Ο κορσές του παπά...

Θεόδωρος Ρηγινιώτης

Θεολόγος

Ο κ. Αρσένιος Μέσκος ήταν αρχιμανδρίτης της Ορθόδοξης Εκκλησίας με αξιόλογη δραστηριότητα στη συγγραφή θεολογικών δοκιμίων και την παρουσίαση ορθόδοξων θεμάτων στο διαδίκτυο. Εκτιμούσε ιδιαίτερα το έργο του αγ. Μάξιμου του Ομολογητή, και είχε ανεβάσει στο διαδίκτυο όλα τα έργα του. Όμως πριν λίγα χρόνια έβγαλε τα ράσα και εγκατέλειψε εντελώς το χριστιανισμό, αρχίζοντας πια να γράφει βιβλία και άρθρα για να τον καταρρίψει. Πολλά από τα κείμενά του δημοσιεύονται στο προσωπικό του ιστολόγιο.

Παρακάτω δημοσιεύουμε ένα άρθρο του και στη συνέχεια το σχολιάζουμε.

Το άρθρο του κ. Μέσκου (από εδώ).

Παραμονή της 17ης Νοέμβρη χρειάσθηκε να πάω στο Περιστέρι. Στον δρόμο άκουγα τρίτο πρόγραμμα βαριεστημένα. Και ξαφνικά, μετά από κομμάτια μεσαιωνικής μουσικής, έπεσε ένα κομμάτι βυζαντινής μουσικής. Το εκτελούσε μια χορωδία και είχε εξαιρετικό άκουσμα. Πραγματικά καθηλώθηκα. Εμνήσθην ημερών αρχαίων, αλλά σχεδόν αμέσως το άκουσμα φωτίσθηκε από έντονο φως! Έφθασα σε μια συνειδητοποίηση που με καθήλωσε, σχεδόν σταμάτησα να οδηγώ μέχρι να τελειώσει η μουσική.

Αυτό που είδα ήταν η φυλακισμένη ζωή. Η μελωδία ήταν άκαμπτα στυλιζαρισμένη, ασφυκτικά πλαισιωμένη από το ισοκράτημα, αλλά ταυτόχρονα όλο σκέρτσο και περίτεχνες φιγούρες. Η ζωή μέσα στα κάγκελα της ορθόδοξης θρησκείας. Όσο άκαμπτη και σοβαρή και ασφυκτική και αν είναι η θρησκεία, δεν καταφέρνει να πνίξει την ζωή. Η ζωή, δηλαδή η διάθεση για ανάδειξη, για ευχαρίστηση, για αυτοεκτίμηση και αναγνώριση πάντα βρίσκει τρόπους για να ξεφύγει, είτε πρόκειται για την ισλαμική μπούργκα είτε για την βυζαντινή τέχνη. Τα ιερατεία την βάζουν σε κορσέδες, αλλά αυτή δεν το βάζει κάτω…

Τότε συνειδητοποίησα γιατί τόσοι πολλοί, άνδρες και γυναίκες από τα ορθόδοξα θρησκευτικά περιβάλλοντα παθιάζονται με την βυζαντινή μουσική. Είναι μια διέξοδος…

Όμως συνειδητοποίησα κάτι πολύ πιο σοβαρό. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει με την πατρίδα μου, με το έθνος μου, την κοινωνία στην οποία ζω. Φοράει ένα ασφυκτικό κορσέ και όμως μέσα σε αυτόν αγωνίζεται ζήσει, να ξεχωρίσει, να αναπτυχθεί. Όσο άκουγα την μουσική τόσο ένιωθα τον τόπο μου. Για αιώνες ζούσε μέσα στον εκκλησιαστικό κορσέ. Δεν πρόφτασε να απαλλαγεί από αυτόν και φόρεσε τον μαρξιστικό κορσέ. Σήμερα φοράει και τους δύο. Και μέσα σε αυτούς αγωνίζεται να ζήσει…

Ναι, ο κορσές σε κάνει να μοιάζεις πιο όμορφος, σου δίνει μια αίσθηση ασφαλείας, όμως σε πνίγει, σε καθηλώνει, είσαι ανήμπορος απέναντι στα χτυπήματα των ευέλικτων ανταγωνιστών σου. Κάθε πτυχή, έστω όχι κάθε αλλά οι περισσότερες πτυχές της ζωής μας, είναι καθηλωμένες μέσα σε ένα νάρθηκα και τώρα ξαφνικά καταλαβαίνουμε ότι όλοι οι νάρθηκες πρέπει να σπάσουν!

Πανικός! Το μνημόνιο, αυτό μας αναγκάζει να κάνουμε. Εθισμένοι για αιώνες να ζούμε στους κορσέδες πανικοβαλλόμαστε. Ο καθένας αγωνίζεται να διατηρηθεί ο κορσές του.

Είμαι εξοργισμένος με τους πολιτικούς μας γιατί διαρκώς μας λένε ψέματα, ότι μπορούμε να απελευθερωθούμε χωρίς να χαλάσουμε τους κορσέδες μας… Πελαγοδρομούν ανάμεσα στις υποχρεώσεις που έχουν αναλάβει και στον φόβο της ελευθερίας. Και στα προνόμια που δίνουν στα πάσης φύσεως ιερατεία, θρησκευτικά και πολιτικά, οι …κορσέδες.

Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας. Να σφύζεις από ζωή και ταυτόχρονα είσαι αναγκασμένος να φοράς μια αποπνικτική κουλτούρα που αποτυπώνεται από την βυζαντινή μουσική, και την βυζαντινή αγιογραφία μέχρι την μαρξιστική πολιτική ιδεολογία. Η δυστυχία του Έλληνα που αντιδρώντας στον κορσέ καταλύει κάθε έννοια τάξης. Ή ακόμα χειρότερα, δικαιολογεί την πάσης φύσεως ανομία, αρκεί να αισθάνεται ένα ελάχιστο ρεύμα ελευθερίας.

Πόσο θα ήθελα να ζω σε μια χώρα και μια κοινωνία χωρίς κορσέδες, αλλά με σαφή αίσθηση των ορίων…

***
Τα σχόλιά μου

Το παραπάνω κείμενο είναι εκπληκτικό, κατά το ότι αποκαλύπτει πώς δημιουργείται ένας άθεος.

