Η πάλη του Ιακώβ

Ηλίας Μαγκλίνης
Καθημερινή
 

Η Κλίμακα (σκάλα) & η πάλη του Ιακώβ (από εδώ)
 
Σε μια από τις πιο συγκλονιστικές σκηνές του Βιβλίου της Γένεσης, ο Ιακώβ παλεύει όλη νύχτα μέσα σε μια σπηλιά με έναν μυστηριώδη ξένο (32: 24-32). Ο Ιακώβ βρίσκεται σε μια κρίσιμη φάση της ζωής του. Επιστρέφει στη μητρική γη ύστερα από απουσία είκοσι ετών. Ο μεγάλος του φόβος είναι απέναντι στον δίδυμο αδελφό του Ησαύ, τον οποίο είχε εξαπατήσει πριν από μια εικοσαετία, παίρνοντας με δόλο την ευχή του τυφλού πατέρα τους, Ισαάκ. Την ευχή κανονικά δικαιούνταν ο Ησαύ (είχε προηγηθεί στη γέννα), γι' αυτό και ορκίστηκε να σκοτώσει τον Ιακώβ. Η μητέρα τους, η Ρεβέκκα, έπεισε τότε τον Ιακώβ να φύγει για να γλιτώσει.

Καθώς επιστρέφει έπειτα από χρόνια, ο Ιακώβ διανυκτερεύει σε μια σπηλιά όπου όμως δέχεται την επίθεση κάποιου αγνώστου. Η μάχη είναι σώμα με σώμα και κρατάει ώς το χάραμα. Τότε, ο λαβωμένος στον μηρό Ιακώβ συνειδητοποιεί ότι ο σκοτεινός αυτός άγνωστος είναι ο ίδιος ο Θεός («είδον γαρ Θεόν πρόσωπον προς πρόσωπον, και εσώθη μου η ψυχή», 32:29-30). Μάλιστα, ο «ξένος» του ανακοινώνει ότι από δω και πέρα το όνομά του δεν θα είναι Ιακώβ αλλά Ισραήλ - «Αυτός που παλεύει με τον Θεό». Κατά κάποιο τρόπο, ο Ιακώβ συμφιλιώνεται με τον «ξένο», συνειδητοποιεί ότι είναι ένα κομμάτι δικό του.

Το επεισόδιο παρουσιάζει την εξής ιδιαιτερότητα, αν όχι αντίφαση: σύμφωνα με την ιουδαϊκή θρησκεία, ουδείς είναι σε θέση να κοιτάξει το πρόσωπο του Θεού και να επιζήσει αυτής της εμπειρίας. Γιατί, λοιπόν, συμπεριλαμβάνεται μια τέτοια σκηνή στην Παλαιά Διαθήκη; Ισως διότι για τους Ισραηλίτες υπάρχει ένα βαθύτερο νόημα στην εικόνα της πάλης: όπως ο Ιακώβ, λαβωμένος στον μηρό, επιστρέφει στη γενέθλια γη έχοντας λάβει την ευλογία του «ξένου», αποφασισμένος πλέον να σταθεί αντάξιος των περιστάσεων, έτσι και ο κάθε άνθρωπος θα πρέπει να «παλέψει και με τον Θεό ακόμα» για να φτάσει σε μια αυτογνωσία.

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς θρησκευόμενος για να αισθανθεί έλξη ή και δέος από μια τέτοια ιστορία - όπως και από πολλές άλλες των Γραφών, με αποκορύφωμα, ίσως, τα Πάθη του Χριστού. Αυτή είναι και η τεράστια διαφορά ανάμεσα στον μύθο και το μύθευμα: ο πρώτος είναι ένα ψέμα που μας λέει μιαν αλήθεια, το δεύτερο είναι απλώς ένα ψέμα ["Ν": κατ' εμάς, βέβαια, το επεισόδιο από τη Γένεση είναι αληθινό, όχι μύθος, έστω και με βαθύτερο νόημα]. Σήμερα, η μεταφυσική ελάχιστα μάς αγγίζει επί της ουσίας, και δεν μιλώ εδώ για γραφικούς εσωτερισμούς τύπου New Age ή επικίνδυνους αποκρυφισμούς, αλλά για την αρχέγονη σχέση μας με το Ιερό. Ζούμε σε έναν κόσμο ο οποίος μας υπαγορεύει διαρκώς ότι η κατάκτηση της ταυτότητας πλέον δεν μπορεί παρά να περνάει μέσα από την οδό του αυτοπροσδιορισμού (ο εαυτός μας μέσα στον κόσμο, όχι έξω από αυτόν), ότι ο ετεροπροσδιορισμός είναι ένα παλαιό ημερολόγιο (φοβάμαι πώς ο καλύτερος τρόπος να κρύψουμε το πρόσωπό μας είναι μέσα στα στεγανά ενός ιδεολογικού ή θρησκευτικού δόγματος). Συνεπώς, η πάλη του Ιακώβ ενδεχομένως να μας δείχνει ότι ο εαυτός (οι αδυναμίες, τα συμπλέγματα, τα σύνδρομά μας) δεν είναι παρά ένας μυστηριώδης ξένος με τον οποίο οφείλουμε να παλεύουμε κάθε νύχτα μέσα σε μια σκοτεινή σπηλιά.

