Υπήρξε ο Βαραββάς;

 

Θ. Ι. Ρηγινιώτης / ΟΟΔΕ

Ένα από τα στοιχεία των διηγήσεων της Καινής Διαθήκης που δέχεται σφοδρή κριτική είναι η διήγηση του γνωστού επεισοδίου με το Βαραββά. Το επεισόδιο αυτό από πολλούς θεωρείται μυθικός συμβολισμός, αντίστοιχος με την τελετή του «αποδιοπομπαίου τράγου» (Λευιτικόν, κεφ. 16), ο οποίος εξαπολυόταν στην έρημο να πεθάνει μεταφέροντας τις αμαρτίες του λαού.

Επιχειρήματα που προβάλλονται κατά της ιστορικότητας του επεισοδίου είναι:

·Ο Βαραββάς δεν αναφέρεται σε καμία άλλη ιστορική πηγή, εκτός της Καινής Διαθήκης.

·Ομοίως, πουθενά δεν αναφέρεται ότι υπήρχε πρακτική να λαμβάνει χάρη από τους Ρωμαίους ένας θανατοποινίτης την παραμονή του εβραϊκού Πάσχα.

·Ο Πόντιος Πιλάτος ήταν ένας σκληρός κυβερνήτης, πράγμα που δεν δικαιολογεί την πρόθεσή του να αθωώσει τον Ιησού Χριστό, ούτε και την απονομή χάριτος, με επιλογή μάλιστα του λαού.

· Σε ορισμένα χειρόγραφα του κατά Ματθαίον ευαγγελίου, ο Βαραββάς ονομάζεται «Ιησούς Βαραββάς». Επειδή λοιπόν το όνομα Βαραββάς στα ελληνικά σημαίνει «υιός του πατρός», θεωρείται ότι πρόκειται για ένα μυθικό αρνητικό αντίγραφο του Ιησού: ο μεν καλός «Υιός του Πατρός» θανατώνεται φορτωμένος τις αμαρτίες των ανθρώπων, ενώ ο «κακός» «Υιός του Πατρός» δραματικά απελευθερώνεται.

Η τελευταία λεπτομέρεια («Ιησούς Βαραββάς») συνδέεται με την τελετή του αποδιοπομπαίου τράγου, κατά το ότι εκεί επιλέγονται με κλήρωση, ανάμεσα σε δύο τράγους («χιμάρους»), ο ένας να θυσιαστεί προς το Θεό και ο άλλος να εξοριστεί στην έρημο, όπου και θα αφεθεί να πεθάνει, ως εξιλαστήριο θύμα για τις αμαρτίες του ιουδαϊκού λαού. Στην περίπτωση όμως του Χριστού, τις αμαρτίες τις φέρει – και θυσιάζεται γι’ αυτές – ο «καλός» «Υιός του Θεού», ενώ ο «κακός» είναι εκείνος που απελευθερώνεται και αποχωρεί, χωρίς να λυτρώνει κανένα και χωρίς να μεταφέρει τίποτε. Συνεπώς οι υποστηρικτές αυτής της αλληγορικής ερμηνείας είναι υποχρεωμένοι να προσθέσουν ότι εδώ έχουμε «αντιστροφή» της ιδέας του αποδιοπομπαίου τράγου.

Μια συνοπτική παρουσίαση του θέματος βρίσκουμε στο λήμμα «Βαραββάς», στη Βικιπαίδεια, το μεγαλύτερο τμήμα του οποίου παραθέτουμε, παραλείποντας τις παραπομπές (είναι εδώ, όπου και οι παραπομπές):

Ο Βαραββάς (εξελληνισμένη μορφή του αραμαϊκού bar abba , בר אבא, δηλαδή «γιος του πατέρα») είναι ένα πρόσωπο που αναφέρεται στις περιγραφές των Παθών του Χριστού. Σε αυτές είναι ο κρατούμενος τον οποίο ο Πόντιος Πιλάτος ελευθέρωσε για την εορτή του εβραϊκού Πάσχα στην Ιερουσαλήμ αντί για τον Ιησού Χριστό.

Σύμφωνα με τα τέσσερα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης (κανονικά Ευαγγέλια) και το απόκρυφο Ευαγγέλιο του Πέτρου υπήρχε ένα υπερισχύον της ρωμαϊκής εξουσίας πασχαλινό έθιμο στην Ιερουσαλήμ που επέτρεπε στον Πιλάτο, praefectus (έπαρχο) της Ιουδαίας, να αναιρέσει την καταδίκη σε θάνατο ενός φυλακισμένου μετά από λαϊκή απόφαση, οπότε στο πλήθος (όχλον) προσφέρθηκε μία επιλογή: να ελευθερωθεί ο Βαραββάς ή ο Ιησούς ο Ναζωραίος. Το πλήθος επέλεξε να ελευθερωθεί ο Βαραββάς και να σταυρωθεί ο Ιησούς. Ο Πιλάτος αναφέρεται ότι ενέδωσε απρόθυμα στην επιμονή του όχλου. Επιπλέον, ο Ευαγγελιστής Ματθαίος προσθέτει ότι ο λαός ανεφώνησε για τον Ιησού «το αίμα αυτού εφ' ημάς και επί τα τέκνα ημών» [Ματθ. κζ΄ 25].

Η ιστορία του Βαραββά έχει ειδικότερη σημασία επειδή χρησιμοποιήθηκε κατά τους χριστιανικούς αιώνες για να κατηγορηθούν οι Εβραίοι για τη σταύρωση του Ιησού Χριστού και να δικαιολογηθεί έτσι ο αντισημιτισμός.

Οι ευαγγελικές αναφορές

Ο Ματθαίος αναφέρεται στον Βαραββά μόνο ως «δέσμιον επίσημον», δηλαδή «διαβόητο φυλακισμένο» [Ματθ. κζ΄ 16]. Ο Μάρκος και ο Λουκάς αναφέρουν επιπλέον ότι ο Βαραββάς είχε συμμετάσχει σε μία εξέγερση (στάσιν): «...μετά των συστασιαστών δεδεμένος, οίτινες εν τη στάσει φόνον πεποιήκεισαν» [Μάρκ. ιε΄ 7. Λουκ. κγ΄ 19]. Από την άλλη, ο Ευαγγελιστής Ιωάννης (ιη΄ 40) γράφει ότι ο Βαραββάς ήταν ληστής, αλλά κατά τον Robert Eisenman «αυτή είναι η λέξη που ο (ιστορικός) Ιώσηπος χρησιμοποιεί πάντα για να αναφερθεί στους επαναστάτες κατά της ρωμαϊκής κατοχής» [sicarii].

Τρία Ευαγγέλια γράφουν ότι υπήρχε έθιμο κατά το Πάσχα, σύμφωνα με το οποίο ο Ρωμαίος κυβερνήτης απελευθέρωνε ένα φυλακισμένο της επιλογής του πλήθους (Μάρκ. ιε΄ 6, Ματθ. κζ΄ 15, Ιωάν. ιη΄ 39). Τα μεταγενέστερα χειρόγραφα του Κατά Λουκάν Ευαγγγελίου περιέχουν αντίστοιχο στίχο (τον κγ΄ 17). Καμία άλλη ιστορική πηγή δεν αναφέρει το έθιμο αυτό, ούτε για την εορτή του Πάσχα, ούτε για κάποια άλλη περίσταση.

Το όνομα

Το όνομα Βαραββάς προέρχεται από την αραμαϊκή φράση בר-אבא, Bar-abbâ = «γιος του πατέρα του», δηλαδή μία ταυτολογία που δεν υποδηλώνει συγκεκριμένο πρόσωπο. Αλλά ορισμένα αρχαία χειρόγραφα του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου γράφουν το πλήρες όνομα του καταδίκου ως «Ιησούς Βαραββάς» και αυτό ήταν πιθανώς το όνομα που αναφερόταν στο πρωτότυπο. Ο Ωριγένης ενοχλιόταν από το γεγονός ότι τα αντίγραφα των ευαγγελίων που είχε ονόμαζαν τον φυλακισμένο «Ιησού Βαραββά» και διακήρυξε ότι, αφού θα ήταν αδύνατο ένας κακούργος να έχει ένα τέτοιο άγιο όνομα, το «Ιησούς» πρέπει να είχε προστεθεί στο όνομα του Βαραββά από κάποιον αιρετικό. Είναι πολύ πιθανό ότι μεταγενέστεροι αντιγραφείς του κεφαλαίου αφαίρεσαν το «Ιησούς» από το «Ιησούς Βαραββάς» για να αποφύγουν τη σύγχυση με το όνομα του Χριστού και την ατίμωση του ονόματός του.

Το Abba ωστόσο έχει βρεθεί στη θέση προσωπικού ονόματος σε μία ταφή του 1ου αιώνα στη συνοικία Giv'at ha-Mivtar της Ιερουσαλήμ και εμφανίζεται ως τέτοιο συχνά στο τμήμα Γκεμαρά του Ταλμούδ, που χρονολογείται από το 200 ως το 400 μ.Χ. [σ.σ.: εδώ θα βάλω την παραπομπή, γιατί είναι κομβικό σημείο: Brown, Raymond E.: The Death of the Messiah, τόμος 1, Doubleday, Νέα Υόρκη 1994, σσ. 799-800]. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι τα ευρήματα αυτά υποστηρίζουν τη χρήση του όρου «βαραββάς» για τον γιο κάποιου συγκεκριμένου ανθρώπου που ονομαζόταν Abba ή Αββάς.

Διαφορετικές ερμηνείες

Σύμφωνα με τον ιστορικό Max Dimont η ιστορία του Βαραββά όπως εμφανίζεται στα Ευαγγέλια δεν είναι λογική από τη ρωμαϊκή πλευρά, καθώς παρουσιάζει τον εκπρόσωπο της ρωμαϊκής εξουσίας, τον Πόντιο Πιλάτο, υποστηριζόμενο από μία υπέρτερη στρατιωτική ισχύ, να δειλιάζει μπροστά σε ένα μικρό πλήθος άοπλων υπηκόων και να απελευθερώνει ένα καταδικασμένο για εξέγερση εναντίον της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οποιοσδήποτε Ρωμαίος κυβερνήτης είχε τολμήσει κάτι τέτοιο θα είχε γρήγορα αντιμετωπίσει ο ίδιος την εκτέλεση.

Ο Benjamin Urrutia, ένας από τους συγγραφείς του έργου Τα λόγια του Γιέσουα (The Logia of Yeshua: The Sayings of Jesus, 1996), συμφωνεί με μία ήδη γνωστή θεωρία στις βιβλικές σπουδές, κατά την οποία ο Yeshua Bar Abba ή Ιησούς Βαραββάς δεν είναι άλλος από τον Ιησού τον Ναζωραίο και ότι η επιλογή μεταξύ δύο κρατουμένων είναι μύθος. Ωστόσο ο Urrutia αντιτίθεται στην άποψη ότι ο Ιησούς Χριστός μπορεί να είχε ηγηθεί μιας βίαιης εξεγέρσεως κατά των Ρωμαίων ή να είχε σχεδιάσει κάτι τέτοιο, αφού είχε επανειλημμένα αποκηρύξει ισχυρά τη βία. Σύμφωνα με αυτή την άποψη ο Ιησούς πρέπει να υπήρξε ο οργανωτής και ηγέτης της εβραϊκής μη-βίαιης αντιστάσεως κατά των σχεδίων του Πιλάτου να στήσει τα ρωμαϊκά σύμβολα εξουσίας (με τον αετό) πάνω στο όρος του Ναού του Σολομώντος. Η ιστορία αυτής της επιτυχημένης αντιστάσεως δίνεται από τον Ιώσηπο, ο οποίος δεν αναφέρει το όνομα του επικεφαλής, αλλά δύο μόλις παραγράφους μετά αναφέρει τη σταύρωση του Χριστού από τον Πιλάτο, ένα εδάφιο του οποίου η αυθεντικότητα αμφισβητείται με πάθος [σ.σ.: για το σχετικό εδάφιο βλ. στην ανάρτηση Φλάβιος Ιώσηπος].