Ο κ. Μέσκος χάνει την πίστη του, πετάει τα ράσα και διακηρύσσει σταυροφορικά ότι ανακάλυψε το «σκοτεινό πυρήνα» στην καρδιά της Ορθοδοξίας, επειδή έχει βιώσει την πορεία του στην Εκκλησία ως κορσέ. Είναι «ο κορσές του παπά», όπου παπάς = η Εκκλησία (μεταφορικά) και όχι ο ίδιος ο κ. Μ., παρότι πρώην (;) ιερέας. Η ψυχική πίεση ή κάποια προδοσία τον οδηγεί στην αθεΐα, όχι κάποια «ανακάλυψη» που σχετίζεται με την ανυπαρξία του Θεού ή τη μυθικότητα της ανάστασης του Χριστού και της αγιότητας των αγίων.

Η πίεση αυτή πιθανώς προέρχεται από εμπαθείς χριστιανούς, ίσως ιερείς, πνευματικούς οδηγούς ή επισκόπους, που του προκάλεσαν πληγές αντί να συμβάλουν στην πνευματική του πρόοδο (ίσως να προέρχεται και από εγωισμό, που δε συνάντησε την «αναγνώριση» που επιζητούσε για κάποια δήθεν «προτερήματα» - δεν τον γνωρίζω και δεν ξέρω), δεν αποδεικνύει όμως τίποτε για την αλήθεια ή το ψεύδος της Ορθοδοξίας. Η ύπαρξη ανήθικων κληρικών ή υποκριτών «πιστών» στους κόλπους της Εκκλησίας δεν αποδεικνύει ότι η διδασκαλία της είναι ψεύτικη, όπως, για τους περισσότερους «άθεους» ή «αμφισβητίες», η ύπαρξη ηθικών αγωνιστών χριστιανών, μαρτύρων και ακτημόνων ασκητών δεν αρκεί για να τους πείσει ότι η ορθόδοξη διδασκαλία είναι αληθής.

Εκ των υστέρων έρχονται τα επιστημονικά, ψυχολογικά ή κοινωνιολογικά επιχειρήματα να στηρίξουν την αρχική αποστροφή που δημιουργεί στην ψυχή η απογοήτευση ή η προδοσία. Εκ των υστέρων «ανακαλύπτεται» (άραγε πώς;) ότι «όλα τα βιώματα των αγίων» είναι ψυχολογικά, όχι πραγματικά, «όλα τα θαύματα» είναι απάτες ή μύθοι, ενώ η προσευχή προς κάθε θεότητα ή άγιο ωφελεί μεν αλλά δεν είναι παρά προσευχή «στην αντανάκλαση του εαυτού μας».

Ας δούμε όμως το θέμα από κοντά.

Η επανάσταση της μουσικής

Ο συντάκτης του άρθρου διέκρινε στο βυζαντινό μέλος που άκουσε μια καταπιεστική φόρμα και μια ψυχή να πεταρίζει έγκλειστη αναζητώντας την ελευθερία της. Συμπέρανε πως είναι η ελεύθερη ψυχή του λαού, που φτερουγίζει εγκλωβισμένη στον ασφυκτικό δογματικό και ηθικιστικό κορσέ που της φόρεσε πολλούς αιώνες τώρα η Εκκλησία (δηλ. οι παπάδες – ο λαός δεν θεωρείται Εκκλησία, αλλά μόνον οι ιερείς και αρχιερείς, κατά το δυτικό πρότυπο που χρησιμοποιούμε ατυχώς όλοι πλέον στην Ελλάδα).

Το είδε όμως έτσι, γιατί αυτό του είπαν οι ήδη διαμορφωμένες πεποιθήσεις του. Μπορεί το ύφος της σύνθεσης να σήμαινε ακριβώς το αντίθετο: η ψυχή του ανθρώπου είναι εγκλωβισμένη στα πάθη, δηλαδή στις εξαρτήσεις της, που της φοράνε τον όντως ασφυκτικό κορσέ της κακίας, του εγωισμού, της ιδιοτέλειας, της δειλίας κ.τ.λ., κι όμως μέσα στο κλουβί των παθών πεταρίζει αναζητώντας τον ελευθερωτή Χριστό. Και, καθώς ο άνθρωπος εμβαθύνει στην εν Χριστώ ζωή, τα κάγκελα του κλουβιού του φεύγουν ένα ένα και τελικά γίνεται ελεύθερος!

Πάντως, ό,τι κι αν ήθελε να πει ο μελωδός (συνειδητά ή υποσυνείδητα), το μήνυμά του το ενέκρινε η Εκκλησία/ιεραρχία (δηλαδή ακριβώς αυτή που, κατά τον κ. Μ., υπονομεύεται απ’ αυτό το μήνυμα) και το ενέταξε στη λατρεία του αληθινού Θεού – ή μήπως «δεν το κατάλαβε», σα να πρόκειται για την επιτροπή λογοκρισίας της Χούντας, που κάθε ευφυής καλλιτέχνης μπορούσε να την ξεγελάσει;

Και δεν ενέκρινε μόνο το κομμάτι, αλλά και τη συνολική στάση ζωής του μελωδού (ίσως όχι του συγκεκριμένου – που δεν ξέρω ποιος ήταν – αλλά άλλων, που υπηρετούν την ίδια τέχνη), αφού οι πιο πολλοί μεγάλοι δημιουργοί της εκκλησιαστικής υμνογραφίας (μελωδοί και ποιητές) είναι άγιοι: ο Κοσμάς ο Μελωδός, ο Ρωμανός ο Μελωδός, ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο Θεόδωρος Στουδίτης, οι Γραπτοί (Θεόδωρος και Θεοφάνης), η Κασσιανή, ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος, ο Ανδρέας Κρήτης, ακόμη και ο γέροντας Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης, έστω κι αν δεν έχει ακόμη ανακηρυχθεί. Το μήνυμα λοιπόν που περνάει η μουσική τους –το απελευθερωτικό– είναι ακριβώς το μήνυμα της Εκκλησίας κι όχι ένα μήνυμα ενάντιο στην Εκκλησία.

