Κυριακή 7 Αυγούστου 2011

Η «Θυσία» του Αντρέι Ταρκόφσκι


"Νεκρός": Ο Αντρέι Ταρκόφσκι είναι, για μένα, ο Ντοστογιέφσκι του κινηματογράφου. Του αφιερώνω το παρακάτω post.


Μ. Ε. Λαγκουβάρδου

Τι θα πρόσφερες στο Θεό, για να μη γίνει ποτέ ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα, που θα αφανίσει τη ζωή από τη γή; Θα μπορούσες να προσφέρεις στο Θεό τις προσκολλήσεις σου στα δικαιώματα σου στην οικογένεια, στην ιδιοκτησία, στη φήμη, στα χρήματα, στις ανέσεις; Αυτή είναι η κεντρική ιδέα της αριστουργηματικής κινηματογραφικής ταινίας του Αντρέι Ταρκόφσκι «Η Θυσία». Μια θυσία που μοιάζει με την αποταγή των μοναχών, που με αντάλλαγμα τη σωτηρία της ψυχής τους προσφέρουν τα πάντα στο Θεό, στον Οποίο άλλωστε ανήκουν. Αυτό σημαίνουν τα λόγια «Τα σα εκ των σων».

Όποιος θέλει να σώσει τη ζωή του, θα τη χάσει, λέει ο Χριστός. Και όποιος αγαπάει τη γυναίκα του και τα παιδιά του και την ιδιοκτησία του περισσότερο από Αυτόν δεν είναι άξιος να λέγεται μαθητής Του. «Πήγαινε πούλησε τα κτήματά σου και ακολούθησε με» είπε στο νέο, που ήθελε να γίνει μαθητής του. Και στη Μάρθα την αδελφή του φίλου του Λάζαρου είπε «Μάρθα, Μάρθα, μεριμνάς και τυρβάζει περί πολλά», δηλαδή ασχολείσαι με ένα σωρό δευτερεύοντα πράγματα, ενώ ένα πράγμα, το πιο σημαντικό από όλα σου διαφεύγει: η ψυχή σου. «Τι θα δώσει ο άνθρωπος αντάλλαγμα της ψυχής του;»

Ο ήρωας της ταινίας, ο Αλεξάντερ, ένας δημοσιογράφος, προσεύχεται στο Θεό να αποτρέψει την πυρηνική καταστροφή και Του προσφέρει ως θυσία ό,τι πολυτιμότερο έχει στη ζωή του. Σαν τον μοναχό παραιτείται από όλα του τα δικαιώματα, από το δικαίωμα να έχει οικογένεια, γυναίκα, παιδιά και από το δικαίωμα να έχει ιδιοκτησία.

Σαν τον μοναχό, που είναι ο μόνος άνθρωπος που κληρονομείται εν ζωή. Ο μοναχός χάνει τη ζωή του για χάρη του Χριστού και του Ευαγγελίου πιστεύοντας στα λόγια του Χριστού, πως αυτός που θέλει να σώσει τη ζωή του πρέπει να τη χάσει. Ο ήρωας της ταινίας βάζει φωτιά στο σπίτι του, ένα αρχοντικό σπίτι στην εξοχή, που όπως φαίνεται χρειάστηκε τους κόπους ολόκληρης ζωής για να το αποκτήσει και εγκαταλείπει την οικογένειά του τηρώντας την εντολή του Χριστού, ως τη μοναδική οδό σωτηρίας μπροστά στην απειλή μιας ολοκληρωτικής καταστροφής.

Ο Ταρκόφσκι είναι Ρώσος ορθόδοξος χριστιανός. Στην ταινία του «Η Θυσία» διαπραγματεύεται ένα θέμα, που είναι η πεμπτουσία της ορθόδοξης πίστης: την προσφορά αυτών που αγαπάει στο Θεό είτε ως ευχαριστία, είτε ως θυσία για να είναι η αγάπη του έμπρακτη και η ικεσία του αληθινή. Η Εκκλησία έχει το αποκλειστικό προνόμιο της θείας Ευχαριστίας και της ευχαριστιακής ζωής. Μετέχοντας στην Εκκλησία αναγνωρίζομε ότι ο κόσμος είναι δημιουργία του Θεού και ότι εμείς δεν είμαστε ιδιοκτήτες, αλλά διαχειριστές της πρόθυμοι κάθε στιγμή να προσφέρουμε τα πάντα σ' Αυτόν που του ανήκουν τα πάντα.

