Υπήρξε ο Τούρκος άγιος Αχμέτ;

Το ζήτημα σ' αυτό το μακροσκελές post είναι αν ο εκτελεσθείς Αχμέτ ο Κάλφας, το 17ο αιώνα, πέθανε πράγματι για το Χριστό (άρα είναι άγιος και μάρτυρας) ή για άλλο λόγο (οπότε εσφαλμένα τον τιμούμε ως άγιο)! Γιορτάζει 3 Μαΐου κατά το αγιορείτικο αγιολόγιο [της Σιμωνόπετρας] και 24 Δεκ. κατά το αγιολόγιο της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Για να μη βασανίζω τους διερχόμενους μπλογκοναύτες, η θέση μου είναι ότι ο εκτελεσθείς είναι άγιος, όμως η θέση του συναδέλφου μπλόγκερ με τον πολύ νόστιμο τίτλο Δύτης των νιπτήρων, που έψαξε το θέμα, είναι μάλλον η αντίθετη. Ας περπατήσουμε λίγο στις δύο απόψεις.

Κάνοντας έρευνα σε ιστορικές πηγές, ο συνάδελφος βρήκε πολλές λεπτομέρειες για τη δίκη και την καταδίκη του αγίου, όμως με σημαντικές διαφορές από τα χριστιανικά συναξάρια που παραθέτουν τη βιογραφία του, πράγμα που τον ώθησε να πιστέψει πως ο θάνατός του ίσως δεν ήταν μαρτύριο για το Χριστό, αλλά απλή παρεξήγηση...

Παραθέτω ολόκληρη τη μελέτη του και θα τη σχολιάσω στο τέλος.

Μέρος Α΄

Από εδώ

Όσοι έχουν ασχοληθεί με την τουρκική γλώσσα, ερασιτεχνικά ή όχι, τις τελευταίες δυο δεκαετίες ή και λίγο παλιότερα, ξέρουν ίσως το φίλο μου τον Φαρούκ στην Αθήνα. Πολλοί από αυτούς ίσως έχουν παρευρεθεί και στους εορτασμούς του Αγίου Αχμέτ, προς τα τέλη του Δεκέμβρη, που οργάνωσε ο Φαρούκ τρεις ή τέσσερις φορές γύρω στο 2000, απ’ όσο θυμάμαι. 

Ο Άγιος Αχμέτ είναι υπαρκτός στο εορτολόγιο· δεν ξέρω πότε ακριβώς εντάχθηκε επίσημα, αλλά εμφανίζεται στο Νέον Μαρτυρολόγιον, ήτοι μαρτυρία των νεοφανών μαρτύρων των μετά τήν άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως κατά διαφόρους καιρούς καί τόπους μαρτυρησάντων…, του Νικόδημου του Αγιορείτου, που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1794 στη Βενετία. Αντιγράφω εδώ από την επανέκδοση του 1961 (επιμ. Π. Β. Πάσχος), σελ. 101:

«Κατά δε το αχπβ’ έτος, 1682, εμαρτύρησεν εν Βυζαντίω ο Αχμέδ Κάλφας, ήτοι ο γραφεύς του Δευταρδάρη, ο επικαλούμενος Πάτ σουρούνης· ου το Μαρτύριον ανώνυμος συνέγραψε συγγραφεύς. Ούτος έχων σκλάβαν Ρώσσαν συνεμίγνυτο μέ αυτήν, άφινεν όμως αυτήν νά πηγαίνη εις τήν Εκκλησίαν των Χριστιανών εις τάς επισήμους ημέρας· επειδή δέ όταν εκείνη ήρχετο από τήν Εκκλησίαν, αυτός ησθάνετο ευωδίαν άρρητον οπού έβγαινεν από τό στόμα της, τήν ηρώτησε τί τρώγει καί μυρίζει έτζη; εκείνη του είπεν, ότι τρώγει αντίδωρον, καί πίνει αγιασμόν· ταύτα ακούσας προσκαλεί ένα εφημέριον της Μεγάλης Εκκλησίας, καί του λέγει νά ετοιμάση τόπον διά νά υπάγη αυτός, όταν ελειτούργει ο Πατριάρχης· ου γενομένου, έβλεπεν, ώ του θαύματος! όταν ευλόγει ο Πατριάρχης τόν λαόν, καί έβγαιναν από τό κριτήριον, καί από τά δάκτυλά του ακτίνες, καί έπιπτον επάνω εις όλων των Χριστιανών τάς κεφαλάς, αυτού δέ μόνον τήν κεφαλήν άφηναν άμοιρον· τούτο τό θαυμάσιον ιδών, κράζει τόν ιερέα, καί βαπτίζεται, καί ήτον κρυφά Χριστιανός ικανόν καιρόν, επειδή δέ εις μίαν σύναξιν λογοτριβούντες οι μεγιστάνες ποίος άρά γε νά ήναι ο μεγαλύτερος; καί ερωτήσαντες καί αυτόν, αυτός εφώναξεν όσον εδύνατο· μεγαλωτάτη από όλα είναι η πίστις των Χριστιανών· καί ωμολόγησε τόν εαυτόν του Χριστιανόν, καί όλον τό Μαρτύριον της ενσάρκου οικονομίας του Χριστού κηρύξας παρρησία, τό Μακάριον τέλος του Μαρτυρίου εδέξατο».

(φανταστείτε το πολυτονικό, βέβαια).

Ποιος ήταν λοιπόν αυτός ο Αχμέτ Κάλφας; Επιλεγόμενος και Πατ σουρούνης, αγνώστου φαινομενικά ετύμου; (Υπάρχει, με την ευκαιρία, και μια σχετική επιφυλλίδα του Σουρούνη, στον οποίο θα πήγε το μυαλό σας). Η αναζήτηση που ακολουθεί έχει κάτι από ψάξιμο ντέτεκτιβ σε αστυνομική ιστορία· για περισσότερες λεπτομέρειες, η πηγή μου γι αυτό το ποστ και τα άλλα δύο που θα ακολουθήσουν είναι: “Aspects of ‘Neomartyrdom’: Religious Contacts, ‘Blasphemy’ and ‘Calumny’ in 17th-Century Istanbul”, Archivum Ottomanicum 23 (2005/06) [Mélanges en l'honneur d'Elizabeth A. Zachariadou], σελ. 249-262.

Και, για αρχή, ποια ήταν η πηγή του Νικόδημου, πάνω από έναν αιώνα μετά; Ο Βίος του Αχμέδ Κάλφα είναι μια αρκετά συνοπτική βιογραφία σε σχέση με τις υπόλοιπες του Νικόδημου, που έχει όσο νάναι μια τάση να διανθίζει τις πηγές του με διάφορες λεπτομέρειες (όπως έκαναν άλλοι αργότερα στο Νικόδημο, εδώ π.χ.). 

Ο ίδιος γράφει ότι το μαρτύριο του Αχμέτ ανώνυμος συνέγραψε συγγραφεύς, ξέρουμε όμως ότι για πολλούς νεομάρτυρες βασίστηκε στο μαρτυρολόγιο του Ιωάννη Καρυοφύλλη, Μεγάλου Λογοθέτη του Πατριαρχείου που πέθανε το 1692· ενός αμφιλεγόμενου τύπου, που φαίνεται ότι είχε μπλέξει σε κάτι περίεργες κληρονομικές διαμάχες και που κάποια στιγμή έπαιξε ξύλο με τον μεγάλο σκευοφύλακα του Πατριαρχείου. Ωστόσο, το κείμενο του Καρυοφύλλη δεν αναφέρει τον Αχμέτ Κάλφα [Ι. Μπαλατσούκας, Το νεομαρτυρολόγιο του Ιωάννου Καρυοφύλλη (Θεσσαλονίκη 2003, Επιστημονική Επετηρίς ΑΕΣΘ, παράρτημα ΙΙ)]. Χμμμ. Πού να ψάξουμε τώρα;

