Η απόρριψη της ενοχής ως αποδοχή της αμαρτίας

Γιώργος Μπάρλας

Aντίφωνο, από το τχ. 236 (Απρίλιος 2012) της «Πειραϊκής Εκκλησίας»

Η ενοχή στην πλέον ύποπτη εκδοχή της παραπέμπει σε ασθένεια ψυχική, αδυναμία να χαρείς τη ζωή, θρησκευτικού τύπου αγκυλώσεις που έχουν να κάνουν κυρίως με τον δυτικό χριστιανισμό που βλέπει τον Θεό ως κυρίαρχο σαδιστή και όχι ως στοργικό Πατέρα. Όντως η εμπειρία των αγίων πιστοποιεί για την αγάπη του Θεού που η πίστη μας τη βλέπει σε όλο της το μεγαλείο στη Σταυρική θυσία του Χριστού. Όπως και η ανθρώπινη εμπειρία φανερώνει την κόλαση που ζουν άνθρωποι ενοχικοί, μην ξέροντας πώς να υπερβούν – αν θέλουν να υπερβούν όντως – την ενοχή. Στον θρησκευτικό χώρο ιδιαίτερα, η ενοχή συνδέεται με την πουριτανική σκληρότητα, όπου ο τιμωρός Θεός εξοντώνει τον αμαρτωλό άνθρωπο (βλ. λ.χ. την ταινία του Bergman Φάννυ και Αλέξανδρος).

Είναι, όμως, εντελώς άχρηστη ή επικίνδυνη η ενοχή; Εξαρτάται από το πώς αντιμετωπίζει κανείς την ενοχή ή είναι προγραμματικά εξοβελιστέα; Εδώ θα σταθούμε σε ένα κυρίαρχο επιχείρημα σχετικό με το θέμα μας. Λέγεται συχνά ότι η αμαρτία πρέπει να συνειδητοποιηθεί ως έλλειμμα αγάπης εκ μέρους μας και όχι ως ενοχή. Η συνειδητοποίηση αυτή, προφανώς, θα μας οδηγήσει σε μία νηφαλιότερη ψυχολογική κατάσταση και σε μία πιο ορθή εκτίμηση του ίδιου του Θεού.

Αν, ας πούμε, η συκοφαντία έχει ως συνέπεια μια πολύ συγκεκριμένη βλάβη, τι πρέπει να αισθανθεί ο συκοφάντης; Ότι έχει έλλειμμα αγάπης; Ότι κάτι του λείπει; Μα σε αυτή την περίπτωση πρέπει να συμβαίνουν δύο πράγματα: Ή φταις ακριβώς επειδή σου λείπει η αγάπη και άρα αισθάνεσαι ενοχή, ή δεν φταις και απλά διαπιστώνεις ότι για κάποιους αδιευκρίνιστους λόγους – το περιβάλλον, η ανθρώπινη αδυναμία, η μεταπτωτική κατάσταση και πάει λέγοντας – βρίσκεσαι σε αδυναμία να αγαπήσεις. Η έλλειψη αγάπης όμως δεν είναι μια απλή θεωρία, αλλά ένα πολύ οδυνηρό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης κατάστασης που συνεπάγεται αναρίθμητα κακά. Το να ομολογεί σήμερα o πιστός ότι του λείπει η αγάπη – και γι’ αυτό επομένως αμαρτάνει – τείνει να γίνει μια απλή συγκατάβαση στη δυνατότητα-επιθυμία του ανθρώπου να αμαρτάνει. Ο άνθρωπος δεν παραδέχεται μόνο ότι είναι αμαρτωλός αλλά και το αποδέχεται. Αλλά η απλή παραδοχή ότι «είμαι αμαρτωλός» δεν σημαίνει τίποτα, αν δεν εγκαταλειφθεί η αμαρτία. Το πρώτο βήμα για τη μετάνοια, λέει ο αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, είναι «η των αμαρτημάτων κατάγνωσις», δηλαδή αποδοκιμασία, καταδίκη των αμαρτημάτων, όχι η απλή επίγνωσή τους. Και αυτή η αποδοκιμασία δεν είναι απλή συνέπεια μιας λογικής διαπίστωσης της έλλειψης αγάπης.

Καταγγέλλοντας την ενοχή, ίσως νομίζει κανείς ότι καταπολεμά τον ηθικισμό, ξεχνώντας ότι απλά μπορεί να καλλιεργεί μία θεωρητική σχέση με τον χριστιανισμό και μια ηθική αδιαφορία. Η ενοχή σε παραπέμπει στο νόμο, στις εντολές του Θεού, σε μια προσωπική αρχή που θέτει όρια, έτσι ώστε ο άνθρωπος να μη χαθεί εντός του εγωισμού του. Το κουκούλωμα αυτής της ενοχής πιθανώς εντάσσεται μέσα στην προσπάθεια του νεωτερικού ανθρώπου να μην αναφέρεται ακριβώς σε κανέναν πέραν του εαυτού του και στην αναζήτηση ενός κανονιστικού κόσμου νοήματος που προέρχεται, αντιθέτως, μέσα από τον εαυτό του. Γι’ αυτό προσπαθεί να τακτοποιήσει το πώς αισθάνεται όχι από κανόνες που προέρχονται απ’ έξω – κοινωνικούς θεσμούς η εντολές του Θεού – αλλά αυτοκαθοριζόμενος. 

Αν ο παθολογικά ενοχικός βλέπει παντού κριτές και καταδίκες για τον ίδιο, ο «αποενοχοποιημένος» δεν θέλει να φανταστεί καν ότι ο Θεός είναι και Κριτής, ενώ η αλήθεια γι’ αυτόν έχει αποσυντεθεί σε μυριάδες ατομικές αλήθειες, όπου ο καθένας μπορεί να αναπαύει τους λογισμούς του. Σύμφωνα με αυτά, η ζωή δεν πρέπει να ταλαιπωρείται από ηθικές προσταγές και ενοχές που συνεπάγεται η παράβασή τους. Το να αισθανόμαστε την αμαρτία λοιπόν όχι ως ενοχή αλλά ως έλλειμμα αγάπης, ενδέχεται να μην είναι, συχνά, παρά μια σοφιστεία, όπου ούτε την ενοχή αποδεχόμαστε ούτε βέβαια καμιά έλλειψη αγάπης συναισθανόμαστε – αν και την ομολογούμε – προφανώς ούτε την αμαρτία.

Εδώ θα προτρέξει κανείς λέγοντας ότι ο άνθρωπος διαπιστώνοντας αυτό το έλλειμμα της αγάπης απευθύνεται στον Θεό. Συνειδητοποιώντας ακριβώς την ανθρώπινη αδυναμία βρίσκει καταφύγιο στη θεϊκή δύναμη και παρηγοριά. Βιαζόμαστε όμως διότι σε αυτή την ιδανική περίπτωση η στροφή προς τον Θεό θα πρέπει, λογικά, να είναι αποτέλεσμα της ενοχής, συναισθημάτων δυσάρεστων που σε ειδοποιούν ακριβώς γι’ αυτό το έλλειμμα αγάπης, διότι από την έλλειψη της αγάπης έκανες κακό στον άλλον, κακό για το οποίο εσύ προσωπικά ευθύνεσαι και κανείς άλλος. Σε διαφορετική περίπτωση ο άνθρωπος ενδέχεται απλά να αναζητάει παρηγοριά και αποποίηση των ευθυνών του. Ενδέχεται να εκλαμβάνει τον εαυτό του ως θύμα, σαν άρρωστο, που αυτός χρειάζεται φροντίδα και κατανόηση από τον Θεό.

Με άλλα λόγια, η επισήμανση ότι μου λείπει η αγάπη – αν δεν γίνει βαθιά συνειδητοποίηση και άρα πόνος βαθύς και ενοχή – είναι κούφιες λέξεις. Η αμαρτία είναι συγκεκριμένο κακό απέναντι στον Θεό και –περισσότερο φανερό– απέναντι στον άλλον. Το να θεωρείται η ενοχή μόνο πρόξενος ή προπομπός ψυχοπαθολογικών καταστάσεων, είναι συνήθως μια προσπάθεια να μειώσουμε το βάρος της αμαρτίας και των προσωπικών μας ευθυνών. Είναι, λοιπόν, κανείς ένοχος όχι τόσο με την έννοια ότι υπόκειται σε μια κατηγορία και βρίσκεται απέναντι σε έναν ανελέητο δικαστή, αλλά ότι εμπλέκεται προσωπικά σε μια κατάσταση, της οποίας ο ίδιος είναι δέσμιος. Η συνειδητοποίηση της ενοχής ακριβώς θα τον οδηγήσει σε αναγνώριση της ευθύνης του και της υποχρέωσής του να απεμπλακεί στρεφόμενος στον Θεό και τον πλησίον. Ενοχή είναι η επισήμανση μέσα μας, όταν ξεχνάμε ότι είμαστε δέσμιοι των άλλων, ότι έχουμε ευθύνη απέναντί τους, ότι δεν πορευόμαστε μόνοι μας στη ζωή. Και η επισήμανση αυτής της δέσμευσης μας κάνει και πιο συγχωρητικούς έναντι των άλλων. 

Η ενοχή εδώ όχι μόνο δεν απομονώνει αλλά στρέφει την προσοχή μας στον άλλον και όχι στον εαυτό μας. Ο συκοφάντης πρέπει να ζητήσει συγχώρεση όχι για να συγχωρέσει τον εαυτό του και να αισθανθεί καλύτερα αλλά γιατί είναι δεσμευμένος απέναντι στον άλλον και γιατί μόνο έτσι θα ξεπεράσει το εγώ του, θα μάθει να αγαπά και θα γνωρίσει τον Θεό. Και τότε μόνο θα απαλλαγεί από την ενοχή, και τότε μπορεί να νιώσει και αθώος. Αν δεν μπορείς να νιώσεις ένοχος, δεν μπορείς να νιώσεις και αθώος. Αντίθετα, οι προσπάθειες αποενοχοποίησης περισσότερο έχουν ως κέντρο τον εαυτό, και πώς αυτός θα νιώσει καλύτερα, παρά τον άλλον.

Το ότι η αντιμετώπιση της ενοχής μπορεί να γίνει με εντελώς λανθασμένο τρόπο, δεν χρειάζεται καν να ειπωθεί εδώ. Μπορεί η ενοχή να προκύπτει επειδή φανταζόμαστε τον εαυτό μας τέλειο και να μην του συγχωρούμε το παραμικρό λάθος, έτσι ώστε στο τέλος να μη μπορεί κανείς να σταθεί στα πόδια του. Άλλοτε ο ναρκισσισμός μας εστιάζεται σε ιδεοληψίες του τύπου πόσο αρκετά καλός είμαι, τι μου λείπει, τι λάθη έκανα, πόσο επαρκής είμαι κλπ, ιδεοληψίες που γενούν άγονες ενοχές. Ύστερα, οι νομικιστές, οι πουριτανοί, οι ηθικιστές και οι καθαροί – οι αλαζόνες της αρετής – μας θυμίζουν πως η προσπάθεια αντιμετώπισης-εξαφάνισης της ενοχής με μια αντικειμενοποιημένη ηθική, όπου τα πάντα μετρώνται ηθικά, καταλήγει σε μια ηθική καταδυνάστευση όπου εντέλει παραμερίζεται και ο ίδιος ο Θεός.  Αλλά αυτό είναι ένα άλλο χιλιοειπωμένο θέμα.

Δείτε και: Χάσε την ψυχή σου (ή... σώσε την)

Ταξί για τον παράδεισο

Για την αγάπη του Θεού, τη μετάνοια, την κατάθλιψη

Τι είναι Κόλαση (ο Θεός ως πυρ και φως) 

Μπαπά, μ' αγαπάς; Μαμά, μ' αγαπάς; 

Η αγάπη του Θεού προς τους αμαρτωλούς & η σωτηρία τους

Η αμαρτία (χωρίς ηθικισμούς)
ΕΛΑ ΟΠΩΣ ΕΙΣΑΙ!
ΖΗΖΕ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΡΙΑ!

Ο συνάνθρωπος: κόλαση ή παράδεισος;
Μια αγία στο στόμα του Λύκου και της Φτώχιας
Ένας παπάς στο Δαφνί

Γιώργος Καραμπελιάς, "1204 - Η διαμόρφωση του νεώτερου Ελληνισμού"

Σχόλιο του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου Ιεροθέου, για το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά.

 

Η ΑΛΛΗ ΟΨΙΣ

 

Το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά «1204, η διαμόρφωση του νεωτέρου Ελληνισμού» είναι αρκετά ενδιαφέρον και προξενεί την προσοχή του αναγνώστη. 

Διάβασα σχεδόν όλο το βιβλίο, ανέγνωσα όμως προσεκτικότερα μερικά κεφάλαια που με ενδιέφεραν ιδιαίτερα, μεταξύ των οποίων το κεφάλαιο «Φιλοσοφία και ησυχία». Διεπίστωσα ότι με κομβικό σημείο το έτος 1204, κατά το οποίον έγινε η πρώτη άλωση-καταστροφή της Κωνσταντινουπόλεως από τους Σταυροφόρους, κατά την Δ Σταυροφορία, εξάγονται πολλά συμπεράσματα για την μετέπειτα ιστορία της σύγχρονης ζωής.

 

Ουσιαστικά το βιβλίο αυτό είναι το πρώτο της τριλογίας, ήτοι «της τριμερούς ιστορίας», με τα οποία ασχολήθηκε και θα ασχοληθή ο συγγραφεύς. Το πρώτο είναι το παρόν βιβλίο, το δεύτερο θα είναι ο Διαφωτισμός (1700-1821) και το τρίτο «Η Μεγάλη Ιδέα» (1829-1922).

 

Θα ήθελα να παρουσιάσω με συντομία τρία σημεία.

1. Χαρίσματα του συγγραφέως

Όταν μελετά κανείς διάφορα φαινόμενα, ιδεολογικά, πολιτικά, οικονομικά, όπως ο ίδιος ο συγγραφεύς γράφει, δεν μπορεί να τα ξεχωρίση από τους εκφραστές τους. Το ίδιο όταν μελετά κανείς ένα βιβλίο, δεν μπορεί να το αποσυνδέση από τον συγγραφέα του. Το ίδιο συμβαίνει και με το παρόν βιβλίο.

Παρακολουθώ εδώ και πολύ καιρό την πορεία και την εξέλιξη της προσωπικότητος και της σκέψης του Γιώργου Καραμπελιά. Ο ίδιος πέρασε μέσα από επαναστατικές ομάδες, δραστηριοποιήθηκε στην εναλλακτική Αριστερά, συμμετείχε στον αντιδικτατορικό αγώνα και στον Μάη του '68 στο Παρίσι, υπήρξε μέλος των οικολόγων και εναλλακτικών, δημιούργησε με άλλους το βιβλιοπωλείο και τις εκδόσεις «Κομμούνα», που σήμερα ονομάζεται «Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο-Εκδόσεις», συμμετέχει στην συντακτική Επιτροπή του «Άρδην» και στην συντακτική Επιτροπή της 15μερης εφημερίδας «Ρήξη». Οπότε, με τα δεδομένα αυτά το παρόν βιβλίο αποτελεί έναν άθλο.

Ακόμη ο Γιώργος Καραμπελιάς έχει μεγάλα διανοητικά προσόντα, γερό μυαλό, ισχυρή κριτική σκέψη και καταπληκτική διεισδυτικότητα. Επίσης, παρατηρεί κανείς ότι για την συγγραφή του βιβλίου αυτού έχει μελετήσει πολλά βιβλία, απέκτησε γνώσεις πολλές, γι' αυτό μπορεί να πη κανείς ότι είναι ένα βιβλίο με έναν πλούτο εγκυκλοπαιδικών-ιστορικών γνώσεων και το σπουδαιότερο είναι ότι έχει μια ενοποιούσα αρχή.

