Άγιος Αντίπας ο αρχαίος, ο αναφερόμενος στην Αποκάλυψη

Εικ. από εδώ

Ο άγιος Αντίπας της Περγάμου μού προκαλεί κάποιο δέος, γεμάτο σεβασμό και αγάπη, επειδή είναι ο μόνος άγιος που κατονομάζεται από το Χριστό στην Αποκάλυψη, κεφ. 2, στίχοι 12-13. Εκεί ο Ιησούς τον χαρακτηρίζει: "Αντίπας ο μάρτυς μου ο πιστός, ος απεκτάνθη [=θανατώθηκε] παρ’ υμίν, όπου ο σατανάς κατοικεί" (η Πέργαμος στον ίδιο στίχο χαρακτηρίζεται τόπος όπου βρίσκεται "ο θρόνος του σατανά", ίσως λόγω της δράσης της αιρετικών νικολαϊτών, στους οποίους αναφέρεται αμέσως μετά).
Είναι λοιπόν ένας μεγάλος άγιος, από την πρώτη κιόλας γενιά χριστιανών. Η Εκκλησία μας τον γιορτάζει στις 11 Απριλίου και είναι προστάτης άγιος των οδοντιάτρων.

Από εδώ αναδημοσιεύουμε τη βιογραφία του.

Ο ΑΓΙΟΣ ΑΝΤΙΠΑΣ - Ο μαρτυρικός ιεράρχης της Περγάμου και προστάτης άγιος των οδοντιάτρων

Φορητή εικόνα του Αγίου Αντίπα από
τον ομώνυμο ιερό πανεπιστημιακό
ναό στο Γουδί Αθηνών

Ανάμεσα στους φωταυγείς αστέρες, που έλαμψαν με τον ιεραποστολικό τους ζήλο και το αγωνιστικό τους φρόνημα στην ιστορική και αγιοτόκο μικρασιατική γη συγκαταλέγεται και ο Άγιος ένδοξος ιερομάρτυς Αντίπας. Ο μαρτυρικός και φλογερός αυτός ιεράρχης της αγιωτάτης και ευλογημένης Εκκλησίας της Περγάμου, που κατόρθωσε να μεταδώσει στους κατοίκους της επαρχίας του το φως της χριστιανικής αλήθειας και αγάπης, έλαβε από τον Θεό και το χάρισμα να θαυματουργεί αδιαλείπτως. 

Ο Άγιος Αντίπας έζησε κατά τους χρόνους του αυτοκράτορος Δομιτιανού (81-96μ.Χ.) και ήταν σύγχρονος των Αγίων Αποστόλων, από τους οποίους και διδάχθηκε τη χριστιανική πίστη. Σύμφωνα με την παράδοση σπούδασε στη φημισμένη ιατρική σχολή της Περγάμου και ασκούσε αφιλοκερδώς την ιατρική επιστήμη με ειδικότητα στη θεραπεία του πόνου και των ασθενειών των δοντιών. Μετά τον θάνατο του επισκόπου Γαΐου και γύρω στο 70 μ.Χ. χειροτονήθηκε επίσκοπος της Εκκλησίας της Περγάμου, στην οποία εργάσθηκε με ένθεο ζήλο και αγωνιστικό φρόνημα, διακρίθηκε δε για τις πάμπολλες αρετές του και τη φλογερή του πίστη. Γι’ αυτό και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος, ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση ήταν εκείνος, που τον χειροτόνησε επίσκοπο, τον αποκαλεί στην Αποκάλυψη «πιστό ιερέα» και «μάρτυρα καλών».
Το έργο του χαρισματικού, δυναμικού και ενάρετου ιεράρχη της Περγάμου, ο οποίος αναδείχθηκε εφάμιλλος των Αγίων Αποστόλων, ήταν ιδιαίτερα επίπονο και επικίνδυνο, αφού οι χριστιανοί αποτελούσαν μία ολιγάριθμη κοινότητα. Επιπλέον η Πέργαμος ήταν ονομαστό και ισχυρό ειδωλολατρικό κέντρο με φημισμένο Ασκληπιείο, όπου λατρευόταν ο Ασκληπιός και ένα τεράστιο άγαλμα του Δία κοσμούσε την ακρόπολη της πόλεως. Άλλωστε και στην Αποκάλυψη, η οποία γράφτηκε μετά το μαρτύριο του Αγίου Αντίπα, αναφέρεται η Πέργαμος ως ο τόπος, όπου «κατοικεί ο Σατανάς». 