Και γενικότερα το μήνυμα της Εκκλησίας είναι ελευθερωτικό, ακόμη και ο χαρακτηρισμός «δούλος του Θεού» έχει το νόημα ότι δεν είμαστε πια δούλοι του διαβόλου, των παθών μας ή ενός ανθρώπου, αφού «κανείς δε μπορεί να είναι δούλος σε δύο Κυρίους» (Ματθ. 6, 24), ο δε Ιησούς μας εξαγόρασε (=δούλοι Του) με το ίδιο το αίμα Του, για να μας κάνει ελεύθερους, όπως κι ο απόστολος Παύλος τονίζει επανειλημμένα. Τι άλλο μήνυμα δίνει μια Εκκλησία, που θεσπίζει (από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο) να μη γονατίζουν οι πιστοί μπροστά στο Θεό κατά τη μέρα της Κυριακής, και για 50 μέρες μετά το Πάσχα; Αν δε γονατίζω μπροστά στο Θεό, πόσο περισσότερο δε σκύβω το κεφάλι μπροστά σ’ έναν άνθρωπο; Αυτό κρίνει την ιδιαιτερότητα της τιμητικής προσκύνησης στο δεσπότη (ως σύμβολο του Χριστού, δηλαδή του ποιμένα που θυσιάζεται για το ποίμνιο), που δεν καλείται ποτέ να γίνει προσκύνηση υποταγής. Να ποια κουλτούρα λοιπόν έχω, αγαπητέ, όχι μια κουλτούρα υποταγής, αλλά ελευθερίας.

Αυτό τουλάχιστον βλέπω εγώ, αγαπητέ κ. Μέσκο, με τις δικές μου προϋποθέσεις – αυτή την Ορθοδοξία έχω διδαχτεί και σ’ αυτή την Ορθοδοξία πιστεύω. Η Ορθοδοξία που εσείς καταπολεμάτε, ως καταπιέστρια, δεν είναι η δική μου Ορθοδοξία (όπως ούτε χιλιάδων άλλων ορθόδοξων χριστιανών), αλλά η δική σας.

Περί κορσέδων

Μετά από μια διάλεξη περί κορσέδων, ο συντάκτης του άρθρου κλείνει το κείμενό του με μια αποστροφή: ιδεώδες θα ήταν μια κοινωνία χωρίς κορσέδες, αλλά με σαφή αίσθηση των ορίων!

Κατ’ αρχάς, ποια είναι τα όρια και ποιος δικαιούται να τα θέσει; Αν δεν υπάρχει Θεός, άρα ούτε αντικειμενικό καλό και κακό, τότε είμαι ηθικά αυτόνομος και δεν ανέχομαι να μου επιβάλει άλλος το ήθος που θέλει αυτός. Δε θέλω λοιπόν να έχω όρια και αυτό το θεωρώ απόλυτα ηθικό (με τη δική μου ηθική) και δε λογαριάζω τη γνώμη της κοινωνίας. Η ιδέα ότι πρέπει να υπάρχουν όρια υπηρετεί την ευημερία του άλλου – εμένα όμως μ’ ενδιαφέρει η δική μου ευημερία, όχι του άλλου! Η ιστορία των πλασμάτων στη φύση δεν είναι μια διαρκής μάχη, όπου επιβιώνει ο ισχυρότερος; Ζώο δεν είναι κι άνθρωπος, κατά τους άθεους δαρβινιστές; (Υπάρχουν και μη άθεοι). Θα συμπεριφερθώ λοιπόν όπως αρμόζει στο είδος μου, ένα πρωτεύον θηλαστικό.

Ας το αφήσουμε όμως αυτό. Σαφή αίσθηση των ορίων (έστω στην ιστορική τους σχετικότητα) έχει ο άνθρωπος. Όμως αυτό δεν αρκεί για να επιλέξει και να πράξει το «καλό» (ακριβέστερα και αθεϊστικότερα: το αποδεκτό). Ξέρω πως είναι μη αποδεκτό να κλέβω ή να σκοτώνω, αλλά ενδεχομένως θα το κάνω, γιατί υπερισχύουν άλλοι παράγοντες, κυρίως αυτοί που οι σοφοί της Ορθοδοξίας ονομάζουν πάθη. Γι’ αυτό, το κράτος (η μεγαλύτερη μα και πιο άτεγκτη κοινωνική σύμβαση) μου φοράει τον πιο σφιχτό κορσέ: το Νόμο.

Μια κοινωνία χωρίς κορσέδες είναι μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι δεν θα βλάπτουν το συνάνθρωπο χωρίς να υπάρχουν νόμοι. Όμως αυτό μέχρι τώρα δεν είναι εφικτό, αγαπητέ. Μήπως σημαίνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είμαστε ηθικά ανώριμοι και έχουμε ανάγκη τους κορσέδες;

Αλλιώς, αγωνιστείτε και ενάντια στο Νόμο. Άλλωστε, οι Νόμοι δεν είναι πάντα δίκαιοι – αν η δικαιοσύνη είναι το ζητούμενο – ούτε υπέρ του λαουτζίκου. Αλλά και γιατί πρέπει να είναι; Αφού κάθε «πρέπει» μπορεί να θεωρηθεί ένας ακόμη κορσές.

Ωστόσο, οι χριστιανοί σπάνε τον κορσέ που λέγεται νόμος. Οι πνευματικά και ηθικά προοδευμένοι χριστιανοί εννοώ, αυτοί που αγωνίζονται αληθινά να εφαρμόσουν την εντολή του Χριστού για αγάπη προς το Θεό και το συνάνθρωπο. Οι λοιποί είμαστε νήπια και «ιδιώτες». Τον σπάνε, όχι μόνο επειδή «τηρούν τους νόμους, αλλά με τη ζωή τους υπερβαίνουν τους νόμους» (κατά την Προς Διόγνητον επιστολή [εδώ]), αλλά και γιατί, όταν ο Νόμος συγκρούεται με το χριστιανικό τους ήθος, τον παραβαίνουν πρόθυμοι να υποστούν τις συνέπειες – και γίνονται μάρτυρες!

Το πιο παράδοξο: παραβαίνουν όχι μόνο τους νόμους της ειδωλολατρικής Ρώμης (από την οποία διώκονται και θανατώνονται) αλλά και τους νόμους χριστιανών αυτοκρατόρων, που επιβάλλουν κάποια αίρεση, όπως του Κωνστάντιου, του Ουάλη, του Ηράκλειου, του Ζήνωνα, των Εικονομάχων, του Μιχαήλ Παλαιολόγου [λεπτομέρειες εδώ]. Και πάλι γίνονται ομολογητές και μάρτυρες.

Ακόμη πιο παράδοξο: παραβαίνουν ακόμη και αποφάσεις της ίδιας της θεσμικής Εκκλησίας (ιεραρχίας), όταν κρίνουν πως αντιτίθενται στην αγάπη τους προς το Χριστό! Τον 7^ο αιώνα ο άγ. Μάξιμος (απλός μοναχός, για τον οποίο έχει γράψει και διατριβή ο κ. Μέσκος) συγκρούστηκε με τους πατριάρχες ΚΠόλεως, Αντιοχείας και Αλεξανδρείας και υπέστη φυσικά τα πάνδεινα. Η επίσημη Εκκλησία του 8^ου αιώνα, μετά την εξορία του πατριάρχη αγ. Γερμανού, υποτάχτηκε στους Εικονομάχους και κατοχύρωσε την Εικονομαχία με τη Σύνοδο της Ιερείας, όμως οι απλοί μοναχοί και πλήθος λαού αντέδρασαν και αναδείχτηκαν μεγάλοι θεολόγοι (διωκόμενοι), όπως ο άγ. Ιωάννης Δαμασκηνός. Οι Κολλυβάδες καταδικάστηκαν από το πατριαρχείο κι όμως επέμειναν στις απόψεις τους. Στην ΕΣΣΔ, τον 20ό αιώνα ο πατριάρχης Μόσχας Σέργιος υπέταξε την Εκκλησία της Ρωσίας στο αθεϊστικό καθεστώς και ζήτησε από τους ιερείς να μνημονεύουν τους αθεϊστές, όμως δεκάδες χιλιάδες ιερείς και μοναχοί, μαζί με εκατομμύρια λαϊκών, αντέδρασαν και έζησαν στο περιθώριο (Ρωσική "Εκκλησία των Κατακομβών"), ενώ πολλοί βασανίστηκαν και θανατώθηκαν ποικιλότροπα.

Πού είναι λοιπόν γι’ αυτούς ο «εκκλησιαστικός κορσές»; Μάλλον είναι πολύ πιο ελεύθεροι απ’ όσο θα νόμιζε κάποιος για πιστούς – ακόμη και την «επίσημη» Εκκλησία κοντράρουν και μάλιστα γίνονται άγιοι.

Ο θρησκευτικός κορσές

Ο θρησκευτικός νόμος (κάθε θρησκείας) ασφαλώς περιορίζει τον άνθρωπο. Γι’ αυτό κι ο χριστιανισμός διακηρύσσει την ηθική ενηλικίωση του ανθρώπου και την απελευθέρωσή του ακόμη κι από το θρησκευτικό νόμο:

α) ο απόστολος Παύλος διακήρυξε τον ερχομό μιας νέας εποχής, της «εποχής της χάριτος», που κλείνει την εποχή του νόμου, δηλ. τον καιρό της Παλαιάς Διαθήκης, και τόνισε πως ο Χριστός μας κάλεσε για να είμαστε ελεύθεροι και πως ολόκληρος ο θρησκευτικός Νόμος έχει τηρηθεί από τον άνθρωπο που αγαπά (ειδικό άρθρο εδώ),

β) η Εκκλησία δεν έχει νόμους, αλλά μόνο «κανόνες» = δείκτες, που δείχνουν το δρόμο προς τη σωτηρία, αλλά δεν απολυτοποιούνται και πρέπει να εφαρμόζονται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε προσωπική περίπτωση, όταν ένας πνευματικός (πνευματικός διδάσκαλος) αναγκάζεται να καταφύγει σ’ αυτούς για να τον βοηθήσουν να οδηγήσει τους αδελφούς του προς το Θεό.

Το ξέρω πως γίνονται στραβά, συχνά με τρομακτικές συνεπειες για ανθρώπινες ψυχές (και έχουμε ευθύνη ΟΛΟΙ γι' αυτά, κυρίως οι κληρικοί και οι θεολόγοι), αλλά δεν είναι αυτά η πνευματική μας κληρονομιά - αλλιώς να καταργήσουμε και τη δημοκρατία, επειδή εξ ορισμού εκτρέφει κηφήνες και τρωκτικά...

Η ηθικιστική απολυτοποίηση των ιερών κανόνων –ως πρώην ιερέας το ξέρει ο κ. Μέσκος– είναι έξω από την παράδοση της Ορθοδοξίας, η οποία είναι θεραπευτική, όχι νομική! Τα παραπάνω αναφέρονται από τον τελευταίο κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου (κανών ρβ΄), ο οποίος μάλιστα μιλάει για την αμαρτία και τη σωτηρία με καθαρά ιατρική ορολογία και καθόλου με νομική (δικανική) (1).

Το γεγονός ότι διάφορες πράξεις ή καταστάσεις χαρακτηρίζονται αμαρτίες δεν είναι καταναγκασμός, αλλά διαπίστωση – είναι πράξεις που είτε διαχωρίζουν τον άνθρωπο από το Θεό και τον πλησίον είτε εμποδίζουν τον άνθρωπο να θεραπεύσει τα πάθη που κυριαρχούν μέσα του. Γι’ αυτό και σε πολλές περιπτώσεις ορίζεται αποχή από τη θεία Μετάληψη («επιτίμιο»): όχι γιατί ο αμαρτωλός χριστιανός είναι «ανάξιος» να μεταλάβει (όλοι είμαστε ανάξιοι), αλλά γιατί, μη αγωνιζόμενος ενάντια στα πάθη του, φανερώνει ότι δε θέλει να προχωρήσει προς το Χριστό. Ο ουράνιος άρτος δεν πρέπει να μπει σε σώμα που δεν τον θέλει,  κι ένας γιατρός δε μπορεί να κατηγορείται που επιβάλλει δίαιτα στον ασθενή που πάσχει από το στομάχι του.

Επιπλέον, οι άγιοι Πατέρες μίλησαν ανοιχτά για τα τρία είδη των χριστιανών: τους «δούλους» (που κάνουν το θέλημα του Θεού γιατί φοβούνται την κόλαση), τους «μισθωτούς» (που κάνουν το θέλημα του Θεού γιατί προσδοκούν τον παράδεισο ως ανταμοιβή) και τους «υιούς» (που το κάνουν από καθαρή αγάπη προς το Θεό) και τόνισαν ότι οι τρίτοι είναι οι πραγματικά ώριμοι χριστιανοί. Και ποιο είναι το θέλημα του Θεού; Η αγάπη προς όλους. Όχι να Τον δοξάζω, αλλά ν’ αγαπώ τον πλησίον μου. Πηγαίνω στην εκκλησία, μεταλαβαίνω, νηστεύω, εξομολογούμαι κ.τ.λ. για να βοηθηθώ στη θεραπεία των παθών μου και στην καλλιέργεια της αγάπης, όχι για να νιώσει ικανοποίηση ο Θεός που Τον δοξάζω, να με συμπαθήσει και να με βάλει στον παράδεισο [ειδικό άρθρο εδώ].

