Παρασκευή 28 Οκτωβρίου 2016

Ο καπιταλισμός ως θρησκεία και η New Age πνευματικότητα

Ο καπιταλισμός ως θρησκεία

 
GIORGIO AGAMBEN, Βεβηλώσεις, εκδόσεις Άγρα, μετάφραση-σημειώσεις: Παναγιώτης Τσιαμούρας, Αθήνα 2006, ISBN:960-325-637-4.

Απόσπασμα από το προτελευταίο δοκίμιο του βιβλίου με τίτλο: «Εγκώμιο της Βεβήλωσης», σελ.131-133.
Ο καπιταλισμός ως θρησκεία (Kapitalismus als Religion) είναι ο τίτλος ενός από τα διευσδυτικότερα θραύσματα, που δημοσιεύθηκαν μετά θάνατον,  του Μπένγιαμιν. Κατά τον Μπένγιαμιν, ο καπιταλισμός δεν αντιπροσωπεύει μόνο, όπως στον Max Weber, μία εκκοσμίκευση της προτεσταντικής πίστης, αλλά αυτός ο ίδιος συνιστά ουσιαστικώς ένα θρησκευτικό φαινόμενο, που αναπτύσσεται παρασιτικώς αρχής γενομένης από τον χριστιανισμό.
Ως τέτοιος, ως θρησκεία της νεωτερικότητας, αυτός προσδιορίζεται από τρία χαρακτηριστικά: (1) Είναι μια λατρευτική θρησκεία,ίσως η πιο ακραία και απόλυτη που υπήρξε ποτέ. Τα πάντα σε αυτήν έχουν νόημα μόνο όταν αναφέρονται στην επιτέλεση μιας λατρείας, όχι εν σχέσει πρός ένα δόγμα ή μια ιδέα. (2) Αυτή η λατρεία είναι διηνεκής, είναι «ο εορτασμός και η ιερουργία μιας λατρείας sans treve et sans merci«*. [*Σημείωση 15 του μεταφραστή του βιβλίου στη σελ. 153: «δίχως διακοπή και δίχως οίκτο, αδιάκοπη και ανελέητη].
Δεν είναι δυνατόν να διακρίνουμε εδώ μεταξύ ημερών εορτής και ημερών εργασίας, αλλά υφίσταται μια μοναδική, ατελεύτητη ημέρα γιορτής, όπου η εργασία ταυτίζεται με τον εορτασμό της λατρείας. (3) Η καπιταλιστική λατρεία δεν αποβλέπει στη λύτρωση, ή στην εξιλέωση για μια ενοχή, αλλά στην ίδια την ενοχή. (…)
(…) Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, ο καπιταλισμός αποσκοπεί με όλες τις δυνάμεις του όχι στη λύτρωση, αλλά στην ενοχή, όχι στην ελπίδα, αλλά στην απελπισία. Ο καπιταλισμός ως θρησκεία δεν στοχεύει στον μετασχηματισμό του κόσμου, αλλά στον αφανισμό του, στον όλεθρο. Και η κυριαρχία του στην εποχή μας είναι σε τέτοιο βαθμό ολοκληρωτική, ώστε ακόμη και οι τρεις μεγάλοι προφήτες της νεωτερικότητας (Νίτσε, Μάρξ και Φρόυντ) συνωμοτούν, σύμφωνα με τον Μπένγιαμιν, μαζί του, είναι αλληλέγγυοι, κατά κάποιο τρόπο πρός τη θρησκεία της απόγνωσης.

Η πολιτικοποίηση του θανάτου

Αναγνώσεις / Πέρα από το άτομο
 
Giorgio Agamben, Homo Sacer –  Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή,  εκδ. Scripta, Αθήνα 2005, μετάφραση Π. Τσιαμούρας, επίμετρο Γ. Σταυρακάκης, ISBN 960-7909-65-8.

(…) Σε ένα ευφυές άρθρο του, o Willard Gaylin επικαλέστηκε το φάσμα σωμάτων - που ο ίδιος αποκαλεί neomorts [σ.τ.μ.: νεονεκροί] - τα οποία θα είχαν το νομικό καθεστώς των πτωμάτων, αλλά θα μπορούσαν να διατηρήσουν, ενόψει ενδεχομένων μεταμοσχεύσεων, κάποια χαρακτηριστικά της ζωής: «θα ήταν ζεστά, παλλόμενα και διουρούντα».  Σε αντίθετο επίπεδο ένας θιασώτης του εγκεφαλικού θανάτου χαρακτήρισε ως έναν faux vivant [σ.τ.μ. ψευδοζωντανό] το σώμα που διατηρείται ζωντανό με τεχνητά μέσα, υποστηρίζοντας ότι είναι θεμιτή οποιαδήποτε παρέμβαση πάνω του δίχως καμία επιφύλαξη.
Η νοσοκομειακή αίθουσα ανάνηψης -όπου ταλαντεύονται μεταξύ ζωής και θανάτου ο neomort, το πρόσωπο που βρίσκεται σε «υπερβαθέν κώμα» και ο faux vivant- οροθετεί έναν χώρο εξαίρεσης όπου προβάλλει σε καθαρή μορφή μια γυμνή ζωή για πρώτη φορά πλήρως ελεγχόμενη από τον άνθρωπο και την τεχνολογία του. Και επειδή ακριβώς πρόκειται όχι για ένα φυσικό σώμα, αλλά για μια ακραία ενσάρκωση του homo sacer (ορισμένοι έφτασαν στο σημείο να αποκαλέσουν το πρόσωπο που βρίσκεται σε «υπερβαθέν κώμα» ως «μια ενδιάμεση ύπαρξη μεταξύ ανθρώπου και ζώου»), το διακύβευμα είναι, για μια ακόμα φορά, ο ορισμός μιας ζωής η οποία μπορεί να αφαιρεθεί δίχως να διαπραχθεί ανθρωποκτονία (και η οποία, όπως ο homo sacer, είναι «άθυτη», με την έννοια ότι δεν θα μπορούσε προφανώς κάποιος να θανατωθεί συνεπεία μιας θανατικής ποινής).
Ως εκ τούτου δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι μεταξύ των περισσότερων ένθερμων υποστηρικτών του εγκεφαλικού θανάτου και της νεωτερικής βιοπολιτικής συγκαταλέγονται και εκείνοι οι οποίοι επικαλούνται την παρέμβαση του κράτους, το οποίο, αποφασίζοντας τη στιγμή του θανάτου, θα επιτρέπει την ακώλυτη παρέμβαση στον «ψευδοζωντανό», όταν αυτός βρίσκεται στην αίθουσα ανάνηψης. (…)