Φορητή εικόνα του Αγίου Αντίπα από την
Ιερά Μονή Σταυροβουνίου της Κύπρου

Η έντονη ιεραποστολική δράση του φλογερού και χαρισματικού ιεράρχη της Περγάμου, ο οποίος παρείχε δωρεάν τις ιατρικές του υπηρεσίες και με τη χάρη του Θεού θεράπευε τους ασθενείς, άρχισε να ενοχλεί έντονα τους ειδωλολάτρες. Γι’ αυτό και τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στον ηγεμόνα της περιοχής με την αιτιολογία, ότι εμφανίστηκαν σ' αυτούς οι δαίμονες, που τους λάτρευαν, και τους είπαν, ότι δεν μπορούν να κατοικούν πια στον τόπο αυτό και να δέχονται τις θυσίες τους, επειδή τους έδιωχνε με τη φωτεινή του παρουσία και δράση ο θεοπρόβλητος γεραρός [=ενάρετος, αξιέπαινος] επίσκοπος της Περγάμου. 

Ο ηγεμόνας άρχισε να πιέζει τον Άγιο να αρνηθεί τη χριστιανική του πίστη και να θυσιάσει στα άψυχα είδωλα. Για να τον πείσει μάλιστα και να επιτύχει τον σκοπό του, ισχυρίστηκε ότι η θρησκεία των ειδώλων έχει μεγαλύτερη αξία και είναι πολυτιμότερη, γιατί είναι παλαιότερη και έχει περισσότερους οπαδούς, ενώ η χριστιανική θρησκεία εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια και δεν έχει την αξία της παλαιάς θρησκείας των ειδώλων. Στην επιχειρηματολογία του ηγεμόνα απάντησε ο Άγιος με την ιστορία του αδελφοκτόνου Κάϊν, ο οποίος, αν και είναι πολύ αρχαιότερος από όλους τους μεταγενέστερους ανθρώπους, προκαλεί την αποστροφή και τον αποτροπιασμό σε όλους και δεν μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση. Κατά τον ίδιο τρόπο και η ασέβεια, την οποία δείχνουν οι ειδωλολάτρες, που είναι αρχαιότεροι, είναι μισητή στους χριστιανούς, που είναι μεταγενέστεροι. 

Η αποστομωτική απάντηση του γεραρού επισκόπου προκάλεσε τόσο πολύ την οργή και την αγανάκτηση του ηγεμόνα, ώστε διέταξε να τον ρίξουν μέσα σ’ ένα πυρακτωμένο χάλκινο ομοίωμα βοδιού για να καεί. Μέσα σ' αυτό ο Άγιος ανέμενε με χαρά να μαρτυρήσει για την αγάπη του Χριστού και προσευχόμενος ζήτησε μεταξύ των άλλων από τον Θεό, όποιος τιμά τη μνήμη του και επικαλείται το όνομά του, να απαλλάσσεται από κάθε ασθένεια και μάλιστα από τον αφόρητο πόνο των δοντιών. Ευχήθηκε ακόμα γι’ αυτούς να συγχωρεθούν οι αμαρτίες τους και όσοι εορτάζουν τη μνήμη του, να βρουν από τον Θεό τον εξιλασμό κατά την ημέρα της κρίσεως. 

