Όταν η Εκκλησία παραδίνεται στον κόσμο...

Τα εγκόσμια οφέλη της Εκκλησίας δεν είναι αυτοσκοπός

  Fr. Stephen Freeman

Μετάφραση Α.Ν.

ΟΟΔΕ, Ancient faith / Glory to God for all things

Ήταν κάποτε ένα βασίλειο πονηρό, όπου ζούσε ένα μεγάλο πλήθος σκλάβων. 

Το βασίλειο αυτό διεξήγαγε πολέμους, έχτιζε πόλεις, και βελτίωνε τα οικονομικά του με πολλή επιτυχία. Τα κατορθώματά του τα ζήλευαν όλα τα άλλα βασίλεια. Και οι σκλάβοι όμως περνούσαν καλά. Δεν τους έδιναν ταπεινές εργασίες, ούτε χειρωνακτικές δουλειές. Μάλλον ήταν σκλάβοι «βοηθοί». Το έργο τους ήταν να βοηθούν τον κόσμο του βασιλείου να επιβιώνει.

Αν η ζωή μέσα στο βασίλειο γινόταν άδεια και χωρίς νόημα, οι σκλάβοι αυτοί θα έφτιαχναν το κέφι του κόσμου και θα τους βοηθούσαν να συνεχίσουν με τις ζωές τους. Όταν οι άνθρωποι άρχιζαν να αμφιβάλλουν πως το βασίλειο εξυπηρετούσε ένα καλό σκοπό, οι σκλάβοι τους διαβεβαίωναν πως μαζί, θα καθιστούσαν το βασίλειο καλύτερο.

Μια μέρα, συνέβη μια τρομερή καταστροφή και το βασίλειο αφανίσθηκε. Ελάχιστοι άνθρωποι επέζησαν. «Προς τι ήταν όλα;» ρωτούσαν οι επιζώντες. «Τίποτε» τους απαντούσαν οι σκλάβοι. Και εκείνη την ημέρα οι σκλάβοι έγιναν ελεύθεροι.

 

Κανείς δεν έχει γράψει τόσο διορατικά ή κριτικά για τον αντικληρικαλισμό όσο ο π. Αλέξανδρος Σμέμαν. Το κλασικό του βιβλίο, «Για την ζωή του Κόσμου», δεν είναι μόνο ένα εισαγωγικό για το νόημα της μυστηριακής ζωής αλλά πρωτίστως μια μετωπική επίθεση εναντίον της μεγάλης αίρεσης του αντικληρικαλισμού. Ο αντικληρικαλισμός δεν είναι η απόρριψη του Θεού, αλλά ο ισχυρισμός πως ο κόσμος υπάρχει χωριστά από τον Θεό, και πως το δικό μας έργο είναι να κάνουμε ό,τι είναι καλλίτερο μέσα στον κόσμο αυτό.

Ο π. Αλέξανδρος προτείνει πως η Εκκλησία μέσα στον σύγχρονο κόσμο έχει ως επί το πλείστον παραδοθεί στον υλισμό. «Η παραίτηση της Εκκλησίας συνιστά» -λέει- «όχι την εγκατάλειψη των πιστεύω, των παραδόσεων, των συμβόλων και των εθίμων… αλλά την αποδοχή της λειτουργίας της θρησκείας νοούμενης ως προώθηση της υλιστικής αξίας της βοήθειας – είτε για την οικοδομή του χαρακτήρα, ή για τον καθησυχασμό, ή για διαβεβαίωση της αιώνιας σωτηρίας.»

Δεν είναι μόνος του στην παρατήρηση αυτή. Ο Προτεστάντης θεολόγος Stanley Hauerwas, λίγο-πολύ λέει το ίδιο πράγμα:

…το πολιτικό έργο των Χριστιανών είναι να αποτελούν την εκκλησία, αντί να μεταμορφώνουν τον κόσμο. Ένας λόγος για το γιατί δεν αρκεί να λέμε πως το πρώτο μας μέλημα είναι να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο, είναι πως εμείς οι Χριστιανοί δεν έχουμε άλλο μέσον να κατανοούμε επακριβώς τον κόσμο παρά μόνο μέσω της εκκλησίας.

