Μήπως είχαν δίκιο οι Εικονομάχοι;

Αυτός ο προβληματισμός υπάρχει σε αρκετούς συνανθρώπους μας, καθώς έχουμε τόσο μεγάλη χρονική απόσταση από την Εικονομαχία και δε ζήσαμε στο πετσί μας τα γεγονότα. Έτσι, συχνά επηρεαζόμαστε από διάφορες ερμηνείες και νομίζουμε:

α) ότι οι εικονομάχοι αυτοκράτορες είχαν αγαθά κίνητρα για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις (ενώ δεν ήταν έτσι) και ότι οι μοναχοί υποστήριξαν την "εικονολατρία" για να διατηρήσουν τα προνόμια και τις περιουσίες των μοναστηριών τους (πράγμα επίσης λανθασμένο, γιατί οι άγιοι μοναχοί που αντιστάθηκαν στους εικονομάχους ΕΧΑΣΑΝ όλα τα προνόμια και τις περιουσίες τους -αν είχαν- και επιπλέον υπέστησαν βασανιστήρια, εξορίες, ακρωτηριασμούς, θάνατο),

β) ότι στην Εικονομαχία τελικά νίκησαν οι "εικονολάτρες". Όχι: οι ορθόδοξοι είμαστε εικονόφιλοι, όχι εικονολάτρες, δηλαδή φίλοι των εικόνων, όχι λάτρεις τους.

Ας διευκρινίσω εδώ ότι στην Ορθοδοξία (βάζω μέσα και την αρχαία Εκκλησία, των πρώτων 1000 ετών, γιατί η Ορθοδοξία είναι η ιστορική συνέχειά της) έχει ΜΙΑ λατρευτική πράξη: τη θεία λειτουργία (=που δεν είναι "κάθε" τελετή μέσα στο ναό, αλλά ΜΟΝΟ όταν τελείται το μυστήριο της θείας Μετάληψης ή θείας Κοινωνίας ή θείας Ευχαριστίας). Η θεία λειτουργία λοιπόν απευθύνεται πάντα και μόνο στο Θεό, όχι στην Παναγία, σ' έναν άγιο, σε εικόνα ή στο σταυρό κ.τ.λ. Γι' αυτό λέμε ότι μόνο το Θεό λατρεύουμε (τον Τριαδικό - δηλ. και το Χριστό, που είναι Θεός), όχι την Παναγία, αγίους, αγγλέους, εικόνες, ιερά λείψανα, σταυρό ή οτιδήποτε άλλο. Αυτά τα σεβόμαστε, τα τιμάμε αλλά δεν τα λατρεύουμε.

Επίσης πολλοί πέφτουμε στην παγίδα να σκεφτούμε "εικονομαχικά", επηρεασμένοι από προτεσταντικά κηρύγματα εναντίον των εικόνων. Λέμε: είναι πνευματική αδυναμία να προσκυνάς μια εικόνα, αυτό το έκανε η αγράμματη γιαγιά μου, ΟΧΙ ΕΓΩ, που είμαι μορφωμένος και ορθολογιστής! Αυτό που "είμαι" στην πραγματικότητα είναι εγωιστής, όχι σοφός.

Μια χαρακτηριστική εικόνα από την Ιστορία της Εκκλησίας: το μαρτύριο των μοναχών του Αγίου Όρους το 13ο αιώνα, που αντιστάθηκαν στην προσπάθεια του αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγου να "ενώσει" την Ορθόδοξη Εκκλησία με τον Πάπα (με γενικό αρχηγό όλων των χριστιανών τον Πάπα) για να λάβει βοήθεια εναντίον των Τούρκων.

Λέμε επίσης: είναι παράλογο να γίνονται θαύματα από εικόνες, άρα ΟΛΕΣ οι σχετικές μαρτυρίες είναι ΨΕΜΑΤΑ, και μάλιστα τις κατασκευάζουν παπάδες για να ροκανίζουν τα λεφτά του κοσμάκη.

