Η τάξη του κόσμου και ο Άγιος Χριστόφορος ο κυνοκέφαλος (9 Μαΐου)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος* Αντίβαρο

Γνωρίζοντας τον Άγιο

Η μορφή του Αγίου Χριστοφόρου είναι πολύ γνωστή και αγαπητή στον πιστό κόσμο. Ο γιγαντόσωμος άνδρας που διακινδυνεύει τη ζωή του για να περάσει το μικρό Χριστό από το ποτάμι έχει αναδειχθεί σε προστάτη των οδοιπόρων, για αυτό και το εικόνισμα του απαντάται συχνά σε αυτοκίνητα.

Ο Χριστόφορος είναι ένας άγιος της ανατολικής χριστιανικής παράδοσης, μάρτυρας των ρωμαϊκών διωγμών. Όμως η γνωστή εκδοχή της μυθιστορίας του είναι δυτικής προελεύσεως. Η παραδοσιακή απεικόνιση του είναι ως στρατιωτικού αγίου, και συγκεκριμένα έτσι:



Κατά κανόνα και επί αιώνες, ο Άγιος Χριστόφορος είχε το μοναδικό “προνόμιο” να απεικονίζεται με κεφάλι σκύλου.

Η πρώτη τέτοια εμφάνιση γίνεται τον έκτο αιώνα, αλλά πλήθος αντιστοίχων αγιογραφιών θα φιλοτεχνηθούν στην Ελλάδα επί Τουρκοκρατίας και στη Ρωσία. Ήταν τέτοια η κακή εντύπωση που προκάλεσε αυτή η εικόνα (που θυμίζει πιο πολύ τον Αιγύπτιο θεό Άννουβι παρά μάρτυρα της Εκκλησίας) που το 18ο αιώνα η Ρωσική ιεραρχία την απαγόρευσε. Σήμερα προφανώς δεν εμφανίζεται πουθενά, και αν κανείς τυχαία πέσει πάνω της (όπως ο γράφων ως μαθητής σε επίσκεψη στο Βυζαντινό μουσείο της Αθήνας) ευκολότερα θα νιώσει κατάπληξη παρά κατάνυξη.

Η απεικόνιση αυτή προέρχεται από παραδόσεις του βίου του, οι οποίες τονίζουν την αγριότητα του πριν βαπτιστεί, αλλά και τη μακρινή του καταγωγή. Κατά την αρχαιότητα και το Μεσαίωνα ήταν σύνηθες να αποδίδονται σε απομακρυσμένους και βαρβαρικούς λαούς τερατόμορφα χαρακτηριστικά. Υπάρχουν μύθοι για πολέμους του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά κυνοκεφάλων, ενώ συγκαταλέγονται στις άγνωστες φυλές που καταγράφει ο Ρωμαίος ιστορικός Πλίνιος. Τα τερατόμορφα αυτά πλάσματα στην ιουδαιοχριστιανική γραμματεία συνδέονται με την καταραμένη, αμαρτωλή γενιά του Κάιν, από την οποία προήλθαν οι γίγαντες που λυμαίνονταν τη Γη πριν τον κατακλυσμό του Νώε (Γένεση 6:1-4). Στους λατινικούς βίους του Χριστοφόρου παρατηρείται η εναλλαγή των όρων cananeus (παγανιστής της Χαναάν-στην Παλαιά Διαθήκη ταυτίζονται με τους προκατακλυσμιαίους γίγαντες, βλ. Αριθμοί 13:33), caineus (απόγονος του Κάιν) και canineus (κυνόμορφος). [Σημ.: μια αναλυτική μελέτη για τους προκατακλυσμιαίους γίγαντες, την οποία συνιστούμε, δημοσιεύεται εδώ].

Είναι αναμενόμενο να παραμερίζουμε τέτοιου είδους καλλιτεχνικές-αγιογραφικές αποτυπώσεις ως υπολείμματα δεισιδαιμονιών και αμάθειας. Αντίθετα με τους ανθρώπους της εποχής, γνωρίζουμε πως δεν υπάρχουν τέτοια τέρατα, κι ότι ακόμη και οι πλέον πρωτόγονες και απολίτιστες φυλές δεν έχουν κεφάλια σκύλων-είναι άνθρωποι όπως όλοι οι άλλοι. Και όμως η κυνοκέφαλη απεικόνιση του Αγίου Μάρτυρος Χριστοφόρου κρύβει πολύ μεγάλο θεολογικό βάθος, το οποίο μπορεί να μας βοηθήσει να βγάλουμε (για λίγο έστω) τα κοσμικά γυαλιά και να δούμε τον κόσμο με αρχαία μάτια. Από την άλλη, ως εικόνα που εμφανίστηκε την εποχή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, δείχνει πως έβλεπε τον κόσμο και τη θέση της σε αυτόν η ορθόδοξη τάξη πραγμάτων. Μέσα από την ανάλυση της φύσεως του ανθρώπου, της αντιλήψεως του χώρου, του ορίου, της Εκκλησίας και των εσχάτων, προκύπτει ένα ενδιαφέρον αφήγημα πολιτικής θεολογίας και κοσμολογίας.

"Ν": Σημειώνουμε ότι, για την απεικόνιση του αγίου ως κυνοκέφαλου, τόσο το Βασιλειανό Μηνολόγιο (PG 117, 444) όσο και το Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως (στ. 667), αμφότερα του 10^ου αιώνα, επισημάνουν ότι, αντίθετα με κάποιες μυθώδεις τερατολογίες (όπως γράφουν), ο άγιος εικονιζόταν έτσι «διά το εθνικόν είναι και άγριον και φοβερόν».

Ο άνθρωπος και τα όρια του

Στην αρχαία χριστιανική αντίληψη του κόσμου, όπως την περιγράφει χαρακτηριστικά ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, υπάρχει η βασική αρχή “ο άνθρωπος είναι μικρόκοσμος και ο κόσμος, μακροάνθρωπος”. Δηλαδή οι βασικές αρχές της κτίσεως και της τάξης με την οποία είναι δομημένη ενυπάρχουν μέσα στο ανθρώπινο πρόσωπο και αντιστρόφως. Ο άνθρωπος είναι το κορυφαίο και κεντρικό δημιούργημα του Θεού και μεσολαβητής μεταξύ Εκείνου και της λοιπής Κτίσεως του.

Ο άνθρωπος ως οντότητα κινείται σε δύο κατευθύνσεις. Η μία, προς τα μέσα και προς τα πάνω, τον φέρει σε επαφή με την ψυχή του, την ουράνια τάξη και τον ίδιο το Θεό. Η άλλη, προς τα έξω και προς τα κάτω, τον συνδέει με την λοιπή Κτίση και το Χάος. Το δίπολο του Χάους και της Τάξεως, δηλαδή της περιφέρειας και του κέντρου, είναι κομβικό στην χριστιανική κοσμοθέαση. Στο κέντρο βρίσκεται προφανώς ο Θεός, ο οποίος είναι ο ουράνιος και αιώνιος βασιλεύς, κριτής, νομοθέτης και συντηρητής της λειτουργίας και της αρμονίας της υπάρξεως. Ο Θεός ως Λόγος συνέχει την Κτίση σε Τάξη. Η απομάκρυνση από τον Θεό οδηγεί από τα ουράνια στα γήινα, τα φθαρτά και ατελή. Πιο πέρα ακόμα αρχίζει να αλλοιώνεται η πρέπουσα δομή του ανθρώπου και του κόσμου, καραδοκεί το Χάος. Μακριά από το Θεό ανθεί η ανομία, το σκότος, η αταξία και η σύγχιση. Όλα αυτά ενσαρκώνει ο διάβολος, ο αρχέκακος όφις που αντιμάχεται το Θεό και την Αλήθεια του και ζητά την καταστροφή του ανθρώπου. Από την πρώτη εμφάνιση του στον Κήπο της Εδέμ, ο ανθρωποκτόνος διάβολος εξαπατά και προκαλεί απομάκρυνση από το Θεό. Έτσι έχουμε την Πτώση.

Μετά την Πτώση, ο άνθρωπος απομακρύνεται από το κέντρο της θείας αγάπης και εξορίζεται από τον Παράδεισο. Από εκεί που βρισκόταν μέσα στη δόξα του θεού και σε τέλεια κοινωνία με Αυτόν, στα Άγια των Αγίων, βρίσκεται αποκλεισμένος στον σκληρό κόσμο, όπου ο Αδάμ θα ιδρώνει για να βγάλει το ψωμί του και η Εύα θα πονάει για να γεννήσει τα παιδιά της. Οι δύο κατευθύνσεις γίνονται όρια. Πίσω του, όπως δείχνει πολύ παραστατικά η αγιογραφία, οι πύλες της Βασιλείες είναι κλειστές (και θα παραμείνουν ώσπου να τις ανοίξει ο σταυρικός θάνατος και η Ανάσταση του Χριστού), φρουρούμενες από ένοπλο Σεραφείμ. Για να αντιμετωπίσει όμως τον κόσμο, ο άνθρωπος εφοδιάστηκε από τον Θεό με “χιτώνας δερματίνους” (Γεν 3:21). Οι χιτώνες συμβολίζουν το θείο δώρο της τεχνικής γνώσης, με την οποία ο άνθρωπος δαμάζει τη φύση για να επιβιώσει και να καλύψει τις ανάγκες του. Όμως περνούν και μία ισχυρή αντίφαση: ο άνθρωπος γλιτώνει το θάνατο με προϊόντα θανάτου (δέρματα νεκρών ζώων). Το σώμα και η ύλη είναι η ρίζα των παθών, αλλά και το όχημα της επιβίωσης και της σωτηρίας. Καθώς ο πεπτωκώς άνθρωπος βρίσκεται μεταξύ του κέντρου (Θεός) και της περιφέρειας (χάος, θάνατος)., οι χιτώνες λειτουργούν ως ασπίδα και “ζώνη ασφαλείας”. 

 Η πρώτη γνωστή απεικόνιση του Αγίου Χριστοφόρου ως κυνοκεφάλου (6ος αι.), να σκοτώνει φίδια μαζί με τον Άγιο Γεώργιο.

Η αυτοκρατορία αντανακλά τη Θεία Τάξη

«Ἀρχαία» καλεῖται κι ὅμως εἶναι τό μέλλον. Τό σύστημα πού ἀναγνωρίζει, αὐτό τῶν Ἀγγέλων.Κακίας ριζοτόμος, ἀρετῆς φυτοκόμος, ὁ Νόμος τοῦ Φωτός, ἀλαστόρων ὁ τρόμος!Στύλος ἀκλόνητος μέσα στήν πτώση. Αὐτή πού θά σώσει καί θά δώσει τήν ὤση.Βακτηρία ἀπερίτρεπτη, μέσα στό χάος, φάρος τηλαυγής, ὑπερκόσμιον φάος!Αὐτή ἀγρυπνεῖ ὅταν ὁ κόσμος καθεύδει, γρηγορεῖ ὅταν εἶναι σέ ρέμβη. Τροχοπέδη,στά σκοτεινά τά σχέδια τῶν τεχνουργῶν, τοῦ ὕπνου καί τῆς ἀπωλείας τῶν ψυχῶν!

Αρχαία Τάξη Πραγμάτων 

Αυτό το σχήμα δεν περιορίζεται στο ανθρώπινο πρόσωπο, επεκτείνεται και στον κόσμο. Το κέντρο συνιστά το γνώριμο και το αγαθό, ενώ στην περιφέρεια επικρατεί η αταξία και το χάος. Εκεί είναι που η βιβλική θεολογία συναντά την ιστορία του Αγίου Χριστοφόρου, και αυτή με τη σειρά της φωτίζει τον τρόπο με τον οποίο η Ορθόδοξη αυτοκρατορία έβλεπε εαυτόν και το περιβάλλον της.

Οι κυνοκέφαλοι είναι σαφές δείγμα του χάους. Μυθικά πλάσματα με τερατώδη μορφή, τέκνα του Κάιν κατά τη βιβλική ερμηνεία, ανθρωποφάγοι και βίαιοι, αποτελούν ενδεικτική απεικόνιση του βαρβάρου ανθρώπου, που μακριά από το φως του Χριστού ζει μέσα στις υπερβολές των παθών του χωρίς κανέναν έλεγχο. Αντίθετα, η αυτοκρατορία είναι ενσάρκωση της τάξεως. H κληρονομιά της Ρώμης αφ’ εαυτή θα μπορούσε να δικαιολογήσει μία τέτοια αντίληψη, όμως η έλευση του χριστιανισμού ενέδυσε την ιδεολογία της υπεροχής με έναν μεταφυσικό μανδύα. «Το Κράτος των Ρωμαίων ου καταλυθήσεται, θα μείνει αλώβητον ανά τους αιώνας, ως πρώτον πιστεύσαν εις τον Δεσπότην Χριστόν» έγραφε ο μοναχός Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης τον 6ο αιώνα, εκθέτοντας λιτά την υπερηφάνεια της ρωμαϊκής παντοδυναμίας και την αυτοπεποίθηση (ή αλαζονεία) της θείας ευνοίας. Τρεις αιώνες αργότερα, όταν ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος αποπειράθηκε να ευαγγελίσει τους Χαζάρους, είπε μιλώντας για το Βυζάντιο: «Στη Γη υπάρχει μόνο ένα αληθινό βασίλειο, που έχει για πρότυπο και υπόδειγμα την ουράνια βασιλεία, αυτό που ποτέ δεν θα καταλυθεί».