Με το μαρτύριο του Αγίου ιερομάρτυρος Αντίπα, το οποίο έλαβε χώρα στις 11 Απριλίου του 83 ή 85 μ.Χ., που είναι και η ημέρα τιμής και μνήμης του από την Ορθόδοξη Εκκλησία, θεμελιώθηκε το δένδρο της χριστιανικής πίστεως στην ένδοξη μικρασιατική γη, για να ακολουθήσουν στο διάβα των επόμενων αιώνων και άλλα φωτεινά παραδείγματα αγίων, που μαρτύρησαν για την αγάπη του Χριστού. Το ιερό λείψανο του Αγίου ενταφιάστηκε με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους χριστιανούς και ο τάφος του κατέστη αέναη πηγή ιαμάτων, αφού ανέβλυζε διαρκώς μύρο, το οποίο θεράπευε σωματικές και ψυχικές ασθένειες. Αναρίθμητα είναι τα θαύματα, που τέλεσε ο Άγιος με τη χάρη του Θεού, γεγονός που εξυμνείται στις τέσσερις ιερές ακολουθίες και στους δύο παρακλητικούς κανόνες, που συντάχθηκαν προς τιμήν του. Αποδέκτης της θαυματουργικής χάριτος του Αγίου Αντίπα υπήρξε και ο κορυφαίος σκιαθίτης λογοτέχνης Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο οποίος συνέταξε ασματική ακολουθία προς τιμήν του, ως έκφραση της βαθιάς ευγνωμοσύνης του προς τον Άγιο. 

Το μαρτύριον του Αγίου Αντίπα. Φορητή  εικόνα δια χειρός Ιερομονάχου Ρωμανού  Φωκάκη από τη Συλλογή του Ιερού Κελλίου  Αγίας  Άννης Καρυών Αγίου Όρους

Η θαυματουργική φήμη του Αγίου Αντίπα ως ιατρού και θεραπευτού των δοντιών, τον κατέστησε προστάτη άγιο των ελλήνων ορθοδόξων οδοντιάτρων. Η επίσημη αυτή καθιέρωση του Αγίου έγινε το 1966 κατόπιν εισηγήσεως του αειμνήστου Ομοτίμου Καθηγητού της Στοματολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ορέστου Λουρίδου, ο οποίος και πρωτοστάτησε στην ανέγερση του περικαλλούς βυζαντινού ναού του Αγίου στον περίβολο της Οδοντιατρικής Σχολής Αθηνών στο Γουδί. Στον ιερό αυτό πανεπιστημιακό ναό, που τιμάται στο όνομα του Αγίου και εγκαινιάσθηκε στις 25 Μαΐου του 1975, φυλάσσεται μικρό τεμάχιο του ιερού λειψάνου του και πολυάριθμοι χριστιανοί προσέρχονται κάθε χρόνο στον ετήσιο εορτασμό της μνήμης του. Εορτασμοί προς τιμήν του Αγίου πραγματοποιούνται επίσης στον ιερό ναό Μεταμορφώσεως Σωτήρος Κεφαλαρίου Κηφισιάς από τον Σύλλογο Περγαμηνών «Ο Ατταλός», στον ιερό μητροπολιτικό ναό Αγίας Τριάδος Πειραιώς και στον ιερό ναό Αναλήψεως Κυρίου Θεσσαλονίκης από τους Οδοντιατρικούς Συλλόγους των δύο πόλεων. 

Φορητή εικόνα του Αγίου Αντίπα
του 18ου αιώνα. Φυλάσσεται στην
Ιερά Μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους

Ο Άγιος ιερομάρτυς Αντίπας ο θαυματουργός τιμάται επίσης στην ιερά μονή της Πάτμου, όπου φυλάσσεται τμήμα της τιμίας κάρας του, και στη Λέσβο λόγω της κοντινής απόστασης του νησιού με τη μικρασιατική ακτή και την περιοχή της Περγάμου. Στο αγιοτόκο και ευλογημένο νησί της Λέσβου, όπου ο Άγιος είναι γνωστός με την προσωνυμία «Άγιος Δοντάς», υπάρχουν τρεις ναοί επ' ονόματί του, ευρισκόμενοι στο Πλωμάρι, την Αγιἀσο και το Μεγαλοχώρι, όπου ο ναός χρονολογείται από το 1790. Ναοί του Αγίου υπάρχουν επίσης στη Σίφνο, τη Σαντορίνη, την Τήνο και τη Νάξο, αλλά και στο χωριό Πυρόϊ της επαρχίας Λάρνακας στην Κύπρο. 

Ιερά λείψανα του Αγίου φυλάσσονται τεθησαυρισμένα στις αγιορείτικες μονές Διονυσίου (δεξιά χείρα) και Μεγίστης Λαύρας (κάτω γνάθος), στην ιερά μονή Προφήτου Ηλιού Θήρας (η ωλένη της χειρός), στην ιερά μονή Παναχράντου της Άνδρου και στον ιερό μητροπολιτικό ναό του Αγίου Αθανασίου Μυτιλήνης. Ιδιαίτερο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η παλαιά εικόνα του Αγίου, η οποία φυλάσσεται στην ιερά μονή της Αγίας Αικατερίνης Σινά και χρονολογείται στα τέλη του 13ου αιώνα, καθώς και οι φυλασσόμενες παλαιές εικόνες του Αγίου στις ιερές μονές Διονυσίου και Κουτλουμουσίου του Αγίου Όρους, Σταυροβουνίου της Κύπρου, αλλά και στο Μουσείο Μπενάκη Αθηνών, που χρονολογείται το 1738. 

Φορητή εικόνα του Αγίου Αντίπα
του 13ου αιώνα. Φυλάσσεται στην
Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης Σινά

Είκοσι αιώνες έχουν περάσει από την εποχή, που έζησε και μαρτύρησε ο Άγιος ιερομάρτυς Αντίπας. Τί έχει άραγε να προσφέρει ένας μικρασιάτης Άγιος, ο οποίος μαρτύρησε για την αγάπη του Χριστού, στον εγωκεντρικό και αυτονομημένο από τον Θεό άνθρωπο του 21ου αιώνα, που απολαμβάνει πλουσιοπάροχα τις ανέσεις και τα αγαθά του πολιτισμού; Ο φλογερός ιεράρχης της Περγάμου, που διηκόνησε τον άνθρωπο ως ιατρός και ως επίσκοπος, στέλνει σε όλους μας ένα αφυπνιστικό και ελπιδοφόρο μήνυμα. Ως ιατρός έρχεται να μας υπενθυμίσει, ότι οι επιστήμονες έχοντας θεοποιήσει τις επιστημονικές τους γνώσεις και ικανότητες, ξέχασαν την ευεργετική παρουσία του Θεού στη ζωή και την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Ως επίσκοπος έρχεται να διδάξει και να παραδειγματίσει τους ορθόδοξους κληρικούς, ιερείς και επισκόπους, ότι η διακονία τους στην Εκκλησία θα πρέπει να είναι ένας συνεχής αγώνας προσφοράς και θυσίας, που θα εμπνέεται και θα καθοδηγείται από την αγάπη του Χριστού. 

Αριστείδης Γ. Θεοδωρόπουλος 

Εκπαιδευτικός 

Βιβλιογραφία 

• Βίος και Ασματική Ακολουθία μετά Παρακλητικού Κανόνος του Αγίου Αντίπα Επισκόπου Περγάμου - Προστάτου των Οδοντιάτρων, Εκδόσεις «Η ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ», Θεσσαλονίκη 2007. 
• Μεταλληνού Γεωργίου Δ., Πρωτοπρεσβυτέρου - Αναπλ. Καθηγητού Πανεπιστημίου Αθηνών, Υμναγιολογικά Κείμενα του Αγίου ιερομάρτυρος Αντίπα, Αθήναι 1994.