Κι όμως, η πείρα των αιώνων έχει αποδείξει ότι ο Χριστός, η Παναγία και οι άγιοι κάνουν θαύματα μέσω των εικόνων τους. Τώρα, αν εσύ, σοφέ και μορφωμένε αδελφέ μου, θέλεις να λες στον εαυτό σου ότι "είναι όλα ψέματα και απάτες" (λες και έχεις εξετάσει "όλες" τις περιπτώσεις - ή έστω μία περίπτωση), δικαίωμά σου. Να ξέρεις όμως ότι το λες επειδή θέλεις να το πιστεύεις, όχι γιατί το "απέδειξες" ή το "ανακάλυψες"...

Τις εικόνες τις χρειαζόμαστε, όσο χρειαζόμαστε τις φωτογραφίες των αγαπημένων μας προσώπων (τέτοια πρόσωπα, αγαπημένα, είναι και ο Χριστός, η Παναγία και οι άγιοι). Δεν ξέρεις κανένα που κρατάει στο πορτοφόλι του φωτογραφία των πιο δικών του προσώπων (π.χ. συζύγου, παιδιών); Δεν έχεις δει ποτέ κάποιον να φιλάει μια φωτογραφία ή να της μιλάει, ίσως κλαίγοντας για την απουσία του προσώπου που εμφανίζεται σ' αυτήν; Μήπως τρελάθηκε; Όχι βέβαια, ξέρει ότι η φωτογραφία είναι ένα άψυχο χαρτί, αλλά ΓΙ' ΑΥΤΟΝ δεν είναι μόνο άψυχο χαρτί: είναι εκπρόσωπος και συμβολική παρουσία του προσώπου που εικονίζεται. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με τις εικόνες.

Ας σημειωθεί ότι προτιμάμε τις εικόνες από τις φωτογραφίες, ακόμη και των σύγχρονων αγίων, που έχουμε ΚΑΙ φωτογραφίες τους, γιατί η ορθόδοξη εικόνα παριστάνει τον άνθρωπο εντός του θείου Φωτός, μέσα στη Βασιλεία του Θεού - γι' αυτό π.χ. οι άγιοι δε ρίχνουν σκιά (στις κανονικές ορθόδοξες εικόνες φυσικά, όχι στις δυτικότροπες), γιατί το άκτιστο Φως βγαίνει από παντού, όχι από ένα σημείο, ώστε να ρίχνει σκιά...

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, μεγάλος ποιητής, μουσικός και συγγραφέας του 8ου αιώνα, τρομερά μορφωμένος, έχασε το χέρι του επειδή έγραφε υπέρ των εικόνων. Τοποθέτησε το κομμένο χέρι στη θέση του και προσευχήθηκε όλη νύχτα στην Παναγία. Το πρωί είχε αποκατασταθεί. Γι' αυτό φιλοτέχνησε την εικόνα της Παναγίας Τριχερούσας, προσθέτοντας στην εικόνα τη ζωγραφιά του χεριού του. Το χρυσό φόντο στις εικόνες των αγίων συμβολίζει το θεϊκό Φως.

 

Έτσι περιγράφει το όραμά του (περιγραφή που ταιριάζει με εκείνες των αγίων) ο Αμερικανός βουδιστής ιερέας Nilus Stryker, που μετά από ένα πολυήμερο ορθόδοξο πνευματικό βίωμα, άφησε το βουδισμό και έγινε ορθόδοξος χριστιανός (η αφήγησή του εδώ):