Οι μεγάλες λέξεις όπως «ειρήνη» και «δικαιοσύνη» (τα σλόγκαν που υιοθετεί η εκκλησία κάτω από την εντύπωση πως, ακόμα και αν οι άνθρωποι δεν ξέρουν τι σημαίνει «ο Ιησούς Χριστός είναι Κύριος», θα γνωρίζουν τι σημαίνουν η ειρήνη και η δικαιοσύνη), παραμένουν λέξεις που αναμένουν περιεχόμενο. Η εκκλησία πράγματι δεν γνωρίζει τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις, πέραν της ζωής και του θανάτου του Ιησού της Ναζαρέτ. Στο κάτω-κάτω, ο Πιλάτος επέτρεψε την θανάτωση του Ιησού προκειμένου να εξασφαλίσει και την ειρήνη και την δικαιοσύνη (του ρωμαϊκού τύπου) μέσα στην Ιουδαία. Η ιστορία του Ιησού είναι αυτό που δίνει περιεχόμενο στην πίστη μας, που κρίνει οποιαδήποτε θεσμική ενσωμάτωση της πίστεώς μας, και που μας διδάσκει να είμαστε καχύποπτοι προς οποιοδήποτε πολιτικό σλόγκαν που δεν χρειάζεται τον Θεό για να γίνει αξιόπιστο.

Ο βαθμός στον οποίον όλοι μας έχουμε εκκοσμικευθεί μετριέται εύκολα, με το πόσο ξένες μας ακούγονται αυτές οι δηλώσεις σπουδαίων θεολόγων. Παραδόθηκε η Εκκλησία, επειδή προωθεί την αξία της «βοήθειας»; Η Εκκλησία δεν υπάρχει για να κάνει τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος; Αυτά έχουν γίνει και θέματα των γραπτών μου, όμως όποτε έχω δηλώσει πως «δεν θα κάνουμε ΕΜΕΙΣ τον κόσμο καλύτερο», τα άρθρα μου γίνονται αποδέκτες μιας πλημμυρίδας απογοητεύσεων. Καταθέτω εδώ λίγα ακόμα επί του θέματος:

Ο Hauerwas ξεκαθαρίζει πως η λέξη «καλύτερο» δεν έχει κανένα νόημα χωριστά από την ιστορία του Ιησού - ή σίγουρα κανένα νόημα με το οποίο οι Χριστιανοί οφείλουν να συμφωνήσουν. Ο Σμέμαν φθάνει στο σημείο να πει πως η συμφωνία της Εκκλησίας να «βοηθά» τον κόσμο (όπως ο κόσμος θέλει να εννοεί αυτή την βοήθεια) είναι η αυτοπαράδοσή Της.

 

Οπότε, τι πρέπει να κάνουμε; Πρώτον, πρέπει να αναγνωρίσουμε πως ο κόσμος τελεί υπό κρίση. Αν υφίσταται από μόνος του, είναι χωρίς νόημα και χωρίς αξία. Μετρά τον εαυτόν του βάσει του ΑΕΠ (Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος) και των σλόγκαν περί ισότητας και ελευθερίας. Και όμως, το ΑΕΠ δεν είναι παρά ένα μέτρο του ασήμαντου καταναλωτισμού, και η «ισότητα» και η «ελευθερία» σημαίνουν μόνο πως είμαστε ισότιμα ελεύθεροι να διασκεδάζουμε τον εαυτόν μας μέχρι θανάτου με οποιαδήποτε επιθυμία εμείς επιλέξουμε.

Μία από τις «βοήθειες» που η παραδομένη Εκκλησία παρέχει στον πολιτισμό μας είναι το κουράγιο ενώπιον του θανάτου. Η πολιτιστική Εκκλησία θυμίζει στους ανθρώπους πως ο θάνατος δεν είναι το τέλος των πάντων, αλλά η αρχή για κάτι καινούργιο και σπουδαιότερο. Ο θάνατος ως εχθρός δεν κηρύττεται πλέον· αντ’ αυτού, κηρύττεται πως ο θάνατος αποτελεί ένα φυσικό μέρος της ζωής, και, ενώ θρηνούμε την αποχώρηση κάποιου, εμείς «εορτάζουμε την ζωή του» και παριστάνουμε πως δεν συνέβη κάτι το τραγικό. Θα τους θυμόμαστε.