Η ιστορία ως πιθανή παραβολή

Η πρακτική της απελευθερώσεως ενός αιχμαλώτου υποστηρίζεται από τον Magee και άλλους ότι αποτελεί στοιχείο μιας συγγραφικής δημιουργίας του Ευαγγελιστή Μάρκου, που ήθελε να δώσει μία αντίθεση με τον αληθινό «υιό του Πατρός», με τη μορφή μιας παραβολής.

Αξίζει να προσθέσουμε μια αναφορά από εδώ: Ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Κλέρμοντ στην Καλιφόρνια Ντένις Μακντόναλντ υποθέτει ότι πηγή έμπνευσης για τον Ευαγγελιστή Μάρκο ήταν τα ομηρικά έπη και συγκεκριμένα η Οδύσσεια. Ο Οδυσσέας μπήκε στο παλάτι του ντυμένος σαν ζητιάνος, για να εξοντώσει τους μνηστήρες της Πηνελόπης. Η μεταμόρφωση του Οδυσσέα, λέει ο Μακντόναλντ, ήταν ένας τρόπος να κορυφωθεί η ένταση της ιστορίας και με τον ίδιο τρόπο χρησιμοποιήθηκε και το δίλημμα του Βαραββά και του Χριστού από τον Μάρκο στο Ευαγγέλιο.

Τι έχουμε να απαντήσουμε σε όλα αυτά;

1) Το γεγονός ότι το επεισόδιο με το Βαραββά παραδίδεται και από τα τέσσερα ευαγγέλια καλό είναι να προβληματίσει τους ερευνητές υπέρ της αξιοπιστίας του. Υπενθυμίζω ότι ένα επιχείρημα ενάντια στην ιστορικότητα της ανάστασης του Λαζάρου είναι η αναφορά της μόνον από ένα ευαγγέλιο (βλ. το άρθρο μας: Τεκμηριώνεται η ανάσταση του Λαζάρου;). Εδώ έχουμε συμφωνία και των τεσσάρων ευαγγελίων, άρα τέσσερις μαρτυρίες αντί για μία.

Θα το θέσω κάπως διαφορετικά: τα τέσσερα ευαγγέλια εκφράζουν τις τέσσερις αποστολικές παραδόσεις, τις μόνες που μας άφησαν γραπτά κείμενα, από τη συγκέντρωση των οποίων συγκροτήθηκε η Καινή Διαθήκη: του Πέτρου (κατά Μάρκον), του Παύλου (κατά Λουκάν), του Ιωάννη (το ομώνυμο) και των ιουδαιοχριστιανών (το κατά Ματθαίον). Συνεπώς, όλες οι αποστολικές παραδόσεις καταθέτουν το επεισόδιο με το Βαραββά ως ιστορικό γεγονός, πράγμα που εξυπακούεται ότι ενισχύει την αξιοπιστία του.

Αν υποθέσουμε ότι πρόκειται για μύθο, η πηγή του είναι προγενέστερη όλων των γραπτών αποστολικών παραδόσεων, ακόμη και του κατά Μάρκον. Το κατά Μάρκον δεν μπορεί να είναι πηγή μιας μυθικής διήγησης για το Βαραββά (την οποία υποτίθεται ότι υιοθέτησαν οι υπόλοιποι), διότι το όνομα «Ιησούς Βαραββάς» αναφέρεται μόνο στο κατά Ματθαίον (και πάλι, μόνο σε κάποια χειρόγραφα), όχι στο κατά Μάρκον. Αυτό, κατά το άρθρο που παραθέσαμε στην αρχή, υποτίθεται ότι ήταν «το πλήρες όνομα του», αλλά, αν είναι έτσι, το γνωρίζει το κατά Ματθαίον, ενώ το αγνοεί το κατά Μάρκον.

Η ιδέα βεβαίως ότι το επεισόδιο αυτό είναι επιρροή της ομηρικής Οδύσσειας στο κατά Μάρκον, και συγκεκριμένα από τη μεταμόρφωση του Οδυσσέα σε ζητιάνο, πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν έχει καμία σχέση, όχι μόνο με την πραγματικότητα, αλλά ούτε και με τη λογική.