Επί πλέον ο Γιώργος Καραμπελιάς έχει τόλμη, είναι ένας ρηξικέλευθος άνθρωπος. Κάνει ρήξεις στην ζωή του, στις σκέψεις του και αναθεωρήσεις στον ίδιο του τον εαυτό. Αυτό προϋποθέτει όχι μόνον κριτική, αλλά και ελεύθερη σκέψη. Στο παρόν βιβλίο κάνει λόγο για «στρεβλώσεις που έχουν συσσωρευθεί επί αιώνες» σχετικά με την βυζαντινή ιστορία, σύμφωνα με το σχήμα Γίββων και Βολταίρος που ενστερνίστηκε εν πολλοίς ο Κοραής και ο ελληνικός κλασσικισμός, για «ασύγγνωστες πλάνες μου (μας)» σχετικά με το Βυζάντιο, για τις αποσιωπήσεις των ιστορικών, για υποτίμηση του Βυζαντίου από Έλληνες διανοούμενους, για την απέχθεια αυτών που προέρχονται από την Αριστερά στον μεγαλοϊδεατισμό, για την «πανίσχυρη βυζαντινή προκατάληψη της μεταπολίτευσης» κλπ.

Ο συγγραφέας σαφέστατα παρατηρεί ότι το Βυζάντιο «ακόμη και την τελευταία περίοδο, παρ' όλο που είχε αρχίσει να υστερεί στις οικονομικές επιδόσεις και την τεχνολογία, προηγείτο στην "κοινωνική πολιτική" έναντι της Δύσης, το επίπεδο του "πολιτισμού" ήταν υψηλότερο, ενώ η κοινωνία είχε αρχίσει να μετεξελίσσεται εις βάθος». Μάλιστα, αφού αναφέρεται σε παλαιότερες αποσπασματικές και διαστρεβλωτικές απόψεις της Αριστεράς, καταλήγει: «Το Βυζάντιο, στην ακεραιότητά του, υπήρξε ταυτόχρονα έκφραση της ορθόδοξης πνευματικότητας, συνεχιστής του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, πρωτοπόρο στην "Αναγέννηση" των νέων χρόνων και –μετά τον 11ο ή τον 12ο αιώνα– πρώτη πολιτισμική και πολιτειακή έκφραση του νέου ελληνισμού».

2. Η σημασία της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως το 1204

Η βασική σκέψη του συγγραφέως, όπως φαίνεται και στον τίτλο του βιβλίου, είναι η μεγάλη σημασία του έτους 1204 για την διαμόρφωση του νεωτέρου ελληνισμού. Πρόκειται για μια συμβολική αφετηρία, από την άποψη ότι προηγήθηκαν του έτους αυτού διάφορες γονιμοποιήσεις, αλλά και ακολούθησαν άλλα γεγονότα.

 

 

Είναι γνωστόν ότι η παλαιότερη «διαφωτιστική» άποψη των διανοουμένων που χαρακτηριζόταν, ως φιλοδυτική, υποστήριζε ότι το ορόσημο για την γένεση του νεοελληνικού Κράτους ήταν το 1453, ενώ η νεώτερη γενιά διανοουμένων μεταθέτει αυτό το ορόσημο στην περίοδο μετά το 1821. Ο Γιώργος Καραμπελιάς προχωρεί πιο πέρα από τις απόψεις αυτές για να τονίση ότι το ορόσημο αυτό πρέπει να προσδιορισθή το έτος 1204, όσα προηγήθηκαν αυτού και όσα ακολούθησαν.

Βέβαια ο όρος «νεοέλληνας» - «νέος έλληνας» πρώτη φορά αναφέρεται σε βιβλίο το 1675 που τυπώθηκε στην Βενετία από τον Ιερέα Γεώργιο Κονταρή και χρησιμοποιήθηκε κυρίως με την ίδρυση του ελληνικού Κράτους, μετά την Επανάσταση του 1821, σε μια προσπάθεια χειραφετήσεως του νέου ελληνισμού από την αρχαιοελληνική και ρωμαίϊκη παράδοση. Ο Γιώργος Καραμπελιάς γνωρίζει αυτήν την πραγματικότητα, γι' αυτό χρησιμοποίησε τον όρο «νεώτερο Ελληνισμό», όπως θα λέγαμε αρχαία εποχή, μέση και νεώτερη.

Πάντως οι λόγοι που οδήγησαν τον Γιώργο Καραμπελιά σε αυτήν την άποψη είναι πολλοί, ήτοι ότι με την επιθετική εμφάνιση των Δυτικών «ολοκληρώνεται η συνείδηση της διαφορετικότητας και της ενότητας των βυζαντινών Ελλήνων», «οι άρχουσες τάξεις» του Κράτους προσεγγίζουν «την ελληνική ταυτότητα των λαϊκών στρωμάτων», μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως το 1204 δημιουργούνται «πολλές εστίες αντίστασης» και επομένως αυτό αποτελεί «και την οριστική επιβεβαίωση της αναδύσεως του νεωτέρου ελληνισμού», από την περίοδο εκείνη και μετά το 1054 επήλθε «οριστική ρήξη της Ορθοδοξίας με τους Δυτικούς», ότι ακόμη παρατηρείται μια στροφή στους αρχαίους Έλληνες, με αποτέλεσμα να αναπτυχθή η μεγάλη «παλαιολόγεια Αναγέννηση», «στα γράμματα και τις τέχνες».

Επί πλέον το έτος 1204 υπήρξε και σημαντικό για την Δύση, γιατί με τις ληστρικές αρπαγές των Σταυροφόρων συσσωρεύθηκαν διάφορα υλικά κεφάλαια στην Δύση. Αυτό θα συντελέση στην «ανάπτυξη του βιομηχανικού καπιταλισμού ορισμένους αιώνες αργότερα». Οι ιταλικές πόλεις Βενετία και Γένουα και οι Φράγκοι θα απομυζήσουν τον βυζαντινό χώρο και τις αραβικές περιοχές. «Η πρώτη σύγχρονη αποικιοκρατική αυτοκρατορία, η Βενετία, θα δημιουργηθεί λεηλατώντας τα ελληνικά εδάφη», το ίδιο θα γίνη και με την Γένουα. Με «το έμβλημα του ιερού πολέμου» ολόκληρη η Δύση, Ιταλοί και Φράγκοι, Νορμανδοί και Άγγλοι, Ισπανοί και Καταλανοί, Ναβαρραίοι, Λατίνοι κληρικοί και μοναχοί, θα κάνουν αυτήν «την πρώτη μεγάλη αποικιακή εξόρμηση». Παρατηρούνται «ληστεία και αρπαγή», «φεουδαλική κατάτμηση και εκμετάλλευση των αγροτών». Παρά το ότι όλοι αυτοί έχουν αντιθέσεις μεταξύ τους «ως προς τις διανομές της λείας, θα μείνουν συνασπισμένοι ως το τέλος, απέναντι στους "αιρετικούς" Ορθοδόξους, σε μια πρώτη "πειραματική" εκδοχή ιμπεριαλιστικής συμμαχίας». Επομένως, «η συγκρότηση της Ευρωπαϊκής Δύσης είχε ως πρώτο ιστορικό αναβαθμό την υποταγή και την λεηλασία της ευρωπαϊκής Ανατολής».

Η μεγάλη σημασία της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως του 1204, όπως την παρουσιάζουν πολλοί, μεταξύ των οποίων και ο χρονικογράφος Νικήτας Χωνιάτης, τόσο για την Ανατολή όσο και για την Δύση, συνετέλεσε ώστε να επιχειρηθή η αποσιώπησή της. Όλοι ομιλούν για την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 από τους Οθωμανούς, από την οποία άρχισε επισήμως η Τουρκοκρατία, και σχεδόν αποσιωπάται η άλωση (πρώτη) κατά το έτος 1204 από τους Δυτικούς, που υπήρξε πιο σημαντική και τραγική. Κατά τον συγγραφέα «αυτή η παρασιώπηση συνεπάγεται την απόκρυψη των αποικιακού τύπου σχέσεων που εγκαθιδρύθηκαν έκτοτε ανάμεσα στους Δυτικούς κατακτητές και τους Έλληνες του ύστερου Βυζαντίου, παραχαράσσοντας, επί πλέον, την ίδια την παγκόσμια ιστορία, ειδικότερα στο αποφασιστικό κεφάλαιο που αφορά στην αποικιοκρατική συγκρότηση της Δύσης».

Και πριν το 1204 το Βυζαντινό Κράτος με τις λεγόμενες «διομολογήσεις στους ξένους εμπόρους» αποτελούσε μια «ημι-αποικία», αλλά το έτος αυτό με την πρώτη άλωση παίχτηκε «η τελευταία πράξη του δράματος». Μετά την ανάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως το 1261 δεν μπόρεσε αυτή ποτέ να ορθοποδήση, οπότε μοιραία επήλθε το τέλος κατά το 1453.

