Εκκλησία της Κρήτης και Επανάσταση του 1821

Ι

Η σφαγή του 1821

Από εδώ
Εικ.: Οι Κρήτες νεομάρτυρες (από εδώ)

Η έκρηξη της επανάστασης του 1821 στην Κρήτη (14 Ιουνίου 1821) εξαγρίωσε το τουρκικό στοιχείο των μεγάλων κέντρων της νήσου με αποτέλεσμα να σημειωθούν απερίγραπτες βιαιότητες. Τα πρώτα θύματα ήταν επίσκοποι και κληρικοί. Απαγχονίστηκε ο επίσκοπος Κισάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκης, φυλακίστηκε ο Κυδωνίας Καλλίνικος Σαρπάκης και ο Ρεθύμνης Γεράσιμος Περδικάρης, ο οποίος απαγχονίστηκε λίγο αργότερα, σφαγιάστηκε ο επίσκοπος Πέτρας Ιωακείμ.
Αλλά οι βιαιοπραγίες κορυφώθηκαν στο Ηράκλειο. Οι Τούρκοι της πόλης είχαν ζητήσει από τον διοικητή τους την άδεια να οπλοφορούν όλοι. Η ένταση του πάθους οδήγησε στη μεγάλη σφαγή της 24 Ιουνίου, που έμεινε στη μνήμη του λαού ως «ο μεγάλος αρπεντές». Σε 800 υπολογίζονται τα θύματα της μεγάλης εκείνης σφαγής στη πόλη και στα περίχωρα. Ο ναός του Αγίου μηνά έγινε τόπος φρικτού μαρτυρίου. Τα περισσότερα και επισημότερα στοιχεία της χριστιανικής κοινότητας της πόλης σφαγιάστηκαν μέσα ή στον περίβολο του Ναού. Ο Ναός και η Μητρόπολη παραδόθηκαν στις φλόγες.
Ο μητροπολίτης Γεράσιμος Παρδάλης εκτελέστηκε «δια 13 σφαιρών πιστολιού» και σφαγιάστηκαν τέσσερις επίσκοποι που βρέθηκαν στο Ηράκλειο, ο Κνωσού Νεόφυτος, ο Χερρονήσου Ιωακείμ, ο Λάμπης και Σφακίων Ιερόθεος, ο Σητείας Ζαχαρίας και ο Διοπόλεως Καλλίνικος. Η παράδοση δεν διέσωσε το όνομα του ιερέα που σφαγιάστηκε πάνω στην Αγία Τράπεζα την ώρα που ιερουργούσε.
Η Εκκλησία Κρήτης παρέμεινε ακέφαλη για δυο έτη. Το 1823 εξελέγει μητροπολίτης Κρήτης ο Καλλίνικος ο εξ Αγχιάλου (1823-1830), ο οποίος μερίμνησε για την εκλογή των νέων επισκόπων και για την ανασυγκρότηση της Εκκλησίας της Κρήτης, έπειτα από τη σκληρή δοκιμασία του 1821 ["Ν": αλλά και στιγματίστηκε προσκαλώντας τους Κρητικούς επαναστάτες να ρίξουν τα όπλα και να δηλώσουν υποταγή. Ίσως όμως το έκανε για να αποτρέψει νέες σφαγές κι όχι επειδή ήταν προδότης. Ο Θεός ξέρει την καρδιά του, ας τον αναπαύσει].