Η μοναδικότητα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας έγκειτο στη μίμηση της θείας τάξεως. Η θέση του αυτοκράτορος μέσα στην αυλή του, το κράτος του και την υφήλιο ελάμβανε ως πρότυπο την ουράνια τάξη του Χριστού εν μέσω των αγγέλων, των δικαίων και όλης της Κτίσεως, σχήμα που αποτυπώνεται (αλλά δεν περιορίζεται) στην αντίληψη «ένας Θεός στους ουρανούς, ένας βασιλεύς στη Γη», δημοφιλή στη χριστιανική φιλολογία ήδη από τον καιρό του Μ. Κωνσταντίνου. 

Υπό το Θεό, ουράνιο πατέρα και βασιλέα, κατατάσσεται η ιεραρχία των αγγέλων (Αρχάγγελοι, Θρόνοι, Σεραφείμ, Χερουβείμ κ.α.), τοποθετημένη πέριξ του θρόνου του. Στη Γη λοιπόν υπό τον αυτοκράτορα ο πεπολιτισμένος κόσμος απλώνεται ακτινωτά γύρω από την Κωνσταντινούπολη, με τους “αδελφούς” του (Γερμανός ή Φράγκος αυτοκράτορας της δύσεως), τους “υιούς” του (π.χ. Βούλγαροι και Αρμένιοι ηγεμόνες) και στο τέλος “φίλους” και “δούλους”. Πέρα από τα όρια της ορθόδοξης κοινοπολιτείας, απλωνόταν η “ακοσμία των ανιδρύτων εθνών“, οι βάρβαροι.

Και κάπου στη μέση εμφανίζεται ο Άγιος Χριστόφορος. Ο Άγιος προέρχεται από τις τάξεις των βαρβάρων και των τεράτων. Ανακαλύπτοντας το Χριστό όμως μπορεί να γίνει παιδί του Θεού, να εισέλθει στην κοινωνία των σεσωσμένων τροπαιοφόρος. Ελευθερώνεται από την κυριαρχία του διαβόλου και αξιώνεται να φορέσει το στεφάνι του μαρτυρίου. Κανένας άνθρωπος και κανένας λαός, όσο απόμακρος, άγριος και απολίτιστος και να είναι, δεν είναι εκτός της δύναμης της χάριτος του Χριστού. 

Στη βυζαντινή εικονογραφία της Πεντηκοστής, ως γνωστόν, απεικονίζονται οι απόστολοι να κάθονται σε ημικύκλιο και ανάμεσα τους βρίσκονται οι προσωποποιήσεις των διαφόρων εθνών. Στην ανατολική παράδοση, μερικές φορές ανάμεσα στα έθνη βρίσκονταν και κυνοκέφαλοι. Η Πεντηκοστή και ο Άγιος Χριστόφορος δείχνουν την Εκκλησία επί της οποίας “πύλαι άδου ου κατισχύσουσιν” (κατά Ματθαίον 16:17). Για αυτό συχνά ζωγραφίζονταν, η μεν πάνω από παράθυρα και πόρτες και η δε στην έξοδο της Εκκλησίας. Είναι η πρόσκληση του “πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη” (Μτθ 28:19) μαζί με την επιφύλαξη της προστασίας απέναντι στο κακό. 

 

Κυνοκέφαλος στέκεται ανάμεσα στους αποστόλους, σε εικόνα της Πεντηκοστής

Ο Άγιος Χριστόφορος είναι λοιπόν ο Ακρίτας της θείας-αυτοκρατορικής τάξεως, στους ουρανούς και στη Γη, όπως οι πρώην βαρβαρικοί λαοί που εκχριστιάνιζε και εκπολίτιζε το Βυζάντιο (π.χ. Ρώσοι) εντάσσονταν στο σύστημα του και υπερασπίζονταν πλέον την πίστη και τη βασιλεία. Θωρακισμένος, ένοπλος και ενίοτε δρακοντοκτόνος, εντάσσεται στη χορεία των πολεμιστών του Θεού, μαζί με τον Άγιο Γεώργιο, το Δημήτριο, τους Θεοδώρους και τους Αγγέλους Ταξιάρχες. Γιατί οι δυνάμεις του χάους δεν υφίστανται απλώς κάπου μακριά. Καραδοκούν στα όρια (της αυτοκρατορίας ή του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά) για να επιτεθούν.

Η Εκκλησία, ο λαός του Θεού (Νέος Ισραήλ) και η αυτοκρατορία που κατ’ οικονομίαν Εκείνος ανύψωσε και επέλεξε για να τους προστατεύει, βρίσκεται διαρκώς στο στόχαστρο των αντιθέων δυνάμεων:

«Καὶ ὅταν τελεσθῇ τὰ χίλια ἔτη, λυθήσεται ὁ σατανᾶς ἐκ τῆς φυλακῆς αὐτοῦ, 8 καὶ ἐξελεύσεται πλανῆσαι τὰ ἔθνη τὰ ἐν ταῖς τέσσαρσι γωνίαις τῆς γῆς, τὸν Γὼγ καὶ τὸν Μαγώγ, συναγαγεῖν αὐτοὺς εἰς τὸν πόλεμον, ὧν ὁ ἀριθμὸς αὐτῶν ὡς ἡ ἄμμος τῆς θαλάσσης. 9 καὶ ἀνέβησαν ἐπὶ τὸ πλάτος τῆς γῆς, καὶ ἐκύκλευσαν τὴν παρεμβολὴν τῶν ἁγίων καὶ τὴν πόλιν τὴν ἠγαπημένην· καὶ κατέβη πῦρ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ καὶ κατέφαγεν αὐτούς» (Αποκάλυψη 20:7-9)

Η παρεμβολή των Αγίων, η Πόλις η ηγαπημένη, στο ορθόδοξο φαντασιακό είναι η Κωνσταντινούπολη. Η Βασιλεύουσα, η Αγία Σιών, η Νέα Ιερουσαλήμ, αποτελεί το «ομφαλείον» του κόσμου, καθώς είναι θεοφρούρητη, αφιερωμένη στο Δεσπότη Χριστό από τον ιδρυτή της Κωνσταντίνο και προστατευμένη από τη Θεοτόκο Υπέρμαχο Στρατηγό. Όπως και η βιβλική Νέα Ιερουσαλήμ (η ανακαινισμένη Κτίση μετά τη Δευτέρα Παρουσία, ο Παράδεισος), έχει «τεῖχος μέγα καὶ ὑψηλόν» (Απ 21:12), για να φυλάσσει τους ενοίκους της και το ναό του Θεού (Αγία Σοφία).

Η Εκκλησία μαχόταν τον «αόρατο πόλεμο» απέναντι στα πάθη, την ανθρώπινη κακία και τις μηχανορραφίες του Πονηρού. Η αυτοκρατορία ήταν εκείνη που όφειλε να αποκρούσει τις βαρβαρικές δυνάμεις, οι οποίες πολεμώντας τη θεοφόρο παγκόσμιο τάξη γίνονταν (ακουσίως ή εκουσίως) όργανα του διαβόλου. Παρ’ ότι η ορθοδοξία δεν ανέπτυξε ποτέ δόγμα ιερού ή έστω δικαίου πολέμου όπως οι καθολικοί, η υπεράσπιση του συμπλέγματος Βασιλεία-Εκκλησία ήταν υπόθεση και θρησκευτικής σημασίας, με πρότυπο την υπερκόσμια διαπάλη του Καλού και το Κακό.

«Καὶ ἐγένετο πόλεμος ἐν τῷ οὐρανῷ· ὁ Μιχαὴλ καὶ οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ –τοῦ πολεμῆσαι μετὰ τοῦ δράκοντος· καὶ ὁ δράκων ἐπολέμησε καὶ οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ, 8 καὶ οὐκ ἴσχυσεν, οὐδὲ τόπος εὑρέθη αὐτῷ ἔτι ἐν τῷ οὐρανῷ. 9 καὶ ἐβλήθη ὁ δράκων, – ὁ ὄφις ὁ μέγας ὁ ἀρχαῖος, ὁ καλούμενος Διάβολος καὶ ὁ Σατανᾶς, ὁ πλανῶν τὴν οἰκουμένην ὅλην, ἐβλήθη εἰς τὴν γῆν, καὶ οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ μετ᾿ αὐτοῦ ἐβλήθησαν» (Απ 12:7-9)

Ο αυτοκράτορας, ο μέγας «βασιλεύς βασιλέων», οδηγούσε τον στρατό στη μάχη με λάβαρα του Χριστού, της Παναγίας και των πολεμιστών Αγίων: Κατά την παράδοση, ο βασιλεύς (ή ο επικεφαλής στρατηγός) πριν την έφοδο αναφωνούσε «Nobiscum Deus» (μεθ’ ημών ο Θεός), με το στράτευμα να απαντά στα ελληνικά «Κύριε Ελέησον». Αρχέτυπο της εικόνας αυτής ήταν ο ίδιος ο Χριστός:

«Καὶ εἶδον τὸν οὐρανὸν ἀνεῳγμένον, καὶ ἰδοὺ ἵππος λευκός, καὶ ὁ καθήμενος ἐπ᾿ αὐτόν, καλούμενος πιστὸς καὶ ἀληθινός, καὶ ἐν δικαιοσύνῃ κρίνει καὶ πολεμεῖ· 12 οἱ δὲ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ὡς φλὸξ πυρός, καὶ ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ διαδήματα πολλά, ἔχων ὀνόματα γεγραμμένα, καὶ ὄνομα γεγραμμένον ὃ οὐδεὶς οἶδεν εἰ μὴ αὐτός, 13 καὶ περιβεβλημένος ἱμάτιον βεβαμμένον ἐν αἵματι, καὶ κέκληται τὸ ὄνομα αὐτοῦ, ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ. 14 καὶ τὰ στρατεύματα τὰ ἐν τῷ οὐρανῷ ἠκολούθει αὐτῷ ἐπὶ ἵπποις λευκοῖς, ἐνδεδυμένοι βύσσινον λευκὸν καθαρόν. 15 καὶ ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ ἐκπορεύεται ρομφαία ὀξεῖα δίστομος, ἵνα ἐν αὐτῇ πατάσσῃ τὰ ἔθνη· καὶ αὐτὸς ποιμανεῖ αὐτοὺς ἐν ράβδῳ σιδηρᾷ· καὶ αὐτὸς πατεῖ τὴν ληνὸν τοῦ οἴνου τοῦ θυμοῦ τῆς ὀργῆς τοῦ Θεοῦ τοῦ παντοκράτορος. 16 καὶ ἔχει ἐπὶ τὸ ἱμάτιον καὶ ἐπὶ τὸν μηρὸν αὐτοῦ ὄνομα γεγραμμένον, βασιλεὺς βασιλέων καὶ κύριος κυρίων» (Απ 19:11-16)

Η εμμονή στα όρια και η αδυναμία υπερκέρασης τους για να σωθούν ψυχές είναι αμαρτία. Όμως η απώλεια των ορίων οδηγεί στην καταστροφή και το χάος. Κάθε φορά που το Βυζάντιο κινδύνευε με κατάκτηση, τρόμος κυρίευε τους κατοίκους του: αφού η αυτοκρατορία ήταν η δύναμη που συγκρατούσε τις δυνάμεις του χάους, το Κατέχον, μόνο στο τέλος των καιρών θα μπορούσε να ηττηθεί από τον ίδιο τον Αντίχριστο. Πτώση της αυτοκρατορίας σήμαινε τέλος του κόσμου.

Η ιδέα του Κατέχοντος (Β’ προς Θεσσαλονικείς 2:6-7), της δύναμης που συγκρατεί τις δυνάμεις της ανομίας και καθυστερεί την αναπόφευκτη μεν, προσωρινή δε, επικράτηση του Αντιχρίστου, αποτελούσε το θεμέλιο λίθο της χριστιανικής πολιτικής θεολογίας και εσχατολογίας. Η αντίληψη αυτή ενείχε και το Βυζάντιο και τη δυτική Αγία Ρωμαϊκή (Φραγκο-Γερμανική) αυτοκρατορία. Στη σύγχρονη εποχή ανασύρεται από τον Γερμανό συγγραφέα Καρλ Σμιτ, σήμερα δε παίζει αυξανόμενο ρόλο στη μεσσιανική ιδεολογία της ρωσικής δεξιάς, που βλέπει την ανασύσταση της ορθοδόξου ρωσικής αυτοκρατορίας ως κοσμικό εμπόδιο εναντίον της άνομης, μεταχριστιανικής Δύσης.