Πράγματι, «η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα αποτέλεσε κυριολεκτικώς μια σπουδή αποικιοκρατίας». Την περίοδο αυτή γίνεται μια άμεση εκμετάλλευση, ο πλούτος συγκεντρώνεται «στα χέρια των Φράγκων φεουδαρχών και των Ιταλών εμπόρων», «πραγματοποιείται εποικισμός με την μεταφορά εποίκων από τις "μητροπόλεις" της Δύσης στα κατακτημένα εδάφη», «επιχειρείται να επιβληθεί στους κατακτημένους η θρησκεία και η γλώσσα των κατακτητών, ενώ καταστρέφονται τα επιτεύγματα του πολιτισμού τους –λεηλασία μνημείων, καταστροφή χειρογράφων κ.ο.κ».

 

Η ανατολική Μεσόγειος μετά το 1204 (από εδώ)

 

Φυσικά, στην αποικιακή αυτή επιδρομή της Δύσεως στην ανατολή, που είναι πρώτα οικονομική και έπειτα εδαφική, παρατηρείται «η ιδιοπροσωπία του νεωτέρου ελληνισμού ως αντιστασιακής εθνικής ταυτότητας». Στο βιβλίο αυτό που μελετάμε περιγράφονται πολλές τέτοιες αντιστάσεις και επαναστατικά κινήματα.

Γενικά το 1204, κατά τον συγγραφέα, είναι η στιγμή «της παραδειγματικής γένεσης της νεώτερης ταυτότητά μας, η οποία είναι ταυτόχρονα και η πράξη της γένεσης μιας κατακτητικής ληστρικής Ευρώπης».

Ο Γιώργος Καραμπελιάς παρατηρεί ότι και σήμερα ως Κράτος βρισκόμαστε σε παράλληλη εποχή, αφού σύγχρονα γεγονότα (από Ανατολή και Δύση) μας απειλούν «με σύνθλιψη», και ερωτά: «Η Δύση, στην κυρίαρχη σήμερα ατλαντική εκδοχή της, είναι άραγε διατεθειμένη να "προστατεύσει" η θέλει να μας "προσφέρει" ως αντάλλαγμα για την "εξημέρωση" της τουρκικής "Ανατολής", όπως είχε κάνει και τότε;». Και προσφέροντας μια θετική πρόταση γράφει ότι «η Ευρώπη είναι υποχρεωμένη να μετακινηθή "ανατολικότερα" και να συναντήσει την βυζαντινή της καταγωγή που όχι απλώς έχει αποκρύψει, αλλά και την είχε βίαια ποδοπατήσει».

Το βιβλίο «1204, η διαμόρφωση του νεώτερου Ελληνισμού» διαιρείται σε έξι μεγάλες ενότητες. Η πρώτη ενότητα έχει τίτλο «Βυζαντινή πραγματικότητα» και αναφέρεται στο Βυζάντιο και στην ιστορία του, την παιδεία, την κοινωνία, την οικονομία, το δίκαιο, την πρόνοια, την ιατρική, την τέχνη κλπ.

Η δεύτερη ενότητα έχει τίτλο «Πρόκληση και Επανάσταση» και αναφέρεται στην πρώτη άλωση, τις εσωτερικές αντιθέσεις και εξωτερικές επιβουλές, την Φραγκοκρατία, την Τουρκοκρατία, την σχέση των Βυζαντινών με τους Λατίνους και τους Τούρκους, το κίνημα των ζηλωτών, την στροφή στην αρχαία Ελλάδα κλπ.

Η τρίτη ενότητα έχει τίτλο «Μια ελληνική αναγέννηση» στην οποία γίνεται λόγος για μια αναγέννηση που γίνεται με την λογοτεχνία, το λόγιο μυθιστόρημα, τον έρωτα και την σάτιρα, την ερωτική και σατιρική ποίηση, την λογιότητα, το γλωσσικό ζήτημα, την αισθητική των εικόνων.

Η τέταρτη ενότητα έχει τίτλο «Φιλοσοφία και ησυχία» στην οποία επιχειρείται μια παρουσίαση των φιλοσόφων και των ησυχαστών, που έζησαν και έδρασαν την περίοδο πριν την δεύτερη άλωση του 1453.

Η πέμπτη ενότητα έχει τίτλο «Το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο» και εκθέτει όλη την ζωή του Ελληνισμού μετά την τελική πτώση της Κωνσταντινουπόλεως.

Η έκτη ενότητα έχει τίτλο «Χρονολόγιο-βιβλιογραφία-ευρετήριο» και δίδει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την έρευνα την οποία έχει κάνει.

Στο τέλος του βιβλίου παρουσιάζονται χάρτες και εικόνες που συμπληρώνουν την συγκρότησή του.

Διαβάζοντας το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά εντόπισα την σκέψη του που προκάλεσε το ενδιαφέρον μου, στην οποία κάνει λόγο για την μεγάλη αναγέννηση που άρχισε τον 19ο αιώνα μετά την κατασυκοφάντηση του Βυζαντίου, ενώ το Βυζάντιο παρουσιάσθηκε ως «Κιβωτός του Ελληνισμού και ως εκφραστής ενός πρωτότυπου πολιτισμού» από πλευράς φιλολογίας, λαογραφίας, ιστοριογραφίας, ιστοριογραφίας της ιατρικής, νομικής επιστήμης, ιστορίας της τέχνης, επιστήμης φιλοσοφίας, βυζαντινής θεολογίας.

3. «Φιλοσοφία και ησυχία»

Όπως προανέφερα, καίτοι διάβασα σχεδόν όλο το βιβλίο, ανέγνωσα προσεκτικά το 4ο κεφάλαιό του με τίτλο «Φιλοσοφία και ησυχία».

Ο λόγος που με προακάλεσε είναι ότι όταν έχω μπροστά μου ένα βιβλίο και παρατηρώ τα περιεχόμενά του, κατ' αρχάς ανατρέχω στο κεφάλαιο εκείνο το οποίο με ενδιαφέρει και για το οποίο έχω ασχοληθή. Εκεί ακριβώς προσπαθώ να διερευνήσω κατά πόσον ο συγγραφεύς έχει μελετήσει τα θέματα και διακρίνεται από μια σοβαρότητα και αντικειμενικότητα. Όταν γνωρίζη κανείς καλά ένα θέμα, τότε μπορεί να «παλέψη» –να εκτιμήση θετικά η αρνητικά– με τον συγγραφέα που ασχολείται με το ίδιο θέμα.

Εδώ και 40 περίπου χρόνια έχω ασχοληθή με την περίοδο του 14ου αιώνος, δηλαδή μεταξύ της πρώτης αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως από τους Φράγκους (1204) και της δεύτερης αλώσεως από τους Οθωμανούς (1453). Ιδιαιτέρως ασχολήθηκα με την περίοδο που έζησε ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και με όλο το κίνημα του λεγομένου ησυχασμού που αναπτύχθηκε την περίοδο εκείνη. Έτσι, εξέδωσα πολλά βιβλία γύρω από αυτό το θέμα και μελέτησα όλη σχεδόν την βιβλιογραφία.

Ακριβώς αυτό με έκανε να ανατρέξω στο κεφάλαιο του βιβλίου του Γιώργου Καραμπελιά, στο οποίο κάνει λόγο για την φιλοσοφία και τον ησυχασμό. Καίτοι φαίνεται ότι ο συγγραφέας δεν έχει μελετήσει τα έργα μου, εν τούτοις όμως συμπίπτουμε. Διεπίστωσα ότι κάνει καλή χρήση των πηγών, χωρίς να τις διαστρέφη. Μάλιστα βρήκα και μερικές λεπτομέρειες τις οποίες δεν γνώριζα μέχρι σήμερα, παρά το ότι ασχολούμαι τόσα χρόνια με το θέμα αυτό.

Βεβαίως, το αλάθητο δεν ανήκει στα κτιστά όντα και στον άνθρωπο, ο οποίος είναι και εθελότρεπτος. Όμως, ο συγγραφεύς κάνει μια πολύ καλή ανάλυση.