Στη Δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα, λένε· στην ιστορία, μερικές φορές τα αδιέξοδα έχουν κρυφές πορτούλες. Το μαρτυρολόγιο του Καρυοφύλλη σώζεται σε δύο χειρόγραφα: το ένα, αυτό που εκδόθηκε, και που προέρχεται από τη Σκήτη της Αγίας Άννης στον Άθω, φέρει το όνομά του. Υπάρχει και ένα δεύτερο, ανώνυμο, που βρίσκεται στην Πατριαρχική Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και που περιέχει δύο επιπλέον βίους, σε πιο δημώδη γλώσσα. Ας τον ονομάσουμε Ψευδο-Καρυοφύλλη. Ο ένας από τους δύο βίους μπόνους, το μαντέψατε, είναι ο αχμέτης πολίτης ονομαζόμενος παζπουρούνης. Ας δούμε τι γράφει· σεντόνι πρώτης, δε λέω, αλλά αξίζει τον κόπο αν μη τι άλλο γιατί η αφήγηση ρέει:

«Μαρτύριόν τινος τούρκου, αχμέτη κάλφα, ήτοι γραφέως του τεφτερντάρη επονομαζομένου παζπουρούνη. Μαΐου γ΄ έτει αχπβ΄. Αυτός ο γραφεύς ήτον εν Κωνσταντινουπόλει τούρκος από τους προγόνους του, ονόματι Αχμέτης, ο οποίος έμαθε τα γράμματά τους και τήν καλλιγραφίαν τους, καί έγινεν εις τήν τάξην των λεγομένων καλφάδων ήτοι γραφέων του μεγάλου καταστιχάρη. Αυτός δέν έλαβε γυναίκα κατά τόν νόμον τους, μόνον αγόρασε μίαν δούλην ρώσον καί τήν εκράτει διά γυναίκα, είχε καί πρωτίτερα μίαν ρώσον δούλην γραίαν οπού τόν εδούλευε, καί αυτή η γραία εφύλαξε τήν πίστιν του Χριστού καί δέν ασέβησε, καί είχε θέλημα από αυτόν τόν αυθέντην της νά πηγαίνη εις τήν εκκλησίαν ταις κυριακαίς, καί επήγενε καί έπερνεν καί αντίδωρον καί έφερνε καί της νέας καί έτρωγε καί εκείνη, καί όταν έτρωγε τό αντίδωρον καί έπεφτεν εις τό στρώμα μέ τόν αγάν της αυτόν τόν κάλφαν, εμύριζε τό στόμα της μίαν ευωδιάν πολλά θαυμαστήν, καί αυτός τήν ερώτησε τί τρώγεις καί κάν μίαν φοράν μυρίζει τό στόμα σου τόσον εύμορφα, αυτή φοβουμένη νά μήν τήν οργισθή πώς τρώγει αντίδωρον, δέν τό ομολόγη μόνον τό έκρυπτεν, όμως αυτός θαυμαζόμενος τήν ευωδίαν όταν ετύχενε καί έτρωγε τό αντίδωρον τήν εβίασε πολλά νά του ειπή τί πράγμα τρώγει, καί αυτή στενοχωρουμένη τού είπε πώς οι χριστιανοί εν ταις εκκλησίαις τους φέρνουν ψωμί καί τό ψήνουν οι παπάδες τους καί διαβάζουν επάνω του τό ευαγγέλιον, καί ύστερα τό κόπτουν μικρά κομματάκια, καί τό μοιράζουν τούς χριστιανούς, καί όταν πηγαίνη εις τήν εκκλησίαν η γραία δούλη σου, πέρνη καί αυτή από τόν παπάν, φέρνει καί εμένα καί τρώγω, καί αυτό είναι οπού ευωδιάζει στό στόμα μου.

»Τότε αυτός ακούσας εθαύμασε, καί ελάλησε τήν γραίαν, καί της είπεν άν η μπορετόν νά υπάγω καί εγώ εις τήν εκκλησίαν νά ειδώ αυτό τό ψωμί; Καί η γραία είπε, βάλλε φορέματα καί σκούφια χριστιανικά καί σύρε, ποίος σέ γνωρίζει, καί βάνωντας χριστιανικά υπήγεν εις τήν εκκλησίαν του πατριαρχειόυ, καί στεκόμενος ευγήκεν ο ιερεύς μέ τά άγια εις τήν κεφαλήν του νά κάμη τήν μεγάλην είσοδον, καί ο Θεός διά νά τόν φέρη εις τήν ευσεβή πίστιν καί νά τόν σώση, τού έδειξε θαύμα, καί του εφάνη πως ο ιερεύς μέ τά άγια πώς ήτον υψηλά από τήν γην έως μίαν πήχην, καί αυτός εθαύμασε καί ετρόμαξε, καί υπήγεν εις τό σπήτι του έντρομος καί αμφίβαλλεν, καί πάλιν υπήγε καί δεύτερον καί τρίτον καί είδε τά όμοια, καί επίστευσε τελείως εις τόν Χριστόν, καί καθήμενος εις τήν τάξιν των γραφέων έλεγε παρρησία, μία είναι η πίστις των χριστιανών, τά δικά μας είναι φλυαρίαις καί ψευδολογήματα, ποίον μυστήριον έχει η πίστις του Μεχεμέτη, καί αυτός ψεύστης καί η πίστις του ψεύτικη, καί αυτοί του έλεγαν, άνθρωπε ετρελάθης, τί είναι αυτά οπού λέγεις; καί αυτός τούς έλεγεν εσείς ήσθετε τρελοί οπού πιστεύετε πίστιν καθώς καί εγώ προτίτερα, οπού δέν έχει κάν ένα μυστήριον, ή κάν ένα θαύμα ωσάν έχει η πίστις του Ιησού, καί ήτον καθ’ εκάστην εις τήν αυτήν φιλονεικίαν.

»Όμως αυτός όντας δεύτερος κάλφας εις τήν τάξιν, ο τρίτος ο κατώτερός του τόν εφθόνει, καί εγύρευε τρόπον νά τόν ευγάλη νά γενή εκείνος δεύτερος, καί τότε εύρε τόν καιρόν καθώς τόν ήθελε, καί προσκινά τόν πρώτον τους κάλφαν καί τούς μετ’ αυτόν, λέγωντας τί μουσουλμάνοι ήμεσθα ημείς νά ηκούωμεν τόν εχθρόν τής πίστης μας νά υβρίζη τήν πίστιν μας καί τόν προφήτην μας, καί δέν πηγένομεν εις τόν επίτροπον [το μεγάλο βεζίρη] της βασιλείας, νά φανερώσωμεν τά όσα λέγει κατά του προφήτου νά τόν θανατώσουν, καί μέ ταις παρακίνησαις αυτουνού υπήγαν όλοι εις τόν τότε επίτροπον, Καραμουσταφά πασιάν καί είπαν τήν υπόθεσι.