Εκτός των ευαγγελίων, αξίζει να επισημάνουμε ότι και στις Πράξεις των αποστόλων γίνεται άμεση, αλλά και έμμεση, αναφορά στο Βαραββά. Η άμεση αναφορά γίνεται από τον απόστολο Πέτρο, στη δεύτερη ομιλία του ενώπιον του ιουδαϊκού πλήθους, στο κεφάλαιο 3, στίχοι 13-14, όπου ο απόστολος λέει: «ον υμείς μεν παρεδώκατε και ηρνήσασθε αυτόν κατά πρόσωπον Πιλάτου, κρίναντος εκείνου απολύειν· υμείς δε τον άγιον και δίκαιον ηρνήσασθε, και ητήσασθε άνδρα φονέα χαρισθήναι υμίν». Μάλιστα εδώ δεν αναφέρεται καν το όνομά του, πράγμα που σημαίνει ότι δεν ενδιαφέρει ως αλληγορία.

Η έμμεση αναφορά έχει γίνει λίγο πριν, στο κεφ. 2, στίχος 36, στην ομιλία του αποστόλου Πέτρου κατά την πεντηκοστή: «τούτον τον Ιησούν ον υμείς εσταυρώσατε». Το ότι ο απόστολος ενοχοποιεί όλον τον ιουδαϊκό όχλο για τη σταύρωση του Χριστού παραπέμπει στις απαιτήσεις του όχλου κάτω από το μπαλκόνι του Πιλάτου.

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι οι ακροατές της ομιλίας – ή τουλάχιστον πολλοί από αυτούς – αποδέχτηκαν την κατηγορία και ρώτησαν «τι ποιήσομεν, άνδρες αδελφοί;», ο δε Πέτρος τους απάντησε: «μετανοήσατε, και βαπτισθήτω έκαστος υμών επί τω ονόματι Ιησού Χριστού εις άφεσιν αμαρτιών, και λήψεσθε την δωρεάν του Αγίου Πνεύματος. υμίν γαρ εστίν η επαγγελία και τοις τέκνοις υμών και πάσι τοις εις μακράν, όσους αν προσκαλέσηται Κύριος ο Θεός ημών» (Πράξεις, 2, 37-39). Αυτό φανερώνει ότι κανένα συναίσθημα αντισημιτισμού δεν κυριαρχούσε στην πρώτη Εκκλησία, αλλά μόνο διάθεση σωτηρίας ακόμη και εκείνων που έφεραν ευθύνη για τη σταύρωση του Χριστού. Και ακριβώς το ίδιο σκεπτικό κληρονόμησε η Ορθόδοξη Εκκλησία όλων των αιώνων, ασχέτως ότι κατά διαστήματα (κυρίως στη μεσαιωνική δύση, που παρέκκλινε εντελώς από το χριστιανικό μήνυμα) σημειώθηκαν όντως τέτοια κρούσματα. Περί του θέματος βλ. στο κεφάλαιο Η αγάπη της Ορθοδοξίας προς τους Ιουδαίους από το άρθρο Γιατί οι Εβραίοι δεν πιστεύουν ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο Μεσσίας.

Αν λοιπόν υποθέσουμε ότι το επεισόδιο με το Βαραββά είναι μυθικό, ποιος το κατασκεύασε τόσο νωρίς, ώστε εισήχθη ομόφωνα και στα τέσσερα ευαγγέλια και αναφέρεται από τις Πράξεις ως στοιχείο της ομιλίας του αποστόλου Πέτρου στους Ιουδαίους λίγες μόλις μέρες μετά τη σταύρωση και ανάσταση του Χριστού; Σημειωτέον ότι τα τρία «συνοπτικά» ευαγγέλια κατά Ματθαίον, Μάρκον και Λουκάν συντάχθηκαν πριν από το 60 μ.Χ., όπως τεκμηριώνεται από τις Πράξεις των αποστόλων, η διήγηση των οποίων διακόπτεται σε γεγονότα που αντιστοιχούν σε αυτή την εποχή, ενώ παραλείπονται τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν. Συνεπώς, μιλάμε για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα, στο οποίο δεν προλάβαινε η ιστορία του Ιησού Χριστού όχι μόνο να νοθευτεί με μυθικές διηγήσεις (γεγονότων που υποτίθεται ότι συνέβησαν δημόσια!), αλλά και οι διηγήσεις αυτές να εισαχθούν στα γραπτά κείμενα όλων των αποστολικών παραδόσεων και να μη διασώζεται ούτε μία αντίρρηση, είτε από πλευράς χριστιανών είτε από πλευράς εθνικών ή Ιουδαίων.

