Δυτικός κόσμος και Άπω Ανατολή, Ταοϊσμός και Χριστιανισμός

 

Αναδημοσιεύουμε τον πρόλογο του κλασικού πλέον έργου του π. Δαμασκηνού Κρίστενσεν Χριστός, το αιώνιο ΤΑΟ. Όλο το βιβλίο μπορείτε να το διαβάσετε εδώ. Σύντομη παρουσίασή του εδώ.

Ο π. Δαμασκηνός είναι πρώην βουδιστής και τώρα ορθόδοξος χριστιανός ιερομόναχος στη μονή του Αγίου Γερμανού της Αλάσκας, στην Πλατίνα της Καλιφόρνιας. Γνώρισε την Ορθοδοξία μέσω του π. Σεραφείμ Ρόουζ. Η προσωπική του ιστορία αναφέρεται από τον ίδιο στο συλλογικό έργο Από το Βουδισμό στο Χριστό, εκδ. Ιεράς Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, Μήλεσι.

Σήμερα, που στην Κίνα γίνονται Χριστιανοί τριάντα χιλιάδες άνθρωποι την ημέρα – αριθμός άνευ προηγουμένου στην ιστορία – στη Δύση όλο και περισσότεροι άνθρωποι απομακρύνονται από τις χριστιανικές τους ρίζες και ενδιαφέρονται για την αρχαία Κινεζική θρησκεία. Γιατί συμβαίνει μια τέτοια αντιστροφή; Σαφώς, επειδή πολλοί Κινέζοι τώρα βρίσκουν ένα αληθινό βίωμα του Χριστού εν όψει ενός θρησκευτικού διωγμού από την κομμουνιστική κυβέρνηση, ενώ οι Εκκλησίες στην Δύση, όπου υπάρχει αφθονία και ελευθερία, τείνουν να χάνουν την επίγνωση της ουσίας του Χριστού και της διδασκαλίας Του.

Στη σύγχρονη δυτική κοινωνία, πολλοί άνθρωποι απομακρύνονται από τον Χριστιανισμό που είχαν γνωρίσει στα πρώτα τους χρόνια, επειδή βρίσκουν ότι οι αλήθειες του καταπνίγονται κάτω από μια επίπλαστη θρησκευτικότητα. Βλέπουν ότι οι άνθρωποι στις Εκκλησίες δεν αλλάζουν και δεν γίνονται καλύτεροι, αλλά μάλλον παρηγορούν τον εαυτό τους και τους άλλους μέσα στην μη αναγεννημένη τους κατάσταση. Βρίσκουν ότι το πνεύμα των δυτικών Εκκλησιών, κατά βάθος δεν διαφέρει και πολύ από το πνεύμα του κόσμου γύρω τους. Αυτές οι Εκκλησίες έχουν αφαιρέσει από τον Χριστιανισμό τον Σταυρό της εσωτερικής κάθαρσης. Έχουν αντικαταστήσει μια άμεση, διαισθητική κατανόηση της Πραγματικότητας και μια αληθινή εμπειρία τού Θεού με το διανοουμενισμό αφ’ ενός και τον συναισθηματισμό αφ’ ετέρου.

Στην πρώτη περίπτωση, ο Χριστιανισμός γίνεται κάτι που μαθαίνεται με αποστήθιση: αν απλώς μάθεις σωστά τις λέξεις – αν απλώς απομνημονεύσεις από τις Γραφές κάποιους στίχους-κλειδιά, αν καταλάβεις διανοητικά το νόημά τους και τους επαναλαμβάνεις, αν ξέρεις πώς να συμπεριφέρεσαι και πώς να μιλάς σύμφωνα με τη θρησκευτική διάλεκτο της συγκεκριμένης Εκκλησίας στην οποία ανήκεις – τότε θα σωθείς. Ο Χριστιανισμός γίνεται τότε μια θρησκεία ξερή, βασισμένη στα λόγια, ένα τυπολατρικό σύστημα, ένα σύνολο από ιδέες και τρόπους συμπεριφοράς και ένας πολιτικός οργανισμός, ο οποίος λειτουργεί με τις ίδιες αρχές, όπως οι κοσμικοί οργανισμοί.