(Αυτές ερμηνείες είναι σχετικές και υποκρύπτουν πολιτική σκοπιμότητα. Συνήθως οι πατέρες ερμηνεύουν το Κατέχον ως την Εκκλησία ή το Άγιο Πνεύμα).

Αν λοιπόν η αυτοκρατορία ή η Εκκλησία είναι το Κατέχον, τότε εύστοχα ο Άγιος Χριστόφορος έχει ονομαστεί «προστάτης άγιος του τέλους του κόσμου», αιώνιος και έσχατος πρόμαχος απέναντι στον πολύμορφο κυκεώνα του χάους. Από το χάος στη διεθνή πολιτική μέχρι την οικογένεια και την ίδια την ανθρώπινη ψυχή.

ΕΜΠΝΕΥΣΗ ΑΠΟ:

Pentecost for the Zombie Apocalypse
The Icon of Saint Christopher
The dog-headed Icon of Saint Christopher part 2: encountering Saint Christopher

*φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών (mnovakopoulos.blogspot.gr)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: 9 Μαΐου εορτάζουν, μεταξύ άλλων, ο άγιος Μεγαλομάρτυς Χριστόφορος, ο άγιος Νικόλαος ο εν Βουνένοις με τα δέντρα που αιμοραγούν και ο προφήτης Ησαΐας (ιδού το βιβλίο του στην Παλαιά Διαθήκη από την Ιερά Μητρόπολη Γουμενίσσης).

Διερεύνηση της ιστορικής ύπαρξης της αγίας Ειρήνης (5 Μαΐου)

 

9 Μαΐου εορτάζουν, μεταξύ άλλων, ο άγιος Μεγαλομάρτυς Χριστόφορος, ο άγιος Νικόλαος ο εν Βουνένοις με τα δέντρα που αιμοραγούν και ο προφήτης Ησαΐας (ιδού το βιβλίο του στην Παλαιά Διαθήκη από την Ιερά Μητρόπολη Γουμενίσσης). 

*****

Κεφάλαιο του βιβλίου Αρχαίοι διωγμοί και Μάρτυρες, που αναφέρεται στην αξιοπιστία των Συναξαρίων και Μαρτυρολογίων των αγίων Μαρτύρων των πρώτων χριστιανικών αιώνων.

 

Αντίθετα με τον άγιο Γεώργιο, η ιστορική εξακρίβωση του βίου της αγίας μεγαλομάρτυρος Ειρήνης είναι μία από τις δυσκολότερες περιπτώσεις, όχι τόσο λόγω των κραυγαλέων υπερφυσικών γεγονότων που περιλαμβάνει (εφόσον, κατά τους χριστιανούς, όλα είναι δυνατά για το Θεό), όσο λόγω των χιλιάδων ανθρώπων που υποτίθεται ότι επηρεάστηκαν από αυτά – καθώς επίσης και λόγω των, φαινομενικών τουλάχιστον, ασαφειών και ανακριβειών σχετικά με τους ηγεμόνες, που φέρεται να αντιμετώπισε η αγία.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο συντάκτης του λεγόμενου Συναξαρίου της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, τον 10^ο αιώνα, γράφει: «Τα δε εντεύθεν παράδοξα πάντα περί αυτής λέγεται». Την ίδια διαπίστωση επαναλαμβάνουν ο λόγιος επίσκοπος Κηθύρων Μάξιμος Μαργούνιος (1549 - 1602) στους Βίους Αγίων («Τα δε ακόλουθα παράδοξα όλα λέγονται περί αυτής») ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στον Συναξαριστή των δώδεκα μηνών του ενιαυτού («Τα δε εξής ρηθησόμενα είναι παράδοξα και υπερφυσικά, τα οποία λέγονται περί της Αγίας ταύτης»), ενώ στο σχετικό λήμμα της Θρησκευτικής και Ηθικής Εγκυκλοπαιδείας («Ειρήνη. Η Μεγαλομάρτυς») ο συντάκτης Fr. Halkin επισημαίνει: «Σχετικώς με την Αγίαν αυτήν (…) όλα τα υπάρχοντα δεδομένα ανάγονται εις μίαν περίεργον αγιολογικήν παράδοσιν, ήτις δεν φαίνεται συναρτωμένη με ιστορικήν πραγματικότητα».

Την παράδοση αυτή τη βλέπουμε δημοσιευμένη, όπως είπαμε, στο Συναξάριον της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως του 10^ου αιώνα (εδώ η κλασική έκδοση του 1902 από τον Hippolyte Delehaye· περί της αγίας Ειρήνης, της οποίας τη μνήμη τοποθετεί στις 4 Μαΐου, αντί στις 5, βλ. στη στήλη 653 κ.εξ., σελ. 379 του pdf) και κατόπιν στους Βίους Αγίων του Μάξιμου Μαργούνιου (έκδοση του 1621, που υπάρχει ψηφιοποιημένη από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης εδώ· για την αγία Ειρήνη βλ. στις σελ. σοε΄ - σοζ΄,από σελ. 566 του pdf) και στο συναξαριστή του αγίου Νικοδήμου (εδώ).

Όπως διαβάζουμε στο Μανουήλ Ιω. Γεδεών, Βυζαντινόν Εορτολόγιον. Μνήμαι των από του Δ΄ μέχρι μέσων του ΙΕ΄ αιώνος εορταζομένων αγίων εν Κωνσταντινουπόλει, εν Κωνσταντινουπόλει 1898, σελ. 38, τόσο ο Μ. Μαργούνιος όσο και ο άγιος Νικόδημος είχαν ως πηγή (ίσως όχι μόνη) το Συναξαριστή του Μαυρικίου, διακόνου της Μεγάλης Εκκλησίας, «ακμάσαντος ίσως μετά τον ΙΑ΄ αιώνα» – ο άγ. Νικόδημος το αναφέρει και ο ίδιος στο εξώφυλλο του έργου του. Για το Συναξάριο του Μαυρικίου (12^ος αιώνας), που διασώζεται σε χειρόγραφο και δεν το έχω διαβάσει, μας πληροφορεί η κυρία Μαριάννα Απρεσυάν: «Το πρώτο μέρος (Σεπτέμβριος-Φεβρουάριος) βρίσκεται στο μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα στο Άγιο Όρος, ενώ το δεύτερο μέρος (Μάρτιος-Αύγουστος) βρίσκεται στη Μονή Βλατάδων στην Θεσσαλονίκη». Η ίδια επιβεβαιώνει: «Μία μετάφραση και διασκευή του Συναξαρίου του Μαυρικίου στη νέα ελληνική γλώσσα εκπόνησε ο Μητροπολίτης Κυθήρων Μάξιμος Μαργούνιος, το οποίο για πρώτη φορά εκδόθηκε στην Βενετία το 1607. Δεύτερη μετάφραση του Συναξαρίου του Μαυρικίου με προσθήκες και βελτιώσεις συνέγραψε ο Νικόδημος ο Αγιορείτης, το οποίο εκδόθηκε στη Βενετία το 1819, ανατυπώθηκε τρεις φορές στην Κωνσταντινούπολη (1842), Ζάκυνθο (1868) και Αθήνα (1868) και γνώρισε και άλλες εκδόσεις» (βλ. στη διδακτορική της διατριβή Οι μεταχαλκηδόνιοι άγιοι στα αρμενικά συναξάρια, Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 14-15, εδώ). Άρα μπορούμε να υποθέσουμε ότι το Συναξάριο του Μαυρικίου συμφωνεί με εκείνο της ΚΠόλεως, που είναι προγενέστερο κατά δύο αιώνες.

Το Συναξάριον της ΚΠόλεως φαίνεται ότι αντλεί τις πληροφορίες του από παλαιότερες πηγές, γι’ αυτό και ο συντάκτης του εκφράζει έκπληξη και ο ίδιος για όσα γράφει. Αν τα είχε επινοήσει εκείνος, απευθυνόμενος σε εύπιστους και αφελείς (γιατί μόνο σε τέτοιο κοινό μπορεί να απευθύνεται κάποιος τερατολόγος), δεν υπήρχε λόγος να ενσπείρει αμφιβολία προσποιούμενος τον έκπληκτο.

 

Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα των υπερφυσικών γεγονότων που αναφέραμε είναι ότι, κατά το συναξάρι της αγίας, ο βασιλιάς «Σαβώρ» εκστράτευσε εναντίον της φοβούμενος την επιρροή της στο βασίλειό του, η αγία όμως με την προσευχή της επέβαλε τύφλωση σε ολόκληρο το στράτευμα. Στη συνέχεια απέσυρε την τύφλωσή τους, εκείνοι όμως, αντί να καμφθούν, την αιχμαλώτισαν, τρύπησαν τις φτέρνες της με καρφιά και την υποχρέωσαν να περπατήσει τρία μίλια φορτωμένη με ένα σακί γεμάτο άμμο. Τότε όμως άνοιξε η γη και κατάπιε δέκα χιλιάδες στρατιώτες, ενώ άλλες τριάντα χιλιάδες, βλέποντας το σημείο, μεταστράφηκαν στο Χριστό! Ο βασιλιάς όμως έμεινε αλύγιστος και αμετάπειστος, γι’ αυτό άγγελος Κυρίου τον πάταξε και τον εφόνευσε – κατά κάποιον δε συναξαριστή, που είχε υπόψιν ο άγιος Νικόδημος, φόνευσε μαζί του και πέντε χιλιάδες ακόμη στρατιώτες!

Αν όμως είχαν συμβεί γεγονότα τόσο μεγάλης κλίμακας, είναι απίθανο να μην αναφέρονται στις ιστορικές πηγές. Ωστόσο, δεν είναι ακριβές ότι «όλα τα δεδομένα» για την αγία ανάγονται στη συγκεκριμένη αγιολογική παράδοση. Υπάρχει ένα πολύ λιτότερο βιογραφικό της, που περιλαμβάνεται στο περίφημο Βασιλειανό Μηνολόγιο, το συναξαριστή που συντάχθηκε τον 10^ο αιώνα μ.Χ. κατ’ επιθυμίαν του αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου (ελαφρώς παλαιότερο από το Συναξάριο της ΚΠόλεως). Ομολογώ μάλιστα ότι απορώ πώς διέφυγε της προσοχής της ΘΗΕ. Υπάρχει όμως παραπομπή σε αυτόν τον διαδικτυακό συναξαριστή, και ξεκινώντας από αυτήν αναζήτησα το Μηνολόγιο, που περιλαμβάνεται στον τόμο 117 της Patrologia Graeca (PG). Η καραντίνα δυσχεραίνει την πρόσβασή μας σε δημόσιες βιβλιοθήκες, όμως, επικαλούμενος και την αγία, το βρήκα στο διαδίκτυο  (όπως και της ΚΠόλεως, αργότερα), εδώ. Αναφέρει λοιπόν στις 5 Μαΐου:

«Άθλησις της αγίας μάρτυρος Ειρήνης

Ειρήνη, η του Χριστού μάρτυς, ην θυγάτηρ Λικιννίου βασιλίσκου· εύμορφος δε υπάρχουσα, απεκλείσθη παρά του πατρός αυτής εν πύργω υψηλώ, έξ ετών ούσα, μετά δουλίδων δέκα και τριών· εν ώ εδιδάχθη υπό του θείου αγγέλου τα μυστήρια του Θεού. Και μετά μικρόν ελθόντος Τιμοθέου μαθητού του αγίου αποστόλου Παύλου, εβαπτίσθη υπ’ εκείνου· και συντρίψασα τα είδωλα, α έδωκεν αυτή ο πατήρ αυτής προσκυνείν, έρριψε κάτω. Τότε οργισθέντος του πατρός αυτής, προσεδέθη ίππω αγρίω επί το φονευθήναι. Και αυτή μεν ουδέν ηδικήθη· ο δε πατήρ αυτής απέθανε, του ίππου δάκνοντος την χείρα αυτού και αποκόψαντος· η δε προσευξαμένη ανέστησεν αυτόν. Τότε επίστευσε και αυτός τω Θεώ, και η γυνή αυτού, και άλλοι ωσεί χιλιάδες τρεις. Και πάλιν κρατηθείσα η αγία παρά Αμπελιανού του ηγεμόνος, και πολλά τιμωρηθείσα, και μη πεισθείσα αρνήσασθαι τον Χριστόν, ξίφει τελειωθείσα ετάφη» (PG 117, 437-440).

