Ένα ρητό λέει πως η επιστήμη είναι μια κατανόηση που αποζητά να αληθεύσει, ενώ η θρησκεία είναι μια αλήθεια που αποζητά να κατανοηθεί. Κατά πόσο είναι αλήθεια αυτό; Είναι η σχέση πίστης και επιστήμης τόσο απλή; Μερικές φορές είναι πιο γόνιμη η μελέτη της ανατροπής της ισορροπίας, της αντιπαράθεσης και τριβής παρά τα ειρηνικά σημεία τους.
Συζητάμε τα 4 μοντέλα σχέσης του Barbour (Σύγκρουση, αλληλοσυμπλήρωση, διάλογος, συνύφανση). Η επιστήμη αναπτύχθηκε κατά κύριο λόγο στον χριστιανικό κόσμο. Η καθυστέρηση των κρουστικών κυμάτων σύγκρουσης της πίστης με την επιστήμη στη δύση, έδωσε τη δυνατότητα στην ανατολική Εκκλησία να διαχειριστεί πιο ώριμα και ψύχραιμα τα σημεία τριβής.
Το αίνιγμα της αγάπης είναι μια προσωπική μελέτη του κ. Κωνσταντούδη, όπου αναγνωρίζεται πως ο χριστιανισμός εμφανίστηκε για να καταθέσει την ιστορία της αγάπης του Θεού για τον κόσμο και τον άνθρωπο. Παράλληλα αναζητείται η εφαρμογή της έννοιας της αγάπης στην επιστήμη. Μια πρόταση είναι πως η αγάπη είναι η ένωση, η ένωση των θεωριών σε μια, η ένωση/συγχώρεση των σωματιδίων, ίσως η εκμηδένιση του χώρου ως χωρισμού και του χρόνου ως σκορπισμού.
Επίσης κάθε τεχνολογικό αντικείμενο αποτελεί τον κόπο, μόχθο, όνειρα και απογοητεύσεις όλων των ανθρώπων που συνέβαλαν στη τελική του δημιουργία, από την τεχνολογική παραγωγή του, μέχρι και το χτίσιμο του θεωρητικού υποβάθρου από τις απαρχές της επιστήμης.
Αυτό είναι το πρώτο από τα 2 επεισόδια με τον Ερευνητή στον Δημόκριτο κ. Κωνσταντούδη Βασίλη.
Η συζήτηση με τον ερευνητή Βασίλειο Κωνσταντούδη εξετάζει τη δυναμική σχέση μεταξύ επιστήμης και πίστης, προτείνοντας την υπόθεση ότι κοινά χαρακτηριστικά, εμπνευσμένα από τη θρησκευτική σκέψη, επηρέασαν την ανάπτυξη της επιστήμης. Η έναρξη της επιστημονικής επανάστασης με τον Γαλιλαίο αποτελεί ένα κεντρικό σημείο αναφοράς. Η προσέγγιση του Γαλιλαίου διαφοροποιήθηκε ριζικά από τον κυρίαρχο σχολαστικό κόσμο της εποχής, ο οποίος βασιζόταν κυρίως στην ερμηνεία και το σχολιασμό των έργων του Αριστοτέλη από θεολόγους και φιλοσόφους. Αυτή η διαφορά δεν ήταν απλώς μια επιστημονική διαφωνία, αλλά μια θεμελιώδης αναδιαμόρφωση του τρόπου αναζήτησης της γνώσης, θέτοντας τα θεμέλια για τη σύγχρονη επιστημονική μεθοδολογία.
Η ουσιαστική καινοτομία του Γαλιλαίου ήταν η καθιέρωση του πειράματος ως κύριου μέσου απόκτησης γνώσης και η ανάδειξη της προσωπικής σχέσης με το μελετούμενο αντικείμενο. Αντί να αποδέχεται ως δεδομένα τις αρχαίες αρχές, ο Γαλιλαίος τις υπέβαλε σε πειραματική δοκιμασία, επιδιώκοντας να κατασκευάσει ένα "μικρό κόσμο" για να εστιάσει στο φαινόμενο. Αυτή η εμπλοκή απαιτούσε αφιέρωση και άμεση επαφή, αμφισβητώντας την αποκλειστική αξία της εγγράμματης κουλτούρας. Επιπλέον, ο Γαλιλαίος τόνισε τον κρίσιμο ρόλο των αισθήσεων σε αυτή τη διαδικασία. Οι πειραματικές μετρήσεις και παρατηρήσεις, είτε άμεσα είτε μέσω οργάνων που αποτελούν επέκταση των αισθήσεών μας, προσφέρουν γνώση που δεν μπορεί να προέλθει αποκλειστικά από λογικούς συλλογισμούς ή διανοητική επεξεργασία.