Στη δεύτερη περίπτωση, οι δυτικές Εκκλησίες προσθέτουν το στοιχείο του συναισθηματισμού και του ενθουσιασμού, ώστε να προσδώσουν ζωή στο σύστημά τους. Αλλά το αποτέλεσμα είναι κάτι εξ ίσου χονδροειδώς υλικό όπως και η θρησκευτική τυπολατρία. Οι άνθρωποι υπνωτίζονται από τις συναισθηματικές καταστάσεις στις οποίες αυθυποβάλλονται, και βλέπουν έναν αντικατοπτρισμό πνευματικής ανόδου, ενώ παραμένουν δεμένοι στον υλικό κόσμο.

Αυτό δεν αποτελεί άμεση αντίληψη της Πραγματικότητας. Δεν είναι το απώτατο. Δεν είναι να απορεί κανείς, που οι δυτικοί πνευματικοί αναζητητές, ακόμη και αν έχουν ανατραφεί σε χριστιανικά σπίτια, αρχίζουν να ψάχνουν αλλού, στις ανατολικές θρησκείες. Επίσης δεν αποτελεί έκπληξη που τόσο πολλοί στρέφονται προς το βαθύ και αινιγματικό έργο της προχριστιανικής Κίνας, το Tao Teh Ching. Διαβάζοντας τον Lao Tzu (σ.σ. Λάο Τσε), διακρίνουν ένα πνεύμα παρόμοιο με αυτό του Ιησού Χριστού. Βλέπουν μια ποιητική αναλαμπή του Χριστού στον Lao Tzu – μια αντανάκλαση η οποία είναι αχνή, αλλά καθαρή παρ’ όλα αυτά.  Και γι’ αυτούς, αυτή η αχνή αλλά καθαρή εικόνα είναι καλύτερη από την εντονότερη αλλά κηλιδωμένη εικόνα Του που συναντούν σε πολλά πράγματα που τώρα περνιώνται για Χριστιανισμός.

Στις παραδόσεις της αρχαίας Κίνας, ο Δυτικός πνευματικός αναζητητής μπορεί να μάθει τα βασικά για την πνευματική ζωή, τα οποία οι Εκκλησίες απέτυχαν να του διδάξουν: πώς να απαλλαγεί από τις καταναγκαστικές σκέψεις και να αποκτήσει ηρεμία του νου, πώς να κόψει τις επιθυμίες του και τις εξαρτήσεις του και πώς να υπερνικήσει τα αρνητικά συναισθήματα.

Κάποιοι μένουν ικανοποιημένοι παραμένοντας σε αυτή την ατραπό. Ωστόσο σε κάποιους άλλους από εμάς, συμβαίνει κάτι παράξενο. Κατά μια έννοια, προοδεύουμε όσο ποτέ πριν, αλλά ταυτόχρονα, για κάποιο ανεξήγητο λόγο, δεν νιώθουμε πληρότητα. Αφού κατανοήσαμε ότι υπάρχει κάτι πάνω από το βασίλειο του εγώ και των παθών, αντιλαμβανόμαστε ότι θα πρέπει να υπάρχει κάτι ακόμη πιο πάνω – πάνω και από αυτό που παρέχει η αυθεντική κινεζική παράδοση. Και βρίσκουμε ότι, αν και έχουμε αφήσει πίσω μας τις δυτικές Χριστιανικές ομολογίες, δεν μπορούμε να αφήσουμε πίσω μας τον Χριστό.

Φωτο: ο Κινέζος νεομάρτυρας του 1970 π. Στέφανος Wu (βλ. εδώ).

Γιατί αυτό; Κάποιοι θα έλεγαν ότι, ως Δυτικοί, έχουμε τον Χριστιανισμό σαν να λέμε στα γονίδιά μας. Αλλά θα λέγαμε και κάτι παραπάνω: ότι, αν και έχουμε εκτεθεί σε μια αμβλυμένη μορφή Χριστιανισμού, δεν παύει να έχουμε εκτεθεί στο «Χριστικό Ιδεώδες» - όπως το αποκαλούσε ο Ohiyesa, ο μεγάλος αυτός πρεσβευτής της θρησκείας των Ινδιάνων της Αμερικής. Η ίδια η σπερματική ιδέα του Ιησού Χριστού – του Θεού που ενσαρκώθηκε, που κένωσε τον εαυτό Του στη δημιουργία, που μίλησε με τον τρόπο που μίλησε, που πέθανε στο Σταυρό για να επαναφέρει την ανθρωπότητα στην πρωταρχική της κατάσταση και κατά συνέπεια στον Παράδεισο – αυτή η ιδέα είναι από μόνη της τόσο δυνατή, που οι μύθοι και οι διδασκαλίες όλων των θρησκειών του κόσμου ωχριούν σε σύγκριση με αυτήν.

Αλλά, αν ο Χριστός είναι τόσο πιο μεγαλειώδης ώστε να υπερέχει όλων των άλλων, γιατί η θρησκεία της Δύσης η βασισμένη σε Αυτόν, βρίσκεται σε τόσο οικτρή κατάσταση; Γιατί είναι τόσο εξωτερικευμένη, υλιστική και εκκοσμικευμένη; Σίγουρα, πιστεύουμε, ο Χριστός θα πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από αυτό.

Αλλά δεν είναι μόνο η ιδέα του Χριστού που λειτουργεί στην ψυχή μας. Ο ίδιος ο Χριστός λειτουργεί μέσα σ’ αυτήν. Έχοντας ακούσει την αποκάλυψη του Χριστού, είμαστε τώρα υπεύθυνοι γι’ αυτό, και τώρα ο Χριστός μας βοηθάει να αναλάβουμε αυτή μας την υπευθυνότητα. Μας βοηθάει να έλθουμε σ’ Αυτόν.

Το μονοπάτι μας προς μια αληθινή βίωση τού Χριστού είναι συχνά μακρύ και επίπονο. Εμείς οι σύγχρονοι Δυτικοί έχουμε γίνει πολύ εκλεπτυσμένοι, πολύ περίπλοκοι. Όταν μας μιλάει κανείς για Χριστιανισμό, τα έχουμε ήδη ακούσει: έχουμε ήδη μάθει να αντιδρούμε με ορισμένο τρόπο στις χριστιανικές ιδέες. Τα εξαρτημένα αντανακλαστικά που αυτές οι ιδέες προκαλούν σε μας, συχνά συνδέονται με ένα συναισθηματικό τραύμα από το παρελθόν που μας κάνει είτε να προσκολλώμαστε σ’ αυτές, είτε να εξεγειρόμαστε εναντίον τους. Η προσκόλληση και η εξέγερση δεν είναι παρά δύο όψεις του ιδίου νομίσματος: και οι δύο στηρίζονται στη συναισθηματική εμπλοκή σε λόγια και έννοιες που παρουσιάζονται ως η Πραγματικότητα η ίδια, αλλά δεν είναι.

Επιπλέον, αυτές οι χριστιανικές ιδέες πρέπει να συναγωνιστούν χιλιάδες άλλες από όλες τις θρησκείες του κόσμου, στις οποίες εμείς οι εκλεπτυσμένοι σύγχρονοι άνθρωποι έχουμε τώρα πρόσβαση. Αυτό μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα παράδοξο: ξέροντας ότι οι διάφορες θρησκείες και φιλοσοφίες δεν μπορούν να είναι σωστές όλες ταυτόχρονα, τείνουμε να σχετικοποιούμε την αλήθεια. Η λογική μας αυτό μας υπαγορεύει να κάνουμε. Αλλά, τελικά, όταν εμπιστευόμαστε τη λογική μας, πάντοτε κάνουμε λάθος.

Πώς να το ξεπεράσουμε αυτό; Πώς να γίνουμε μη εκλεπτυσμένοι και μη περίπλοκοι; Μπορούμε απλά να ξεμάθουμε όλα όσα έχουμε μάθει;

Όχι, δεν μπορούμε, αλλά αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να αποστασιοποιηθούμε από αυτά έτσι, ώστε να τα δούμε με άλλο μάτι. Για μας τους Δυτικούς, για να μπούμε πραγματικά στην παλαιά χριστιανική παράδοση και να συλλάβουμε την ουσία της διδασκαλίας του Χριστού, είναι απαραίτητο να σταυρώσουμε τη λογική μας και να ανυψωθούμε πάνω από το επίπεδο των σκέψεων και των συναισθημάτων. Για μια κοινωνία που βασίζεται στη ρήση του Καρτέσιου «σκέπτομαι, άρα υπάρχω», αυτό φυσικά σημαίνει ένα είδος αυτοκτονίας. Και ακριβώς σε έναν τέτοιον θάνατο του εγώ μάς καλεί ο Χριστός. Ο σύγχρονος Δυτικός Χριστιανισμός μας εκπαιδεύει στο πώς και τι να σκεπτόμαστε. Ενώ ο Χριστός, όπως και ο Lao Tzu πριν από Αυτόν, μας δίδαξαν πώς να μην χρειαζόμαστε να σκεπτόμαστε.

