Η διαφορά του φιλοσοφικού θεού και του Θεού της Αποκαλύψεως

Γνωριμία με την ορθόδοξη πίστη

Απόσπασμα από την Δογματική και Συμβολική Θεολογία (Γ’) του καθηγητή Ν. Ματσούκα, από το κεφάλαιο «Η ύπαρξη του Θεού».

«Πάντως η φιλοσοφία, κατά βάση η διαρχική, αφού χώρισε οξύτατα αισθητό και νοητό κόσμο, επέβαλε τον ένα νοητό και ακίνητο Θεό. Τούτο το διαρχικό σύστημα κυριαρχεί καταθλιπτικά και πάνω σε μοναστικά συστήματα. Εν πάση περιπτώσει, σ’ αυτό το χάσμα μεταξύ αισθητού και νοητού κόσμου κρίκος και μέσο επικοινωνίας δεν είναι μονάχα η νοούσα ψυχή, που έτσι κι αλλιώς συγγενεύει κατά φύση με το νοητό κόσμο, αλλά και μεσάζουσες δαιμονικές θεότητες, όπως είναι, λόγου χάρη, ο δαίμων Έρως στο Συμπόσιο του Πλάτωνα. Σ’ όλες αυτές τις μορφές ζωής παράλληλα με τα φυσικά και ανθρώπινα ευρήματα υφίστανται σχεδόν κατά κανόνα ένα είδος αποκάλυψης της ίδιας της θεότητας. Τούτο παρατηρείται και σε φιλοσοφικούς κύκλους. Στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, λόγου χάρη, ο Σωκράτης στη μάντισσα Διοτίμα αποδίδει το περιεχόμενο της τόσο υψηλής ομιλίας του.

Η Χριστιανική διδασκαλία, που αποτυπώνεται στα βιβλικά κείμενα και στα περαιτέρω εκκλησιαστικά μνημεία, προβάλλει καταρχήν μια παράσταση περί Θεού ριζικά διαφορετική από ότι προβάλλουν η ειδωλολατρία και η διαρχική φιλοσοφία, η οποία οξύτατα διαχωρίζει αισθητό και νοητό κόσμο. Τούτη η φιλοσοφική κληρονομιά στη σκέψη απλών και διανοούμενων ατυχώς δυσκολεύει τα μέγιστα να κατανοήσει κανείς το ριζικά διαφορετικό βιβλικό και εκκλησιαστικό Θεό από τους θεούς της ειδωλολατρίας και της φιλοσοφικής διαρχίας. Αυτονόητα, βέβαια, τέτοια δυσκολία δεν έχει ουσιαστική ισχύ σ’ εκείνον που ζει την πείρα της εκκλησιαστικής ζωής. Με άλλα λόγια, ο βιβλικός Θεός βιώνεται μέσω αυτής της πείρας με τρία άκρως βασικά χαρακτηριστικά: 1) Ενώ είναι κατά πάντα υπερβατικός, συνάμα είναι συνδεδεμένος ενεργειακά με ολάκερη την συμπαντική πραγματικότητα. 

Φύση και υπερφύση, φυσική και μεταφυσική θεωρούνται πράγματα λειτουργικά συνδεδεμένα. Και τούτο συμβαίνει, επειδή η υπερβατικότητα του Θεού νοείται όχι τοπικά και χρονικά, αλλά μονάχα ουσιαστικά. Ο υπερβατικός Θεός απέχει από τον κόσμο φύσει και ουσία, όχι τόπω και χρόνω. Και τούτο προέρχεται από το γεγονός ότι είναι ο άκτιστος Δημιουργός, ενώ τα πάντα είναι κτίσματα. 2) Τίποτα απολύτως δεν παρεμβάλλεται, ως μεσάζουσα πραγματικότητα, μεταξύ Θεού και κόσμου. Όλα τα αισθητά πράγματα, η αγγελότητα και η ανθρωπότητα επικοινωνούν με το Θεό μέσω ενεργειών. 3) Ο βιβλικός Θεός, πάντοτε ουσιοποιός και ζωοδότης στην κτίση και την ιστορία, είναι κινητικός, κοινωνικός και ιστορικός· μέσω ενεργειών συνάπτει σε κοινωνικά πλαίσια διαπροσωπικές σχέσεις με τα λογικά πλάσματά του.

Σε τούτα τα βιβλικά δεδομένα κινούμενος ο Ιωάννης Δαμασκηνός δίνει ένα περιγραφικό περί Θεού ορισμό: αυτό που είναι άκτιστο και άτρεπτο (και δημιουργεί τα πάντα) τι άλλο είναι παρά ο Θεός; Με άλλα λόγια, δεν θα ήταν απαραίτητος ένας Θεός που θα είχε οποιοδήποτε φυσικό, ρευστό και μετρήσιμο μέγεθος. Όση δύναμη και μεγαλοπρέπεια κι αν είχε, δεν θα διέφερε ουσιαστικά από τον άνθρωπο, οπότε μήτε και θα μπορούσε να του προεκτείνει τα όριά του, μήτε να του θεραπεύσει τις όποιες φυσικές του αδυναμίες. Από την άλλη μεριά η δημιουργία του ανθρώπου από το Θεό σημαίνει ότι στην ίδια του τη φυσική κατασκευή έχει εγκατασπαρθεί από το Δημιουργό του η γνώση της ύπαρξης του Θεού. Ολάκερο το παιχνίδι της αναζήτησης και της εύρεσης του Θεού προϋποθέτει λοιπόν α) τούτη τη φυσική γνώση, β) την ενεργειακή σχέση του Θεού με τον άνθρωπο, γ) την ελεύθερη τοποθέτηση του ανθρώπου απέναντι στο Θεό. Σε αυτή τη σχέση, εξ αιτίας της διαφοράς μεταξύ Θεού και δημιουργήματος, ποτέ δεν αίρεται η ουσιαστική φυσική διάκριση: άκτιστος ο Θεός, κτιστός ο άνθρωπος. Και στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχο παραμένει το βιβλικό παράδοξο, μολονότι αξεπέραστο είναι το αβυσσαλέο  χάσμα ως προς την ουσιαστική διάκριση μεταξύ Θεού και κόσμου, λειτουργικός δεσμός υφίσταται φύσης και υπερφύσης, φυσικής και μεταφυσικής μέσω των ενεργειών του Θεού στην κτίση και την ιστορία. Επομένως η ύπαρξη του Θεού ενώπιον του ανθρώπου κατά κανένα τρόπο  δεν μπορεί να είναι ένα απτό, φυσικό και συγκεκριμένο πράγμα του συνολικού κόσμου».

Δείτε επίσης:

Φιλόσοφοι και αρχαία θρησκεία
Αρχαία φιλοσοφία και χριστιανισμός
Η ιστορία της σχέσης ανθρώπου και Θεού 
"Περί Θεού" (σειρά άρθρων)

  

Εικόνες αρχαίων φιλοσόφων στην ιστορική μονή Bachkovo της Βουλγαρίας (από εδώ - δες και άλλες εδώ)