Μια ενδιαφέρουσα αναλογία εντοπίζεται στην ησυχαστική έριδα, περίπου δύο αιώνες πριν τον Γαλιλαίο. Εκεί, οι ησυχαστές, σε αντίθεση με τους αντιπάλους τους, υπογράμμισαν την ανάγκη για προσωπική, ασκητική προσπάθεια και βίωμα για την προσέγγιση της γνώσης του Θεού, αντί για την αμιγώς λογική επεξεργασία. Τόνισαν την καθαρότητα της καρδιάς και τη συμμετοχή όχι μόνο του νου αλλά και των αισθήσεων στην πνευματική πορεία. Η υπόθεση είναι ότι αυτά τα δύο κοινά χαρακτηριστικά—η προσωπική συμμετοχή και η ενεργοποίηση των αισθήσεων—έχουν μια ενδεχόμενη ιστορική σύνδεση, καθώς ο κόσμος του Βαρλάμ, που αντιμαχόταν τους ησυχαστές, μεταφέρθηκε στην Ιταλία και πιθανόν επηρέασε τη σχολαστική σκέψη που αντιμετώπισε ο Γαλιλαίος. Αυτή η προοπτική μας καλεί να δούμε τη σύγχρονη επιστήμη διαφορετικά, αναγνωρίζοντας ότι δεν είναι μια απλή ορθολογική σκέψη, αλλά περιλαμβάνει εκπλήξεις, ανατροπές και μυστήριο, στοιχεία που βρίσκονται και στον πυρήνα της θρησκευτικής πίστης.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η σύγχρονη επιστήμη αναπτύχθηκε μέσα σε ένα χριστιανικό περιβάλλον. Επιστήμονες όπως ο Νεύτωνας εμπνεύστηκαν από την πίστη σε έναν «νομοθέτη» για την ανακάλυψη των φυσικών νόμων. Η πεποίθηση ότι ο κόσμος είναι δημιούργημα και όχι η απόλυτη αλήθεια (δηλαδή, έχει «ενδεχομενικότητα») επέτρεψε την πειραματική του τροποποίηση. Παρόλα αυτά, σήμερα παρατηρείται μια ισχυρή τάση αθεΐας στους επιστημονικούς κύκλους, η οποία, όπως προτείνεται, μπορεί να οφείλεται σε μια απλουστευτική ή «παιδική» κατανόηση της θρησκείας. Ωστόσο, η επιστήμη βιώνει τώρα μια ανθρωποκεντρική στροφή. Η σύγχρονη εμπειρία επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στις ανθρώπινες σχέσεις και την αστική ζωή, δημιουργώντας την ανάγκη για κατανόηση της κοινωνίας και της ανθρώπινης φύσης—ένα πεδίο όπου η θρησκεία μπορεί να προσφέρει πολύτιμη σοφία, συμπληρώνοντας την έως τώρα «απρόσωπη» αντικειμενικότητα της επιστήμης.
Η ανάγκη για γέφυρα μεταξύ επιστήμης και θρησκείας είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Προτείνεται η ενίσχυση του διαλόγου, με αμοιβαία προσπάθεια για πιο κατανοητή έκφραση των αληθειών τους, ξεπερνώντας τις ιδιολέκτους. Η «αποκάλυψη» δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο της θρησκείας, καθώς μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις συχνά περιγράφονται ως στιγμές έντονης μη γραμμικότητας, ένα είδος «εύρηκα» που έρχεται απρόβλεπτα μετά από περίοδο απογοήτευσης. Αυτές οι στιγμές αποκαλύπτουν μια κρυμμένη αλήθεια και ανατρέπουν αυτονόητες παραδοχές. Η επιστήμη, αναγνωρίζοντας το υποκειμενικό στοιχείο που τη δομεί, από τη δημιουργία της γνώσης από υποκείμενα μέχρι την ανάγκη για προσωπικές αφηγήσεις στη διδασκαλία της, μπορεί να επωφεληθεί από την ενσωμάτωση τέτοιων στοιχείων. Ο διάλογος μπορεί να βοηθήσει στην ισορροπία της αντικειμενικότητας με την κατανόηση του ανθρώπινου παράγοντα, οδηγώντας σε μια πιο πλούσια και ολιστική κατανόηση του κόσμου.
Αυτό είναι το δεύτερο από τα 2 επεισόδια με τον ερευνητή στο ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος Δρ. Κωνσταντούδη Βασίλη.