»Καί αυτός έστειλε καί έφερε τόν Αχμέτην καί τόν ερώτησεν εάν είναι αληθινά αυτά οπού τόν κατηγορούν αυτοί, καί αυτός απεκρίθη καί είπεν όλα αληθινά είναι, καί άλλα περισσότερα τούς είπα, καί ο επίτροπος του απεκρίθη, εσύ δέν ήσαι φυσικός τούρκος; αμή τήν πίστιν των ρωμαίων πού τήν έμαθες, καί άφηκες τήν πίστιν του Μεχμέτη τήν αληθινήν; αυτός απεκρίθη, τήν πίστιν του Χριστού μέ τήν εδίδαξεν ο Θεός μέ θαύματα, οπού καί η ενδοξότης σου εάν τά έβλεπες ωσάν φρόνημος οπού ήσαι, ευθύς άφηνες τήν ψεύτικην πίστιν καί εγίνουσουν χριστιανός, τότε οργίσθη ο επίτροπος καί τόν έβαλαν εις τήν φυλακήν των φονέων, καί επαράγγειλε, νά μήν τού δίδουν ψωμία ούτε νερόν, έως έξ ημέραις, καί έτζη εστάθη χωρίς τροφήν εξ ημέραις, έπειτα τόν έφερε πάλιν ομπρός του ο επίτροπος, καί τόν ερώτησεν εάν ήλθεν εις αίσθησι, εάν αφήκε ταις μωρολογίαις του, καί νά τόν κάμη πρώτον κάλφαν μόνον νά παύση από αυταίς ταις τρέλαις, καί αυτός απεκρίθη αυθέντη μέ τό νά μέ αφήκετε νηστικόν εξ ημέραις εκαθαρίσθηκα μέ τήν νηστείαν, καί μου εφανέρωσεν ο Ιησούς πολλά μυστήρια εις τόν ύπνον μου, καί εστεραιώθηκε καλλίτερα εις τήν πίστιν του, μόνον κρίμα εις εσάς οπού ευρίσκεσθαι εις αυτήν τήν πλάνην. Καί ό,τι έχεις νά μέ κάμης κάμε με, καί πλέον μήν αργοπορής, ευκολώτερα είναι νά ζυμώσης σίδηρα καί πέτραις μέ τά χέρια σου παρά νά πείσης εμένα νά αλλάξω τήν γνώμην μου, τότε εσυκώθη ο επίτροπος καί υπήγεν εις τόν βασιλέα καί ανέφερε τήν υπόθεσι, καί ο βασιλεύς ώρισε νά τόν φέρουν έμπροσθέν του, ευρισκόμενος εις τό λεγόμενον κεχατχανέ παχτζέ, καί φέρωντάς τον έμπροσθέν του, έστειλε τόν κιζλάραγαν καί του είπεν  άφησαι αυταίς ταίς φλυαρίαις, καί ωμολόγησε πως ήσαι μουσουλμάνος, καί ειπέ τήν ομολογίαν της πίστεώς μας νά σέ συγχωρήσω, ει δέ καί λέγεις πάλιν τά όμοια κόπτω τό κεφάλι σου. Καί ο Αχμέτης απεκρίθη, εγώ όσα είπα δέν είναι μωρολογίαις, αλλά αλήθειαις, καί αυτό οπού μέ φοβερίζει ο βασιλεύς νά κόψη τό κεφάλη μου, τί χαρά είναι εις τήν καρδίαν μου, νά αξιωθώ εγώ ο ταλαίπωρος νά αποθάνω μέ τόν αυτόν θάνατον διά τήν αγάπην του Χριστού. Τότε λέγοντας ο κιζλάραγας τά λόγια αυτά προς τόν βασιλέα, είπεν ο βασιλεύς άς κόψουν τό κεφάλι του, καί παρευθύς ο τζελάτης [δήμιος] απεκεφάλισε τόν μακαρίον, καί έλαβεν τόν στέφανον του μάρτυρος, καί εβαπτίσθη με τό αίμα του. [εδώ παρεμβάλλεται μια παρέκβαση για το βάπτισμα διά του μαρτυρίου] Τό τίμιόν του σώμα τό έρριψαν εις τόν αιγιαλόν, καί εφαίνετο πολλαίς νύχταις, οπού εκατέβαινε φως ουρανόθεν καί έφεγγεν ολονύκτιον εκεί οπού ήτον τό λείψανόν του, καί τέλος εγένετο αφανές.»

Ας συνοψίσω λίγο λοιπόν τι έχουμε μέχρι εδώ:

α) ίδιος περίπου καμβάς της ιστορίας

β) διαφορετικό θαύμα (ακτίνες στο Νικόδημο, βουδιστικά κόλπα στον Ψευδο-Καρυοφύλλη).

γ) Πατ σουρούνης στο Νικόδημο, Παζπουρούνης στον Ψ.Κ. Αυτό το όνομα θα μας ταλαιπωρήσει λίγο, μου φαίνεται.

Μέρος Β΄

Από εδώ

Συνεχίζω από το προηγούμενο λοιπόν: έχουμε έναν μυστηριώδη πατ σουρούνη ή παζπουρούνη Αχμέτ Κάλφα, Οθωμανό γραμματικό στην οικονομική υπηρεσία του παλατιού της Κωνσταντινούπολης, που με έναν -δεν θα το αρνηθείτε- γοητευτικό, ερωτικό ακόμα-ακόμα τρόπο γίνεται χριστιανός και εκτελείται για να γίνει Άγιος. Έχουμε και δύο πηγές μέχρι τώρα, από τις οποίες η μία -ο Νικόδημος- αντιγράφει σαφώς, αλλά μάλλον από μνήμης, την άλλη, τον Ψευδο-Καρυοφύλλη. Το πατ/ζ-σ/πουρούνης δεν έχει εξηγηθεί ακόμα.

Ας ψάξουμε λίγο ακόμα. Ευτυχώς ή δυστυχώς, τα ελληνικά ιστοριογραφικά κείμενα αυτής της εποχής είναι σχετικά λίγα. Ο Κωνσταντίνος Σάθας δημοσίευσε, το 1872, το λεγόμενο Χρονογράφο (ή, σωστότερα, Ιστορία των συμβάντων επί της βασιλείας του σουλτάν Μεχμέτη… μέχρι της βασιλείας του σουλτάν Αχμέτη), αποδίδοντάς τον στον περίφημο Καισάρειο Δαπόντε (μεγάλος θαυμαστής του οποίου υπήρξε ο Γ. Π. Σαββίδης). Στην πραγματικότητα, το έργο γράφτηκε από τον Φαναριώτη αξιωματούχο Δημήτριο Ραμαδάνη, γύρω στη δεκαετία του 1730. Χαζεύοντας λίγο τις σελίδες, ο υποψιασμένος ιστορικός-ντετέκτιβ πέφτει πάνω στον… ε ναι, ας μην το ξαναπώ, το μαντέψατε. Ορίστε τι γράφει ο Ραμαδάνης:

«Εις εκείναις ταις ημέραις ήταν ένας Τούρκος, τό όνομά του Πατμπουρούν Μεχμέτ εφένδης, εις τό καλέμι του ρεΐς εφένδη, άνθρωπος γραμματισμένος, καί είχε μίαν παλλακίδα Ρούσσαν σκλάβαν, η οποία εβαστούσε τήν πίστιν της, καί επήγαινε καί εις τήν εκκλησίαν μέ άδειαν του αυθεντός της· καί μίαν των ημερών τήν ερώτησεν ο εφένδης, τί είναι τό αίτιον οπού μερικαίς ημέραις ευωδιάζει τό στόμα σου; αυτή επροφασίζουνταν καί έλεγε πώς δέν ηξεύρει· ύστερον βιάζωντάς την νά τόν ειπή δίχως άλλο τό αίτιον, τόν είπεν εκείνη· ημείς συνήθειαν έχομεν όταν πηγαίνωμεν εις τήν εκκλησίαν καί θέλωμεν νά εύγωμεν, εις τό τέλος μάς δίδει ο παπάς από κομμάτι ψωμί ηγιασμένον, καί διά τούτο ευωδιάζει τό στόμα μου· ο δέ εφένδης ως γραμματιζούμενος εθαύμασε, καί έπεσεν εις απορίαν, καί θέλωντας νά ιδή καί τήν τάξιν της εκκλησίας μας, είπεν ένα ράφτη εδικόν του νά τόν φέρη μίαν φορεσιάν ρούχα ωσάν τά εδικά του, νά τά φορέση νά γίνη τεπτίλι, καί νά τόν πηγαίνη εις τήν εκκλησίαν· καί έτζι φέρνωντάς τον τά ρούχα ο ράφτης τά εφόρεσεν ο εφένδης, όντας ανήμερα Κυριακή της ορθοδοξίας, καί επήγε μαζί του εις τό πατριαρχείον, καί βλέπει οπού ελειτουργούσεν ό τε οικουμενικός πατριάρχης καί ο Γεροσολύμων, μέ τούς αρχιερείς καί μέ τόσην παράταξιν κατά τήν συνήθειαν· όταν δέ ευγήκαν μέ τά άγια, τόν εφαίνονταν οι αρχιερείς καί οι ιερείς πώς επεριπατούσαν απάνω από της γης μίαν σπιθαμήν, καί τόσον εκατανύχθη καί ήλθεν εις άκραν ευλάβειαν, οπού ευγαίνωντας έξω άρχισε νά κηρύττη τήν ορθόδοξον πίστιν πρός τούς εφέντιδες, τούς κιατάπιδες, καί τούτο δέν έλειπε νά τό κάμνη παντοτινά, έως οπού τό άκουσε καί ο βεζιραζέμης, καί φέρνωντάς τον παρών, έλεγε παρρησία τά της ορθοδόξου πίστεως, καί ευθύς τόν έστειλαν εις τό Ατ-μεϊδάνι καί τόν ελιθοβόλησαν κατά τόν νόμον τους».