ΙΙ

Νεομάρτυρες Κρήτες Επίσκοποι
 

π. Μιχαήλ Πατεράκη (από εδώ) 
Εικ.: Άγιος Γεράσιμος Ρεθύμνης

Πάντα τούτο το νησί περηφανεύοταν για τον πολιτισμό του και την αρχοντιά του, ρίζες που φτάνουν πολύ βαθιά μέσα στο χρόνο. Χάθηκαν και οι διάφοροι Θεοί που κατά καιρούς λάτρεψαν εδώ οι άνθρωποι για να πάρουν τη θέση τους άλλοι, αληθινοί, οι σεμνοί άγιοι της Κρήτης μας με τις καθάριες μορφές τους στολίζουν το δικό της συναξάρι που είναι και η παρηγοριά, η δύναμη και η ελπίδα όλων μας στην πορεία για την αιωνιότητα. Πόνεσαν και μαρτύρησαν και τούτοι. Ήταν όπως εμείς, καμωμένοι με τα ίδια υλικά, σάρκα και οστά. Τους ίδιους μ' εμάς είχαν καημούς και όνειρα, τους ίδιους ανθρώπινους πόθους.

Μύρισαν τον ίδιο αέρα και ο ίδιος ήλιος τους ζέστανε σε κάποιο απάνεμο σημείο και δεν πάγωσαν μέσα στην κρυάδα του κόσμου. Σύννεφο είναι νεομάρτυρες της Κρήτης που τους έθρεψε η αύρα του πνεύματος και ο ήλιος της δικαιοσύνης Χριστός, κάνοντάς τους δική της ψυχή.
 

Καύχημα και δόξα, ό,τι το πιο πολύτιμο έχει στα σπλάχνα του, τούτο το λιγοστό κομμάτι της γης. Χρυσοπόρφυρο καμβά που τον επιδεικνύει ζηλευτά σ' όλους που την επισκέπτονται καιρούς, τον οποίο ύφανε από Ρωμιοσύνη και Ορθοδοξία. Και τώρα έχει να δώσει ξανά νεομάρτυρες στον κόσμο, τούτη τη φορά αρχιερείς, των οποίων κατάφερε να διασώσει η ιστορία τα ονόματα, γιατί των άλλων, των λαϊκών και κληρικών που σφαγιάστηκαν στην περίοδο 1821-1822 δεν τα γνωρίζουμε. Και δεν ήταν λίγοι ο μάρτυρες αυτοί. Ιερείς και οι μοναχοί, πρόκριτοι και πολύς λαός. Η εκκλησία της Κρήτης έδωσε και τότε, όπως και σε κάθε στιγμή της πολυκύμαντης και πικρής ιστορίας της, τον αγώνα της ενάντια προς τις αρχές και τις εξουσίες, προς τους κοσμοκράτορες του αιώνα (Εφεσ. στ. 12).
 

Οι άγιοι Νεομάρτυρες Αρχιερείς της Κρήτης, που με πατριαρχική και συνοδική πράξη της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, της 21ης Σεπτεμβρίου 2000, κατατάχθηκαν στο Αγιολόγιο της ορθόδοξης εκκλησίας, και που μαρτύρησαν στην Κρήτη για την πίστη τους είναι ο Μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος και οι επίσκοποι, Κνωσού Νεόφυτος, Χερρονήσου Ιωακείμ, Λάμπης Ιερόθεος, Σητείας Ζαχαρίας, Πέτρας Ιωακείμ, Ρεθύμνης Γεράσιμος, Κυδωνίας Καλλίνικος, Κισάμου Μελχισεδέκ και Διοπόλεως Καλλίνικος. Αυτοί είναι οι αγαπημένοι άνθρωποί μας, οι καλώς αθλήσαντες και στεφανωθέντες, που ομολόγησαν την πίστη τους στο Χριστό, θυσιάστηκαν γι’ αυτόν και για την απελευθέρωση της Μεγαλονήσου από την πιο απαίσια τυραννία που γνώρισε ποτέ ο άνθρωπος, τους Ασιάτες κατακτητές Οθωμανούς. Οι άλλοι, όσοι απόμειναν - επίσκοποι της Κρήτης τις επόμενες μέρες, κι αυτές μέρες αίματος και θυσίας, βασανίστηκαν ποικιλότροπα, φυλακίστηκαν και κατασφάχτηκαν στις επισκοπές τους. Κι άλλοι, κληρικοί και λαϊκοί, το ίδιο πέρασαν μαρτύριο, απαγχονισθέντες σε πολλές ενορίες του νησιού μας. 