Ο χριστιανισμός, στην αυθεντική μορφή του,  δεν είναι ηθικιστικός. Παίρνει το ληστή, την πόρνη, το φονιά, το διώκτη, και, αντί να τους παραδώσει στην εξολόθρευση, συγκρούεται με το κοινό περί δικαίου αίσθημα (όπου χορεύουν τα  εκδικητικά πάθη) και ζητά από τον άνθρωπο να τους αγαπήσει, ακόμη κι αν δε μετανοήσουν, ενώ τους ίδιους τους καλεί να μετανοήσουν και να μπουν σ’ ένα «πρόγραμμα απεξάρτησης» που τους κάνει αγίους. Αν θέλουν – αν όχι, με γεια τους και με χαρά τους! Καμιά προειδοποίηση για την κόλαση δε μπορεί να εκβιάσει μια πωρωμένη καρδιά: θα βρει χίλιους τρόπους να μην τη λάβει υπόψιν.

Άλλο ένα παράξενο: οι άγιοι χριστιανοί διδάσκαλοι υπονομεύουν μόνοι τους την "πιεστική δύναμη" της διδασκαλίας για την κόλαση, λέγοντας πως είναι η ίδια η αγάπη του Θεού την οποία ο άνθρωπος απορρίπτει (άγ. Ισαάκ ο Σύρος), όχι βασανιστήρια, αλλά η ακαταλληλότητα του πωρωμένου ανήθικου ανθρώπου να μετέχει στο θείο Φως (άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός), το πυρ, ο σκώληξ, η δυσωδία είναι το περιεχόμενο της αμαρτωλής καρδιάς (άγ. Γρηγόριος ο Σιναΐτης), το θείο Φως, που (ενώ έχει σκοπό να με ευχαριστεί) εγώ το βλέπω ως πυρ μέσα από την παραμόρφωση του εγωισμού (δες εδώ) κ.λ.π. 

Έτσι αντιμετωπίζει κι ο ήρωας στις Περιπέτειες ενός προσκυνητού το δασοφύλακα, που του εκφράζει αμφιβολίες για την ύπαρξη της κόλασης, η πίστη στην οποία είχε αλλάξει τη ζωή του. Δεν προσπαθεί να τον πείσει ότι υπάρχει η κόλαση, αλλά βγάζει τη (ρωσική) Φιλοκαλία, διαβάζει σχετικά κομμάτια και απαντάει: "Οι άγιοι Πατέρες διδάσκουν πως πρέπει να κάνουμε το καλό από αγάπη κι όχι από το φόβο της κόλασης".

Τι γίνεται εδώ λοιπόν; Πού είναι επιτέλους αυτοί οι κορσέδες;

Ούτε και τον αιρετικό μισεί η Ορθοδοξία, αλλά τον αγαπά: «ο πόλεμος ενάντια στην αίρεση δε γίνεται για να ρίξουμε κάτω ανθρώπους, αλλά για τους ανορθώσουμε, ενώ έχουν πέσει» λέει ο άγ. Ιω. Χρυσόστομος (P.G. 50, 841-842). Ο ίδιος το απέδειξε στη ζωή του, αφού πρόσφερε άσυλο στους «Μακρούς Αδελφούς» (μοναχούς διωγμένους από την Αίγυπτο με κατηγορία αίρεσης - ωριγενισμό), εκθέτοντας έτσι συνειδητά τον εαυτό του στο να κατηγορηθεί για αιρετικός (ταυτίζεται με τους αιρετικούς δηλαδή κι όχι με τον ορθόδοξο πατριάρχη Αλεξανδρείας που τους κυνηγάει - δεν έρχεται όμως σε εκκλησιαστική κοινωνία μαζί τους, δηλ. δεν τους μεταλαβαίνει, και σωστά πράττει), κι έτσι ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος, συνωμοτώντας με ανήθικους ανθρώπους του παλατιού, πέτυχε τελικά την καθαίρεση και την εξορία του αγίου. Να τι λέει και ο άγιος Νεκτάριος για την αγάπη προς τους αιρετικούς (ΕΔΩ).

Στο πνευματικό θεραπευτήριο, που είναι η Εκκλησία, πιο πολλοί είναι οι ηθικά ασθενείς παρά οι υγιείς. Έτσι, οι χριστιανοί διαπράττουμε όλων των ειδών τις αμαρτίες και τα εγκλήματα – και του φανατισμού. Όμως οι άγιοι αντιδρούν όταν ένας αυτοκράτορας π.χ. (ή ακόμη και μια εκκλησιαστική σύνοδος) κηρύξει διωγμό κατά αιρετικών: θυμίζω π.χ. τις αντιδράσεις του αγίου Μαρτίνου της Τουρ στην εκτέλεση του αιρετικού Πρισκιλιανού (από το κράτος, όχι την Εκκλησία), του αγίου Θεοδώρου του Στουδίτη στο διωγμό κατά των (ένοπλων) παυλικιανών από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Ραγκαβέ και στο θέμα της πιθανής απέλασης των Βουλγάρων προσφύγων στον Κρούμο, «πράγμα που γι’ αυτούς θα σήμαινε βέβαιο θάνατο», του αγίου Νείλου της Σόρα στο διωγμό των αιρετικών Ιουδαϊζόντων στη Ρωσία (16^ος αι.) κ.ά.

Αυτή είναι η Ορθοδοξία. Το ότι πολλοί την εφαρμόζουν στραβά ή και τη διδάσκουν στραβά, είναι δείγμα πνευματικού αναλφαβητισμού, που πρέπει κι αυτός να θεραπευτεί, αλλά δεν είναι δείγμα ότι η Ορθοδοξία είναι στραβή από μόνη της ή ότι καταπιέζει τους ανθρώπους σαν κορσές.

Κάπου αλλού εμφανίζει ο κ. Μ. ως δείγμα του ορθόδοξου φανατισμού ότι τέθηκε  "υπηρεσιακό θέμα" για έναν ιερέα που πρόσφατα κοινώνησε μαζί με ρωμαιοκαθολικούς. Όχι, δεν είναι έτσι. Θα ήταν φανατισμός, αν ο ιερέας υποβαλλόταν σε βασανιστήρια και θάνατο και αυτό έχει γίνει από δήθεν "ορθόδοξους" ανάξιους ποιμένες σε αθώους, ακόμη και σε αγίους! Το να ανακατεύουμε όμως την αληθινή θεραπευτική μέθοδο με ψευδο-θεραπείες, γιατί αυτό είναι ο καθολικισμός, σημαίνει ότι δεν επιτρέπεται πια να θεωρούμαστε γιατροί. Πώς θα βοηθήσω τον πλησίον μου να θεραπευτεί, αν ανακατεύω τα φάρμακα με τα μαντζούνια;

Βέβαια ο ίδιος κ. Μ., όταν για πολλά χρόνια ήταν χριστιανός, δεν θεραπεύτηκε. Ή μάλλον ένιωσε τη θεραπεία, αλλά τώρα πιστεύει πως επρόκειτο για αυθυποβολή (placebo). Αυτός είναι κι ο λόγος που θεωρεί πως δεν πειράζει να τ' ανακατέψουμε όλα - αφού "είναι όλα ψέματα", τι πειράζει να βάλουμε δυο ψεύδη στο μίξερ; Έτσι θα είμαστε όλοι αγαπημένοι μέσα στις αυταπάτες μας.