Ο ιερός πανεπιστημιακός ναός

του Αγίου Αντίπα στο Γουδί Αθηνών

Σχόλιο του π. Γ. Παπαβαρνάβα στη βιογραφία του αγίου (από εδώ)

O ιερός υμνογράφος τον αποκαλεί θείον μυροβλύτην, σύναθλον των Μαρτύρων, πανευκλεή Ιεράρχην και Περγάμου πρόεδρον και μέγαν ιατρόν της δεινής οδόντων νόσου. Ο ίδιος ο Χριστός στην Αποκάλυψη τον επαινεί αποκαλώντας τον μαρτυρά Του πιστόν: “Αντίπας ο μάρτυς μου ο πιστός” (β' 13).
Ήταν Επίσκοπος Περγάμου της Μικράς Ασίας, κατά τους αποστολικούς χρόνους. Εργάστηκε με αγάπη και ζήλο εναντίον της ειδωλολατρείας σε μια πόλη, η οποία στην “Αποκάλυψη” αποκαλείται θρόνος του σατανά. Με επιμονή και υπομονή σπέρνει τον λόγο του Θεού μέσα σε πολλές αντιξοότητες και μεγάλους πειρασμούς. Οι ειδωλολάτρες εξεγείρονται με μίσος εναντίον του. Συλλαμβάνεται, ανακρίνεται, βασανίζεται, αλλά μένει όρθιος ως στύλος ακλόνητος και δίνει την καλήν ομολογίαν της πίστεως, την οποία σφραγίζει με το αίμα του μαρτυρίου του.
 
Έζησε σε μια εποχή στην οποία επικρατούσε η λατρεία των ειδώλων, αλλά και η προσπάθεια επιβολής της με την βία. Ο ανελέητος διωγμός εναντίον των Χριστιανών αποτελούσε ρουτίνα της καθημερινότητας. Σήμερα δεν συλλαμβάνονται οι πιστοί, για να υποβληθούν σε βασανιστήρια προκειμένου να αλλαξοπιστήσουν, ωστόσο όμως και στην δική μας εποχή φτιάχνονται και λατρεύονται είδωλα. Όσοι προβάλλουν αντίσταση και επιμένουν να λατρεύουν τον Θεό των Πατέρων τους και να κάνουν υπακοή στην Εκκλησία, υβρίζονται, συκοφαντούνται, περιφρονούνται, θεωρούνται σκοταδισταί και οπισθοδρομικοί. Αντίθετα, όταν κάποιος αρνείται την πίστη του και υβρίζει τον Χριστό και την Εκκλησία, αυτός θεωρείται από τους πολλούς λογοτέχνης και προοδευτικός. Η κατασκευή ειδώλων συνιστά πνευματική ανωριμότητα. Όταν ο άνθρωπος, που είναι πλασμένος να ζη με τον Θεό, χάση την επικοινωνία μαζί Του, τότε δημιουργεί υποκατάστατα και “λατρεύει την κτίση παρά τον Κτίσαντα”. Πολλές φορές μάλιστα φτάνει στο σημείο να γίνεται αυτείδωλον, δηλαδή να κάνη είδωλο και να λατρεύη τον ίδιο τον εαυτό του.
 
Το να αγωνίζεται κανείς να καθαρίση τον εαυτό του από τα πάθη και παράλληλα να σπέρνη τον λόγο του Θεού, μέσα σε έναν κόσμο που συνεχώς φτιάχνει και λατρεύει είδωλα, είναι σαν να χύνη καθημερινά αίμα. Το κήρυγμα για την αγάπη σε μια κοινωνία, στην οποία επικρατούν αθέμιτοι ανταγωνισμοί και υλικά συμφέροντα, είναι έργο που προκαλεί το μίσος και τον φθόνο και ισοδυναμεί με μαρτύριο. Για να μπορέση κανείς να παραμείνη όρθιος και ακλόνητος στις πεποιθήσεις του, χρειάζεται να διαθέτη ισχυρά πνευματικά αντισώματα, ζωντανή πίστη, που εκφράζεται ως αυθεντική αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον και ως προσωπική κοινωνία με τον ζώντα Θεό της Εκκλησίας, ο οποίος είναι Πρόσωπο.
 