Μα δεν τέλειωσε εδώ το γλεντοκόπι του Θανάτου. Από τα Μοναστήρια, τα περισσότερα δόθηκαν στη φωτιά και η ιστορία τους τέλειωσε με τη διαπόμπευση των Μοναχών - ανδρών και γυναικών - για να κλείσει ύστερα ο φάκελος με δύο λέξεις: "Ατιμάστηκαν και εκτελέστηκαν".
 

Αυτές τις γενναίες ψυχές, που ο αριθμός τους παραμένει ακόμα άγνωστος, τους επώνυμους και ανώνυμους συμπατριώτες μας, τίμησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο με πρόταση της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Εκκλησίας Κρήτης ανακηρύσσοντάς τους Νεομάρτυρες, ότι υπέρ Χριστού πανδήμως το μαρτύριον αποδεξάμενοι και ενώπιον πάντων γενναίως τον Ιησούν Χριστόν ομολογήσαντες το αίμα αυτών υπέρ της αληθούς ομολογίας εξέχεαν και δια τοιαύτα μαρτύρια... υπερ Αυτού και του λαού του Θεού υποστάντες μέχρι και του μαρτυρίου, ως γνήσιοι μάρτυρες του Χριστού, παρά πάντων των εν τη μεγαλονήσω Κρήτη ορθοδόξων Χριστιανών μαρτυρηθέντες".
 

Ετσι, με αυτή την αγιοκατάταξη εκφράζεται η βούληση και η ορθόδοξη συνείδηση του Κλήρου και του λαού της Κρήτης, η δε μνήμη των αγίων ιεραρχών της, αποτελεί τιμή στον Κλήρο, το μοναχισμό και τον λαό της, και προβάλλεται πανορθόδοξα και διαχριστιανικά.
 

Όλοι αυτοί, οι καλώς αθλήσαντες και στεφανωθέντες άγιοι νεομάρτυρες του νησιού μας εδόξασαν το Θεό, στήριξαν την εκκλησία του Χριστού και ακράτευναν την "εις τον Μονογενή Υιόν του Θεού πίστιν των ευσεβών και ορθοδόξων Χριστιανών". Είναι βέβαιο πως χωρίς τους νεομάρτυρες, δεν θα υπήρχε σήμερα στον τόπο μας η Ορθοδοξία και ο Ελληνισμός, αφού εκείνοι στήριξαν κατά καιρούς τους ορθόδοξους Κρήτες Χριστιανούς, "εις εμμονήν εις την ορθόδοξον ημών πίστιν, διατηρήσαντες αυτήν και τον περιούσιον αυτής λαόν μέχρι σήμερον εν αυτή".
 

Σύμβολα αντίστασης του λαού οι Νεομάρτυρές μας, έγιναν οι προάγγελοι κατοπινών επαναστάσεων, και με τη φλόγα της θερμής πίστεώς τους, λαμπάδιασε η πνευματική ελευθερία του Γένους μας μέσα στα σκοτάδια της κάθε μορφής βαρβαρότητας που είχε αφανίσει την Κρήτη.
 

Επιβεβλημένο λοιπόν "Θεία ευλογία" να εμπλουτίζεται ο κατάλογος των Αγίων, οσίων και των μαρτύρων του ηρωοτόκου και αγιοτόκου νησιού μας με τους Νεομάρτυρες αυτούς που πότισαν την ευγενή γη της με το αίμα τους, των οποίων τα τίμια λείψανα φυλάσσονται μέχρι σήμερα στα άγιά της τα χώματα. Κρίμα! Γιατί δεν γνωρίζουμε πού βρίσκονται αυτά. Ίσως κάποτε ο Θεός μας, μας φανερώσει όπως εκείνος γνωρίζει θαυμαστά σημεία γι’ αυτά.
 