Όταν οι Μαθητές είδαν τον Ιησού στον δρόμο προς Εμμαούς, και Τον αναγνώρισαν με τον τρόπο που διένειμε το ψωμί, δεν φώναξαν με ενθουσιασμό μεταξύ τους, «ΩΩΩΩ! Πράγματι υπάρχει ζωή μετά θάνατον!» Δεν είναι αυτή η σημασία της Αναστάσεως του Χριστού. Η Ανάσταση δεν είναι μια απόδειξη για την δική σου ζωή μετά θάνατον, αλλά η ανάδειξη πως ο Ίδιος ο Χριστός είναι η Ζωή.

Ο θάνατος του Χριστού δεν αποκαλύπτει τον θάνατο ως ένα πέρασμα. Αποκαλύπτει τον θάνατο ως εχθρό – ως κάτι που πρέπει να κατατροπωθεί. Ολόκληρη η ζωή μας που βρίσκεται κάτω από την ισχύ του θανάτου, υπόκειται στην ίδια κρίση. Και η κρίση αυτή δεν είναι πικρία – είναι ελευθερία. Η κενότητα θα αποκαλυφθεί ως κενότητα. Η κενοδοξία των αυτοκρατοριών αποκαλύπτεται ακριβώς για αυτό που είναι. Δεν υπάρχουμε για να υπηρετούμε τους αρχηγούς του κόσμου, αλλά να υπηρετούμε τον μόνο Αρχηγό και Κύριο, και να βασιλεύουμε μαζί με Εκείνον.

 

Έξω από την Εκκλησία, η αλήθεια αυτών μάλλον απορρίπτεται. Ο κόσμος είναι πρόθυμος να αποδεχθεί τον Χριστό, φτάνει Εκείνος να είναι απλώς ένας «ταξιθέτης» σε κάποια άλλη αξία που όρισε ο κόσμος: Ο Ιησούς συμβολίζει την ειρήνη. Ο Ιησούς συμβολίζει την αγάπη. Ο Ιησούς συμβολίζει την συγχώρηση. Αλλά μόνο την ειρήνη, την αγάπη και την συγχώρηση όπως τα δίνει ο κόσμος – τα οποία όμως είναι κούφια και συμφεροντολογικά.

Ο Σμέμαν είναι γνωστός ως υπέρμαχος του μυστηριακού χαρακτήρα του κόσμου αυτού. Αυτό δεν σημαίνει πως ήταν αφοσιωμένος στην Ευχαριστία σαν ένα ειδικό τόπο ευλάβειας – ένα νησί της Χάριτος μέσα στον κόσμο. Αυτό θα σήμαινε αυτοπαράδοση. Ίσα-ίσα, δηλώνει πως ο κόσμος είναι μυστήριο – πως τα μυστήρια αποκαλύπτουν την αλήθεια των πραγμάτων. 

Η Ευχαριστία δεν είναι ένα νησί της Χάριτος: είναι η αποκάλυψη του Χριστού μέσα στον κόσμο. Ο Άρτος και ο Οίνος γίνονται αυτά που προορίζονται να γίνουν, και εμείς οι ίδιοι – όταν εισέλθουμε σωστά στον Δείπνο – γινόμαστε αυτό που προοριζόμαστε να γίνουμε.

Δεν υπάρχουν αξίες πέραν του Χριστού. Αυτός είναι η μόνη αξία για εμάς. Μόνο Εκείνος είναι «άξιος». Εν Χριστώ, όλα τα πράγματα βρίσκουν την ολοκλήρωση και την αλήθεια της υπάρξεώς τους. Χωριστά από Εκείνον, όλα είναι τίποτα.

Αναγνωρίζοντας πως όλα είναι τίποτα, μπορούν οι σκλάβοι να γίνουν ελεύθεροι, και να υμνούν τον Μόνο άξιο, ενώπιον του Οποίου θα πέσουν όλα τα βασίλεια.