Ο μόνος τρόπος για να ξεπεράσουμε μια απλά εξωτερική κατανόηση των θρησκευτικών ιδεών είναι να αναζητήσουμε, χωρίς συμβιβασμούς και χωρίς μεμψιμοιρία, την Πραγματικότητα πίσω από αυτές. Αν η ταχέως φθίνουσα Δυτική Χριστιανοσύνη έχει εξαντληθεί από την διανοητικοποιημένη ή συναισθηματικοποιημένη θρησκεία, τόσο ώστε να μην μπορεί να διακρίνει την ουσία του Χριστιανισμού, τότε πρέπει, κατά κάποιο τρόπο, να κάνουμε μια καινούργια αρχή. 

Σε αυτό το βιβλίο θα κοιτάξουμε τον Χριστό και το μήνυμά Του όπως θα έκανε ο Lao Tzu, ο οποίος, αν και έζησε πεντακόσια χρόνια προ Χριστού, διαισθητικά είχε αντιληφθεί την παρουσία τού Χριστού μέσα στη δημιουργία. Θα κοιτάξουμε να γίνουμε σαν, όπως έλεγε παραστατικά ο Lao Tzu, το «βρέφος που δεν έχει ακόμη χαμογελάσει», που δεν έχει ακόμη μάθει να αντιδράει σε λόγια και ιδέες, που ξέρει χωρίς να ξέρει πώς ξέρει. Και τότε, ξεκινώντας από την απλότητα, την αθωότητα και την άμεση διαίσθηση του Lao Tzu, θα λάβουμε το μήνυμα τού Χριστού από μια νέα πηγή:  όχι από την σκοπιά της σύγχρονης Δύσης – η οποία το έχει διαστρεβλώσει σε χιλιάδες αντικρουόμενες σχισματικές ομάδες και φιλοσοφίες – αλλά από την άποψη τής παλαιάς Χριστιανικής Ανατολής, η οποία έχει μεταβιβάσει μέχρι τη σύγχρονη εποχή την ουσία της διδασκαλίας τού Χριστού με τρόπο που συνηχεί με τη διδασκαλία τού Lao Tzu, χωρίς να αρνείται όσα είχε διαισθητικά συνειδητοποιήσει ο Lao Tzu, αλλά φέρνοντάς τα σε νέα διάσταση.

Στην κινέζικη παράδοση, η άμεση μετάδοση της σοφίας από δάσκαλο σε μαθητή είναι ζωτικής σημασίας. Στην Ανατολική Χριστιανική Εκκλησία αυτή η μετάδοση ανάγεται στον ίδιο τον Χριστό: μια αδιάσπαστη ιστορική διαδοχή χωρίς θεμελιακές αλλαγές σε απόψεις, σαν αυτές που έγιναν στη Δύση μετά το Σχίσμα το 1054 μ.Χ.

Στη Χριστιανική Ανατολή, βρίσκουμε ξεκάθαρη καθοδήγηση σχετικά με το πώς να αποκτήσουμε ηρεμία, να υπερβούμε τα πάθη, να χειριστούμε τους λογισμούς, και να καλλιεργήσουμε τις αρετές, καθώς επίσης και επακριβείς διδασκαλίες σχετικά με πνευματικές πλάνες, ώστε να οδηγηθούμε με τρόπο πιο ασφαλή και σίγουρο στο μονοπάτι προς τον Θεό. Και, το σημαντικότερο, βρίσκουμε την χωρίς διαστρεβλώσεις Εικόνα τού Χριστού την οποία δεν είχαμε δει σε άλλες Εκκλησίες. Σε Αυτόν τον οποίο το Εξαποστειλάριο των Χριστουγέννων αποκαλεί «Ανατολή Ανατολών»,  βρίσκουμε την Αρχή και το Τέλος του πόθου της ψυχής μας και τη θύρα για την αιώνια ζωή (Αποκάλυψις 1:8, κατά Ιωάννη 10:9)

Με την μυστικιστική και στοχαστική παράδοση του Ανατολικού Χριστιανισμού – την οποία θα συζητήσουμε στο Μέρος ΙΙΙ αυτού του βιβλίου – μπορούμε να πάμε πέρα από όποια συνειδητοποίηση μπορεί να είχαμε μέσω των Ανατολικών θρησκειών. Ο σκοπός αυτής της παράδοσης είναι η θέωση, η ολοκληρωτική φώτιση, η τέλεια επικοινωνία με τον Δημιουργό μας και η γέννηση του Ίδιου του Χριστού μέσα μας.