Η αναφορά του επεισοδίου στο λεγόμενο Ευαγγέλιο του Πέτρου αναμφίβολα προσθέτει μια μαρτυρία, είναι όμως μεταγενέστερη, του 2ου αιώνα.

2) Αν υποθέσουμε ότι το επεισόδιο με το Βαραββά είναι αλληγορικός μύθος, σε ποιους απευθύνεται; Στους Ιουδαίους, στους χριστιανούς ή στους εθνικούς;

Τους εθνικούς τους ξεχνάμε, γιατί για εκείνους ούτε το όνομα Βαραββάς θα σήμαινε τίποτε, ούτε η τελετή του αποδιοπομπαίου τράγου. Για τους Ιουδαίους πάλι, υπάρχει ένα πρόβλημα: εκτός από το ότι εδώ ανατρέπεται το σκεπτικό του αποδιοπομπαίου τράγου (ο «καλός» γίνεται εξιλαστήριο θύμα και όχι ο «κακός»), πρέπει να επισημάνουμε ότι οι Εβραίοι δεν ονόμαζαν το Θεό «Πατέρα», αλλά «Κύριο» (βλέπουμε κάποιες σπάνιες αναφορές, π.χ. Σοφία Σολομώντος 14, 3, Σοφία Σειράχ 23, 1. 4), και το Μεσσία τον χαρακτήριζαν μεν «Υιό του Θεού», αλλά όχι «Υιό του Πατρός». Συνεπώς, ο χαρακτηρισμός «Υιός του Πατρός» δεν σημαίνει για τους Εβραίους «Υιός του Θεού», ούτε είναι μεσσιανικός τίτλος, ώστε να προκαλεί κάποια αντιστοίχιση.

Τέλος, ούτε στους χριστιανούς μπορεί να απευθύνεται ένας τέτοιος αλληγορικός μύθος, διότι: α) κατά τους χριστιανούς ο Θεός έχει μόνον ένα Υιό («μονογενή», βλ. Ιωάνν. 1, 18. 3, 16 κ.α.), άρα η έννοια ενός δεύτερου, κακού «υιού του Θεού Πατρός» ανατρέπει εκ βάθρων το χριστιανικό μήνυμα, β) ο χριστιανισμός βασίστηκε εξαρχής στην προϋπόθεση ότι η ζωή, η δράση, ο θάνατος και η ανάσταση του Ιησού Χριστού είναι ιστορικά γεγονότα και όχι μύθοι ή αλληγορίες (βλ. π.χ. Α΄ Κορινθίους κεφ. 15, καθώς και Η Γέννηση του Χριστού στους αποστόλους Παύλο και Ιωάννη), συνεπώς ένας τόσο μελετημένος «μύθος», όπου πρέπει να αποκρυπτογραφηθούν κρυφά νοήματα, κανένα νόημα δεν έχει για τους χριστιανούς.

Τέλος, αν έχουμε μπροστά μας έναν αλληγορικό μύθο, πώς και η ίδια η Εκκλησία δεν τον ερμήνευσε ποτέ έτσι, ώστε να καταλάβουν οι χριστιανοί το υποτιθέμενο κρυφό νόημά του; Όπως έχουμε γράψει και αλλού, ένας μύθος εξυπηρετεί το σκοπό του όταν γίνει κατανοητός. Αν είναι τόσο περίτεχνα καλυμμένος και μάλιστα όλοι οι εμπλεκόμενοι επιμένουν ότι πρόκειται για πραγματικό γεγονός, για ποιο λόγο να τον επινοήσουν από την αρχή; Αν η ιστορία με το Βαραββά ήταν μύθος ή «παραβολή», το ξαναλέω, θα είχαμε και την ερμηνεία της, ώστε να επιτελέσει το σκοπό της. Τέτοιος αποσυμβολισμός όμως δεν υπάρχει.