Αχά! εξαφανίστηκε η γριά Ρωσίδα (η νεαρά οπωσδήποτε παραμένει), τη θέση της πήρε ένας ράφτης. Εμφανίστηκαν επίσης, στη θέση του άσημου ιερέα, δύο πατριάρχες, Κωνσταντινουπόλεως και Ιεροσολύμων. Η πιο εντυπωσιακή αλλαγή όμως είναι (θα το προσέξατε) το όνομα του μάρτυρα: εδώ έχουμε ολοκληρωτική μεταμόρφωση, και ο “Πατ-σουρούνης/Παζπουρούνης Αχμέτ Κάλφας” έγινε “Πατμπουρούν Μεχμέτ Εφέντης”. Θα πιστέψουμε το Ραμαδάνη; Θα τον πιστέψουμε, λέω εγώ, γιατί τουλάχιστον το “Πατμπουρούν” σημαίνει κάτι: “πλακουτσομύτης”. Έχουμε όμως και άλλο λόγο να τον πιστέψουμε.

Τρεις ελληνικές πηγές για την εκτέλεση ενός Οθωμανού αξιωματούχου; Σίγουρα θα πρέπει να υπάρχει και κάποια οθωμανική μαρτυρία, αν δεν είναι εντελώς μούφα η υπόθεση. Και μούφα δεν είναι, γιατί πράγματι, ψάχνοντας στον στάνταρ Οθωμανό ιστοριογράφο της περιόδου, τον Σιλαχντάρ Φιντικλιλή Μεχμέτ Αγά, βρίσκουμε την εξής πρόταση:

«Την εικοστή ενάτη [του αυτού μήνα=Ραμαζάν 1092, ή 2 Οκτωβρίου 1681 με το παλιό ημερολόγιο] ο Πατμπουρούν ογλού, δεύτερος κάλφας του μεγάλου γραφείου πληρωμών, κλήθηκε ενώπιον του σουλτάνου στο Μιραχόρ Κιοσκιού στο Κιαγίτχανε και εκτελέστηκε με την κατηγορία της βλασφημίας».

Ουάου! Πατμπουρούν ογλού λοιπόν, “Πλακουτσομυτόπουλος”, ώστε είχε όντως δίκιο ο Ραμαδάνης. Η χρονολογία διαφέρει βέβαια αρκετά, είναι ένα χρόνο πριν, αλλά όλα τα υπόλοιπα ταιριάζουν. Δεν ξέρουμε ακόμα αν το όνομα ήταν Αχμέτ ή Μεχμέτ. Υπάρχει όμως ένας ακόμα ιστοριογράφος, ο Ντεφτερντάρ Σαρή Μεχμέτ Πασάς, ο οποίος εκείνη την εποχή ήταν συνάδελφος του καημένου του Κάλφα. Για να δούμε τι γράφει κι αυτός, γιατί νομίζω πως πιάσαμε λαυράκι:

«Από τους κατώτερους υπαλλήλους του πρώτου γραφείου πληρωμών, ο Πατμπουρούν-ζαντέ Μεχμέτ Χαλιφέ ήταν άνθρωπος με συμπεριφορά αμέριμνη και διασκεδαστικό χαρακτήρα, πολυλογάς και που συχνά μιλούσε αμφίσημα. Λόγω των πειραγμάτων του πείραζε πολλές καρδιές. Όταν ακούστηκε ότι κάποιοι συνάδελφοί του είχαν σκοπό να καταθέσουν ότι εκτόξευσε κάποια αιρετικά λόγια, πήγε στον σεϊχουλισλάμη και επιβεβαίωσε την ισλαμική του πίστη λέγοντας: “εμφανίστηκαν κάποιοι αντίπαλοι για να επιχειρήσουν να με ρίξουν σε θανάσιμο κίνδυνο, με τον συκοφαντικό ισχυρισμό ότι είπα κάποια βλάσφημα λόγια· εγώ όμως ομολογώ την Ενότητα του Αιωνίου Θεού και δεν έχω επιδείξει καμία ανάρμοστη συμπεριφορά έξω από τον καθοσιωμένο ιερό νόμο του Μωάμεθ“. Ο σεϊχουλισλάμης απάντησε λέγοντας: “οι μαρτυρίες όσων τολμήσουν να σε συκοφαντήσουν με αυτό τον τρόπο δεν θα γίνουν δεκτές (δεν είναι έγκυρες)”. 

Ωστόσο προηγουμένως, όταν ο καζασκέρης της Ρούμελης Μπεγιαζή-ζαντέ Εφέντης είχε δώσει χοτζέτι σχετικά με το ζήτημα του λιθοβολισμού, ο Πατμπουρούν-ογλού είχε πει κάποια σατιρικά λόγια, λες και ήθελε να τον ενοχλήσει· κατά συνέπεια, [ο καζασκέρης] όντας ενοχλημένος από αυτόν άκουσε τους μάρτυρες στη δίκη εναντίον του, δέχθηκε τις μαρτυρίες τους και υπαγόρευσε το χοτζέτι για την εκτέλεσή του. Την ένατη μέρα λοιπόν του μηνός Σαμπάν, ο προαναφερθείς εκτελέστηκε στο Κιαγίτχανε ενώπιον του σουλτάνου, το δε θλιμμένο και αποκεφαλισμένο σώμα του μεταφέρθηκε μπροστά στην Υψηλή Πύλη, όπου έμεινε μία μέρα και μία νύχτα αφημένο στο έδαφος, με μαξιλάρι του το χώμα.

»Ωστόσο εκείνος, ναι μεν σε κάθε λέξη του έβαζε πειράγματα και ήταν διάσημος για την αθυροστομία του, ωστόσο ήταν άμεμπτος στην εκπλήρωση των υποχρεωτικών προσευχών και των ισλαμικών εντολών· μεγάλο πλήθος μαρτυρεί ότι όσον αφορά την κατηγορία που του αποδίδεται, ήταν εντελώς αθώος και ότι επρόκειτο για καθαρή συκοφαντία. Ο θανών είχε ξεκινήσει για την πύλη του σουλτάνου για να αποκτήσει τον ύψιστο βαθμό μαρτυρίας και να αναιρέσει το άδικο έγγραφο (της καταδίκης του) όσων ασεβών τόλμησαν να τον συκοφαντήσουν. Το ότι το αμάρτημα αυτό τού αποδόθηκε αδίκως αποδεικνύεται ακλόνητα και από το εξής, ότι ένας από τους μάρτυρες που μαρτύρησαν και τόλμησαν να τον συκοφαντήσουν έτσι ήταν ένας άλλος κατώτερος υπάλληλος του ίδιου γραφείου, ονόματι Ντελή Χαλίλ, ο οποίος ήταν ναρκομανής και αργότερα βρέθηκε δολοφονημένος από την παλλακίδα του, ενώ άλλος ένας μάρτυρας, επίσης συνάδελφός του, έγινε και εκείνος αντικείμενο ύβρεων και εξευτελίστηκε χωρίς να πάρει εκείνο που περίμενε στη ζωή αυτή».

Συμμερίζεστε τον ενθουσιασμό μου; Επιβεβαιώσαμε το όνομα (πάλι έχει δίκιο ο Ραμαδάνης, Μεχμέτ τον έλεγαν τον άνθρωπο), και το κυριότερο είδαμε την άποψη ενός συναδέλφου που όπως φαίνεται γνώριζε προσωπικά τον καημένο τον Κάλφα (Χαλιφέ). Πολλά μοιάζουν με τις ελληνικές αφηγήσεις· λείπει όμως κάτι, ε; Ε, όσο νάναι κάτι λείπει. Δεν υπάρχει καμία αναφορά σε μεταστροφή στο χριστιανισμό, μόνο σε κάποια “βλασφημία”. Να μπορούσαμε να βρούμε τη δικαστική απόφαση, ε; Αυτό το χοτζέτι του κακιασμένου καζασκέρη της Ρούμελης;

Μέρος Γ΄

Από εδώ

Και έτσι καταλήγουμε στα hard data ή raw facts ή, τέλος πάντων, αφήνουμε τις περίεργες αφηγήσεις με ακτίνες φωτός, αιωρήσεις και ζηλοτυπίες και φτάνουμε στην ξερή, γραφειοκρατική, τυπική μαρτυρία των οθωμανικών αρχών. 
Πράγματι λοιπόν, το χοτζέτι (ιεροδικαστικό έγγραφο) του κακιασμένου καζασκέρη υπάρχει, καταχωνιασμένο κάπου στα αρχεία της μουφτείας της Κωνσταντινούπολης, και λέει περίπου τα εξής:

Ο ”δεύτερος κάλφας” του γραφείου πληρωμών Πατμπουρούν ογλού Μεχμέτ γιος Ιμπραήμ κατηγορήθηκε από τους συναδέλφους του, Μεχμέτ Χαλιφέ γιο Αχμέτ και Μεχμέτ Χαλιφέ γιο Χουσεΐν, ότι ενώπιόν τους είχε δηλώσει πως ο προφήτης Μωάμεθ ήταν ένας αστρολόγος και έτσι (από τη μελέτη των άστρων;) κατέληξε σε κανόνες, ενώ τα λόγια του έγιναν σεβαστά χάριν της τάξης του κόσμου. Επιπλέον, άλλοι δύο μάρτυρες, ο Οσμάν Χαλιφέ γιος Εμπού Μπεκίρ και ο Σεγίτ Χανεφή Χαλιφέ γιος Σεγίτ Αλή, δήλωσαν ότι ο κατηγορούμενος είχε χαρακτηρίσει ενώπιόν τους τον Προφήτη “άραβα αστρολόγο”. 