Ο άγιος Αντίπας, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, είναι προστάτης και θεραπευτής όσων πάσχουν από ασθένειες των οδόντων. Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει ότι κατά την διάρκεια του μαρτυρίου του προσευχόταν εκ βάθους καρδίας και μεταξύ άλλων ζήτησε από τον Χριστό την εξής χάρη: “Όσοι με επικαλούνται στις προσευχές τους να ανακουφίζονται από τους πόνους από τους οποίους υποφέρουν και ιδιαιτέρως από τον βασανιστικό πόνο των οδόντων”. Οι άγιοι θεραπεύουν σωματικές και ψυχικές ασθένειες στο όνομα του αγίου Τριαδικού Θεού και με την δύναμή Του. Όπου αδυνατεί όμως να προχωρήση η ανθρώπινη δύναμη και γνώση, εκεί ενεργεί η άκτιστη χάρη του Θεού, διότι “τα αδύνατα παρά ανθρώποις δυνατά εστι παρά τω Θεώ”.
 
Εμείς οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί δεν λατρεύουμε τους Αγίους, αλλά τους τιμούμε. Λατρεία απονέμουμε μόνον στον άκτιστο Τριαδικό Θεό, ο οποίος ενεργεί και δια μέσου των Αγίων Του. Δηλαδή τα θαύματα δεν γίνονται υπό των Αγίων, με την έννοια ότι ενεργούν με την δική τους δύναμη ή δίνουν κάτι δικό τους, αλλά δια των Αγίων, αφού αυτοί είναι το όργανο και το μέσον δια του οποίου χορηγείται το “δώρημα προς το συμφέρον της αιτήσεως”. Επομένως, αυτό που πρέπει να μας εντυπωσιάζη είναι ο βίος και η πολιτεία τους που πρέπει να προσπαθήσουμε να μιμηθούμε και όχι το θαύμα, το οποίο για τον Θεό είναι κάτι το πολύ εύκολο και που, άλλωστε, δεν μας ωφελεί πάντοτε.
Αυτό που μας καταξιώνει ως Χριστιανούς, αλλά και ως ανθρώπους και το οποίο νοηματοδοτεί την ζωή με σωτηριολογικές συνέπειες και προεκτάσεις, είναι το γκρέμισμα των κάθε λογής ειδώλων και η σταθερότητα στην πίστη, που εκφράζεται ως εμπιστοσύνη και υπακοή στον Χριστό και την Εκκλησία Του.

Τροπάρια του αγίου (από εδώ)

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος α’. Τῆς ἐρήμου πολίτης.

Μυροβλύτην τὸν θεῖον καὶ μαρτύρων τὸν σύναθλον, τὸν πανευκλεῆ ἱεράρχην καὶ Περγάμου τὸν πρόεδρον, τιμήσωμεν Ἀντίπαν οἱ πιστοί, ὡς τάχιστον καὶ μέγαν ἱατρόν, τῆς δεινῆς ὀδόντων νόσου, καὶ πρὸς αὐτὸν ἀπὸ ψυχῆς βοήσωμεν· Δόξα τῷ σὲ δοξάσαντι Χριστῷ, δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διὰ σοῦ πᾶσιν ἰάματα.

Κοντάκιον. Ἦχος πλ. δ’. Τὴ ὑπερμάχω.

Τόν ἱεράρχην καὶ κλεινόν μεγαλομάρτυρα, τὸν πολιοῦχον τῆς Περγάμου τὀν πανάριστον, καὶ κοινοῦ ἐχθροῦ ἀντίπαλον τὸν Ἀντίπαν, κατὰ χρέος εὐφημήσωμεν ἐν ᾄσμασιν, ὡς τοὺς πάσχοντας ὀδόντας θεραπεύοντα, πόθῳ κράζοντες· Xαίροις, Πάτερ τρισόλβιε.