3) Στα ευαγγέλια είναι φανερό ότι ο Πόντιος Πιλάτος θέλησε να γλιτώσει τον Ιησού από το θάνατο επηρεασμένος από τις παράξενες απαντήσεις του, όσο και από την κατά περίστασιν μυστηριώδη σιωπή του. Ακόμη και ένας ανάλγητος κατακτητής είναι δυνατόν να έχει συνειδησιακούς προβληματισμούς.

Εξάλλου, ο Πιλάτος δεν φοβήθηκε τους φτωχούς, άοπλους και κατακτημένους Ιουδαίους, ώστε να ενδώσει στις απαιτήσεις τους και να παραδώσει τελικά τον Ιησού στη σταύρωση (παρότι ασφαλώς δεν είχε λόγους ν’ αφήσει να εκδηλωθούν ταραχές για να απαλλάξει τον Ιησού από το θάνατο), αλλά το εκβιαστικό επιχείρημα της ιουδαϊκής ηγεσίας, ότι «εάν τούτον απολύσης, ουκ ει φίλος του Καίσαρος. πας ο βασιλέα εαυτόν ποιών αντιλέγει τω Καίσαρι» (Ιωάνν. 19, 12).

Το ότι δε γνωρίζουμε το έθιμο της απελευθέρωσης ενός θανατοποινίτη μπορεί να δικαιολογηθεί, γιατί δε γνωρίζουμε όλες τις λεπτομέρειες της ζωής της εποχής του Ιησού Χριστού. Επαναλαμβάνω ότι μια τέτοια ιστορική ανακρίβεια είναι απίθανο να είχε εισχωρήσει στα ευαγγέλια – και μάλιστα και στα τέσσερα, καθώς και στις Πράξεις των αποστόλων – τόσο λίγα χρόνια μετά τα γεγονότα, ακόμη και αν θεωρήσουμε ότι οι ευαγγελιστές ήταν ψεύτες και λαοπλάνοι και ότι οι ομιλίες του αποστόλου Πέτρου που καταγράφονται στις Πράξεις δεν έγιναν.

4) Το άρθρο αυτό κλείνει με την πολύτιμη πληροφορία του λήμματος που παραθέσαμε, ότι το όνομα Αββάς υπήρχε στην ιουδαϊκή αρχαιότητα ως κύριο όνομα: «Το Abba ωστόσο έχει βρεθεί στη θέση προσωπικού ονόματος σε μία ταφή του 1ου αιώνα στη συνοικία Giv'at ha-Mivtar της Ιερουσαλήμ και εμφανίζεται ως τέτοιο συχνά στο τμήμα Γκεμαρά του Ταλμούδ, που χρονολογείται από το 200 ως το 400 μ.Χ. [Brown, Raymond E.: The Death of the Messiah, τόμος 1, Doubleday, Νέα Υόρκη 1994, σσ. 799-800]. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι τα ευρήματα αυτά υποστηρίζουν τη χρήση του όρου “βαραββάς” για τον γιο κάποιου συγκεκριμένου ανθρώπου που ονομαζόταν Abba ή Αββάς». Αυτό σημαίνει ότι το Βαραββάς δεν είναι κάποιο εξωπραγματικό όνομα, αλλά ένας πατρωνυμικός χαρακτηρισμός παρόμοιος με τα Βαρτίμαιος, Βαρθολομαίος, Βαριωνάς, Βαρσαββάς, Βαρνάβας κ.λ.π. (Ματθ. 10, 3, και 16, 17, Μάρκ. 10, 46, Πράξ. 1, 23, και 4, 36 κ.α.), που συνηθίζονταν στους Ιουδαίους. Άρα, αν δεχτούμε ως ακριβή τη λεπτομέρεια που διέσωσαν κάποια χειρόγραφα του κατά Ματθαίον («Ιησούς Βαραββάς»), ο άνθρωπος εκείνος ονομαζόταν Ιησούς (σύνηθες όνομα) γιος του Αββά.