 

Η διήγηση αυτή, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται επαρκής για να τοποθετήσει το βίο της αγίας Ειρήνης σε ρεαλιστικά ιστορικά πλαίσια. Τα πομπώδη θαύματα και ό,τι μας φαίνεται ιστορική ανακρίβεια και σύγχυση απουσιάζουν εντελώς. Το θαύμα του άγριου αλόγου, που σεβάστηκε την αγία, και της ανάστασης του πατέρα της μετά το θανάσιμο τραυματισμό του, από χριστιανική άποψη δεν είναι κάτι απίθανο. Περιπτώσεις σεβασμού άγριων και επικίνδυνων ζώων (ακόμη και λιονταριών) προς αγίους συναντούμε πάμπολλες, οι δε αναστάσεις νεκρών, αν και φυσικά είναι κάτι εξαιρετικά σπάνιο, όμως συμβαίνουν· ο Ιησούς Χριστός πραγματοποίησε αναστάσεις νεκρών και αναστήθηκε και ο ίδιος· ανάσταση νεκρού πραγματοποίησαν και οι απόστολοι Πέτρος και Παύλος (Πράξεις, 9, 36-42 και 20, 9-12), καθώς και μερικοί άλλοι άγιοι μέσα στην ιστορία, ενώ γνωρίζω περίπτωση και από τον 20ό αιώνα στο Ρέθυμνο, ανθρώπου που ο θάνατός του είχε πιστοποιηθεί από γιατρό και το γεγονός αυτό καθόρισε τη ζωή του  – αργότερα θα αναφερθούμε και στην ανάσταση του ιερομάρτυρα Τιμόθεου Strelkov στη Ρωσία του 1918.

Για να  αναπαύσω όμως τη συνείδησή σου, αδελφέ μου (μια και το θέμα μας δεν είναι τα θαύματα, αλλά η ιστορικότητα της αγίας), θα προσπαθήσω να σου προσφέρω μια διαφορετική εξήγηση των συμβάντων, ταιριαστή ίσως στην ορθολογιστική οπτική σου… Το άλογο σεβάστηκε το κορίτσι, επειδή πιθανόν ήταν φίλη του, χωρίς να το γνωρίζουν οι άλλοι ή χωρίς να συνειδητοποιούν το μέγεθος της φιλίας τους. Και ο πατέρας της ίσως δεν είχε πεθάνει, αλλά τραυματιστεί προς θάνατον – πιθανόν λόγω της αιμορραγίας – η κοπέλα προσευχήθηκε και εκείνος, παρά τις προσδοκίες ακόμη και των (όποιων) γιατρών, αντί να πεθάνει τις επόμενες μέρες, ανάρρωσε. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την ακτινοβολούσα προσωπικότητα και το αδαμάντινο ήθος του κοριτσιού, την αξεπέραστη σεμνότητα, αγάπη και καλοσύνη της, έφεραν στη χριστιανική πίστη όχι μόνο τους γονείς της, αλλά και μεγάλο μέρος του τοπικού πληθυσμού.

Εντάξει, αδελφέ μου; Παρέμεινε αρραγές το τείχος του ορθολογισμού σου; Αν ναι, ελπίζω ότι μπορούμε να συνεχίσουμε.

Ο περιορισμός της αγίας στον πύργο κατά την παιδική της ηλικία, μέχρι και κάποιο στάδιο της εφηβείας της, είναι στοιχείο που συναντούμε και στο βίο άλλων παρθενομαρτύρων, όπως της αγίας Βαρβάρας και της αγίας Χριστίνας. Δεν είναι παράδοξο. Εκείνοι οι άνθρωποι ήσαν άρχοντες και ηγεμόνες και ασφαλώς έμεναν σε μέγαρα και ανάκτορα που είχαν πύργους. Ένας απ’ αυτούς γινόταν η ιδιαίτερη κατοικία της κόρης τους, που παρέμενε περιορισμένη στο σπίτι κατά τα ήθη της εποχής. Δεν πρέπει να φανταζόμαστε έναν απομακρυσμένο πύργο να υψώνεται κατακόρυφα μέσα στην ερημιά, όπως στο παραμύθι της Ραπουνζέλ· προφανώς ήταν μέρος του οικήματος και οι κοπέλες δεν ήταν φυλακισμένες, ήταν το διαμέρισμά τους: «εφ’ υψηλού πύργου διήγεν, ον ο πατήρ αυτής ωκοδόμησεν, μετά παιδισκαρίων ευμόρφων δεκατριών, πολύν και άφθονον εις υπηρεσίαν έχουσα πλούτον» (Συναξάριον ΚΠόλεως και αντίστοιχα ο Μ. Μαργούνιος και ο άγ. Νικόδημος ο Αγιορείτης).

Η διδασκαλία των θείων μυστηρίων από άγγελο, αν σε ενοχλεί, σε παραπέμπω σε άλλη αναφορά, ευρέως διαδεδομένη, κατά την οποία εκείνη που τη μύησε στο χριστιανισμό ήταν μία «παιδίσκη» (νεαρή υπηρέτρια), ενώ στη ζωή της υπήρχε και ο γέροντας και σοφός διδάσκαλος Απελλιανός, που, κατά τα φαινόμενα, ήταν χριστιανός εν αγνοία του πατέρα της:

«Σε πολύ μικρή ηλικία άρχισε την γραμματική της εκπαίδευση κοντά σε έναν από τους πλέον σοφούς διδασκάλους της εποχής της, τον Απελλιανό, ο οποίος δίδαξε στην Πηνελόπη τη θύραθεν σοφία, ενώ την χριστιανική πίστη την διδάχθηκε από μια χριστιανή υπηρέτρια του πατέρα της» (Συναξαριστής της Εκκλησίας της Ελλάδο σε αυτόν τον ιστότοπο – Πηνελόπη ήταν το αρχικό όνομά της, προ του βαπτίσματος).

«Το Χριστιανισμό η Ειρήνη τον γνώρισε από μία “παιδίσκη”, από μια δηλ. υπηρέτρια που εργαζόταν στον πύργο που έμενε μαζί με τους γονείς της» (Παρασκευά Αγάθωνος, θεολόγου [εισαγωγή], Βίος και ακολουθία της αγίας ενδόξου μεγαλομάρτυρος και αθληφόρου Ειρήνης, έκδ. ι. ναού αγίας Ειρήνης Φαρμακά, Λευκωσία Κύπρου 1992, σελ. 9, εδώ).

«Στο Χριστιανισμό ελκύσθηκε από κάποια κρυπτοχριστιανή νέα, η οποία, λόγω της τιμιότητας και των αρετών της, έχαιρε μεγάλης εκτιμήσεως από τους γονείς της Πηνελόπης και είχε τοποθετηθεί από αυτούς ως θεραπαινίδα της θυγατέρας τους» (από εδώ).

 

Εκ πρώτης όψεως, το συναξάρι του Βασιλειανού Μηνολογίου τοποθετεί την αγία στο μεταίχμιο 1^ου και 2^ου αιώνα μ.Χ., αφού αναφέρει ότι βαπτίστηκε από τον άγιο απόστολο Τιμόθεο, μαθητή του αποστόλου Παύλου και γνωστό από την Καινή Διαθήκη. Ο ηγεμόνας «Αμπελιανός», που φέρεται να την αποκεφάλισε (σαφώς παραφθορά του ονόματος Απελλιανός – συνώνυμος με τον δάσκαλό της, ο οποίος στο Συναξάριον ΚΠόλεως ονομάζεται Αμπελιανός· η συνωνυμία δεν αποκλείεται, αλλά ίσως έχουμε σύγχυση εδώ ως προς τα ονόματα), δεν αναφέρεται πού και πότε έδρασε. Όπως διαβάζουμε εδώ, «κατά τα δυτικά Μαρτυρολόγια η Αγία Ειρήνη μαρτύρησε στη Θεσσαλονίκη, αφού ρίχθηκε στην πυρά», γι’ αυτό και ενίοτε χαρακτηρίζεται «Saint Irene of Thessaloniki» (βλ. πολλές καταχωρίσεις με σχετική αναζήτηση στο διαδίκτυο), πιθανότατα όμως έχουμε εσφαλμένη ταύτιση με την αγία Ειρήνη, αδελφή των αγίων Αγάπης και Χιονίας (16 Απριλίου), που μαρτύρησαν στη Θεσσαλονίκη το 304 μ.Χ.· οι δύο αγίες θανατώθηκαν διά πυράς, ενώ η αγία Ειρήνη αρχικά κλείστηκε σε πορνείο, όπου όμως «κανείς δεν τόλμησε να την ενοχλήσει», και στη συνέχεια δολοφονήθηκε από στρατιώτη με βέλος (βλ. εδώ). Στο βίο της αγίας Ευφημίας (εδώ) αναφέρεται ένας Απελλιανός, που έζησε το β΄ μισό του 3^ου αι. μ.Χ., αλλά, αν η αγία Ειρήνη είναι πρόσωπο του 1^ου – 2^ου αιώνα, προφανώς δεν ταυτίζονται (λέω αν, γιατί ίσως έζησε μεταξύ 3^ου – 4^ου αιώνα, όπως θα εξηγήσουμε).

Πάντως, ανάμεσα στη μεταστροφή του πατέρα της και στον αποκεφαλισμό της, ασφαλώς πέρασε διάστημα ορισμένων ετών, ίσως και δεκαετιών, στο οποίο η αγία ανέπτυξε κάποια δράση και απέκτησε κάποια ηλικία. Έτσι, δεν μαρτύρησε ως μία από τις αμέτρητες χριστιανές μάρτυρες, αλλά ξεχώρισε ως χαρισματική και ηγετική προσωπικότητα της εποχής της, γι’ αυτό και, με την πάροδο των αιώνων, μύθοι και θρύλοι δημιουργήθηκαν και συσσωρεύτηκαν στην ιστορία της. Συνέβη δηλαδή ό,τι και με τον άγιο Γεώργιο (και άλλους αγίους), την ιστορία του οποίου προσπάθησε να καθαρίσει από τους θρύλους ήδη τον 5^ο αιώνα ο πάπας Γελάσιος.

*****

Αν και όσα αναφέραμε μέχρι στιγμής από το Βασιλειανό Μηνολόγιο θεωρώ ότι αρκούν για να απαλλάξουν την αγία Ειρήνη από την κατηγορία του ανύπαρκτου προσώπου, όμως μια εξέταση του εκτενούς συναξαρίου της (από το Συναξάριον ΚΠόλεως και τους «κληρονόμους» του) νομίζω ότι αποκαλύπτει μερικές συμπληρωματικές λεπτομέρειες, ιστορικά βάσιμες.

Το συναξάρι αρχίζει: «Αύτη ήτον θυγάτηρ μονογενής Λικινίου βασιλίσκου και Λικινίας μητρός, καταγομένη από την πόλιν την καλουμένην Μαγεδώ, εν έτει τιε΄» (άγ. Νικόδημος). Στο Συν. ΚΠόλεως και στο Μαργούνιο η πόλη καλείται Μαγεδών και δεν δίδεται χρονολογία. Τη χρονολογία τιε΄, ωστόσο, δηλ. 315 μ.Χ., την ξεχνάμε, επειδή στο συναξάρι κατονομάζονται βασιλείς όπως ο «Σαβώρ» (Σαπώρ Α΄;) και ο Νουμεριανός, που, αν ταυτίζονται με τους ομώνυμους βασιλείς των Περσών και των Ρωμαίων, έζησαν τον 3^ο αιώνα μ.Χ. και όχι τον 4^ο. Όμως εδώ μας προσφέρονται μερικά στοιχεία, που πιθανόν συμπληρώνουν το ψηφιδωτό που είχαμε σχηματίσει έως τώρα.

Το όνομα του πατέρα της Λικίνιος το διαβάσαμε και στο Βασιλειανό Μηνολόγιο (αν και με δύο ν). Αυτό πάντως είναι το πρώτο στοιχείο: το συγκεκριμένο όνομα έμεινε στην ιστορία ταυτιζόμενο με τον αυτουργό του τελευταίου μεγάλου ρωμαϊκού διωγμού εναντίον των χριστιανών, αρχικά συναυτοκράτορα και τελικά αντίπαλο του Μ. Κωνσταντίνου. Όμως, όπως βλέπουμε (εδώ), οι Λικίνιοι ήταν ολόκληρο γένος Ρωμαίων, με πολλούς μάλιστα κλάδους, γεωγραφικά διασκορπισμένους. Προφανώς ένα μέλος αυτού του γένους ήταν και ο «βασιλίσκος» (μικρός, τοπικός βασιλιάς – ίσως ηγεμόνας που έφερε στην πραγματικότητα διαφορετικό τίτλο) Λικίνιος. Κατά τη γνώμη μου πάντως, είναι απίθανο ότι ένας μυθοπλάστης θα χρησιμοποιούσε ένα όνομα ταυτισμένο με μια συγκεκριμένη ιστορική προσωπικότητα, εμβληματική μάλιστα, ως όνομα ενός φανταστικού χαρακτήρα που θα επινοούσε.