G.Agamben, Homo Sacer, εκδ. Scripta, Αθήνα 2005, μετάφραση Π. Τσιαμούρας, επίμετρο Γ. Σταυρακάκης, σελ. 253-254 (απόσπασμα).

Γνωστικισμός του 20ου αι. και το κίνημα New Age



Απόσπασμα από το επίμετρο του βιβλίου (σε αγκύλες οι αντίστοιχες σελίδες): 

[σελ. 236] Ως και η βαθιά ριζωμένη, άστοχη πίστη μας στην τεχνολογία δεν περιγράφει πλήρως την σύγχρονη κουλτούρα. Αυτό που χρειάζεται εξήγηση είναι το πώς ένας υπερβολικός σεβασμός για την τεχνολογία μπορεί να συνυπάρχει με την αναβίωση των αρχαίων δεισιδαιμονιών, την πίστη στη μετεμψύχωση, την αυξανόμενη σαγήνη με το απόκρυφο και τις αλλόκοτες μορφές πνευματικότητας που συνδέονται με το κίνημα του New Age.  Μία ευρέως διαδεδομένη εξέγερση εναντίον του Λόγου είναι εξίσου χαρακτηριστική του κόσμου μας όσο και η πίστη μας στην επιστήμη και στην τεχνολογία. Η συνύπαρξη αναπτυγμένης τεχνολογίας και πρωτόγονης πνευματικότητας υποδεικνύει ότι και οι δυο είναι ριζωμένες στις κοινωνικές συνθήκες που δυσκολεύουν ολοένα περισσότερο τους ανθρώπους να αποδεχθούν την πραγματικότητα της λύπης, της α- [σελ.237] πώλειας, του γήρατος και του θανάτου – κοντολογίς, να ζουν με όρια. Οι ανησυχίες που προσιδιάζουν στον σύγχρονο κόσμο φαίνεται πως έχουν ενισχύσει παλιούς μηχανισμούς άρνησης.
Η πνευματικότητα New Age, τίποτα άλλο παρά τεχνολογική ουτοπικότητα, είναι ριζωμένη στον πρωτεύοντα ναρκισσισμό. Αν η τεχνολογική φαντασίωση επιδιώκει να αποκαταστήσει τη νηπιακή ψευδαίσθηση της αυτάρκειας, το κίνημα New Age επιδιώκει να αποκαταστήσει την ψευδαίσθηση της συμβίωσης, μία αίσθηση απόλυτης ταύτισης με τον κόσμο, ότι είμαστε ένα με τον κόσμο. Αντί να ονειρεύεται την επιβολή της ανθρώπινης θέλησης πάνω στον ατίθασο κόσμο της ύλης, το κίνημα New Age, που αναβιώνει θέματα τα οποία συναντούμε στον αρχαίο γνωστικισμό, απλώς αρνείται την πραγματικότητα του υλικού κόσμου. Αντιμετωπίζοντας την ύλη ουσιαστικά σαν ψευδαίσθηση, απομακρύνει όλα τα εμπόδια προς την αναδημιουργία μιας πρωταρχικής αίσθησης πληρότητας και ισορροπίας – την επιστροφή στη Νιρβάνα. […]
[…] Ο Γνωστικισμός έδωσε μυθολογική μορφή -συχνά πολύ συγκινητική και εκφραστική μορφή- σε φαντασιώσεις [σελ.238] που χρησίμευαν για να διατηρήσουν την αρχαϊκή ψευδαίσθηση της ταύτισης με έναν κόσμο που ανταποκρινόταν απόλυτα στις επιθυμίες και στους πόθους του ανθρώπου. Αρνούμενος ότι ένας καλοκάγαθος δημιουργός μπόρεσε να φτιάξει έναν κόσμο στον οποίο έχουν θέση συνάμα τα βάσανα και η ικανοποίηση, ο Γνωστικισμός κράτησε ζωντανή την ελπίδα της επιστροφής σε μια πνευματική κατάσταση στην οποία είναι άγνωστες οι εμπειρίες αυτές. Η μυστική γνώση που ο Γνωστικισμός εκτιμούσε τόσο, στην οποία μόνο λίγες προνομιούχες ψυχές μυήθηκαν ποτέ, ήταν ακριβώς η πρωταρχική ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας· η ανάμνηση της θεϊκής μας προέλευσης, πριν από τη φυλάκιση μας στη σάρκα. […]

Κρίστοφερ Λας, Η κουλτούρα του ναρκισσισμού, μετάφραση: Βασίλης Τομανάς,  εκδόσεις Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 236-238 (αποσπάσματα)

Παρακαλώ και:

Μαγεία & πολυγαμία: δυο συμπτώματα της νόσου του δυτικού ανθρώπου και η βοήθειά του από την Ορθοδοξία  
στις

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου