ιερώνυμος, « ο Ιωάννης είχε την ίδια χάρη ή το ίδιο μέτρο του Αγίου Πνεύματος με τον Ηλία. Αλλά, επίσης, η ασκητικότητα της ζωής και η αυστηρότητα του πνεύματος του Ηλία και του Ιωάννη είναι η ίδια. Ο ένας έζησε στην έρημο, το ίδιο και ο άλλος. Ο ένας ζωνόταν με δερμάτινη ζώνη, ο άλλος είχε παρόμοια περιβολή. Ο ένας αναγκάστηκε να φύγει, διότι επετίμησε τον βασιλιά Αχαάβ και την Ιεζάβελ για την ασέβειά τους. Ο άλλος αποκεφαλίστηκε, γιατί επετίμησε τον παράνομο γάμο του Ηρώδη και της Ηρωδιάδας ». 

Κατά τον Άγιο Φώτιο, « Ἠλίας ὁ Ἰωάννης οὐ τῷ ὀνόματι, ἀλλὰ τῷ παραπλησίῳ τῆς πράξεως. Καὶ γὰρ ἑκάτερος τῆς δεσποτικῆς παρουσίας πρόδρομος, εἰ καὶ ὁ μὲν τῆς προτέρας, ὁ δὲ τῆς δευτέρας, καὶ ὅτι καὶ κατὰ τὰ ἄλλα πολλὴν τὴν ὁμοιότητα εἶχον… Ὅταν οὖν – ὁ Κύριος – λέγῃ “ Ἠλίας μὲν ἔρχεται καὶ ἀποκαταστήσει ”, τὸν Ἠλίαν λέγῃ τὸν ὄντα τῷ τὲ πράγματι καὶ τῷ ὀνόματι. Ὅταν δὲ λέγῃ “ Ἠλίας ἤδη ἦλθεν ”, τὸν Ἰωάννην μὲν τῷ ὀνόματι λέγει, Ἠλίαν δὲ τῷ πράγματι τὴν πρὸς ἀλλήλους δεικνὺς ὁμοιότητα ». Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν για την εποχή της Καινής Διαθήκης ό,τι θα είναι για τα έσχατα ο Προφήτης Ηλίας. Ήταν ο Ηλίας της εποχής του. Υπηρέτης και αυτός της ίδιας αποστολής, της επιστροφής των πεπλανημένων, αλλά σε διαφορετικό χρόνο.

Η Πατερική διδασκαλία, λοιπόν, ανατρέπει τη θέση που αρνείται την έλευση του Προφήτη Ηλία στους έσχατους χρόνους. Και σ’ αυτό το σημείο οφείλουμε να επισημάνουμε πως αυτός ο ισχυρισμός πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα και για έναν άλλο λόγο. Διότι είναι μια άστοχη, μια λάθος απάντηση σ΄ ένα βασικό επιχείρημα που προβάλλουν οι Ιουδαίοι, όταν αρνούνται τη Μεσσιανική ιδιότητα του Κυρίου. Και αυτό το επιχείρημα είναι ότι δεν μπορεί να έχει έρθει ο Μεσσίας, αφού δεν έχει έρθει ο Προφήτης Ηλίας. Ήδη στην Καινή Διαθήκη αναφέρεται το σχετικό επιχείρημα των γραμματέων, που, προφανώς, παρερμήνευαν την προφητεία του Μαλαχία στα πλαίσια της μεθοδευμένης τους προσπάθειας να αρνηθούν τη μεσσιανική ιδιότητα του Χριστού. Αλλά και στο Διάλογο προς Τρύφωνα συναντάμε αυτή την άποψη με την πρόσθετη πληροφορία πως οι Ιουδαίοι θεωρούσαν πως ο Προφήτης Ηλίας θα είναι εκείνος που θα « χρίσει » τον Χριστό.

Οι Ιουδαίοι εμφανίζονται να αρνούνται τη μεσσιανική ιδιότητα του Κυρίου λόγω, ακριβώς, της μη προηγούμενης έλευσης του Ηλία. « Ἐκ δὲ τοῦ μηδὲ Ἠλίαν ἐληλυθέναι οὐδὲ τούτον – τὸν Χριστὸν – ἀποφαίνομαι εἶναι », φέρεται να λέγει ο Ιουδαίος Τρύφων ["Ν": στον Διάλογο προς Τρύφωνα του αγίου Ιουστίνου του Φιλοσόφου & Μάρτυρα - σήμερα δεν βλέπουμε αυτό το επιχείρημα]. Το σημείο στο οποίο εντοπίζεται το ερμηνευτικό σφάλμα της ιουδαϊκής πλάνης είναι το ότι οι Ιουδαίοι δεν αποδέχονται δύο παρουσίες του Χριστού στη γη αλλά μόνο μία. Όπως, χαρακτηριστικά, γράφει και ο Hal Lindsay, στην Παλαιά Διαθήκη προφητεύονται και οι δύο Παρουσίες του Κυρίου· σαν να είναι ζωγραφισμένα δύο πορτρέτα στον ίδιο καμβά· ή όπως οι κορυφές δύο διαφορετικών βουνών, που η μια είναι ψηλότερη απ’ την άλλη· ένας άνθρωπος βλέπει τις δύο κορυφές, δεν βλέπει την πεδιάδα που τις χωρίζει και νομίζει πως πρόκειται για ένα μόνο βουνό. 

Αν, λοιπόν, κάποιος δεν προσέξει, μπορεί να νομίσει πως στην Παλαιά Διαθήκη προφητεύεται μόνο μία Παρουσία του Κυρίου. Την έλευση του Προφήτη Ηλία ως προδρόμου της Παρουσίας του Κυρίου την αποδεχόμαστε και εμείς και οι Ιουδαίοι. Το θέμα είναι ποιας Παρουσίας. Η σωστή απάντηση σ’ αυτή την ιουδαϊκή ένσταση είναι η απάντηση που δίνουν οι Πατέρες και που εναρμονίζεται απόλυτα με τη θέση περί δύο Παρουσιών του Κυρίου – ένα άλλο καίριο σημείο στο διάλογο Ιουδαίων και Χριστιανών –, μιας άδοξης και μιας ένδοξης. Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής υπήρξε ο πρόδρομος της Α΄ Παρουσίας του Κυρίου. Ο Προφήτης Ηλίας θα είναι ο πρόδρομος της Β΄ Παρουσίας Του.

Μια άλλη παρερμηνεία, που ανατρέπει ο Άγιος Ιερώνυμος, είναι η άποψη πως ο Ιωάννης ήταν μετεμψύχωση του Προφήτη Ηλία. Εννοείται, πως αυτός ο ισχυρισμός δεν έχει καμία σχέση με την Ορθόδοξη διδασκαλία. Σήμερα, η ίδια άποψη συναντάται, συχνά, σε κύκλους της Νέας Εποχής.

(Απόσπασμα – χωρίς τις υποσημειώσεις – από το βιβλίο του Βασιλείου Ταμιωλάκη Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ)

Δείτε, παρακαλώ, επίσης:
 
Ο Προφήτης Ηλίας στην εποχή του και στα έσχατα 
Προδρομικά και επίκαιρα...