Θα ήθελα, ως προς το θέμα αυτό, να υπογραμμίσω τρία σημεία.

Το πρώτον είναι ότι παρουσιάζει τον βίο και τις απόψεις των πρωταγωνιστών του 14ου αιώνος, δηλαδή των φιλοσόφων και των ησυχαστών, κυρίως του Βαρλαάμ και του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, καθώς και των υποστηρικτών τους. Αυτό το κάνει με σύντομη παρουσίαση, αλλ' όμως δεν αστοχεί.

Το δεύτερον είναι ότι παρουσιάζει τα ρεύματα του δυτικού σχολαστικισμού και του ανατολικού ησυχασμού, καθώς επίσης και τα βασικά γνωρίσματά τους.

Ο σχολαστικισμός του Βαρλαάμ οδηγούσε στην νοησιαρχία, λογικοκρατία, ταυτίζοντας το ratio με τον λόγο, ενώ ο ησυχασμός του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά ήταν «θεολογία πραγμάτων και όχι εννοιών η ιδεών, που έχει ως βάση την θεοφάνεια, την θέα των ακτίστων ενεργειών του Θεού», διέκρινε τον λόγο από τον νου. Μάλιστα δε ο ησυχασμός προετοίμασε το γένος μας για να αντιμετωπίση όλες τις δυσκολίες της δουλείας στους Οθωμανούς.

Το τρίτο σημείο είναι ότι εκθέτει τα ιδεολογικά ρεύματα μεταξύ των αριστοτελιστών και των πλατωνιστών όχι μόνον στην διαφορά μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αλλά και μεταξύ των εκπροσώπων τους μέσα στο Βυζαντινό κόσμο. Επομένως, φαίνεται η διείσδυση του σχολαστικισμού στο Βυζάντιο, με τον Βαρλαάμ, τον Δημήτριο Κυδώνη κλπ. και διείσδυση των Ενωτικών στην Δύση με τον Βαρλαάμ, Βησσαρίωνα κλπ. που προκάλεσε και την Αναγέννηση.

Προσωπική άποψη του Γιώργου Καραμπελιά είναι ότι στις διαμάχες μεταξύ ησυχαστών και σχολαστικών, ύστερα από δυό ληστρικές αλώσεις, δεν μπόρεσε να επιτευχθή μία δημιουργική σύνθεση. Ενώ ο ελληνικός κόσμος αποτελούσε το πρότυπο του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, από το 1204 και το 1453 έπαυσε να είναι. Η Δύση θα επανερμηνεύση την ελληνική σύνθεση και θα δημιουργήση ένα «νέο πολιτισμικό πρόσταγμα», «προς μια χρησιμοθηρική και τεχνοκεντρική κατεύθυνση». Έπειτα και ο δικός μας υλικός πολιτισμός, επιστήμη, τεχνολογία και φιλοσοφία θα ακολουθήσουν αυτό το δυτικό υπόδειγμα.

Σήμερα που η δυτική ηγεμονία βρίσκεται στο λυκόφως «και το δυτικό πρότυπο αναδεικνύει τις καταστροφικές όψεις του εγγελιακού διαφωτισμού στο ιστορικό, οικολογικό και ανθρωπολογικό πεδίο, αρχίζουμε να αναρωτιόμαστε για την νέα σύνθεση».

Βέβαια, την σύνθεση την βλέπει σε ένα πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο. Γι' αυτό στο τέλος του βιβλίου ως πρόταση αναφέρεται στην καινούρια «Μεγάλη Ιδέα» που είναι «η σύνθεση ανάμεσα στην Αθηναϊκή Δημοκρατία και τον "ένδοξό μας βυζαντινισμό" και γράφει ότι μπορούμε να «νιώσουμε και πάλι μια ισότιμη συνιστώσα» «σε έναν κόσμο όπου η Μικρά Ασία θα είναι επιτέλους δημοκρατική και κατά συνέπεια οι λαοί και οι περιφέρειές της θα έχουν ανακτήσει το δικαίωμα της αυτοέκφρασής τους, σε έναν κόσμο όπου οι βαλκανικοί λαοί θα έχουν ξεπεράσει τις διαμάχες τους και το όραμα του Ρήγα θα μπορεί να γίνει πράξη, όπου η παραγωγή θα έχει έρθει κοντά στους ανθρώπους και ο καταναλωτισμός θα έχει υποχωρήσει. Σε μια Ευρώπη, τέλος, που θα ανασυγκροτηθεί με την ισχυρή συμβολή της ελληνικής και σλαβικής-ορθόδοξης συνιστώσας και όπου η νοησιαρχική αντίληψη της κυριαρχίας θα έχει υποχωρήσει μπρος στην ελληνική ισορροπία ύλης και πνεύματος. Μόνο σε έναν τέτοιο κόσμο, το πρότυπο της βυζαντινής πνευματικότητας, της περιστολής του αχαλίνωτου κέρδους, της κοινωνικής αλληλεγγύης, θα μπορούσε και πάλι, σαν τον "μαρμαρωμένο βασιλιά", να αναστηθεί με σύγχρονους όρους».

Πρέπει να παρατηρήσω ότι η σύνθεση αυτή μεταξύ ελληνικής φιλοσοφίας και χριστιανικής σκέψεως έχει γίνει τον 4ο αιώνα από τον Μέγα Βασίλειο και τους Καππαδόκες Πατέρες στα οντολογικά, κοσμολογικά και ανθρωπολογικά προβλήματα. Βεβαίως, με αφετηρία την προσπάθεια των Πατέρων του 4ο αιώνος και μέσα στο «πνεύμα» τους μπορούμε να κάνουμε αυτήν την σύνθεση μέσα στα σύγχρονα ρεύματα, τα οποία κινούνται στις ίδιες προοπτικές. Βέβαια αυτή η σύνθεση δεν μπορεί να επιβληθή με την βία και τα όπλα. Όμως ο Καραμπελιάς βλέπει αυτήν την σύνδεση σε πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο. Πράγματι αυτή πρέπει να είναι η σύγχρονη Μεγάλη Ιδέα του γένους μας.

Πάντως, το βιβλίο του Γιώργου Καρπαμπελιά «1204, η διαμόρφωση του νεωτέρου Ελληνισμού» θέτει πολλούς προβληματισμούς, διάφορα ερωτήματα και σημαντικές τοποθετήσεις. Μελετά τα προβλήματα και δημιουργεί προβληματισμό. Είναι ένα βιβλίο καταστάλαγμα έντονης μελέτης και ανοίγει έναν δημιουργικό διάλογο.

Αναμένουμε και τα άλλα δύο έργα της τριλογίας, ήτοι το περί Διαφωτισμού και το περί της Μεγάλης Ιδέας, για τα οποία μας έχει ήδη προϊδεάσει με το παρόν βιβλίο.

Τον ευχαριστώ για τις ρήξεις του και την απομάκρυνση από αγκυλώσεις, καθώς επίσης και για το άνοιγμα ενός γόνιμου διαλόγου.–

 

(Πηγή: "Εκκλησιαστική Παρέμβαση", Μάρτιος 2007)

Δείτε: Μια (πνευματική) ματιά στην Άλωση & στο σήμερα

Ιστορικά θέματα για τη Ρωμανία (Βυζάντιο)

Επιστήμες στο Βυζάντιο

Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο

Εκκλησία & Εξουσία: υπήρχε καισαροπαπισμός στο Βυζάντιο;

Ποιός φοβάται την αγια-Σοφιά;

ΝΙΚΟΣ ΧΕΙΛΑΔΑΚΗΣ
Δημοσιογράφος –Συγγραφέας-Τουρκολόγος
Τι και πώς
 

Από την πρώτη στιγμή που η Κωνσταντινούπολη έπεσε στους Οθωμανούς και ο Μωάμεθ ο Φατίχ εισήρθε καβάλα στο άσπρο άλογό του στην Αγία Σοφία, (όπου επί αρκετή ώρα, σύμφωνα με τουρκικές πηγές, έμεινε ακίνητος να κοιτάζει με έκσταση τον Παντοκράτορα στον τρούλο ενώ η εντυπωσιακή αυτή σκηνή έχει αποθανατιστεί και σε μια τουρκική ιστορική κινηματογραφική ταινία), ο μεγάλος αυτός ναός της Ορθοδοξίας έγινε το επίκεντρο διαφόρων μύθων και θρύλων που κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους κατακτητές, προκαλώντας ένα έντονο δέος για το μεγαλούργημα αυτό της Ορθοδοξίας που τώρα το είχαν περικυκλώσει οι τέσσερις οθωμανικοί μιναρέδες.
 