Από το ανωτέρω λήμμα της αγγλικής Βικιπαίδειας πληροφορούμαστε επίσης ότι, όπως συνέβαινε και σε άλλες ρωμαϊκές οικογένειες, οι σύζυγοι των Λικινίων δεν είχαν ιδιαίτερη προσωνυμία, αλλά χαρακτηρίζονταν γενικά «Λικινίες» («Asinother Roman families, the women of the Licinii generally did not have formal praenomina, but were referred to simply as Licinia»). Αυτό το όνομα διαβάζουμε για τη μητέρα της αγίας Ειρήνης. Ο συντάκτης όμως του βίου δεν εγνώριζε ότι γενικά οι σύζυγοι των Λικινίων χαρακτηρίζονταν έτσι, αλλιώς δεν υπήρχε λόγος να το αναφέρει· θεωρούσε πως ήταν το όνομά της. Επίσης, είμαι βέβαιος ότι δεν υπάρχει ούτε μία πιθανότητα ένας μυθοπλάστης να πρόσθετε αυτή την ιστορική λεπτομέρεια σε μια φανταστική ιστορία, επινοημένη απ’ τον ίδιο και γεμάτη πομπώδης υπερβολές, κατάλληλες για λαϊκή κατανάλωση. Συνεπώς, έχουμε εδώ ένα δεύτερο στοιχείο που ενισχύει – έστω και έμμεσα – την ιστορικότητα της αγίας Ειρήνης.

Ως πατρίδα της αγίας προσδιορίζεται η Μαγεδών. Η πόλη αυτή υποθέτει ο άγιος Νικόδημος σε υποσημείωση ότι ανήκει στην Περσία, λόγω της αναφερόμενης εμπλοκής του Σαπώρ· όμως ο Λικίνιος, από το όνομά του, φαίνεται Ρωμαίος, όχι Πέρσης ή Σύρος. Συνεπώς, κατά τη γνώμη μας, πρόκειται για τη γνωστή Μαγεδδώ της Παλαιστίνης (ή Μεγιδδώ), με την περίφημη μάχη του 609 π.Χ., όπου ο στρατός του Ιουδαίου βασιλιά Ιωσία (που έπεσε εκεί) αντιμετώπισε τις δυνάμεις του φαραώ Νεχώ. Από το όνομά της προέρχεται η τοπωνυμία Αρμαγεδών (συνήθως με δύο δ, στην Αποκάλυψη όμως με ένα), όπου, σύμφωνα με την Αποκάλυψη, θα συναχθούν τα στρατεύματα του Αντιχρίστου για την τελική μάχη (Αποκ. 16, 13-16 – βλ εδώ και συμπληρωματικά στην ανάρτησή μας Ο πόλεμος του Γωγ).

 

Είναι αξιοσημείωτο ότι στη Μαγεδδώ εντοπίζεται μία από τις αρχαιότερες σωζόμενες χριστιανικές εκκλησίες παγκοσμίως, χρονολογούμενη στον 3^ο αι. μ.Χ. (βλ. εδώ). Στο παραπάνω άρθρο επισημαίνεται ότι ο ναός χρονολογείται στο διάστημα, όπου οι χριστιανοί διώκονταν ακόμη από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, αν και οι διωγμοί εκείνης της περιόδου ήταν σποραδικοί. Οι χριστιανοί όμως είχαν περάσει, ελάχιστα χρόνια πριν, από το σφαγείο του Δέκιου, τον πρώτο γενικευμένο διωγμό, που στόχευσε κατ’ εξοχήν τους στρατιωτικούς.

Κοντά στην αρχαία Μαγεδδώ, το α΄ μισό του 2^ου αιώνα, σχηματίστηκε ρωμαϊκός στρατιωτικός οικισμός με την εγκατάσταση της 6^ης ρωμαϊκής λεγεώνας, μετά την επανάσταση του Βαρ Κοχβά (132-136 μ.Χ.), οικισμός που τον 3^ο αιώνα ονομάστηκε Μαξιμιανούπολη, αν και στα λατινικά συνέχισε να ονομάζεται Legion. Παρά ταύτα, προφανώς υπήρχε σημαντική χριστιανική κοινότητα, μέλη της οποίας ήταν ακόμη και Ρωμαίοι στρατιωτικοί, όπως φαίνεται από αφιερωματική επιγραφή σε ψηφιδωτό του ναού, με δωρητή τον εκατόνταρχο Γαϊανό (βλ. στην ανωτέρω παραπομπή). Από την κοινότητα αυτή είναι λογικό αργότερα να προήλθαν μάρτυρες.

Η συγκεκριμένη κοινότητα, καθώς και ο ναός, σίγουρα συνδέεται με μία τουλάχιστον ισχυρή χριστιανική προσωπικότητα, η οποία πιθανόν ήταν η αγία Ειρήνη. Αν μάλιστα υποθέσουμε ότι η αγία έζησε κατά τον 3^ο – 4^ο αιώνα, όπως φαίνεται στο μεταγενέστερο συναξάρι της (δηλ. γεννήθηκε περί τα μέσα του 3^ου αιώνα), ίσως ο ναός ιδρύθηκε από τους γονείς της ή την ίδια την αγία. Και το μόνο που εμποδίζει την εκδοχή αυτή είναι η αναφορά του Μηνολογίου στον απόστολο Τιμόθεο. Η αναφορά αυτή υπάρχει και στο μεταγενέστερο συναξάρι, μόνο που εκεί φαίνεται υπερφυσική και πνευματική η παρουσία του, ενώ στη συνέχεια χαρακτηρίζεται μόνον ως «πρεσβύτερος Τιμόθεος», ο οποίος παρέμεινε μαζί με τον πατέρα της αγίας στον πύργο και αργότερα βάπτισε πλήθος λαού, που πίστεψε στο Χριστό διά της αγίας. Έτσι, ίσως η ορθή χρονολόγηση της ζωής της αγίας Ειρήνης είναι αυτή και μεταξύ 3^ου και 4^ου και όχι 1^ου και 2^ου αιώνα, ο δε ιερέας Τιμόθεος, αν είναι εκείνος που βάφτισε την αγία, είναι απλώς ομώνυμος του αποστόλου και δεν ταυτίζονται, ενώ ο πατέρας της Λικίνιος ίσως ήταν ο διοικητής της πόλεως.

 

Για να ολοκληρώσουμε αυτήν τη συνάφεια, πρέπει να επισημάνουμε τις πιθανές ιστορικές πληροφορίες που αντλούμε από το εκτενές συναξάρι, που γενικά το απορρίψαμε ως νοθευμένο με μύθους. Η κυριότερη, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι η αγία φέρεται να αντιμετώπισε δύο βασιλείς με το όνομα Σαπώρ και, ανάμεσά τους, ήλθεν «εις την πόλιν την ονομαζομένη Καλλίνικον, όπου ήτον ο βασιλεύς Νουμεριανός, ο συγγενής ων των πρώην βασιλέων», ο οποίος, ενώ την κρατούσε αιχμάλωτη, πέθανε.

Όντως γνωρίζουμε δύο βασιλείς των Περσών ονόματι Σαπώρ, τον Σαπώρ Α΄ (215-272 – τον «Σαβώρ», που «εκστράτευσε εναντίον της αγίας») και τον Σαπώρ Β΄ (309-379), σκληρότατο διώκτη των χριστιανών, ο οποίος, κατά το συναξάρι της, την αποκεφάλισε. Εν τω μεταξύ, ο αυτοκράτορας Νουμεριανός βασίλευσε μόλις τα έτη 283-284 και πέθανε αιφνίδια στη Χαλκηδόνα· στο διάστημα αυτό, αν πιστέψουμε το συναξάρι, συναντήθηκε με την αγία. Ήταν όντως συγγενής βασιλέων, όχι όμως Περσών, αλλά Ρωμαίων: του πατέρα του Κάρου («πρώην» βασιλέα, αφού είχε πεθάνει, βραχύβιου επίσης) και του αδελφού του Καρίνου, που την εποχή εκείνη βρισκόταν σε ανταγωνισμό με τον μελλοντικό νικητή Διοκλητιανό.

Οι λεπτομέρειες στις αναφορές των δύο αυτών βασιλέων δεν ταιριάζουν με τις ιστορικές πληροφορίες που γνωρίζουμε. Γι’ αυτό είναι απλούστερο και ευκολότερο να απορρίψουμε αυτά τα συμβάντα ως μεταγενέστερες μυθοπλασίες. Ωστόσο ίσως υπάρχει ιστορικός πυρήνας, που χρειάζεται βέβαια έρευνα και περίσκεψη για να εντοπιστεί. Στο συγκεκριμένο βιογραφικό της αγίας σημειώνονται κι άλλες πληροφορίες που απαιτούν διερεύνηση. Ωστόσο η ιστορική ύπαρξή της νομίζω ότι έχει απαλλαγεί επαρκώς από τις αιτίες, που θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι την αποκλείουν.

Κλείνουμε το κεφάλαιο αναφέροντας ότι, κατά το συναξάρι, η αγία, μετά τον αποκεφαλισμό και την ταφή της, αναστήθηκε μέσω αγγέλου, έζησε ακόμη κάποιο διάστημα, στο οποίο ταξίδεψε στην πατρίδα της και σε άλλες πόλεις και έδρασε ιεραποστολικά, και εντέλει, πληροφορούμενη άνωθεν ότι ήρθε η ώρα της, εισήλθε ζωντανή σε μια λάρνακα και εκοιμήθη εν ειρήνη. Λίγες μέρες αργότερα ανοίχθηκε η λάρνακα και το σώμα της είχε εξαφανιστεί.

Το τελευταίο αυτό κραυγαλέο «σημείον», η ανάσταση μετά τον αποκεφαλισμό της, εννοείται ότι φαίνεται εξωφρενικό, πάντως θα το σχολιάσουμε εκτενέστερα παρακάτω, συγκρίνοντάς το με την περίπτωση του αναστάντος ιερομάρτυρα π. Τιμόθεου Strelkov. Βεβαίως, περιλαμβάνεται μόνο στο εκτεταμένο συναξάρι, που, εφόσον το απορρίψουμε ως ιστορικά αδύναμο, δεν είναι ανάγκη να μας απασχολήσει περισσότερο.

Εξάλλου, η πληροφορία για την εξαφάνιση του σκηνώματος (σώματος) της αγίας από τη λάρνακά της ελέγχεται ως ανακριβής, εκτός αν χάθηκε προσωρινά και με την πάροδο των ετών βρέθηκε, διότι στην Πάτρα υπήρχε ναός αφιερωμένος στη μνήμη της, χρονολογούμενος στο 10^ο αιώνα μ.Χ., στον οποίο φυλασσόταν η τιμία κάρα της, δηλ. το κρανίο της. Ο ναός αυτός (τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική) ήταν σύγχρονος του Βασιλειανού Μηνολογίου (και του Συναξαρίου της ΚΠόλεως) και σταυροπηγιακός, δηλ. υπαγόταν απευθείας στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και όχι στον τοπικό επίσκοπο· αυτό σημαίνει ότι, όπως και το Μηνολόγιο, διέθετε μια ιδιαίτερη επισημότητα που, θεωρητικά τουλάχιστον, δεν άφηνε στους υπεύθυνους μεγάλο περιθώριο για επιπολαιότητα – ώστε δηλαδή να φυλάσσουν εκεί ένα ιερό λείψανο που προέκυψε τυχαία και μάλιστα σε σύγκρουση με την πληροφορία που φέρεται γραμμένη για την αγία.

 

Το ιερό αυτό κειμήλιο, σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία της εποχής εκείνης, αποτελούσε μέρος του λεγόμενου “Θησαυρού των Πατρών”, όμως αφαιρέθηκε από το ναό του και στάλθηκε στη δύση μετά την κατάκτηση της χριστιανικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας («Βυζαντίου») από τους Φράγκους τον 13^ο αιώνα. «Ο τότε Λατίνος Αρχιεπίσκοπος των Πατρών Αντέλμος, που δικτατορικά επεβλήθη από την Εκκλησία της Ρώμης, αφού προηγουμένως εξεδίωξαν τον κανονικό Ορθόδοξο Μητροπολίτη της Πάτρας, έστειλε ως “δώρο” στην Μονή Hautecombe της Σαβοΐας, πέραν των άλλων “λαφύρων” και την Κάρα της Αγίας Μάρτυρος Ειρήνης. Το “δωρητήριο” δε έγγραφο, με ημερομηνία 5 Μαρτίου 1231, σώζεται μέχρι σήμερα και αποτελεί αδιάψευστο τεκμήριο για την αφαίρεση του Λειψάνου από τον φερώνυμο της Αγίας Ναό» (από το άρθρο «Ιερός Ναός Αγίας Ειρήνης Ριγανόκαμπου Πατρών – Ένας μικρός ναός με μεγάλη ιστορία», εδώ).