Οι ποιμένες της Κρητικής εκκλησίας θεωρούν τιμή και χρέος όλων σ ' ολόκληρο το νησί να ανεγερθούν ιεροί ναοί στο όνομα αυτών των Αγίων Νεομαρτύρων, να τιμηθούν ξεχωριστά και τοπικά και όλοι οι άλλοι κληρικοί και λαϊκοί στους τόπους όπου μαρτύρησαν για να μάθει ο λαός του νησιού μας τη μεγάλη τους προσφορά, παράλληλα δε να γιορτάζεται η μνήμη τους, επικαλούμενος τις πρεσβείες τους από τη θριαμβεύουσα εκκλησία, όπως παραγγέλλει σε σχετική εγκύκλιο ο οικουμενικός Πατριάρχης.
 

"Τιμούμενοι παρά πάντων... ευλαβούμενοι κι ετησίαις μνήμαις και πανηγύρεσι και εορταίς δοξολογούμενοι, τελουμένης κανονικώς, κατά το αρχαίον της εκκλησίας έθος, της ετησίου των μαρτύρων μνήμης και πανδήμου εορτής".
Η μνήμη των Κρητών αγίων νεομαρτύρων καθορίστηκε να γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 23 Ιουνίου.

ΙΙΙ

Ο άγιος Μεθόδιος, επίσκοπος Λάμπης (1793)

Λίγα χρόνια νωρίτερα, είχε θανατωθεί από τους Τούρκους ο άγιος Μεθόδιος, επίσκοπος Λάμπης. Λίγα γι' αυτόν από εδώ:

Ο Άγιος Μεθόδιος καταγόταν από το χωριό Βυζάρι της επαρχίας Αμαρίου Κρήτης, και το επώνυμο του ήταν Σιλιγάρδος. Έγινε ηγούμενος της Μονής Ασωμάτων και μετά επίσκοπος Λάμπης.

Ο αρχιερέας Μεθόδιος αντιτάχθηκε στις βιαιοπραγίες των Τούρκων και γι' αυτό συνελήφθη. Έπειτα από πολλά βασανιστήρια, θανατώθηκε στις 9 Ιουλίου 1793 μ.Χ. Το λείψανο του Αγίου, ενταφιάστηκε κοντά στον τόπο του μαρτυρίου του στο μονύδριο των Ταξιαρχών.

Ο μάρτυρας αυτός δεν αναφέρεται στους Συναξαριστές, ούτε βρέθηκε ακολουθία του. "Νεκρός για τον κόσμο": αυτό το γράφει ο συνάδελφος, επειδή προφανώς δε γνωρίζει το Κρητικόν Πανάγιον, το βιβλίο, όπου υπάρχουν οι ακολουθίες των Κρητικών αγίων. Ο άγιος Μεθόδιος τιμάται πολύ στη γενέτειρά του (σημερινή Μητρόπολη Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων). 

Μάλιστα με το κυπαρίσι, στη ρίζα του οποίου θανατώθηκε, συνδέονται θαυμαστά σημεία της αγιότητάς του. Υπάρχει και κρητικό δημοτικό τραγούδι για τη δολοφονία του, που δημοσιεύεται από το λαογράφο Παύλο Βλαστό στο βιβλίο του Ο Γάμος εν Κρήτη. Το τραγούδι (αφηγηματικό - ρίμα) αρχίζει με τους στίχους:

"Ακούσετε είντα γίνηκε στην Κρήτη μιαν ημέρα,

σκοτώσαν το Μεθόδιο, τον άξιο αρχιερέα..."

και συνεχίζει περιγράφοντας με ποιητικό τρόπο τα γεγονότα του μαρτυρίου του.

Δείτε και:

1821 - Πώς τολμά η Εκκλησία να διεκδικεί μερίδιο;
Η Εκκλησία ευλογεί τα όπλα;