Τα τελευταία χρόνια όμως ορισμένα γεγονότα με επίκεντρο την Αγία Σοφία και με αποκορύφωμα την απροσδόκητη εμφάνιση το καλοκαίρι του 2008 του Άγγελου στον Τρούλο, έχουν δημιουργήσει στους Τούρκους ένα έντονο κλίμα καχυποψίας και φόβου για τα μελλούμενα.
 

Παράλληλα επανήλθαν στην επιφάνεια όλοι εκείνοι οι θρύλοι που κατά καιρούς είχαν συγκλονίσει και είχαν προκαλέσει στους μουσουλμάνους μια χαρακτηριστική φοβία για την εκ νέου ανάδυση της ορθόδοξης χριστιανικής ταυτότητας του ναού και τις κοσμογονικές συνέπειες αυτού του συγκλονιστικού γεγονότος, παρά το ότι λειτουργούσε μέχρι το 1934 σαν μουσουλμανικό τέμενος.
 

Έτσι τον περασμένο Ιανουάριο (20/1/2012), η μεγάλης κυκλοφορίας τουρκική εφημερίδα, Σαμπάχ, παρουσίασε ένα πραγματικά καταπληκτικό αφιέρωμα για τα «Μυστήρια της Αγίας Σοφίας», (Ayasofya’ nın gizlemleri), όπου αποτυπώνεται -με γλαφυρό τρόπο- αυτό το κλίμα φοβίας που έχει καταβάλει τελευταία τους Τούρκους, για τα όσα υπάρχουν κρυμμένα μέσα στον Ιερό Ναό και τα όσα προμηνύονται να συμβούν τα επόμενα χρόνια.
 

Το πρώτο σημαντικό στοιχείο από αυτό το αφιέρωμα, είναι μια αδιόρατη φοβία που διακρίνεται από τους Τούρκους στους κρυμμένους σταυρούς, συμβολικούς και μη, που υπάρχουν στο εσωτερικό του ναού, αλλά και στην κάτοψη όπως αυτή μπορεί κάποιος να την διακρίνει από ψηλά. Έτσι μεγάλο δέος παρατηρείται για τον λεγόμενο, (όπως τον αναφέρουν χαρακτηριστικά οι Τούρκοι ), «Σταυρό του αποστόλου αγίου Ανδρέα», ο οποίος όπως είναι γνωστό είναι ο ιδρυτής της εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης.
 

Σύμφωνα λοιπόν με την Σαμπάχ, στην οροφή του ναού υπάρχει ο Σταυρός του Αγίου Ανδρέα σε διαγώνιο μορφή, ένα σημαντικό σύμβολο που όχι μόνο δεν χάθηκε στους αιώνες της οθωμανικής κατοχής αλλά δεσπόζει με όλη την συμβολική σημασία του. Παράλληλα και ο «Σταυρός του Ιουστινιανού» τρομάζει τους Τούρκους καθώς οι θρύλοι αναφέρουν για ένα πανάρχαιο κειμήλιο που βρίσκεται μυστικό στην Αγία Σοφία και μάλιστα προέρχεται από την Αίγυπτο και έχει τρομακτική δύναμη. Γενικότερα η κατασκευή του μεγάλου αυτού ορθοδόξου αρχιτεκτονικού αριστουργήματος, σύμφωνα με τις ίδιες τις τουρκικές πηγές, βασίστηκε στο χριστιανικό σύμβολο του Σταυρού και το γεγονός αυτό εμπνέει το δέος αλλά και μια αδιόρατη φοβία για την μελλοντική επάνοδο της Αγίας Σοφίας στον φυσικό της κάτοχο, δηλαδή στην Ελληνορθόδοξη λατρεία.
 

Αλλά εκτός από τους σταυρούς, οι Τούρκοι αναφέρουν και άλλα μυστήρια και τρομακτικά για τους ίδιους που υπάρχουν στο εσωτερικό του ναού. Έτσι, όπως αναφέρει ο θρύλος, είναι γνωστό ότι μετά την μετατροπή του ναού σε μουσουλμανικό τέμενος κτίστηκε το γνωστό Μιχράμπ (το μουσουλμανικό σημείο της προσευχής), που εμφανίστηκε στην ανατολική πλευρά του ναού προς την κατεύθυνση της Μέκκας. Αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι σύμφωνα με τους τουρκικούς θρύλους μπροστά από το Μιχράμπ βρίσκεται θαμμένο ένα φέρετρο κατασκευασμένο από επίχρυσο μπρούντζο. Στο φέρετρο αυτό κείτεται η σωρός της βασίλισσας Σοφίας, (προφανώς γίνεται ταύτιση με την αγία Σοφία). Αυτή η βασίλισσα Σοφία και το φέρετρό της συνδέεται, σύμφωνα με τους τουρκικούς θρύλους, με μια «εντολή» που έχει περάσει δια μέσω των αιώνων μέχρι σήμερα. Η εντολή αυτή αναφέρει ότι δεν πρέπει κανένας να πειράξει αυτό το φέρετρο ούτε καν να το ακουμπήσει. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε, σύμφωνα με τον θρύλο αυτό, θα προκληθεί η «έγερση» της βασίλισσας Σοφίας και τότε ένας τρομακτικός θόρυβος θα τραντάξει όλο το οικοδόμημα του ναού προκαλώντας σεισμικά εσχατολογικά γεγονότα που τρομάζουν τους Τούρκους.
 

Αλλά ο θρύλος της βασίλισσας Σοφίας έχει και συνέχεια. Σύμφωνα λοιπόν με τις τουρκικές αναφορές, το φέρετρο αυτό προστατεύουν τέσσερις αρχάγγελοι που βρίσκονται πάνω στον Θόλο του ναού. Οι αρχάγγελοι αυτοί, όπως αναφέρουν και πιστεύουν οι Τούρκοι, είναι οι Τζεμπραΐλ, Μιχαήλ, Ισραφήλ και Αζραήλ. Σύμφωνα πάντα με τους Τούρκους, ο Τζεμπραήλ προστατεύει τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, ο Μιχαήλ τον ναό από τις εχθρικές επιθέσεις, ενώ οι Τζεμπραήλ και Ισραφήλ ήταν οι αγγελιοφόροι των γεγονότων από τις πολεμικές επιχειρήσεις στους βυζαντινούς αυτοκράτορες. Και οι τέσσερεις αυτοί αρχάγγελοι έχουν ταχτεί -μετά την πτώση της Πόλης- να προφυλάσσουν το φέρετρο της βασίλισσας Σοφίας από τον κίνδυνο κάποιος βέβηλος να το ανοίξει και να επέλθει η Δευτέρα Παρουσία.
 

Ένας άλλος σημαντικός μύθος που αναφέρουν οι μουσουλμάνοι είναι ο θρύλος του «Κρυμμένου Πατριάρχη» που μοιάζει με τον ελληνικό θρύλο για τον κρυμμένο παπά. Όπως αναφέρει η τουρκική παράδοση, στο νότιο μέρος του ναού υπάρχει ένας στενός διάδρομος που οδηγεί σε μια παμπάλαια αραχνιασμένη και πολύ μυστήρια πύλη για την οποία ο θρύλος την αναφέρει σαν την «Κλειστή Πύλη». Σύμφωνα με τις τουρκικές αναφορές, όταν ο Μωάμεθ ο Φατίχ μπήκε στην Κωνσταντινούπολη ο τελευταίος ελληνορθόδοξος Πατριάρχης μαζί με τους συνοδούς του τελούσε στο σημείο αυτό Θεία Λειτουργία. Μόλις οι οθωμανικές ορδές εισέβαλαν στον ναό, ο Πατριάρχης και όλη η συνοδεία του εισήλθε μέσα στην πύλη αυτή η οποία έκλεισε και από τότε χάθηκαν ενώ η πύλη έμεινε ερμητικά κλειστή και κανένας δεν τόλμησε ποτέ να την ανοίξει. Κάθε χρόνο στην Ανάσταση των ορθόδοξων χριστιανών μπροστά από την πύλη αυτή, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η Σαμπάχ, εμφανίζονται…. κόκκινα αυγά!!! Ο θρύλος συμπληρώνεται από την προφητεία που φοβίζει τους Τούρκους, ότι όταν η πύλη αυτή ανοίξει, στον ναό θα ακουστούν ξανά οι χριστιανικές ελληνορθόδοξες ψαλμωδίες γι’ αυτό και τρομάζουν και μόνο στην ιδέα του ανοίγματος αυτής της μυστήριας πύλης.