Το ιερό λείψανο, μετά από αίτημα της Μητρόπολης και του Δήμου Πατρών προς το Βατικανό, επέστρεψε στην Πάτρα στις 5 Οκτωβρίου 2002, όπου και βρίσκεται μέχρι σήμερα στον καινούργιο ναό της αγίας Ειρήνης, που οικοδομήθηκε τη δεκαετία του 1990 πολύ κοντά στο βυζαντινό ναό της.

Τεμάχια ιερών λειψάνων της αγίας Ειρήνης βρίσκονται επίσης στην ιερά μονή Κύκκου Κύπρου και στον ιερό ναό του αγίου Γεωργίου των Ελλήνων της Βενετίας (βλ. εδώ), καθώς και στην ιερά μονή της Αγίας Ειρήνης στο Ρέθυμνο (εδώ).

 

*****

Πόσο παλιά εντοπίζονται τα ίχνη της τιμής της αγίας Ειρήνης;

Στη ΘΗΕ διαβάζουμε: «Συμπεραίνεται με πολλήν πιθανότητα, ότι τα βυζαντινά ιερά της Αγίας Ειρήνης δεν ήσαν αφιερωμένα εις την Μάρτυρα, αλλ’ εις την θείαν ειρήνην. Αναμφιβόλως τοιαύτη ήτο η περίπτωσις διά τον περίφημον ναόν της Αγίας Ειρήνης, τον παρά την Αγίαν Σοφίαν» (ό.π.). Όντως, ο ναός της Αγίας του Θεού Ειρήνης, που οικοδόμησε στην ΚΠολη ο άγιος Κωνσταντίνος, δεν ήταν αφιερωμένος στην αγία μεγαλομάρτυρα Ειρήνη, αλλά στην Ειρήνη του Θεού: «Ο ναός αυτός ήταν ο πρώτος που κτίστηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Αφιερώθηκε από αυτόν στην Ειρήνη του Θεού και είναι ένας από τους τρεις ναούς που ο ίδιος αφιέρωσε σε ιδιότητες του Θεού, μαζί με την Αγία Σοφία και την Αγία Δύναμη» (από εδώ).

Όσον αφορά όμως στους άλλους ναούς της αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη, από το Βυζαντινόν Εορτολόγιον του Μανουήλ Γεδεών συμπεραίνουμε ότι ήταν αφιερωμένοι στην αγία μεγαλομάρτυρα Ειρήνη και τιμούσαν τη μνήμη της στις 5 Μαΐου, η δε χρονολόγησή τους φτάνει στον 5^ο αιώνα μ.Χ., δηλ. ήδη αρκετά νωρίς. Αν μάλιστα είναι ακριβές ότι η αγία έζησε μεταξύ 3^ου και 4^ου αιώνα, ίσως ζούσε ακόμη όταν ο Μ. Κωνσταντίνος ίδρυσε το ναό της Αγίας του Θεού Ειρήνης, οι δε άλλοι ναοί, οι αφιερωμένοι σε αυτήν, απέχουν σχετικά μικρό διάστημα από την τελείωσή της, δηλ. τη λήξη της επίγειας ζωής της.

Συγκεκριμένα ο Μ. Γεδεών γράφει:

«Μαΐου 5. Ειρήνης μάρτυρος.

Ήθλησεν επί του πέρσου Σαβωρίου, ζώσα κατά τους χρόνους του Μ. Κωνσταντίνου, Πηνελόπη προ του βαπτίσματος ονομαζομένη.

Ναοί επ’ ονόματι της αγίας Ειρήνης γινώσκονται 1) ο προς την θάλασσαν, ο λεγόμενος του Περάματος, μεταξύ Βαλούκ-παζάρ και Εμίν-ονού της σήμερον, κτισθείς υπό Μαρκιανού [450-457] εν ω τόπω και πρότερον υπήρχε ναός, υπό της θαλάσσης, χωρούσης άχρι της θυρός αυτού, κατακλυζόμενος· (…) 2) ο εν Γαλατά, ού τα εγκαίνια εγένοντο τω 561 υπό των πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως Μηνά και του Αλεξανδρείας Απολλιναρίου· τούτον κατεσκεύασε ο Μ. Ιουστινιανός τοιούτον, ώστε ο Προκόπιος ουκ ηδυνήθη ικανώς ειπείν όσον «μεγαλοπρεπώς εξείργασται τω βασιλεί»· (…) ίσως υπήρχε και ναός της αγίας Ειρήνης εις το Δεύτερον, ως φαίνεται εις την 6 Σεπτεμβρίου [γράφει: «Τα εγκαίνια της Υπεραγίας Θεοτόκου εις το Δεύτερον εν τω οίκω της αγίας Ειρήνης», σελ. 167]· πλην, αν υποτεθή ότι εν ναώ τινι της αγίας Ειρήνης ετελείτο σύναξις επί τοις εγκαινίοις του εν τω Δευτέρω ναού της Θεοτόκου μη υπάρχοντος καθ’ ον καιρόν εγράφετο ο κατάλογος των συνάξεων» (ό.π., σελ. 99).

Ο καθηγητής αγιολογίας Εμμανουήλ Δουνδουλάκης, σε ειδική εργασία του για την αγία Ειρήνη, επισημαίνει: «Αναφορές στη Μεγαλομάρτυρα εντοπίζονται στην πλειοψηφία των Ευαγγελιάριων, Ευαγγελιστάριων, Τυπικών, Μηνολογίων και Μηναίων από τον 9^ο αιώνα και εξής, μολονότι δε διαπιστώνεται απόλυτη ομοφωνία, ως προς την ημέρα μνήμης, στη χειρόγραφη παράδοση. Η διαφοροποίηση αυτή (μεταθετό εορτής), όπου απαντάται, εξυπηρετεί, προφανώς τις ανάγκες της συγκεκριμένης μοναστικής αδελφότητας ή καλύπτει ποιμαντικές ανάγκες» (εδώ). Φυσικά, εφόσον προϋπάρχουν ναοί αφιερωμένοι στη μνήμη της συνεπάγεται ότι υπήρχαν και προγενέστερα υμνογραφικά έργα γι’ αυτήν.

Ας προσθέσουμε ότι στην έκδοση του βίου και της ακολουθίας της αγίας Ειρήνης, από τη φερώνυμη ενορία του Φαρμακά Λευκωσίας (βλ. παραπάνω), ο θεολόγος Παρασκευάς Αγάθωνος, στην εισαγωγή (σελ. 3), συμπεραίνει ότι ο αρχαιότερος κανόνας της αγίας (υμνογραφική σύνθεση), που περιλαμβάνεται στην έκδοση, στον όρθρο, είναι ποίημα του οσίου Στεφάνου του Σαββαΐτου, υμνογράφου του 8^ου αι. (725 – 794) και ανηψιού του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού (13 Ιουλίου, βλ. εδώ), άρα είναι αρχαιότερος από τα συναξάρια, στα οποία αναφερόμαστε στο πόνημά μας. Σημειωτέον ότι ο κανόνας αυτός δεν αναφέρει απολύτως τίποτε για τα εντυπωσιακά θαύματα των συναξαρίων, αλλά εγκωμιάζει την αγία Ειρήνη μόνον ως γενναία και ηρωική παρθενομάρτυρα.

Από τα αρχαία χρόνια μας έρχονται και άλλες αγίες μάρτυρες με το όνομα Ειρήνη, όπως εκείνη που μαρτύρησε στη Θεσσαλονίκη μαζί με τις αδελφές της Αγάπη και Χιονία (16 Απριλίου), εκείνη που μαρτύρησε στην Κόρινθο επί Δεκίου μαζί με τον άγιο Λεωνίδη της Επιδαύρου και άλλες γυναίκες μάρτυρες (16 Απριλίου επίσης), εκείνη που μαρτύρησε στην Αίγυπτο μέσω πείνας και δίψας με ομάδα άλλων μαρτύρων (5 Ιουνίου) κ.ά· ωστόσο, η γνωστότερη αγία με αυτό το όνομα, με την πλέον διαδεδομένη τιμή μεταξύ των χριστιανών, είναι η αγία της 5^ης Μαΐου και γι’ αυτό θεωρώ ότι η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία (752 – 803), καθώς και οι επόμενες γνωστές από την Ιστορία ομώνυμες προσωπικότητες, αυτής της αγίας έφεραν το όνομα. Αυτά βέβαια τα αναφέρουμε για ιστορικούς λόγους, αφού ο 8^ος αι. είναι ήδη απομακρυσμένος από την εποχή της αγίας Ειρήνης, όποτε ακριβώς και αν έζησε.

Η Ανάσταση του Χριστού - π. Αθανάσιος Μυτιληναίος (όλες οι ομιλίες)

Όρος Αλατόμητον / π. Αθανάσιος Μυτιληναίος

 

 

π. Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος (1927 – 2006)



Ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου «Κοιμήσεως Θεοτόκου» καί «Ἁγίου Δημητρίου» Στομίου Λαρίσης.

Σύντομη βιογραφία 

Ἀρνίον ἑστηκὸς ὡς ἐσφαγμένον

Τήν 23ην Μαΐου 2006 ἐκοιμήθη ἐν Κυρίῳ ὁ Ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου (Κομνηνείου) Κισσάβου πατήρ Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος μετά μακράν δοκιμασίαν τῆς ὑγείας του καί ἄγων τό 79ον ἔτος τῆς ἡλικίας του. Ἐγεννήθη εἰς τήν Κηφισιάν τό 1927 ἀπό εὐσεβεῖς γονεῖς, τόν Γεώργιον καί τήν Εὐφροσύνην, οἱ ὁποῖοι διεκρίνοντο διά τήν πίστιν των εἰς τόν Τριαδικόν Θεόν, τήν ἀγάπην πρός τόν πλησίον, τήν τιμιότητα, τήν μεγάλην ἐργατικότητα καί ἐν γένει εἰς τήν χριστιανικήν βιοτήν καί τό ἦθος. Ὀλιγογράμματοι καί οἱ δύο, ὅμως πλούσιοι εἰς πνευματικότητα, ἀνέθρεψαν τά τέκνα των Γραμματικήν καί Ἀθανάσιον μετά ἐπιμελείας καί ὑπευθυνότητος. Τοῦτο ἀπετυπώθη εἰς τήν ζωήν τῶν τέκνων των, κατά τήν πορείαν τοῦ βίου των.

Ὁ πατήρ Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος ἐκ μικρᾶς ἡλικίας ἔδειξε τάς ἀπαρχάς τῆς Ἱερατικῆς του κλίσεως μαζί μέ ἄλλας κλίσεις πρός τήν τέχνην καί τήν ἐπιστήμην τῆς συγχρόνου τεχνολογίας. Τελικῶς ὑπερίσχυσεν ἡ πρός τόν Θεόν ἀφιέρωσις. Τό 1960, ὅταν ἐξελέγη Μητροπολίτης Λαρίσης ὁ ἐφημέριος τῆς ἐνορίας του πατήρ Ἰάκωβος Σχίζας, τόν ἠκολούθησεν εἰς τήν Λάρισαν καί ὑπ᾿ αὐτοῦ ἐκάρη Μοναχός, ἀκολούθως δέ ἱερεύς. Ἔτσι, μίαν δεκαετίαν εἰργάσθη ὡς βοηθός ἱεροκήρυκος εἰς τήν Λάρισαν, διαπρέψας εἰς τόν κηρυττόμενον εὐαγγελικόν λόγον καί τήν πνευματικήν καθοδήγησιν τοῦ λαοῦ τοῦ θεοῦ.



Ἀπό τό 1970 ἀπεσύρθη εἰς τήν Ἱεράν Μονήν τῆς μετανοίας του, χωρίς νά παύση τό κηρυκτικόν ἔργον του ἐν Λαρίσῃ καί Θεσσαλίᾳ. Ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς ἐργώδους προσπαθείας του ἦτο ἡ προσέλκυσις νέων εὐσεβῶν εἰς τόν Μοναχισμόν καί τήν ἱερωσύνην καί τήν δημιουργίαν ἀδελφότητος, ἡ ὁποία διέλαμψε μέ τό ἦθος καί τήν πίστιν της κατά τόν ἀκολουθήσαντα χρόνον μέχρι τῆς σήμερον. 

Ὁ πατήρ Ἀθανάσιος ἠναλώθη εἰς τό ἔργον τῆς στηρίξεως τῆς χριστιανικῆς οἰκογενείας, τήν χειραγώγησιν τῆς νεότητος, τήν ἀνάπτυξιν ἐκκλησιαστικῆς συνειδήσεως εἰς τόν λαόν καί μορφώσεως αὐτοῦ διά τῆς προσφορᾶς πλουσίου τοῦ θείου λόγου. Αὐτήν τήν στιγμήν κυκλοφοροῦν δύο χιλιάδες ὁμιλίαι του μέ ἑρμηνείαν βιβλίων τῆς Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης καί τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Χρονικῶς ὑπερβαίνουν τά 35 ἔτη ἀναπτύξεως τά ἐν λόγῳ ἱερά κείμενα.

Ἡ χαρισματική δύναμις τῶν κηρυγμάτων του ἔφερε τόσους εἰς μετάνοιαν καί ἐπίγνωσιν τῆς ἐν Χριστῷ Ἀληθείας, ὥστε νά ὑπερβῆ ἡ περί τούτου φήμη τόν τόπον τῆς Θεσσαλίας. Αἱ ὁμιλίαι του ἐστάλησαν κατά χιλιάδας εἰς Ἀνατολήν καί Δύσιν καί εἶναι περιζήτητος αὐτήν τήν στιγμήν. Ἠγάπησεν ὁ πατήρ Ἀθανάσιος τόν Ἅγιον Τριαδικόν Θεόν καί τήν ζῶσαν εἰκόνα Του, τόν ἄνθρωπον, τόσον, ὥστε νά μή φεισθῇ τήν ὑγείαν του καί αὐτήν τήν ζωήν. 

Πράγματι, ὅταν νέος ἔφευγε διά τόν τόπον, ὅπου τόν ἐκάλεσεν ὁ Θεός, εἶπε: πηγαίνω ἐκεῖ εἰς τήν Λάρισαν νά διακονήσω τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ, δηλ. νά πεθάνω. Αὐτό ἐξηγεῖ καί τήν μεγάλην ἀγάπην τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ πρός τόν πνευματικόν του πατέρα Ἀθανάσιον. Λαόν, ὁ ὁποῖος ἐξεχύθη εἰς τάς πλαγιάς τοῦ Κισσάβου καί τόν περίβολον τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, διά νά κυκλώση τό ἱερόν σκήνωμά του, νά τό κατασπαστῇ καί τοῦ ἀντιπροσφέρῃ τά δάκρυα τῆς χαρμολύπης του, πρός τόν εὐεργέτην του καί ἱκέτην πρός τόν Θεόν ὑπέρ τῆς σωτηρίας του.

Πάτερ Ἀθανάσιε, φρούρει ἄνωθεν τόν πιστόν λαόν καί εὔχου ὑπέρ αὐτοῦ ἀγωνιζομένου.

Η ΝΙΚΗ για τη μετατροπή της Ιεράς Μονής της Χώρας σε τζαμί

Μονή της Χώρας: Ένοχη αποδοχή ή συναίνεση από την Κυβέρνηση της ΝΔ; 

 

Δελτίο τύπου της ΝΙΚΗΣ

Μετά την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη και την Αγία Σοφία στην Τραπεζούντα, η Τουρκία μετέτρεψε σε τζαμί άλλον ένα από τους σημαντικότερους ελληνορθόδοξους ιερούς ναούς της Κωνσταντινούπολης, τον ναό της ιστορικής Ιεράς Μονής του Σωτήρος Χριστού «της Χώρας» ο οποίος ιδρύθηκε κατά τον 11ο αιώνα.

Η κυβέρνηση της ΝΔ ενώ βλέπει διαχρονικά τις συνεχείς προσβολές και διεκδικήσεις της Τουρκίας σε όλα τα επίπεδα- πολιτισμικό,  θρησκευτικό, γεωπολιτικό- αδρανεί αδικαιολόγητα να αντιδράσει, υποδηλώνοντας  ένοχη αποδοχή ή συναίνεση.

Είναι δυνατόν ο πρωθυπουργός κ Μητσοτάκης να επισκεφθεί τον Ερντογάν μετά και την πρόσφατη προσβολή; Είναι προφανές ότι καμία ένδειξη καλής θελήσεως δεν υπάρχει από την πλευρά της "φίλης" Τουρκίας.

Καλούμε την κυβέρνηση και προσωπικά τον Πρωθυπουργό να τεθούν προ των ευθυνών τους.

Η ΝΙΚΗ δεν ξεχνά, ούτε παραδίδει τα πνευματικά της κειμήλια. Ας γνωρίζουν όλοι ότι είναι σε πολιτική ετοιμότητα και περιμένει την αφύπνιση του ελληνικού λαού για να κυβερνήσει την χώρα με σοβαρότητα και αξιοπιστία.

Μονή της Χώρας: από ιερός ναός σε τζαμί 

 

Άρθρο της Θεματικής Ομάδας Πολιτισμού της ΝΙΚΗΣ

Από εδώ

Μετά την Αγία Σοφία, η Τουρκία μετέτρεψε ξανά σε τζαμί άλλον ένα από τους σημαντικότερους ελληνορθόδοξους ιερούς ναούς της Κωνσταντινούπολης, τον ναό της ιστορικής Ιεράς Μονής του Σωτήρος Χριστού «της Χώρας». Πάσχα έχουμε, αλλά η «φίλη γείτονα χώρα» ξέρει ότι μπορεί ανενόχλητη να πληγώνει και να προσβάλλει την ιστορική μας μνήμη και την ευαισθησία μας.

Ο ναός αυτός – κομμάτι της καρδιάς του γένους μας, του γένους των Ορθοδόξων Ρωμιών – οικοδομήθηκε τον 11ο αιώνα μ.Χ. από την πεθερά του αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ Κομνηνού Μαρία Δούκαινα, αλλά η αρχική μονή ιδρύθηκε, κατά την παράδοση, κατά  τον 6ο αιώνα. Οι Οθωμανοί κατακτητές τον μετέτρεψαν σε τζαμί τον 16ο αιώνα και από το 1958 μέχρι πρόσφατα λειτουργούσε ως μουσείο. Η Μονή της Χώρας ονομάζεται έτσι επειδή βρισκόταν στην περιοχή «Χώρα», αλλά η ονομασία της παραπέμπει επίσης στον Ιησού Χριστό, ο οποίος χαρακτηρίζεται «Η Χώρα των Ζώντων» στο μνημειώδες ψηφιδωτό του ιστορικού ναού – όπως αντίστοιχα η Θεοτόκος, στο δικό της ψηφιδωτό, ονομάζεται «Η Χώρα του Αχωρήτου». Αυτή τη Χώρα των Ζώντων (στην οποία δηλαδή βρίσκονται όλοι οι ζώντες), οι νεοϊσλαμιστές της Τουρκίας λεηλατούν για μια ακόμη φορά, επιδεικνύοντας την κατακτητική κυριαρχία τους.

Η σημερινή Τουρκία συνεχίζει την αναβίωση του οθωμανικού θεοκρατικού καθεστώτος, χωρίς να κάμπτεται από την όποια διεθνή ευαισθησία για τα πολιτισμικά μνημεία, χωρίς να συγκινείται από τις ελληνικές κορώνες περί δήθεν εξομάλυνσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων (μάλλον έτσι βλέπουν την «εξομάλυνση», τόσο η πολιτική ηγεσία της Τουρκίας όσο και εκείνη που κυβερνά τη χώρα μας – ως μια Τουρκία που θα κάνει ό,τι θέλει) και φυσικά χωρίς να φοβάται τυχόν ουσιαστική αντίδραση της Ελλάδος, αφού το εθνομηδενιστικό καθεστώς της πατρίδας μας μάλλον προτιμά να ξεμπερδεύει όσο το δυνατόν ταχύτερα από οτιδήποτε θα μπορούσε να υπενθυμίζει στους Έλληνες την εθνική, ιστορική και πολιτισμική (θα προσθέσουμε και «αυτοκρατορική») κληρονομιά μας. Θέλει να είμαστε «υπερήφανοι» πλέον για «άλλα» πράγματα, όχι για την ιστορία και τον πολιτισμό μας και προφανώς όχι για την πίστη μας.

Η ΝΙΚΗ δεν προτείνει (αν και μια μερίδα του ελληνικού λαού θα το ήθελε) να κηρύξουμε πόλεμο για το γεγονός. Υπάρχουν και διπλωματικοί τρόποι να δείξουμε τη δυσαρέσκειά μας και να πιέσουμε τη γείτονα. Αλλά η Ελλάδα έχει πάψει να πιέζει οποιονδήποτε, πέρα από τον ίδιο τον δικό της λαό, που από την αφόρητη πίεση τον έχει εξουθενώσει και εξευτελίσει. Χρειάζεται πίεση που θα αφορά στην πιθανή ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πίεση που θα αφορά στις διμερείς σχέσεις, πίεση που θα αφορά στη διεθνή εικόνα της Τουρκίας, για την οποία εκείνη (παρά τους λεονταρισμούς της) ενδιαφέρεται… Πολλά μπορούμε να κάνουμε, αλλά τίποτα δεν κάνουμε, όπως δεν κάνουμε για κανένα θέμα που αφορά πραγματικά στην πατρίδα μας.

Την πολιτική ηγεσία της πατρίδας μας την καλούμε για μια ακόμη φορά (δυστυχώς, μονίμως μάταια) να τεθεί προ των ευθυνών της. Τον ελληνικό λαό τον καλούμε να συνειδητοποιήσει πως τα ορθόδοξα ιερά μνημεία της Κωνσταντινούπολης και ολόκληρης της Τουρκίας (Μικρά Ασία λέμε ακριβέστερα, χωρίς μίσος) είναι δικά μας και των παιδιών μας, κομμάτια του πολιτισμού και της ιστορίας μας, αρπαγμένα και συλημένα από τους ίδιους βάρβαρους κατακτητές, με τους οποίους πολέμησαν κατ’ επανάληψιν οι πρόγονοί μας (μέχρι και το 1974 στην Κύπρο μας), τους ίδιους βάρβαρους κατακτητές που τρίζουν τα δόντια τους και σήμερα κι ακονίζουν τα μαχαίρια τους δίπλα στη θάλασσά μας και δίπλα στα σπίτια μας. Κι εμείς ξεχνάμε, όλο ξεχνάμε κι όλο υποχωρούμε – σαν να μην είμαστε απόγονοι εκείνων που είμαστε.

Η ΝΙΚΗ δεν ξεχνά, ούτε παραδίδει τα πνευματικά και πολιτικά της όπλα. Ας γνωρίζουν όλοι ότι περιμένει. Περιμένει την αφύπνιση του ελληνικού λαού και τη δημοκρατική εντολή του – για να έρθει πραγματική ειρήνη, αλλά και δικαιοσύνη και ευημερία στη χώρα μας και σε ολόκληρη την περιοχή μας.

Κύριε πρωθυπουργέ, θα πάτε στην Τουρκία με νέο τζαμί τη “Μονή της Χώρας”;

 

Ως τζαμί λειτουργεί από σήμερα (6 Μαΐου 2024) η Μονή της Χώρας 

ΡΟΜΦΑΙΑ 6 Μαΐου 2024

Τη λειτουργία ως τζαμί της Μονής της Χώρας, του περικαλλούς βυζαντινού ναού της Κωνσταντινούπολης, εγκαινίασε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σε ειδική τελετή στην οποία συνδέθηκε απ' ευθείας από το προεδρικό μέγαρο μέσω τηλεδιάσκεψης.
Πρόκειται για το μνημείο με τα πλέον περίτεχνα βυζαντινά ψηφιδωτά που διασώζεται στην Κωνσταντινούπολη, μαζί με την Αγία Σοφία και τη Μονή της Παμμακάριστου, η οποία επίσης λειτουργεί ως τζαμί.
«Τα τελευταία 21 χρόνια, έχουμε αναστηλώσει 5.500 μνημεία προγόνων στη χώρα μας και σε όλη τη γεωγραφία της καρδιάς μας» είπε χαρακτηριστικά ο Τούρκος πρόεδρος στην εισαγωγική του ομιλία στην τελετή, η οποία αφορούσε την ολοκλήρωση των έργων αναστήλωσης και συντήρησης 201 ιστορικών μνημείων από τη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων (Κοινωφελών Ιδρυμάτων) ανά την Τουρκία και στην Πρίστινα του Κοσόβου.

«Βλέπω αυτή τη σημαντική τελετή σήμερα ως μια ακόμα ένδειξη της ευαισθησίας που επιδεικνύουμε όσον αφορά την προστασία της κληρονομιάς» συνέχισε ο Ταγίπ Ερντογάν, ενώ όταν ήρθε η σειρά στη Μονή της Χώρας έδωσε τον λόγο στον επαρχιακό μουφτή της Κωνσταντινούπολης, Σαφί Αρπάγκιους, ο οποίος ανέφερε: «Κύριε πρόεδρε, έπειτα από 79 χρόνια, αναστηλώνεται και ξανανοίγει για τους πιστούς από τη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων. Το "Καριγέ" μετατράπηκε σε μουσείο 79-80 χρόνια μετά το τέμενος της Αγίας Σοφίας. Ήταν ένα μέρος που εχρησιμοποιείτο ως τζαμί προηγουμένως. Αυτό το τζαμί, που έγινε μουσείο μετά το 1947, ανακαινίστηκε και επισκευάστηκε με τις προσπάθειες και την υποστήριξη των ιδρυμάτων μας και σήμερα, με τη βοήθεια του Θεού, θα αποδοθεί ξανά για προσευχή και θα υποδεχτεί τους πιστούς στην Κωνσταντινούπολη».