Η πράξη αυτή του ήρωα του Ταρκόφσκι φαίνεται σαν ένας παραλογισμός, σ' αυτόν που κρίνει επιπόλαια . Τον παραλογισμό αυτόν θέλει να υποδηλώσει η εικόνα στην αρχή της ταινίας, όπου ο ήρωας μαζί με τον ανήλικο γιο του, που έχει προσωρινά χάσει τη μιλιά του, φυτεύουν ένα ξεραμένο δέντρο, με την ελπίδα ότι ποτίζοντάς το, ύστερα από μακρά επιμονή, το ξεραμένο δέντρο θα ανθίσει. «Εν αρχή είναι ο λόγος» Με τα λόγια αυτά του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου αρχίζει η ταινία και με αυτά τα λόγια που τα ψιθυρίζει ο γιος του ήρωα, όταν ξαναβρίσκει τη λαλιά του, τελειώνει. «Εν αρχή ην ο λόγος. Γιατί ήταν έτσι μπαμπά;» ρωτάει τον πατέρα που λείπει.

Είναι παραλογισμός να χάνεις τη ζωή σου, για να τη σώσεις; Η εμπειρία της τέλειας αγάπης διδάσκει πως όταν θυσιάζεις στο Θεό για χάρη των συνανθρώπων σου, ανακαλύπτεις, ότι δεν χάνεις, αλλά κερδίζεις. Όταν αντίθετα δεν θυσιάζεις, το μόνο που κερδίζεις σίγουρα είναι η πίκρα της αποξένωσης. Πόσοι από αγάπη στην περιουσία τους αποξενώθηκαν ακόμα κι από τους οικείους τους; 

Για την ταινία δες κι αυτό.
***

Αντρέι Ταρκόφσκι: ''Ο ουρανός δεν είναι άδειος...''


 

Ο Αντρέι Ταρκόφσκι (1932-1986) —μικρός, νευ­ρικός, βίαιος, σχεδόν ασιατικός τύπος— δεν είναι λιγότερο απαιτητικός από τις ταινίες του. Όσο αδιαφορεί για την ικα­νοποίηση του κοινού, θεωρώντας πως το έργο που έχει να κάνει πρέπει να το κάνει, χωρίς να ενδιαφέρεται για μόδες και για επιτυχίες, άλλο τόσο δεν φροντίζει να προσελκύσει τον τύπο και άλλα κέντρα κοινής γνώμης. Απεχθάνεται την κινημα­τογραφική κριτική, που τη βρίσκει στο σύνολό της μέτρια. Αποφεύγει τους δη­μοσιογράφους. Αγαπά να προκαλεί, να διακηρύττει, λόγου χάρη, παρωχημένες θέσεις του τύπου: Ο άνδρας είναι για να ενεργεί και να δημιουργεί. Η γυναίκα για ν' αγαπά τον άνδρα.
Αυτή η αποσιώπηση όσον άφορα το σχολιασμό του έργου του, μαζί με τη δυ­σκολία προσέγγισης των ταινιών του, ιδί­ως των τελευταίων, μπορεί να εξηγήσει μια σοβαρή παρεξήγηση, που είναι πια καιρός να διαλυθεί, για την προσωπική μεταφυσική του Ταρκόφσκυ. Ο κινημα­τογραφικός τύπος ιδιαίτερα, έχει παρου­σιάσει τον Ταρκόφσκυ όχι σαν ένα πιστό, άλλα σαν έναν άνθρωπο που νοσταλγεί το Θεό. Βάζουν στο στόμα του Ταρκό­φσκυ φράσεις εκατό φορές ξαναειπωμένες: «Για μένα ο ουρανός είναι άδειος» (Postif Νο 109), «Δεν διαθέτω το όργανο με το όποιο νοιώθουμε τον Θεό» (Ecran Νο 66).
Ρωτήσαμε τον Ταρκόφσκυ πώς μπο­ρούσε να συμβιβάζει τον αγνωστικισμό αυτόν με την ολοφάνερη πνευματικότη­τα, πώς μπορούσε να λέει ταυτόχρονα: «Τό νόημα της ζωής είναι να υψωνόμαστε πνευματικά» και «Για μένα ο ουρανός εί­ναι άδειος»
...Αναπήδησε: «Ο ουρανός είναι άδει­ος... Ποτέ δεν το 'πα αυτό! Πού διαβάσατε κάτι τέτοιο; Ο Μπέργκμαν θα μπορούσε να το πει ή ο Κίρκεγκαρντ! Εγώ ποτέ!»
— Για σας λοιπόν ο ουρανός δεν είναι άδειος;
Όχι, βέβαια!
Το ερώτημα γίνεται πιο απλό. Τι εί­ναι για σας το πνευματικό; Ποια είναι η πίστη σας;
— Πιστεύω πως ο άνθρωπος δημιουρ­γήθηκε από Κάποιον που είναι ανώτερος, που είναι άπειρος, και πως όλη ή ζωή οφεί­λει να υπηρετεί αυτόν τον Κάποιον.
— Αυτό το ανώτερο Όν εΐναι ό Θεός της χριστιανικής παραδόσεως;
Αναμφίβολα. 
— Θα λέγατε πως είστε Ορθόδοξος; Ναι.