Κορσές η Εκκλησία;

Η Εκκλησία είναι ένας οργανισμός που ταξιδεύει δυο χιλιετίες τώρα ανάμεσα σε πολλούς λαούς, τόπους και πολιτισμούς. Μέσα υπάρχει ό,τι θες: άγιοι και αμαρτωλοί, ενάρετοι και ανήθικοι, σοφοί και παράφρονες, εγωιστές και ταπεινοί, αιμοδιψείς ηγέτες, έκφυλοι και διεστραμμένοι καλόγεροι, αυθεντικοί ασκητές, αγωνιστές της φιλανθρωπίας και ό,τι άλλο μπορεί να βάλει ο νους σου.

Ποιοι απ’ αυτούς εκφράζουν το αυθεντικό πνεύμα του χριστιανισμού, οι ηθικοί ή οι ανήθικοι; Αν το εκφράζουν οι ανήθικοι, τότε οι ηθικοί απατήθηκαν που νόμισαν ότι η ζωή τους ήταν χριστιανική; Χριστιανική ζωή είναι η ανήθικη ζωή και η ευσεβιστική υποκρισία;

Πάντως τα εκκλησιαστικά βιβλία είναι γεμάτα από περιπτώσεις αντισυμβατικές, ανθρώπων που παίρνουν πάνω τους αμαρτίες άλλων και προσεύχονται γι’ αυτές, αμαρτωλών, που με τη δική μας ηθική θα κολάζονταν, κι όμως για κάτι λίγο σώζονται κ.λ.π., αλλά και ανθρώπων που τα έβαλαν με την επίσημη Εκκλησία και, αντί να απορριφθούν ως κολασμένοι (όπως θα συνέβαινε αν η Εκκλησία ήταν ένα παντοδύναμο κέντρο εξουσίας), αγίασαν.

Η Εκκλησία κατά κανένα τρόπο δεν περισφίγγει τον άνθρωπο σε κορσέ. Απλώς προσπαθεί να τον βοηθήσει να κάνει αυτό που ζητάει ο κ. Μ.: να συνειδητοποιήσει τα όρια. Η πόρτα της είναι ανοιχτή, μπαίνει και βγαίνει όποιος θέλει. Για παράδειγμα, εξομολογούμαι μια αμαρτία, είμαι αμετανόητος και ο παπάς μού βάζει επιτίμιο να μην κοινωνήσω ή να κάνω 100 μετάνοιες. Φυσικά, το επιτίμιο δε θα με βοηθήσει αν είμαι εγωιστής, ακόμη κι αν το κάνω. Γενικά όμως, αν θέλω το κάνω, αν θέλω δεν το κάνω. Ε, λοιπόν, κι εγώ δε θα ξανακοινωνήσω ποτέ, να δει αυτός που θα μου πει τι να κάνω και τι να μην κάνω! Σωστά;

Τι ζητάει η Εκκλησία απ’ τον άνθρωπο; Μισοακούω την απάντηση: «Να κάνει μετάνοιες, να νιώθει πάντα ένοχος, να κάνει δωρεές, να φιλάει το χέρι των παπάδων, να προσκυνάει το δεσπότη σαν ειδωλολατρικό ξόανο, να νιώθει πάντα πνευματικά εξαρτημένος απ’ αυτήν κ.τ.λ.».

Όχι, τίποτ’ απ’ αυτά δεν του ζητάει. Μόνο αγάπη του ζητάει, και μάλιστα προς τον πλησίον του: ως γνωστόν, ο Χριστός στο Ματθ. 25, όπου μιλάει για την τελική κρίση, δεν αναφέρει ούτε την πίστη ούτε καν την αγάπη προς το Θεό ως κριτήριο της σωτηρίας!! Γι’ αυτό η Εκκλησία τιμά ως αγίους τους ασκητές και τους σαλούς, που δεν έκαναν δωρεές, δε φιλούσαν χέρια παπάδων, εκκλησιάζονταν σπάνια (εκ των πραγμάτων), και δίδασκαν (και διδάσκουν) την άμεση προσωπική επαφή με το Χριστό μέσω της προσευχής. Όμως μάχονταν ενάντια στα πάθη τους – αυτό είναι το μόνο που ζητάει η Εκκλησία (δηλ. οι άγιοι διδάσκαλοι της Ορθοδοξίας, παλιοί και σύγχρονοι), γιατί είναι κι ο μόνος τρόπος να πραγματωθεί αυτή η αγάπη. Εγωιστής που αγαπά τον εχθρό του δεν υπάρχει, γι' αυτό ο εγωιστής τρέχει μακριά απ’ το Θεό, είτε είναι παπάς, είτε δεσπότης, είτε καθηγητής πανεπιστημίου, είτε βασιλιάς, είτε φιλόσοφος. Για όλους ισχύει ο ίδιος δρόμος προς τον παράδεισο, όπως φαίνεται κι από την εικόνα του αγίου Σισώη στον τάφο του Μ. Αλέξανδρου.

Και, πιστέψτε με, παρά την αλαζονική αυταπάτη του σύγχρονου ανθρώπου πως δήθεν είναι ηθικά και πνευματικά ώριμος, είναι τόσο ανώριμος όσο ήταν πάντα οι άνθρωποι. Γι’ αυτό οι εκκλησιαστικοί κανόνες χρειάζονται, γι’ αυτό η θεσμοθετημένη νηστεία και εξομολόγηση χρειάζονται, όπως χρειάζεται να πάω σε διαιτολόγο για να μου βάλει πρόγραμμα δίαιτας, αν και ξέρω και μόνος μου πως πρέπει να χάσω 30 κιλά – αλλά μόνος μου δε θα μειώσω το φαΐ (ή τις σάλτσες ή τα γλυκά ή το τσιμπολόγημα) ποτέ. Κάτω, λοιπόν, ο κορσές του διαιτολόγου!