Στον Χριστό βρίσκεται η εκπλήρωση των προσδοκιών των παλαιών. Ο Χριστός δεν καταρρίπτει ό,τι υπήρξε πριν από Αυτόν. Αντίθετα, το εκπληρώνει,  απαλείφοντας απ’ αυτό ό,τι είναι ψεύδος και διατηρώντας ό,τι σε αυτό είναι αλήθεια στο Φως της υπέρτατης αποκάλυψής Του. Οι αλήθειες σε όλες τις αρχαίες θρησκείες και φιλοσοφίες προβάλλουν λαμπερές σε αυτό το Φως, αλλά δεν είναι οι ίδιες αυτό το Φως, ούτε είναι ισάξιες με αυτό. Αν τις δούμε με τα μάτια της πίστης, μπορεί να επιμαρτυρούν για το Φως της αποκάλυψης, όπως κάνουν οι ψυχές των σύγχρονων αναζητητών όταν, μέσα από τη ματιά του Lao Tzu, βρίσκουν και κοιτούν την Αναλλοίωτη Εικόνα του Χριστού, που λάμπει με όλη Του την λαμπρότητα στην παλαιά Χριστιανική Ανατολή.

Ας κοιτάξουμε τώρα μέσα από αυτά τα μάτια. Στους ανθρώπους που έζησαν πριν από τον Χριστό, ο Lao Tzu έδειξε πώς να υψωθούν πάνω από σκέψεις και συναισθήματα ώστε να μπορέσουν να γνωρίσουν τον Νου που βρίσκεται πέρα από τις σκέψεις, να ακούσουν τον Λόγο τον χωρίς ήχο, και να ακολουθήσουν το Tao που δεν αφήνει πατημασιές. Για μας που έχουμε γεννηθεί μετά Χριστόν, ο Lao Tzu μπορεί να κάνει το ίδιο, ούτως ώστε να μας βοηθήσει να μπούμε στο μονοπάτι προς μια αληθινή, πέρα από έννοιες βίωση του Ιησού Χριστού, Αυτού ο οποίος είναι η ενσάρκωση του Λόγου των Ελλήνων, του Wakan Tanka των Ινδιάνων και του Tao των αρχαίων Κινέζων που αναζητούσαν τον Θεό.

Επισκεφτείτε επίσης: 

Η Ορθοδοξία στην Κινα, άλλοτε & τώρα

Άγνωστοι Κινέζοι νεομάρτυρες

Travelers on the Way to the Light

"Μαγεία! Ευλογία! Μέθη!": Η εξομολόγηση ενός μοναχού
Δίψα και άμεση γνώση του Θεού, Ειρήνη και Αγάπη
Η ιστορία της σχέσης ανθρώπου και Θεού
Η παγκόσμια προσδοκία Θεανθρώπου Λυτρωτού  
Νεανικές διαδρομές - Ώριμοι προορισμοί (Η Μεγάλη Ανατροπή)

Επιστολή ορθόδοξου χριστιανού προς τους αδελφούς μας Ινδιάνους

Αν ο Χριστός είχε πάει στην Ινδία...
Η παρεξηγημένη αγιότητα

Γίνε κι Εσύ Πολεμιστής του Φωτός
Αυτογνωσία
Ζήσε πέρα από τα όρια!

Ο Δρόμος προς το Φως: οι άγιοι διδάσκαλοι της Ορθοδοξίας & οι αντίστοιχοι των θρησκειών 

Το Φως που δεν είναι Φως και γνωρίζει το όνομά μου

Η εσωτερική ειρήνη
Η δικτατορία των "πρέπει" - ή αλλιώς: ζήσε με έρωτα!  
Η οικολογική καρδιά του πολιτισμού μας
Η αρμονία των πλασμάτων & η κληρονομιά του γέροντα Παΐσιου

Η Ορθοδοξία στην αρχαία και τη σύγχρονη Δύση