Στο σημείο αυτό ο Τούρκος πρόεδρος έδωσε το πρόσταγμα για να κοπεί η κορδέλα των εγαινίων: «Έχεις το ψαλίδι στα χέρια σου και την κορδέλα μπροστά σου. Όλοι μαζί να πούμε "εις το όνομα του Κυρίου" (για Αλλάχ μπισμιλάχ) και να κόψουμε την κορδέλα. Με το καλό»!
Το τζαμί θα λειτουργεί στο πρότυπο της Αγίας Σοφίας. Tα ψηφιδωτά στους τοίχους στον χώρο της προσευχής καλύφθηκαν, ενώ καθορίστηκε περιοχή που θα την επισκέπτονται οι τουρίστες με ξεναγό.
Η εκκλησία του Αγίου Σωτήρος εν τη Χώρα, το καθολικό του πάλαι ποτέ μοναστικού συγκροτήματος, χρονολογείται από τον 6ο μ.Χ. αιώνα, ενώ τα μοναδικά ψηφιδωτά και νωπογραφίες της φιλοτεχνήθηκαν τον 14ο αιώνα, από το 1305 έως το 1320, επί βασιλείας Παλαιολόγων.

Η Μονή της Χώρας μετατράπηκε σε τζαμί το 1511, 58 χρόνια μετά την Άλωση της Πόλης, και με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου της Τουρκίας το 1945 έγινε μουσείο.
Μετά την απόφαση αυτή ειδικοί από τις Ηνωμένες Πολιτείες εκτέλεσαν ένα τεράστιο έργο αποκατάστασης και συντήρησης των ψηφιδωτών και νωπογραφιών, ξηλώνοντας τους σοβάδες που τα κάλυπταν.
Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1948 και ολοκληρώθηκαν δέκα χρόνια αργότερα το 1958.
Το 2019 το Συμβούλιο της Επικρατείας (Danistay) της Τουρκίας ακύρωσε την απόφαση του 1945 και ένα χρόνο αργότερα, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανακοίνωσε ότι το μνημείο θα λειτουργήσει και πάλι ως τζαμί.

Κύριε πρωθυπουργέ θα πάτε στην Τουρκία με νέο τζαμί τη “Μονή της Χώρας”;

Χρήστος Γ. Κτενάς, Flight.com 6 Μαΐου 2024

Πόσα τζαμιά έχει η Κωνσταντινούπολη; Κάπου 3.000 και ανάμεσα τους πολλά εκπληκτικής ομορφιάς, μεγαλοπρέπειας και ιστορίας. Και λογικό καθώς εκεί κατοικούν 15 εκατομμύρια μουσουλμάνοι, οπότε πρέπει να εξυπηρετηθούν οι λατρευτικές τους ανάγκες. Υπάρχει λοιπόν λόγος να προστεθεί ακόμη ένα; Και μάλιστα με εκ νέου μετατροπή σε τζαμί, μιας ιστορικής κληρονομίας, χριστιανικής εκκλησίας; Κανένας.

Υπάρχει λόγος ή λογική, αυτή η εκκλησία, να συντηρείται επί τετραετίας από το Τουρκικό κράτος, γιατί έχει ιστορία άνω των 1.500 ετων, με εκπληκτικά βυζαντινά ψηφιδωτά και παραστάσεις, μόνο και μόνο για να σκεπαστούν αυτά (!) ώστε να μην φαίνονται; Μιας και δεν μπορούν να τα βλέπουν για θεολογικούς λόγους οι μουσουλμάνοι πιστοί; Κανένας και καμμία.

 
Οι τοιχογραφίες της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη

 

Κι όμως αυτά έγιναν σήμερα, στα εγκαίνια του Καριγιέ Τζαμί, δηλαδή της εκκλησίας της “Μονής της Χώρας”, στην περιοχή Edirne Kapi (Πύλη της Ανδριανούπολης) στην Κωνσταντινούπολη. Έτσι η υπερχιλιόχρονη αυτή εκκλησία, κάποτε αναστηλωμένη από τον Ισαάκ Κομνηνό, και διακοσμημένη με χορηγό τον Μέγα Λογοθέτη επί εποχής Ανδρόνικου Β’, Θεόδωρο Μετοχίτη, τώρα θα γίνει ξανά τζαμί, όπως ήταν στο διάστημα 1500-1945. Οπότε σε εποχή Kεμαλισμού και “κοσμικότητας” έγινε μουσείο. Μέχρι να φθάσουμε στο 2020 για να κηρυχθεί εκ νέου ισλαμικό τέμενος, το οποίο θα λειτουργεί εφεξής.

Ρωτήσαμε στην αρχή “ποιος ο λόγος”. Μα ένας και μόνος: η “διαφήμιση” και η πομπώδης, εγχώρια συσπειρωτική, απόδειξη της ισλαμικής στροφής της Τουρκίας, ως πνεύμα και ύφος Ερντογάν. Η οποία θεωρεί απαραίτητη την αναβίωση της οθωμανικής παράδοσης, που ήθελε να γίνονται τζαμιά οι μεγάλες χριστιανικές εκκλησίες. Το ίδιο δηλαδή που έγινε με την Αγιά Σοφιά, το ίδιο που αναμενόμενα θα γίνει και με άλλες.

Μπορεί κανείς να αναλύσει αυτή την μεταστροφή, που φθάνει και σε ένα ιδιότυπο “ιστορικό βανδαλισμό” αρχαίων μνημείων της Ορθοδοξίας, ως και μεταφυσική φοβική αντίδραση. Γιατί πραγματικός “χριστιανικός κίνδυνος” για την Τουρκία δεν υπάρχει. Το εκεί χριστιανικό στοιχείο, ελληνορθόδοξο, αρμένικο, καθολικό κ.ο.κ. είναι ελάχιστο αριθμητικά και απολύτως “σιωπηλό” και μηδενικής επιρροής, τουλάχιστον στο εσωτερικό της χώρας. Και φυσικά η Ελλάδα δεν απειλεί την Τουρκία, παρά μόνο στο εξωστρεφές φαντασιακό της Άγκυρας και των μεγαλόπνοων φιλοδοξιών της.

Και βέβαια οι μεγάλες χριστιανικές χώρες, αν υποθέσουμε πως έχουν κάποια ευαισθησία περί “πολιτισμικής οικειοποίησης”, δεν την δείχνουν. Χρησιμοποιούμε τον όρο αυτό, “πολιτισμική οικειοποίηση” (στα αγγλικά “cultural appropriation”) γιατί είναι και της μόδας, καθώς θεωρείται πλέον καταδικαστέο να “οικειοποιείσαι στοιχεία ενός άλλου πολιτισμού χωρίς να κατανοείς ή να σέβεσαι τη σημασία του”, σύμφωνα με τον ορισμό της.

Κι όμως αυτό το ασκεί η Τουρκία, απολαμβάνοντας παράλληλα άριστες σχέσεις με την αυτοπροβαλλόμενη “Νέα Ρώμη”, δηλαδή τη Μόσχα, όπως και πολύ καλές σχέσεις με την καθολική Ισπανία, την καθολική Ιταλία, την γειτονική της, ορθόδοξη Βουλγαρία, την ορθόδοξη Ουκρανία, την επίσης ορθόδοξη Λευκορωσία και πάει λέγοντας. Δηλαδή έχοντας εξασφαλίσει μια διεθνή ανοχή σε ότι έχει να κάνει με ανάλογες δράσεις, το πολύ ίσως εισπράττοντας ένα τυπικό “διπλωματικό σκούξιμο”, για τα μάτια του… κόσμου.

 

Η Μονή της Χώρας το 1903 ως τζαμί πλέον. Brooklyn Museum Archives, 

W. H. Goodyear Collection

Γιατί γράφουμε όλα τα παραπάνω; Για να προτείνουμε -εκ του ασφαλούς και εκ του “καναπέως”- κάποια “σκληρή δράση” κατά της Τουρκίας, με δικές μας απειλές, έξοδο στόλου στο Αιγαίο, κλείσιμο τζαμιών στη Δυτική Θράκη, καταδίωξη εγχώριων μουσουλμάνων και λοιπά γλαφυρά, είτε τηλεοπτικής φαμφαρολογίας είτε ακροδεξιάς υφής; Σαφώς όχι.

Για να πούμε όμως, πως η σημερινή φιέστα στη “Μονή της Χώρας”, παρουσία Ερντογάν (τηλεοπτικά, καθώς έκανε σχετική εκδήλωση στην Άγκυρα, ταυτόχρονων εγκαινίων 201 αναστηλωμένων μνημείων), καταλύει ακόμη και αυτή την ολοένα και μικρότερης σημασίας “διπλωματική ευγένεια και αβρότητα”. Όταν δηλαδή αναμένει σε λίγες μέρες, στις 13 Μαϊου, τον Έλληνα πρωθυπουργό για επίσημη επίσκεψη, πάει πολύ να “τζαμιοποιεί” τις παραμονές, ακόμη μια πολυθρύλητη βυζαντινή εκκλησία.

O Ερντογάν στην τελετή εγκαινίων 201 αναστηλωμένων μνημείων, ανάμεσα τους και της “Μονής της Χώρας”

Να λοιπόν μια ακόμη απορία μας: Κρίνει ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, και συμβουλεύει ο αρμόδιος υπουργός των Εξωτερικών, Γ. Γεραπετρίτης, πως πρέπει να γίνει η ανακοινωμένη επίσκεψη στην Τουρκία; Σε μια Τουρκία η οποία αυτές τις ίδιες μέρες κανακεύει την Χαμάς, επιτιμεί πολλές χώρες της Δύσης, δηλώνει “ένοπλος προστάτης των Μουσουλμάνων” σε όλο τον κόσμο, υπερεξοπλίζεται, βαυκαλίζεται αλλά και υλοποιεί το όραμα της “Γαλάζιας Πατρίδας”, εξοπλίζει τη Λιβύη του “συμφώνου για ΑΟΖ”, πανηγυρίζει για τα 50 χρόνια κυπριακής κατοχής, και ακόμη οργίζεται που τολμάμε εμείς να εξαγγείλουμε θαλάσσια πάρκα οικολογικής προστασίας (μόνο τη φώκια Monachus monachus δεν μας έχει πει ακόμη πως έχει… τουρκική καταγωγή);

Ή μήπως είναι εποχή και καιρός, να αναβληθεί η επίσκεψη σε κάποιες καλένδες αργότερα, είτε με διπλωματική αιτιολογία, είτε με ευθέως έκφραση δυσαρέσκειας, για όλα ή μερικά από τα παραπάνω; Γιατί αλλιώς κινδυνεύει η επίσκεψη να μεταφραστεί και σε “επιβράβευση” της Άγκυρας;

Καλή η προσέγγιση και χρήσιμος ο κατευνασμός της Τουρκίας, έστω και αν ξέρουμε ότι θα είναι πάντα παροδικός, καλή και η σχετική ανάπαυλα στη μεταξύ μας στρατιωτική ένταση. Καλά όλα τα παραπάνω ουσιαστικά και χωρίς διάθεση ειρωνείας, γιατί γνωρίζουμε το βάρος έκαστης χώρας και το περιθώριο κινήσεων της. Αλλά ίσως είναι καιρός να δείξουμε (πάλι για τα μάτια του κόσμου, ή έστω για το εκλογικό ακροατήριο της κυβέρνησης…) πως η “χριστιανικής υφής” ανοχή μας -μιας και ξεκινήσαμε να μιλάμε για εκκλησίες και είναι μέρες Πάσχα- έχει κάποιο όριο, ειδικά αν πέφτουν πολλά τα χαστούκια και αμφίπλευρα στα μάγουλα.

Συμπλήρωμα

Σας ευχαριστούμε, κ. Ερντογάν, που μας αφυπνίσατε! Αυτό το είχαμε δημοσιεύσει το 2020, όταν η Τουρκία ξαναέκανε τζαμί την Αγιά Σοφιά. Όνειρο θερινής νυκτός, τόσο κράτησε η "αφύπνισή" μας. Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν.

Αναζητώντας τη Ρωμιοσύνη (ως νέα πολιτική και πολιτισμική πρόταση)

Τι μας αφορά πιο πολύ; Η Άλωση της Βαστίλης ή της Κωνσταντινούπολης;  

«Οι δυο μας πήραμε την Πόλη»: ένα μυθιστόρημα για κάθε καρδιά που χτυπάει για Χριστό & Ελλάδα, κι αναρωτιέται...

Η Μαύρη Τρίτη και 13 Απριλίου 1204: Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους «χριστιανούς»

Μαΐου μνήμες...

29 Μαΐου: “Επίθεση” στους Τούρκους!...