Σύγχρονοι κορσέδες

Δυο κορσέδες εντοπίζει στη σύγχρονη Ελλάδα ο κ. Μέσκος: το μαρξισμό και την Εκκλησία. Έχω διαφωνία και για τους δυο. Για μένα, τρεις είναι οι σύγχρονοι κορσέδες μας: το σχολικό σύστημα, η τηλεόραση και οι τοκογλυφικές τράπεζες. Όταν όμως η Εκκλησία ή κάποιος δεσπότης πει κάτι γι' αυτά, αμέσως λιθοβολείται από "λαϊκό (τηλεοπτικό) δικαστήριο" με την κατηγορία ότι "κάνει πολιτική" [ίσως από τους ίδιους που κατηγορούν την Εκκλησία ότι "δεν αντέδρασε στη Χούντα" - γιατί, δεν ήταν εξίσου πολιτικό ζήτημα κι αυτό; (για το θέμα, αλλά και για ιερείς και αρχιερείς που αντέδρασαν, δες εδώ)]!

Ο μαρξισμός πριν από δεκαετίες ίσως ήταν κορσές για τον ελληνικό λαό. Σήμερα δεν το βλέπω, γιατί νομίζω πως ελάχιστοι μαρξιστές έχουν απομείνει. Και απ’ όσους έχουν απομείνει, η μόνη αποτελεσματική από τις «μάχες» που δίνουν μπορεί να είναι η μάχη ενάντια στην Ορθόδοξη Εκκλησία! Η κατάργηση των Θρησκευτικών, η αφαίρεση των εικόνων και των ευαγγελίων από τους δημόσιους χώρους, η κατάργηση του όρκου (κάποια απ’ αυτά μπορεί να είναι και σωστά, όπως το τελευταίο, αλλά επιδιώκονται για λάθος λόγους). Συνεπώς, μάλλον συγκλίνουν οι απόψεις τους με του κ. Μ. Ο μαρξιστής Καστοριάδης (ο Θεός να τον αναπαύσει) αυτό ζητούσε: την αυτόνομη κοινωνία – όπως νόμιζε πως ήταν η κοινωνία της αρχαίας Ελλάδας.

Η Εκκλησία εξάλλου σήμερα δεν έχει δύναμη στη συνείδηση του ελληνικού λαού. Όταν η Ιερά Σύνοδος βγει και πει κάτι, είναι στην απόλυτη διάθεση της τηλεόρασης να το διασύρει, να το λοιδορήσει και τελικά να κάνει το λαό να χασκογελάει ειρωνικά για τους αρχιερείς. Πού είναι λοιπόν ο κορσές; Επειδή συρρέει ο λαός για να προσκυνήσει μια ιστορική εικόνα ή ένα άγιο λείψανο από ξένη χώρα; Αυτός ο λαός, κατά τα άλλα, συνήθως ζει σα να μην ήταν χριστιανός.

Κι όχι μόνο τώρα, αλλά πάντα. Σ’ αυτό έχει δίκιο ο κ. Μ.: μέσα σ’ αυτά που ζητάει η Εκκλησία, η ψυχή του λαού κάνει τα δικά της! Είμαι χριστιανός, αλλά κλέβω, οργίζομαι, ξεσπώ βίαια, βλαστημάω, είμαι αλαζόνας, τυραννίσκος, συμφεροντολόγος, κάνω κομπόδεμα ενώ δίπλα μου ο πλησίον πεινάει, τα πάθη μέσα μου κάνουν πάρτυ! Έχω τόνους βίους αγίων που μου δίνουν παραδείγματα αυταπάρνησης (ακόμα και σύγχρονων), τόνους από τις σοφές διδασκαλίες τους, αλλά κλείνω τα μάτια και κάνω ό,τι γουστάρω – δεν πά’ να λένε οι παπάδες;

Πάντα έτσι ήταν οι Έλληνες, γι’ αυτό και στην ελληνική κοινωνία υπήρχαν βέβαια και σοφοί, συνετοί και άγιοι, αλλά μάλλον κυριαρχούσαν οι βίαιοι, ιδιοτελείς, εγωιστές και υποκριτές. Αντί για το άλλο μάγουλο, η βεντέτα κυριαρχούσε στην Ελλάδα, αντί για την κατανόηση, το "έγκλημα τιμής". Όχι, η Ορθοδοξία δεν είναι αυτό, αλλά αυτό που βγαίνει στους βίους των αγίων – κι αυτό ακόμα σε πολλούς φαίνεται ακραίο, σκληρό, ακατανόητο! Πού είναι ο περίφημος κορσές;

Κι όμως, αυτός ο λαός, ο αμαρτωλός, χαρακτηρίζεται φύλακας της αυθεντικότητας της Ορθοδοξίας, αυτός αναγνωρίζει πρώτος τους αγίους και καμιά εκκλησιαστική σύνοδος δεν ισχύει αν δεν την εγκρίνει αυτός! Ίσως απ’ αυτό καταλαβαίνουμε πως οι κουτσουκέλες που κάνουν σήμερα πολλοί εκκλησιαστικοί ηγέτες δεν εκφράζουν στ’ αλήθεια την Εκκλησία, γιατί γίνονται ερήμην του λαού, που επαναστατεί τόσο έντονα ενάντια «στους παπάδες» (η ίδια η Πατριαρχική Σύνοδος του 1848 του έχει δώσει το δικαίωμα, όταν τον χαρακτηρίζει "υπερασπιστή της θρησκείας", που εξαιτίας του ούτε Σύνοδοι ούτε πατριάρχες δε μπορούν να κάνουν του κεφαλιού τους – ΔΕ θα το έλεγε αν ήταν ένα εξουσιαστικό σύστημα), ακριβώς γιατί δεν βλέπει γνησιότητα – κι όποιος βρει ένα γνήσιο ορθόδοξο παπά, αμέσως τον εκτιμά και τον αγκαλιάζει (2).

Αυτά. Ήδη είπα πολλά και ο κ. Μ. δε συμπαθεί, όπως γράφει, τα εκτενή άρθρα στο διαδίκτυο. Ας με συγχωρέσει.

Αυτή, εν πάση περιπτώσει, είναι η δική μου Ορθοδοξία, καθώς και πολλών χιλιάδων ακόμη ορθοδόξων ανά τους λαούς και τις εποχές. Είδατε στην αρχή και την Ορθοδοξία του κ. Μέσκου, την οποία (δίκαια από τη δική του πλευρά, έτσι όπως τη βλέπει) αντιπαθεί και απορρίπτει. Ας κρίνει ο καθένας ποια από τις δύο εκδοχές είναι η αυθεντική. Ευχαριστώ.