Να διακινδυνεύσω μια υπεραπλούστευση αυτού του συλλογισμού, ισχυριζόμενος ότι σε συλλογικό επίπεδο, ως έθνος, αυτό είναι κάτι που σπάνια κάνουμε; Οτι νομίζουμε πως ξέρουμε τόσο καλά τον εαυτό μας που για εμάς φταίει πάντα ο άλλος, ο ξένος - οι Ευρωπαίοι, οι κερδοσκόποι, οι Αμερικανοί; Και όμως, νομίζω ότι δεν είναι κάτι άτοπο. Το παράδοξο, τώρα, είναι ότι η λογική της εσωτερικής σύγκρουσης έχει κάτι ελληνικό (έτσι κι αλλιώς, δεν ξέρουμε αν ανήκουμε στη Δύση ή στην Ανατολή). Οπως έχει γράψει η θεολόγος Κάρεν Αρμστρονγκ, «οι θρησκευτικοί ήρωες των Ισραηλιτών δεν θα μπορούσαν να επιτύχουν τον φωτισμό χωρίς κόπο ή με τη γαλήνια αταραξία ενός Βούδα». Νομίζω, το ίδιο ισχύει και για εμάς. Επειδή αυτή η ιουδαιοχριστιανική παράδοση ακουμπάει παντού πάνω μας και μέσα μας ως ανεξίτηλη ψυχική εγγραφή, αυτή η έννοια της πάλης, της σύγκρουσης, είναι κάτι δικό μας.

Τέλος πάντων, δάνεια μπορεί να πάρουμε - έστω και με υψηλό επιτόκιο. Το ζήτημα είναι τι θα γίνει μετά. Με εμας τους ίδιους, ατομικά και συλλογικά, μέσα στη σκοτεινή σπηλιά μας.


"Ν": Συμπλήρωμα από το άρθρο Ο Νους του π. Παναγιώτη Βαρδουνιώτη:

Οι Πατέρες ερμηνεύοντας αυτό το χωρίο, στην πάλη του Ιακώβ είδαν τον αγώνα του Ιακώβ στην προσευχή να κρατήσει τον νου μέσα στη καρδιά, μακριά από τις αισθήσεις και έτσι να καταφέρει να δει τον Θεό και να ονομαστεί από τον Θεό Ισραήλ, που κατά τον άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο και τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, Ισραήλ σημαίνει νους ο ορών τον Θεό. Έτσι η λέξη Ισραήλ στην Αγία Γραφή δεν σημαίνει γεωγραφικό τόπο άλλά τον άνθρωπο που διά της προσευχής κρατώντας τον νου καθαρό από νοήματα και συνεργούσης της θείας χάριτος βλέπει τον Θεό ως φως.
Αυτή η πάλη του νου να μην διασκορπισθεί διά των αισθήσεων στα υλικά πράγματα, αλλά να παραμείνει μέσα στο χώρο της καρδιάς, συμβαίνει και στην Θ. Λειτουργία. Η Θ. Λειτουργία διαιρείται σε δύο μέρη, το θεολογικό που τελειώνει με την ανάγνωση του ευαγγελίου, και το θεουργικό που αρχίζει με τον χερουβικό ύμνο και τελειώνει με την Θεία Κοινωνία. Διά του χερουβικού ύμνου η Εκκλησία μας προτρέπει: «πάσαν βιοτικήν αποθώμεθα μέριμναν». Δηλ. να φυλάξουμε τον νου όχι μόνο από τα υλικά αγαθά, αλλά ακόμη και από αυτά τα αναγκαία. Και πώς θα γίνει αυτό;

Δείτε επίσης, παρακαλώ:
Ο "Άγγελος Γιαχβέ" και η θέα του Θεού