Προέκυψε ωστόσο μείζον πρόβλημα επειδή οι μάρτυρες αυτοί, πιστεύοντας ότι ο δικαστής δεν θα έκανε δεκτές τις μαρτυρίες τους, καθυστέρησαν να καταθέσουν. Ακολουθεί μια μεγάλη παρέκβαση (καταλαμβάνει πάνω από τα 2/5 του κειμένου), κατά την οποία η εγκυρότητα των μαρτυριών παρά την παραγραφή (οι καταγγελίες αναφέρονταν σε γεγονότα που είχαν λάβει χώρα πέντε και εννέα μήνες πριν) τεκμηριώνεται με εκτενή αναφορά σε μια σειρά μεγάλους νομομαθείς του παρελθόντος (κάτι που δικαιολογεί την ειδική μνεία του Ντεφτερντάρ Μεχμέτ Πασά, που είδαμε στο προηγούμενο, στο γεγονός ότι ο καζασκέρης έκανε δεκτές τις μαρτυρίες των εναγόντων). Κατόπιν τούτου, καταγράφεται η αποστολή ενός εκπροσώπου του δικαστηρίου στις συνοικίες των μαρτύρων, όπου εξέχοντες κάτοικοι (ιμάμηδες, μουεζίνηδες, χατζήδες ή απόγονοι του προφήτη) βεβαιώνουν την καλή φήμη τους. Στη συνέχεια καταγράφεται απλώς η καταδίκη του άτυχου γραφέα, χωρίς καμία αναφορά στην εκ μέρους του άρνηση ή αποδοχή της κατηγορίας. Το έγγραφο φέρει τη χρονολογία 25 Σαμπάν 1092/9 Σεπτεμβρίου 1681, μια ημερομηνία στη μέση περίπου των δύο οθωμανικών παραδόσεων που είδαμε στο προηγούμενο.

Ταραράμ ταράμ!! Ακολουθούν τα πρώτα συμπεράσματα:

α) Πατμπουρούν Μεχμέτ, και όχι παζπουρούν ή πατ-σουρούν Αχμέτ. Μεχμέτ Κάλφας λοιπόν.

β) Το ούτως ειπείν μαρτύριο έλαβε χώρα ένα χρόνο πριν από την ημερομηνία που δίνει η χριστιανική παράδοση.

γ) Ο Ντεφτερντάρ, ο ιστορικός που γνώριζε προσωπικά τον καημένο τον Πατμπουρούν, επιβεβαιώνεται πλήρως. Πέρα από ένα σημείο, και γι’ αυτό δεν έχω εξήγηση: πουθενά δεν βλέπουμε, ούτε στους μάρτυρες που αναφέρονται μέσα στο έγγραφο, ούτε σε εκείνους που υπογράφουν στο τέλος πιστοποιώντας την εγκυρότητα της διαδικασίας, τον διαβόητο Ντελή Χαλίλ, τον χασικλή. Τέλος πάντων, περνά ο χρόνος, ξεχνάμε ονόματα, μπορεί άλλον να είχε στο νου του ο ιστορικός μας και να τους μπέρδεψε· ή μπορεί αυτός ο καταχθόνιος Ντελή Χαλίλ να κινούσε τα νήματα από τα παρασκήνια.

Τι χρείαν έχομεν άλλων μαρτύρων; Νομίζω ότι η μαρτυρία των οθωμανικών πηγών δεν μπορεί να αμφισβητηθεί στις λεπτομέρειες, σε σχέση με εκείνη των ελληνικών. Παραμένει όμως ένα πρόβλημα· αρκετά μεγάλο, θα έλεγα. Εντάξει, από το δικαστικό έγγραφο επιβεβαιώνουμε ότι ο Πατμπουρούν δεν έγινε χριστιανός, τουλάχιστον όχι φανερά όπως επιμένει ο Ψευδο-Καρυοφύλλης ή ο Ραμαδάνης· γιατί αν η ιστορία είχε ξετυλιχτεί έτσι, ο καζασκέρης θα είχε κάθε λόγο να το προσθέσει ως επιβαρυντικό στοιχείο. Το πιθανότερο, όπως το βλέπω, είναι ότι ο φουκαράς είχε λίγο μακριά γλώσσα (αυτή ακριβώς είναι και η έκφραση στα οθωμανικά), μίλαγε χωρίς να πολυσκεφτεί, ήταν και λίγο άθεος ή τέλος πάντων σκεπτικιστής, και είχε την ατυχία να κάνει εχθρούς, λίγο περισσότερους και λίγο σημαντικότερους απ’ όσο τον έπαιρνε. Πώς όμως οι χριστιανοί Φαναριώτες της εποχής του τον πήραν για κρυπτοχριστιανό και έφτιαξαν όλην αυτή την ιστορία, με πατριάρχες που αιωρούνταν, ρωσίδες παλλακίδες και μυρωδάτα αντίδωρα;

Σ’ αυτή την ερώτηση, απάντηση καλή δεν έχω. Έχω όμως το εξής: Το κλειδί για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό έγκειται ίσως σε κάποιο υπαρκτό ρεύμα μεταξύ των μορφωμένων μουσουλμάνων της εποχής εκείνης που τόνιζε την αγιότητα του Ιησού. Πράγματι, ανάμεσά στους ουλεμάδες που κατηγορήθηκαν για “αίρεση και αθεΐα” συγκαταλέγονται διάφοροι εκπρόσωποι ενός ιδιαίτερου ρεύματος της πρωτεύουσας, το οποίο τιμούσε ιδιαίτερα τον Ιησού. Για την κίνηση αυτή μας πληροφορεί ο άγγλος Paul Ricaut, ο οποίος είχε υπηρετήσει στην αγγλική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης στις αρχές της δεκαετίας του 1660. Σύμφωνα λοιπόν με τον Ricaut, πολλοί “ευγενείς και νεαροί λόγιοι της αυλής” πίστευαν ότι ο Ιησούς είναι Θεός και σωτήρας του κόσμου. Οι οπαδοί αυτού του ρεύματος ονομάζονταν Hubmesîhî (Chupmessahi, or the good followers of the Messiah). Μάλιστα ο Ricaut υποστηρίζει ότι ορισμένοι από αυτούς τόσο ένθερμα υποστήριζαν το δόγμα τούτο, ώστε μαρτύρησαν· ονόματα, δυστυχώς, δεν αναφέρει. Εξάλλου, σύμφωνα με τον παλιό γνωστό μας Ραμαδάνη, μια δεκαετία περίπου μετά από την εκτέλεση του Πατμπουρούν, τον ίδιο δρόμο φέρεται να ακολουθεί ένας συνάδελφος του, κάποιος Μουσταφά εφένδης κιατίπης εις τό καλέμι του ρεΐς εφένδη, τό γένος Αλβανίτης, οι γονείς του Τούρκοι φυσικοί… καλός εις τά αραβικά, καί έχωντας πάντοτε συναναστροφήν μέ τούς χριστιανούς. Ο εφένδης αυτός απευθύνθηκε, σύμφωνα με το χρονικό του Ραμαδάνη, σε κάποιον Χατζή Γρηγόρην Χαλεπλήν, σπουδαίον εις τήν αραβικήν διάλεκτον· στον Μωϋσήν Σηλυβρίας Αράπην· στον Τζελεμπή Γιαννάκην· στον πατριάρχη Καλλίνικο Β΄, ώντας φίλος του· τέλος στους καπουτσίνους μοναχούς του Γαλατά, με σκοπό να κατηχηθεί στη χριστιανική θρησκεία. Πράγματι, τελικά διέφυγε στη Βενετία, όπου βαφτίστηκε με το όνομα Στέφανος και έγινε φραγκισκανός μοναχός. Θα μπορούσε κανείς να πει, λοιπόν, ότι υπήρχε ένα ρεύμα συμπάθειας, αν μη τι άλλο, προς το χριστιανισμό ανάμεσα στα μέλη της οθωμανικής οικονομικής γραφειοκρατίας του τέλους του 17ου αιώνα, η οποία έδωσε λαβή στο να αποδοθεί η “βλασφημία” του Πατμπουρούν σε κρυπτοχριστιανισμό. 