Μόλις ξεστόμισα εκείνες τις λέξεις, συνέβη κάτι το απίστευτο. Προσπαθήστε να καταλάβετε, πως δεν διαθέτω καμία αίσθηση του πρέποντος σε όσα περιγράφω. Δεν κατέχω καν τον τρόπο να εξηγήσω πώς ή γιατί συνέβη αυτό που συνέβη. Είμαι ο πλέον βλάκας. Δεν έχω καν το δικαίωμα να προσπαθήσω να εξηγήσω τι έγινε, ούτε και να προσπαθήσω να πω ότι εγώ – κατ’ οιονδήποτε τρόπο – κατανοώ ή αξίζω αυτό που έγινε. Πάντως, μόλις πρόφερα εκείνες τις λέξεις, γέμισα με ένα απαλό Φως. Ξέρω, είναι δύσκολο να κατανοηθεί, αλλά εγώ πράγματι γέμισα από αυτό το Φως. Δεν ήταν «ορατό» με την συνηθισμένη έννοια. Ήταν μια φωτεινότητα που με γέμιζε. Δεν μπορώ να περιγράψω εκείνο το Φως, ούτε να περιγράψω πώς ένα φως μπορεί να κουβαλάει μια «γνώση», πάντως εγώ ήξερα πως ένα Φως είχε διεισδύσει μέσα μου, και μάλιστα με γνώριζε προσωπικά. Ξέρω πως αυτό ακούγεται απίστευτο, αλλά συνέβη. Το Φως όχι απλώς με γνώριζε εμένα, τον Nilus, τον αψίθυμο γερο-παράξενο, που όλα τα είχε θαλασσώσει, αλλά με αγαπούσε κιόλας – με αγαπούσε πραγματικά.

***

Με αφορμή την Κυριακή της Ορθοδοξίας λοιπόν (Α΄ Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής) αποτολμώ ένα μικρό αφιέρωμα στο ζήτημα των εικόνων και της Εικονομαχίας, παραπέμποντας στα παρακάτω άρθρα (από την Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας, μια συντροφιά μελετητών που πολλοί απ' αυτούς προσήλθαν στην Ορθοδοξία από αιρέσεις ή άλλες θρησκείες, μετά από έρευνα για την αλήθεια):

• Είναι οι άγιες εικόνες είδωλα;
• Είναι λατρεία η προσκύνηση;
• Εικονική οντολογία
• Εικόνες στον αρχαιότερο Χριστιανικό ναό
• Εικονοκλάστες: Οι συντηρητικοί τής Ορθοδοξίας
• «Εικονομαχία, η αναστήλωση των εικόνων και μια… υποκριτική ιστορία»
• Επεξηγήσεις για την τιμή προς τον Σταυρό, την ύλη και την Παναγία
• Τιμάται ως αγία η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία;
• Περί εικόνων μέρος 1ο: Οι άγιες εικόνες, ως προϊόν Χαρισματικής εμπειρίας της Εκκλησίας
• Περί εικόνων μέρος 2ο: Η διάκριση κτιστού - Ακτίστου και η Θεολογία τής Εικόνας
• Περί εικόνων μέρος 3ο: Η έλλειψη ορατού ομοιώματος τού Θεού, ως αιτία τής απαγόρευσης τού Νόμου
• Περί εικόνων μέρος 4ο: Η απεικόνιση όσων είδαμε επιτρέπεται!
• Περί εικόνων μέρος 29ο: Ιστορικές μαρτυρίες αγίων Πατέρων υπέρ αγίων Εικόνων. Η ιστορική μαρτυρία τής αιμορροούσας
• Περί εικόνων μέρος 30ο: Ιστορικές μαρτυρίες υπέρ αγίων Εικόνων
• Περί εικόνων μέρος 31ο: Αγιογραφικά επιχειρήματα τού αγίου Λεοντίου Νεαπόλεως
• Έλλογη Απεικόνιση
• Θεολογία της Εικόνας και ενανθρώπιση του Θεού Λόγου
• Αρχές Αγιογραφίας Η Εικόνα τής Παναγίας
• Το περιγραπτό τής ανθρώπινης φύσεως τού Θεού Λόγου και οι άγιες Εικόνες
• Θεολογία τής Εικόνας Μάθημα 2ο: Η αγία εικόνα τής Γέννησης τού Χριστού
• Θεολογία τής Εικόνας Μάθημα 3ο: Ανάλυση της θεολογίας της εικόνας του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου
• Θεολογία τής Εικόνας Μάθημα 4ο: Η αγία εικόνα τής Υπαπαντής τού Χριστού
• Νοθείες αρχαίων και νέων Εικονομάχων, σε κείμενα αγίων Πατέρων περί εικόνων