"Νεκρός για τον κόσμο": επειδή ίσως προκαλέσει απορία το στυλ του blog μας στον κ. Μέσκο (αν μπει) ή σε νέους επισκέπτες, εξήγηση εδώ.

Επίσης πρόσκληση για (πνευματικό) καφεδάκι στο post Η θρησκεία της χαράς - Γελαστοί άγιοι.
Και αυτό, άμεσα σχετικό: Έρωτας, σεξ, γάμος & μοναχισμός.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ


(1) Δεῖ δὲ τοὺς ἐξουσίαν λύειν καὶ δεσμεῖν παρὰ Θεοῦ λαβόντας, σκοπεῖν τὴν τῆς ἁμαρτίας ποιότητα, καὶ τὴν τοῦ ἡμαρτηκότος πρὸς ἐπιστροφὴν ἑτοιμότητα, καὶ οὕτω κατάλληλον τὴν θεραπείαν προσάγειν τῷ ἀρρωστήματι, ἵνα μή, τῇ ἀμετρίᾳ καθ' ἑκάτερον χρώμενος, ἀποσφαλείη πρὸς τὴν σωτηρίαν τοῦ κάμνοντας. Οὐ γὰρ ἁπλῆ τῆς ἁμαρτίας ἡ νόσος, ἀλλὰ ποικίλη καὶ πολυειδής, καὶ πολλὰς τῆς βλάβης τὰς παραφυάδας βλαστάνουσα, ἐξ ὧν τὸ κακὸν ἐπὶ πολὺ διαχεῖται, καὶ πρόσω βαίνει, μέχρις ἂν σταίη τῇ δυνάμει τοῦ θεραπεύοντος. Ὥστε τὸν τὴν ἰατρικὴν ἐν Πνεύματι ἐπιστήμην ἐπιδεικνύμενον, πρότερον χρὴ τὴν τοῦ ἡμαρτηκότος διάθεσιν ἐπισκέπτεσθαι, καὶ εἴτε πρὸς τὴν ὑγείαν νεύει, ἢ τοὐναντίον, διὰ τῶν οἰκείων τρόπων προσκαλεῖται καθ’ ἑαυτοῦ τὸ ἀρρῶστημα, ἐφορᾷν, ὅπως τε τῆς ἐν τῷ μεταξὺ προνοεῖται ἀναστροφῆς, καὶ εἰ μὴ τῷ τεχνίτῃ ἀντιπαλαίει, καὶ τὸ τῆς ψυχῆς ἕλκος διὰ τῆς τῶν ἐπιτιθεμένων φαρμάκων αὐξάνει προσαγωγῆς, καὶ οὕτω τὸν ἔλεον κατ' ἀξίαν ἐπιμετρεῖν. Πᾶς γὰρ λόγος Θεῷ καὶ τῷ τὴν ποιμαντικὴν ἐγχειρισθέντι ἡγεμονίαν, τὸ πλανώμενον πρόβατον ἐπαναγαγεῖν, καὶ τρωθὲν ὑπὸ τοῦ ὄφεως ἐξιάσασθαι, καὶ μήτε κατὰ κρημνῶν ὠθῆσαι τῆς ἀπογνώσεως, μήτε τὸν χαλινὸν ὑπενδοῦναι πρὸς τὴν τοῦ βίου ἔκλυσίν τε καὶ καταφρόνησιν· ἀλλ’ ἑνί γε τρόπῳ πάντως, εἴτε διὰ τῶν αὐστηροτέρων τε καὶ στυφόντων, εἴτε διὰ τῶν ἀπαλωτέρων τε καὶ πρᾳοτέρων φαρμάκων, κατὰ τοῦ πάθους στῆναι, καὶ πρὸς συνούλωσιν τοῦ ἕλκους ἀνταγωνίσασθαι, τοὺς τῆς μετανοίας καρποὺς δοκιμάζοντι, καὶ οἰκονομοῦντι σοφῶς τὸν πρὸς τὴν ἄνω λαμπροφορίαν καλούμενον ἄνθρωπον. Ἀμφότερα τοίνυν εἰδέναι ἡμᾶς χρή, καὶ τὰ τῆς ἀκριβείας, καὶ τὰ τῆς συνηθείας· ἕπεσθαι δέ, ἐπὶ τῶν μὴ καταδεξαμένων τὴν ἀκρότητα, τῷ παραδοθέντι τύπῳ, καθὼς ὁ ἱερὸς ἡμᾶς ἐκδιδάσκει Βασίλειος [από εδώ].

(2) Ο γνωστός «άθεος» Βασίλης Ραφαηλίδης (ο Θεός να τον αναπαύσει) μιλούσε με εκτίμηση για ένα τέτοιο παπά. Λέει σχετικά ο παπά Γιώργης Μεταλληνός (εδώ): 

«Ο Ραφαηλίδης είχε γεννηθεί γύρω στο 1930, άρα ήταν 13 ετών όταν άρχισε ο εμφύλιος, κ.τ.λ.. Ο πατέρας του ήταν καθηγητής φιλόλογος, αλλά κομμουνιστής, εντεταγμένος στο Κ.Κ. Και η μάνα του δασκάλα ή καθηγήτρια -νομίζω δασκάλα. Και είχαν έξι παιδιά. Τον συλλαμβάνουν τον πατέρα Ραφαηλίδη και τον κλείνουν στη φυλακή, ως κομμουνιστή. Την απολύσαν και τη μάνα του κι άρχισε να πλένει σπίτια, να καθαρίζει σπίτια. Αλλά είχε τα παιδιά. Αυτός ήταν ο πρώτος, μαζί με αδελφούς και αδελφές (έχω γνωρίσει 2-3) που κατεβαίνανε στα 2 και 3 ετών παιδιά. Τι να κάνει; Ο παπάς του χωριού -κάπου έξω από την Κοζάνη- με την παπαδιά του είχαν έξι παιδάκια. Και της λέει ο παπάς (αιωνία του η μνήμη! Αν ζει, ο Θεός να τον έχει καλά!), χωρίς να φοβηθεί ότι θα γίνει μίασμα, ότι έχει «τα φίδια του κομμουνισμού» στο σπίτι του, μαζεύει τη μάνα του Ραφαηλίδη και τα έξι παιδιά και λέει: «Έξι έχω εγώ και έξι, δώδεκα, μου στέλνει ο Θεός». Για να μπορέσει εκείνη να δουλέψει. Και 3-4 χρόνια, όσο κράτησε ο εμφύλιος πόλεμος, τα παιδιά του καθηγητού Ραφαηλίδη, ήταν στο σπίτι του παπά και μεγαλώσανε με τον παπά».