Μια παρόμοια περίπτωση είναι ένας σπουδαίος δερβίσης της ίδιας εποχής, ο Νιγιαζί-ι Μισρί, που κατηγορήθηκε πολλάκις για βλασφημία, και στον οποίο Φαναριώτες όπως ο Δημήτριος Καντεμίρ ή ο Αθανάσιος Κομνηνός-Υψηλάντης αποδίδουν (λανθασμένα) χριστιανικές τάσεις.

Αυτά καταφέραμε να μάθουμε· πολλά είναι όσα δεν ξέρουμε. Να είχε άραγε όντως ρωσίδα παλλακίδα ο Μεχμέτ Κάλφας; Αυτό θα μπορούσε να βρεθεί, αν εντοπίζαμε την απογραφή της περιουσίας του εκτελεσμένου, είτε για τους κληρονόμους του είτε (αν δεν είχε συγγενείς) για το κρατικό ταμείο. Δεν έχει εντοπιστεί όμως. Η Ρωσίδα, ο αφανής ήρωας της ελληνικής εκδοχής, είναι για την ώρα άφαντη στις οθωμανικές πηγές. Κι αν όντως υπήρχε, ποιος να ξέρει τι απόγινε. Ποιος να ξέρει επίσης τι ύπνο θα έκαναν τις νύχτες οι μαρτυριάρηδες (ας τους πω έτσι) συνάδελφοι του Πατμπουρούν. Αν πιστέψουμε τον Ντεφτερντάρ της προηγούμενης ανάρτησης, δεν είχαν καλό τέλος. Κανείς δεν τους θυμάται· δικαιοσύνη.

Αυτά τα πολύ ιστορικά· τώρα πιο πολύ στο πνεύμα του Δύτη, ας μείνουμε στη ρωσίδα παλλακίδα και ας επιστρέψουμε στον φίλο μου τον Φαρούκ, με τον οποίο ξεκίνησα την πρώτη ανάρτηση επί του θέματος.  Ο Φαρούκ θα τόνιζε, λοιπόν, για την ακρίβεια τονίζει πάντα την ιστορία αυτή σαν παράδειγμα της δύναμης του έρωτα. Όπως το βλέπει, ο Πατμπουρούν Αχμέτ/Μεχμέτ έχασε τη ζωή του όχι χάριν του χριστιανισμού, αλλά χάριν του έρωτος. Και σαν τέτοιον άγιο τον γιόρταζε. 

Τα σχόλια του blog μας

Κατ' αρχάς η ερευνητική διάθεση και η φιλοπονία του συναδέλφου είναι αξιέπαινη! Εντοπίζει μέσα στον ωκεανό των πηγών βήμα προς βήμα την ιστορία του νεομάρτυρα και, αν μη τι άλλο, επιβεβαιώνει την ιστορική ύπαρξή του με τρόπο -για μένα- ζηλευτό. Εύγε! Αξίζει την ευλογία του νεομάρτυρα, και κατ' επέκτασιν του Θεού (άσχετα αν πιστεύει ή όχι), και εδώ και στην αιωνιότητα.

Επί της ουσίας τώρα, στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν αντιφάσεις ανάμεσα στις χριστιανικές & τις οθωμανικές πηγές, εκτός από το μεγάλο και αδιευκρίνιστο ζήτημα: ήταν βαφτισμένος χριστιανός ο Αχμέτ ή όχι;

Ας πω τους συλλογισμούς μου, σαν παιδί κι εγώ...

1) Τα ονόματα Αχμέντ και Μεχμέτ (=Μουχάμμαντ, δηλ. Μωάμεθ) για τους μουσουλμάνους περίπου ταυτίζονται. Αυτό οφείλεται στα κοινά τους σύμφωνα, που είναι η βάση της αραβικής γλώσσας. Γι' αυτό το Κοράνι, στη σούρα 61, 6, γράφει πως ο Ιησούς προφήτεψε δήθεν τον ερχομό ενός επόμενου προφήτη, του "Αχμέτ", ο οποίος υπονοεί το Μωάμεθ! Αυτό με κάνει να πιστεύω πως δεν είναι λάθος να ονομάζεται Αχμέτ ο άγιος από τους χριστιανούς, ακόμη κι αν τον φώναζαν Μεχμέτ στην καθημερινότητά του - ή, κι αν είναι λάθος, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί έγινε...

Ας σημειώσουμε πως ο καθηγητής Γ. Πιπεράκις, στο Πανάγιον, σελ. 107 & 255, αναφέρει τον άγιο ως "Αχμέντ (Μωάμεθ)". Ως πηγές αναφέρει τα αγιολόγια: αθωνικό (Σιμωνόπετρας), ελληνικό και Ρώσων της Διασποράς, δυστυχώς χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες (έχει βέβαια γενική βιβλιογραφία στις σελ. 22-24 με τα στοιχεία των συγκεκριμένων αγιολογίων).

2) Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης δεν είχε την τάση να διανθίζει τους βίους των αγίων με φανταστικές λεπτομέρειες. Αντίθετα, τους καθάριζε από τις λεπτομέρειες αυτές όταν θεωρούσε πως έβρισκε κάποιες! Γι' αυτό ανέλαβε το δύσκολο έργο να καθαρίσει ολόκληρο το Μέγα Συναξαριστή της Εκκλησίας (με τους βίους των παλαιότερων αγίων) απ' ό,τι θεωρούσε μύθους και υπερβολές, παρέχοντας έτσι ένα πολύτομο έργο μεγάλης σπουδαιότητας.

Ομολογεί μάλιστα ότι "εάν θέλωμεν να ειπούμεν την αλήθειαν, άλλον βιβλίον της του Χριστού Εκκλησίας δεν ήτα πλέον άτακτον και ανεπιμέλητον ωσάν ο Συναξαριστής, καθώς τούτο κοινώς παρά πάντων ομολογείται" (το παράθεμα από τον Πιπεράκι, Πανάγιον, σελ. 15). Κοντολογίς, είχε ως αρχή του αυτό που δίδασκε και ο Ρώσος συντάκτης μνημειώδους Συναξαριστή άγιος Δημήτριος του Ροστώφ (1709): "Δε θα πω ψέμα για έναν άγιο". Άρα, αυτά που έγραψε τα άντλησε από τις πηγές του χωρίς να τις παραποιήσει (εξάλλου το βιογραφικό του αγίου Αχμέτ είναι σύντομο, που δεν αφήνει περιθώρια καχυποψίας για αυθαιρεσίες του αγίου Νικοδήμου).

Να αναφέρουμε τέλος πως ο άγ. Νικόδημος είχε μνήμη ελέφαντα - κι αυτό ελαχιστοποιεί, τουλάχιστον, την πιθανότητα να έγραψε λάθος πράγματα γιατί δε θυμόταν τι ακριβώς είχε ακούσει ή διαβάσει. Τεκμήριο τούτου: όταν ασκήτεψε στη Σκυροπούλα το 1781-2, του ζητήθηκε από τον επίσκοπο Ευρύπου Ιερόθεο να συντάξει ένα συμβουλευτικό εγχειρίδιο για αρχιερείς. Ο άγιος υπάκουσε και έγραψε το βιβλίο, παραθέτοντας πολλά αποσπάσματα από την Αγία Γραφή και τους Πατέρες της Εκκλησίας, βάζοντας μάλιστα και παραπομπές, όπου μόνο μια-δυο περιέχουν λάθη, παρόλο που δεν είχε βιβλία μαζί του και τα έγραφε όλα από μνήμης!

Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης

Κατά τη γνώμη μου, λοιπόν, ο άγιος Νικόδημος δεν αντέγραψε τον Ψευδο-Καρυοφύλλη. Είχε άλλες πηγές, που του είπαν ακριβώς αυτό που γράφει. Συγκεκριμένα, δεν του είπαν τίποτε για θείο φως που φώτισε το ακέφαλο σώμα του μάρτυρα (αυτό το γράφει μόνον ο Ψ.Κ. και ας μου επιτραπεί να πω ότι θα επηρεάστηκε από πολλές ανάλογες περιπτώσεις), τον πληροφόρησαν όμως ότι ο άγιος Αχμέτ βαφτίστηκε, αλλά παρέμεινε κρυπτοχριστιανός και δεν διακήρυσσε ανοιχτά την πίστη του. Αυτό, αν και μειοψηφεί έναντι Ψ.Κ. + Ραμαδάνη, συμφωνεί με τις οθωμανικές πηγές, όπου φαίνεται να μην τον ξέρουν για χριστιανό. Μπορεί να είχε βαφτιστεί λοιπόν, αλλά ζούσε ως κρυπτοχριστιανός.

Σημειωτέον ότι κατά τον Ψ.Κ. ο άγιος ΔΕΝ είχε βαφτιστεί (αλλά ως βάφτισμα εξελήφθη το μαρτύριό του: "εβαπτίσθη με το αίμα του") ενώ ο Ραμαδάνης επίσης δεν κάνει λόγο για βάφτισμα.

3) Ο εξωστρεφής και επιπόλαιος χαρακτήρας του Αχμέτ/Μεχμέτ, ψιλοάθεος και πειραχτήρι, είναι ό,τι καταλληλότερο για να αναλάβει κάποιος το τόλμημα να ντυθεί ρωμιός και να πάει να παρακολουθήσει μια ρωμέικη λειτουργία.

4) Ο άγιος δικάστηκε με την κατηγορία της βλασφημίας, ότι χαρακτήρισε το Μωάμεθ (το συνονόματό του, όπως συνονόματοι & οι δυο βασικοί μάρτυρες και ο ένας ιστορικός που κατέγραψε το γεγονός!) κοινό αστρολόγο και ψευδοπροφήτη. Καθόλου δεν αντιφάσκει αυτό με την πληροφορία του αγίου Νικόδημου, πως σε δεδομένη συζήτηση είπε πως το σημαντικότερο πράγμα στον κόσμο είναι η πίστη των χριστιανών. Αυτό όμως από μόνο του ίσως δε θεωρήθηκε αρκετό για να καταδικαστεί από τον (ή τους) μαρτυριάρη συνάδελφό του - επειδή οι μουσουλμάνοι θεωρούν πως λατρεύουν τον ίδιο Θεό της Βίβλου που λατρεύουν και οι χριστιανοί! Έτσι, ο Μεχμέτ Πατμπουρούν καταγγέλθηκε για τα λόγια που ξεστόμισε "εναντίον του Προφήτη", λόγια που εύκολα μπορεί να ειπώθηκαν απ' το παληκάρι που δεν κρατούσε τη γλώσσα του, όταν οι συνάδελφοί του προσπάθησαν να υποστηρίξουν πως η πίστη του Ισλάμ κι όχι των γκιαούρηδων είναι η σημαντικότερη!

Το ότι υπήρξε καταγγελία από συνάδελφο που τον φθονούσε μετά από λόγια που είπε ο άγιος επιβεβαιώνεται ποικιλοτρόπως και δεν έρχεται σε αντίθεση με τον τρόπο που αφηγείται την αποκάλυψή του ο άγιος Νικόδημος.

5) Ο άγιος Νικόδημος διαφωνεί με Ψευδο-Καρυοφύλλη + Ραμαδάνη στο εξής:

κατά τον άγιο ο Αχμέτ είχε βαφτιστεί, αλλά το κρατούσε κρυφό (άρα εκτελούσε και τα ισλαμικά του καθήκοντα, όπως έκαναν γενικά οι κρυπτοχριστιανοί, πράγμα που συμφωνεί με τις οθωμανικές πηγές), ενώ κατά τους Ψ.Κ.+Ραμ. ο άγιος πίστευε στο Χριστό, το έλεγε ανοιχτά και με ζήλο, αλλά ΔΕΝ είχε βαφτιστεί! Ο Ψ.Κ. θεωρεί ότι ως βάφτισμα εξελήφθη το μαρτύριό του ("εβαπτίσθη με το αίμα του"), ενώ ο Ραμαδάνης επίσης δεν κάνει λόγο για βάφτισμα, πράγμα που 100% θα έκανε αν είχε τέτοια πληροφορία.

Προσωπικά επιλέγω τη μέση οδό, όχι γιατί τη... γουστάρω (θα γούσταρα να είχε βαφτιστεί ο άγιος), αλλά γιατί μου φαίνεται πιο λογική: ο άγιος Νικόδημος ίσως πληροφορήθηκε λάθος πως ο Αχμέτ ήταν βαφτισμένος - ειπώθηκε πως είχε βαφτιστεί κρυφά, προφανώς επειδή δεν τον είδε κανείς να βαφτίζεται φανερά, και πως ήταν κρυπτοχριστιανός, επειδή συνέχιζε φανερά να ζει μουσουλμανικά.

Άραγε αυτό τον κάνει "μη άγιο", κάνει το θάνατό του μια απλή παρεξήγηση και διαψεύδει πανηγυρικά ως μύθο την ιστορία με το θαύμα και τα μυρωδάτα αντίδωρα; ΟΧΙ. Οι προσωπικές αυτές ιστορίες του μάρτυρα, που αφορούν τη μεταστροφή του, ήταν προφανώς πολύ γνωστές στους χριστιανούς ή έστω σε χριστιανούς που τον γνώριζαν (και από τους οποίους τις άντλησαν οι Ψ.Κ.+Ραμ.), όπως και για τη Ρωσίδα ερωμένη του. Οι Τούρκοι ήταν φυσικό να μην τις γνωρίζουν και να μην τις αναφέρουν στις πηγές τους.

Το μόνο πρόβλημα που μπορεί να έχει κάποιος με τους πατριάρχες που αιωρούνται και με τα μυρωδάτα αντίδωρα είναι ο ορθολογισμός του.

Επίσης, αν πίστευε στο Χριστό, είναι άγιος και πέθανε για την πίστη του κι όχι "για τον έρωτά του προς την όμορφη Ρωσίδα" (όπως θέλει να πιστεύει ο φίλος του φίλου, για τους δικούς του ψυχολογικούς και αμυντικούς λόγους) έστω κι αν δεν είχε βαφτιστεί. Βαφτίστηκε με το αίμα του, όπως γράφει ο Ψ.Κ., όπως έχει συμβεί κατά καιρούς και σε άλλους μάρτυρες. Να οι είκοσι τρεις άγιοι νεομάρτυρες των Θυατείρων, που η καταγραφή της περίπτωσής του (καταγραφή του 1864 στα γαλλικά) λέει πως είχαν πιστέψει στο Χριστό αλλά δεν αναφέρει πουθενά πως είχαν βαφτιστεί ή πως είχαν οποιαδήποτε επαφή με χριστιανό ιερέα (μάλλον το αντίθετο υπονοεί). Κι όμως είναι άγιοι, τιμήθηκαν ως άγιοι και από τα λείψανά τους έγιναν και θαύματα.

Παρόμοια περίπτωση ίσως είναι και ο άγιος Αχμέτ: όχι ένας αθυρόστομος αθεΐσκος, αλλά κάποιος που μεταστράφηκε στο χριστιανισμό συνειδησιακά, δε βρήκε ποτέ το θάρρος να βαφτιστεί, αλλά σε δεδομένη στιγμή ξεσπάθωσε και έδωσε τη ζωή του γι' αυτό - η αφετηρία της ιστορίας του δεν παύει να είναι η όμορφη Ρωσίδα. Αυτό δεν αλλάζει και μου αρέσει κι εμένα, τουλάχιστον όσο αρέσει στον καλό συνάδελφο Δύτη και το φίλο του το Φαρούκ!