Ο άγγελος στον τρούλο

Η τουρκική εφημερίδα αναφέρει και το μυστήριο του υπογείου τούνελ που υπάρχει σε κεντρικό σημείο στο εσωτερικό του ναού. Όπως αναφέρεται, από το σημείο αυτό υπάρχει μια δίοδος που οδηγεί σε ένα μεγάλο τούνελ. Το τούνελ αυτό, όπως υποστηρίζει η τουρκική εφημερίδα, οδηγεί μέχρι τα Πριγκηπόννησα και μάλιστα μέχρι την νήσο Πρώτη. Το μυστήριο για τους Τούρκους είναι το πώς κατασκευάστηκε αυτό το τούνελ και τι ρόλο έπαιξε στην μακρά ιστορία του ναού.

Μυστήριο για τους Τούρκους είναι και το μεγάλο αποτύπωμα από πέλμα κάποιου μεγάλου ζώου, ίσως ελέφαντα, που υπάρχει στην νοτιοδυτική πλευρά του θόλου ενώ και εδώ έχουν διαδοθεί κάποιες εσχατολογικές ιστορίες. Σύμφωνα με τους Τούρκους το αποτύπωμα αυτό είναι από το άλογο του Μωάμεθ του Πορθητή, αλλά το ερώτημα είναι πώς το άλογο πάτησε στο σημείο αυτό που βρίσκεται ψηλά προς τον θόλο.

Μεγάλο δέος δημιουργούν στους Τούρκους, όπως αναφέρει η Σαμπάχ και τα διάφορα μωσαϊκά που έχουν αναδυθεί με όλη την μεγαλοπρέπειά τους τις τελευταίες δεκαετίες μέσα στο ιερό ναό της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης, παρά του ότι η μουσουλμανική θρησκεία θεωρεί σαν αμάρτημα την απεικόνιση πρόσωπων που σχετίζονται με θρησκευτικά γεγονότα. Ιδιαίτερο δέος τους προκαλεί το γνωστό μωσαϊκό που απεικονίζει τον Ιησού έχοντας την Παναγία και τον Ιωάννη τον Βαπτιστή στα δεξιά και αριστερά Του. Οι Τούρκοι το έχουν ονομάσει χαρακτηριστικά το «Μωσαϊκό της Αποκάλυψης» και ο συμβολισμός αυτός ανάγει στην εσχατολογική σημασία του που είναι έντονη στους μουσουλμάνους Τούρκους.
 

Επίσης ξεχωριστή αναφορά γίνεται και για τα μωσαϊκά που αναπαριστάνε γνωστούς βυζαντινούς αυτοκράτορες, όπως τον Ιωάννη τον Κομνηνό με τον Ιησού Χριστό και τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον Μονομάχο με την αυτοκράτειρα Ζωή.
 

Όλες αυτές οι απεικονίσεις προκαλούν έντονο δέος, καθώς όλη αυτή η ελληνορθόδοξη χριστιανική μεγαλοπρέπεια και η εσωτερική δύναμη που αναδύουν αυτά τα ψηφιδωτά, έχουν γεννήσει διάφορους θρύλους για τους εσχατολογικούς τους συμβολισμούς.
 

Οι συμβολισμοί αυτοί σχετίζονται με τις τουρκικές φοβίες για την επάνοδο στην επιφάνεια και στην εξουσία της αγίας Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με την ευλογία του ίδιου του Ιησού Χριστού.

 

Δείτε: Μια (πνευματική) ματιά στην Άλωση & στο σήμερα

Ιστορικά θέματα για τη Ρωμανία (Βυζάντιο)

Επιστήμες στο Βυζάντιο

29 Μαΐου: “Επίθεση” στους Τούρκους!...

29 Μαΐου: η μέρα που, για αιώνες, κάθε χρόνο οι Έλληνες και όλοι οι πρώην Βυζαντινοί λαοί θρηνούσαν την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους! Θρηνούσαν την καταστροφή της μεγάλης πατρίδας τους, του Βυζαντίου, και ανανέωναν τις ελπίδες τους για το "ποθούμενο" - την απελευθέρωση, με κέντρο την ΚΠολη, τη Βασιλεύουσα!

"Βασιλιάς μας είναι ο μαρμαρωμένος βασιλιάς", κατά την περίφημη ρήση του Κολοκοτρώνη, μέσα στην επανάσταση του 1821.

Καιρό τώρα πιστεύουμε πως η Τουρκοκρατία τελείωσε με την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους και πως δεν υπάρχει λόγος να θρηνούμε. Μάλιστα, όποιοι επιμένουν να θρηνούν τέτοια μέρα θεωρούνται σοβινιστές και ιμπεριαλιστές: ότι ξεθάβουν το τσεκούρι του πολέμου και τρίζουν τα δόντια κατά τη μεριά της Τουρκίας, για να ξεχαστούν τα δικά μας προβλήματα ή τα δικά τους συμπλέγματα και απωθημένα.

Ένα βήμα πιο πέρα, ακόμα και να θυμόμαστε πως σαν αυτή τη μέρα έγινε κάτι θλιβερό μυρίζει "επικίνδυνα" συντήρηση εθνικιστικών ιδεών. Πατρίδα μας τώρα πια είναι οι Τράπεζες κι οι Αγορές - κάθε διαφορετική σκέψη είναι "προδοσία" αυτής της καινούργιας πατρίδας που μας "αγαπά" και μας παιδεύει...

Από την άλλη, εκείνοι που θυμούνται και πονάνε είμαστε κάμποσοι ακόμα. Να μια ανθολόγηση δημοσιευμάτων στο Διαδίκτυο για την Άλωση. Κάντε μια βόλτα.

Η γνώμη μου είναι πως, κι αν ακόμα το Βυζάντιο δεν ήταν η πατρίδα μας (που είναι, όπως είναι κι η πατρίδα όλων των Βαλκανικών λαών και πολλών λαών της Ασίας και ολίγων της Αφρικής), θα άξιζε να θρηνήσουμε την καταστροφή του. Μια καταστροφή βέβαια που άρχισε πολύ καιρό πριν την Τρίτη 29 Μαΐου 1453 και την Άλωση. Θα άξιζε, γιατί το Βυζάντιο (παρά τις συκοφαντίες εναντίον του, που μας μπούκωσε η δύση τόσα χρόνια και που και σήμερα μερικοί Έλληνες καθηγητές διδάσκουν) δεν παύει να είναι ένα από τα πιο πολιτισμένα κράτη που εμφανίστηκαν στην Ιστορία. Και τούτο, για τις επιστήμες του, τη φιλοσοφία του, τη νομοθεσία (δες εδώ & εδώ), τις τέχνες του, αλλά και τους αγίους του, που είναι αναρίθμητοι, πολύ μεγάλοι και ανήκουν σε όλα τα κοινωνικά και μορφωτικά στρώματα: αγρότες, πολιτικοί, μορφωμένοι, παπάδες και θεολόγοι...

   

Ο μεγάλος ελληνιστής, καθηγητής της φιλοσοφίας και ειρηνοποιός του 12ου αι. άγιος Ευστάθιος Θεσσαλονίκης

Το Βυζάντιο, παρά τα μεγάλα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα που είχε, όπως και κάθε άλλη κοινωνία, είναι ασφαλώς πιο πολιτισμένο από τη μεσαιωνική δύση, αλλά και από τη νεώτερη Ευρώπη, γιατί, παρά την έκρηξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, η ευρωπαϊκή ματιά δεν έπαψε να είναι κατακτητική και εξουσιαστική (κατακτούμε τη γνώση, όπως κατακτούμε τους λαούς της υφηλίου), ενώ η βυζαντινή ματιά δεν είναι κατακτητική (μετέχουμε στη γνώση).

Διαφωνείτε; Δεν πειράζει, καλή καρδιά. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια εκδίδονται κάποια βιβλία, που αποκαθιστούν την πνευματική αξία του Βυζαντίου στα αλλοτριωμένα μάτια των νεοελλήνων, όπως το Γιατί το Βυζάντιο της κυρίας Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ και το 1204 του Γιώργου Καραμπελιά...

Το θέμα είναι: θυμόμαστε την Άλωση με ποιο σκοπό; Σε τι είδους πράξη θα θέλαμε να μετουσιωθεί η εθνική και ιστορική μας μνήμη;

Τόσο καιρό μετά την Άλωση, μετά το 1821, μετά τους βαλκανικούς πολέμους και τη μικρασιατική τραγωδία, νομίζω πως μπορούμε πια να δούμε το θέμα με ψυχραιμία και να θυμηθούμε πως δεν είμαστε μόνο Έλληνες, αλλά και ορθόδοξοι χριστιανοί, πως δεν είμαστε μόνο γήινοι, αλλά και καλεσμένοι να γίνουμε ουράνιοι...

Πώς λοιπόν θέλεις να δεις την ιστορία, αδελφέ συνέλληνα; Σαν γήινος ή σαν ουράνιος;

Αν τη βλέπεις σαν γήινος, και βλέπεις μόνο πολιτικές λύσεις και διπλωματικές ή στρατιωτικές μάχες, έχε υπόψιν πως δεν ανήκουμε στον ίδιο πολιτισμό...

Αν δούμε λίγο τα πράγματα με τον ουράνιο τρόπο, τώρα που ώς ένα βαθμό οι πληγές κλείνουν και τα πάθη παλιώνουν (οι άγιοι βέβαια τα έβλεπαν έτσι ακόμη και μέσα στην Τουρκοκρατία), θα πούμε πως ταιριάζει να συμπεριφερθούμε στους Τούρκους όπως οι απόστολοι συμπεριφέρθηκαν στους σταυρωτές του Κυρίου αμέσως μετά την πεντηκοστή.

Δηλαδή πώς; Ενδιαφερόμενοι για τη σωτηρία τους - προσκαλώντας τους να μετανοήσουν και να βαφτιστούν στο όνομα του Χριστού, για να λάβουν άφεση αμαρτιών και να πάρουν μέσα τους το Χριστό και το Άγιο Πνεύμα και να σωθούν, να γίνουν άγιοι! (Όμορφα επισημαίνει το θέμα ο Αμερικανός π. Αλέξιος Καρακαλληνός στο βιβλίο του Εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν).

Ο τελαυταίος μαρτυρικός αυτοκράτορας (αυτοκράτοράς μας - κι ας είμαι δημοκράτης τώρα, όπως είναι το πιο σωστό για τις σημερινές συνθήκες) Κων. Παλαιολόγος, ο αυτοκράτορας της Άλωσης. Εικονίζεται όχι ως άγιος, αλλά ως "πιστός βασιλεύς των Ρωμαίων", εικόνα του Φώτη Κόντογλου.

Θέλεις λοιπόν, συνέλληνα αδελφέ μου, κατοχύρωση της εθνικής σου ανεξαρτησίας; Διάβασε τους βίους των μαρτύρων και μάθε να θυσιάζεσαι για τα ιερά και τα όσιά σου.

Θέλεις αξιοπρέπεια; Μάθε να νικάς τα πάθη και τις αδυναμίες σου, τη δειλία, την απληστία, την ιδιοτέλεια, τον εγωισμό σου, με τον τρόπο που έχουν διδάξει οι άγιοι διδάσκαλοι της φυλής σου, οι άγιοι Πατέρες.

Θέλεις να νικήσεις τον "αιώνιο εχθρό", που διεκδικεί κομμάτια της πατρίδας μας, τον Τούρκο (εξυπηρετώντας συνήθως άλλους, κρυμμένους βαθύτερα ισχυρούς εχθρούς); Και παράλληλα να εκδικηθείς για όσα τράβηξαν οι πρόγονοί μας, από την Άλωση μέχρι το Κυπριακό; Κάνε μια επίθεση Ορθοδοξίας και τράβηξε στην Εκκλησία του Χριστού όσο πιο πολλούς Τούρκους μπορείς.

Τότε θα εκδικηθείς και θα νικήσεις τον αληθινό εχθρό, το διάβολο. Και θα σώσεις τους αδελφούς σου, τους Τούρκους, θα σώσεις την πατρίδα σου, θα σώσεις και τον εαυτό σου και τα παιδιά σου. Θα τα σώσεις όχι μόνο στο τώρα, αλλά στην αιωνιότητα.

Αυτά ορίζει η ορθόδοξη κληρονομιά, η ουράνια ματιά. Τις εθνικιστικές κραυγές και τα υψωμένα ξίφη ας τα προτιμούν κάποιοι άλλοι, όχι εμείς.

Ίσως τώρα σε εξοργίζουν αυτά. Σκέψου τα, κάνε και μια προσευχούλα να σε φωτίσει ο Θεός, συζήτησέ τα και με τον πνευματικό σου, αν έχεις (ευκαιρία να βρεις, αν δεν έχεις), και θα καταλάβεις... Και, αν είσαι έφηβος και σε μεθάνε με συνθήματα εθνικιστικές ή "πατριωτικές" ομάδες, θα καταλάβεις αργότερα.

Δες εδώ μερικούς Τούρκους ορθόδοξους αγίους και κάποιους τουρκόφωνους ορθόδοξους ιστότοπους (να και η τουρκική ΟΟΔΕ & ο Κρυπτοχριστιανός). Βοήθησε όπως μπορείς την υπόθεση της Ορθοδοξίας στην Τουρκία. Ξέρεις Τούρκους; Μιλάς με Τούρκους (αγγλικά ίσως, στο Facebook); Προώθησε την Ορθοδοξία όπως μπορείς. Αυτή είναι η μεγαλύτερη προσφορά στην πατρίδα, αυτό φέρνει πιο κοντά το ποθούμενο (άλλωστε, κατά τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, το ένα τρίτο των Τούρκων θα γίνουν ορθόδοξοι (*) - πώς θα γίνουν, νομίζεις, χωρίς τη βοήθειά μας;). Θυμήσου πως η Επανάσταση του 21, η ηρωική μα και άγρια, κατέληξε σε εμφύλιους πολέμους και σκλαβωμό στους Ευρωπαίους... Έτσι -με μάρτυρες, όχι με άγριους πολεμιστές, με αίματα μαρτύρων, όχι εχθρών σφαγμένων, ούτε, πολύ περισσότερο, με γυναικόπαιδα του εχθρού σφαγμένα- η Κυρά η Δέσποινα θα πάψει να δακρύζει και πάλι με χρόνια, με καιρούς, πάλι δικά σου θα 'ναι...

Αμήν. 

Δες και: Η αγία Υπομονή, μητέρα του Κων. Παλαιολόγου 
Η Ορθοδοξία στην Τουρκία!
Türkçe dilinde Ortodokslukla ilgili metinler - Orthodoxy in Turkish - Ορθοδοξία στα τουρκικά
Ισλάμ (ενότητα άρθρων)
Από Ισλάμ (μεταστροφές - υποενότητα της προηγούμενης)
Ο νεομάρτυρας ιεραπόστολος π. Δανιήλ Συσόεφ

Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, με σκηνές του μαρτυρίου του. Φορητή εικόνα Ι. Κ. Αγίας Άννης - Καρυών (19ος αι.). Από το βιβλίο Οι Άγιοι του Αγίου Όρους του Μοναχού Μωυσέως Αγιορείτου (εκδ. Μυγδονία). Φωτο από εδώ, όπου και βιογραφία του αγίου.

(*) "Οι Τούρκοι θα φύγουν, αλλά θα ξανάρθουν πάλι και θα φθάσουν ως τα Εξαμίλια. Στο τέλος θα τους διώξουν εις την Κόκκινη Μηλιά. Από τους Τούρκους το 1/3 θα σκοτωθεί, το άλλο τρίτο θα βαπτισθεί και μονάχα το 1/3 θα πάει στην Κόκκινη Μηλιά" (από αυτό το αφιέρωμα).