Όλοι αυτοί μπορεί να ανήκαν στο ρεύμα Hubmesîhî. Χριστιανοί είναι κι αυτοί, Τους λόγους που τους εμπόδισαν απ' την κολυμπήθρα ο Θεός τούς ξέρει, εγώ δε μπορώ να τους κρίνω. Ιδίως όσοι μαρτύρησαν πρέπει να θεωρηθούν ΚΑΙ βαφτισμένοι. Το βάφτισμα το κάνει έγκυρο ο Θεός, όχι τα υλικά στοιχεία που περιλαμβάνει λόγω των περιστάσεων. Μάλιστα το βάφτισμά τους είναι πιο αξιέπαινο απ' το δικό μου, γιατί εγώ βαφτίστηκα σε νερό, ενώ εκείνοι στο ίδιο τους το αίμα. Νομίζω;

6) Εξαιρετικά σημαντικό: ότι ο Μεχμέτ αρνήθηκε πως είναι χριστιανός και ομολόγησε με ένταση στο σεϊχουλισλάμη πως είναι καθαρός μουσουλμάνος το γράφει μόνον ο ιστορικός Ντεφτερντάρ Σαρή Μεχμέτ Πασάς. Αντίθετα, τα δύο επίσημα έγγραφά που εντόπισε ο ερευνητής δε γράφουν κάτι τέτοιο. Ο Σαρή Μεχμέτ Πασάς όμως μπορεί εδώ να έσφαλε. Δεν ξέρουμε αν είχε έγκυρες πληροφορίες και το γεγονός ότι ήταν συνάδελφος του νεομάρτυρα δε σημαίνει οπωσδήποτε πως ήξερε από πρώτο χέρι τα γεγονότα. Άσε που, αν γνωρίζονταν και ήταν μάλιστα και φίλοι, μπορεί να το έγραψε έτσι για να μη λοιδορήσει το φίλο του μετά θάνατον. Ξέρουμε; Όχι.

Ίσως λοιπόν ο άγιος να ΜΗΝ ομολόγησε πίστη στο Ισλάμ ενώπιον των οθωμανικών αρχών. Εξάλλου, η εκτέλεση ενός ανθρώπου που ομολογεί πίστη στο Ισλάμ, απλώς και μόνο επειδή "την είπε" στον καζασκέρη, είναι κάτι απίστευτο. Ο μουσουλμάνος είχε δικαιώματα την εποχή της Τουρκοκρατίας. Ασυδοσία υπήρχε μόνο για τους ραγιάδες! Υπενθυμίζω πως ο άγιος Ζώρζης ο Γιουρτζής, που εκτελέστηκε στη Μυτιλήνη το 1770, γιατί, ενώ είχε εξισλαμιστεί σε μικρή ηλικία, κατόπιν επέστρεψε στο χριστιανισμό, θα γλίτωνε το θάνατο αν απλώς και μόνο τέντωνε το ένα δάχτυλό του προς τα πάνω - θα εκλαμβανόταν ως ομολογία ότι ο Θεός είναι "Ένας, όχι Τριαδικός"! Αυτό τον καλούσαν να κάνει οι γενίτσαροι που τον τραβολογούσαν με μπουνιές και κλωτσιές προς τον τόπο του θανάτου του. Τόσο εύκολο ήταν να τη γλιτώσει, και θα του τη χάριζαν οι γενίτσαροι, παρόλο που είχε βγει καταδικαστική απόφαση εναντίον του! Πώς και δεν τη γλίτωσε ο φουκαράς Πατμπουρούν; Παράλογο. Από τις δύο εκδοχές λοιπόν, επιλέγω ότι δεν πίστευε στο Ισλάμ, και μάλλον ούτε και διακήρυξε κάτι τέτοιο.

7) Και μένει μόνον ένα: είναι "βουδιστικά κόλπα" αυτά που λέγεται πως είδε στην εκκλησία των γκιαούρηδων ο Μεχμέτ Πατμπουρούν; Δηλαδή είναι σαχλαμάρες, που καλό είναι να τις αγνοήσουμε χαμογελώντας και να τις παραπέμψουμε σε αφελείς και αγράμματες γιαγιάδες;

Γι' αυτό το θέμα αρκούμαι να παραπέμψω τον ενδιαφερόμενο στα posts μας: Θαυματουργοί άγιοι: αλήθεια ή μύθος; και Εμφανίσεις αγίων γερόντων μετά θάνατον, καθώς και στις βιογραφίες των μεγάλων και θαυματουργών σύγχρονων αγίων Πορφύριου, Παΐσιου και Ιάκωβου Τσαλίκη (τριών από τους πάρα πολλούς - που γίνονται περισσότεροι αν συνυπολογίσουμε τους θαυματουργούς εν ζωή αγίους των περασμένων εποχών). Ας μελετήσει ο υποψιασμένος μπλογκοναύτης και ας βγάλει με ειλικρίνεια τα συμπεράσματά του...

Ίσως τον ενδιαφέρει και το post μας για τη Νευροθεολογία, που είναι και της μόδας.

Ο μέγας θαυματουργός άγιος της Ρωσίας του 19ου αιώνα Σεραφείμ του Σάρωφ και ο κτηματίας Νικόλαος Μοτοβίλωφ, σκεπασμένοι και οι δύο από το θείο Φως. Ο Μοτοβίλωφ ανέφερε πολλές προσωπικές του εμπειρίες από θείο φωτισμό και άλλα "βουδιστικά κόλπα" σε υπόμνημά του στο μητροπολίτη της Αγίας Πετρούπολης Ισίδωρο στις 13 Αυγούστου 1861. Η φωτο από εδώ, όπου και απόσπασμα από συνομιλά των δύο αντρών.

Τι ακριβώς είδε ο Μεχμέτ στην εκκλησία των Ρωμιών; Μόνο τον πατριάρχη ΚΠόλεως και θείο φως, όπως πληροφορήθηκε ο άγιος Νικόδημος, ή δύο πατριάρχες (ή ένα) και αιώρηση, όπως γράφουν Ψ.Κ.+Ραμ.; Δεν το ξέρουμε, ούτε και έχει σημασία. Οι δύο μαρτυρίες συγκλίνουν στο ότι κάτι είδε, που τον έκανε ν' αναθεωρήσει τη μέχρι τότε ζωή του. Και παραμένει πάντα το θεμέλιο της ιστορίας: τα μυρωδάτα αντίδωρα. Ευωδία, φως και άνθρωποι που δεν πατούν κάτω είναι τρία στοιχεία που παρατηρούνται στους βίους των αγίων και υπάρχουν πολλοί απλοί άνθρωποι που τα είδαν και τα ένιωσαν.

Ως επίλογο έχω να πω μόνο πως σε καμιά εποχή οι ορθόδοξοι χριστιανοί δε θα αγιοποιούσαμε κάποιον που δεν είναι καν χριστιανός. Η εύλογη απορία του φίλου Δύτη, πώς έγινε ο Αχμέτ/Μεχμέτ ο Κάλφας να θεωρηθεί χριστιανός μάρτυρας και άγιος, έχει μια εξίσου εύλογη απάντηση: επειδή ήταν χριστιανός μάρτυρας και άγιος. Ένα Τούρκο, αλλόθρησκο και ψιλοάθεο, γλεντζέ, χωρίς καμιά σχέση με το Χριστό και την πίστη των Ρωμιών, είναι απολύτως παράλογο να τον αγιοποιήσουμε, πλάθοντας μάλιστα και ολόκληρους μύθους, μια πλήρη ιστορία μεταστροφής, γι' αυτόν, σα γριές κουτσομπόλες ή αφελή νήπια.

Και πώς δε βρέθηκε ένας Ρωμιός να πει: "Τι λέτε, μωρέ; Ποιος άγιος και πράσιν' άλογα; Μια παρεξήγηση έγινε ανάμεσα στους Τουρκαλάδες!...". Όμως καμιά τέτοια μαρτυρία δεν εντοπίστηκε κάπου.

Και υπάρχει κι ένας μυστικός πληροφοριοδότης, που ίσως είπε στους ομοθρήσκους του αυτά που ποτέ δεν έμαθαν οι οθωμανοί: η Ρωσίδα σκλάβα, που έζησε από κοντά την περιπέτεια του αφέντη της, ή του αγαπημένου της, και ήξερε πολύ καλά την αλήθεια για τη μεταστροφή του και τα μυρωδάτα αντίδωρα.

Με την ευχή του μάρτυρα, ας είναι αναπαυμένη η ψυχή της. Και στα δικά μας.