— Είναι η πρώτη φορά που δίνετε μια τόσο απλή απάντηση σ' αυτό το ερώτη­μα...

— Είναι η πρώτη φορά που μου θέτουν τέτοιο ερώτημα. Οι δημοσιογράφοι ερμη­νεύουν με τον τρόπο τους. Γράφουν ό,τι θέλουν. Ή δεν καταλαβαίνουν...
— Κι όμως, είναι πολύ πιο απλό να ξέ­ρουν πως έπικαλείσθε την Ορθοδοξία μάλλον, παρά μια «κούφια», διάχυτη πνευ­ματικότητα...
— Θα θελα να προσθέσω πως βρίσκο­μαι ακόμη μακριά από αυτό προς το όποιο τείνω. Μιλάω για ένα ιδανικό, προσωπικά είμαι πολύ μακριά.
— Διαβάσαμε επίσης για σας πως είστε κάποιος που πέρασε μετά τον Αντρέι Ρουμπλιώφ «από μια πίστη στον Θεό σε μια πίστη στην τέχνη» (Etudes cinematographiques Νο 135-138).
— (Δυνατά γέλια). Καλό κι αυτό... (ε­ξοργισμένος) Ποια τέχνη; Πώς μπορεί να «πιστεύει» κανείς στην τέχνη; Ποτέ δεν πίστεψα στην τέχνη. Η τέχνη είναι η αν­τανάκλαση μέσα στον καθρέφτη αύτού που είμαστε, μιας ανώτερης ικανότητας να δημιουργείς. Δεν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να μιμούμεθα τον Δημιουργό. Είμα­στε πλασμένοι κατ' εικόνα Θεού, και η πράξη της δημιουργίας είναι μια από τις κινήσεις οπού γινόμαστε όμοιοί του.
Με λίγα λόγια επικαλείστε μια θρη­σκευτική αντίληψη της τέχνης.
— Πραγματικά. Η τέχνη είναι μια προ­σευχή. Είναι η προσευχή μου. Κι αν η προσευχή μου ενδιαφέρει κάποιον, τότε η τέ­χνη μου είναι χρήσιμη. Το χρέος του άν­θρωπου είναι να υπηρετεί. Ο κόσμος φτιάχτηκε πάνω σ' ένα μοναδικό τύπο σχέ­σεως, χάρις στον Θεό, τη διακονία [=υπηρεσία προς τον άλλο]. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι άνθρωποι με το να μη διακονούν, αλλά να υποδουλώνουν τους άλλους, προσπαθούν ν' αναποδογυ­ρίσουν τη σχέση και να θεμελιώσουν έτσι την εξουσία τους. Γι αυτό η ιστορία της ανθρωπότητας δέν είναι τίποτε άλλο πα­ρά αγώνες για την εξουσία.
Αντί να πούμε διακονούν, θα μπο­ρούσαμε να πούμε ν' αγαπούν;
Ασφαλώς.
— Και με ποιο τρόπο η τέχνη μπορεί νά 'ναι έτσι διακονία και αγάπη;
Α... Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα μυστήριο. Είναι το μυστήριο της δημι­ουργίας. Θα μπορούσαμε να ζήσουμε εί­κοσι, τριάντα αιώνες, ποτέ δεν θα μαθαίναμε πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος, όπως δεν θ' αποκρυπτογραφήσουμε ποτέ το μυστήριο της [καλλιτεχνικής] δημιουργίας. Όταν γονατί­ζουμε μπροστά σε μια εικόνα και προσευ­χόμαστε στον Θεό βρίσκουμε τα αληθινά, τα σωστά λόγια. Με τόν ίδιο τρόπο, όταν απευθύνεις την τέχνη σου στον Θεό σαν μια προσευχή, βρίσκεις τα σωστά πρόσω­πα που θα βάλεις στο έργο σου.
— Οι ταινίες σας είναι η έκφραση αγά­πης για τον Δημιουργό;
— Θα 'θελα πολύ να το πιστέψω... Δεν υπάρχει αμφιβολία, προσθέτουμε πάντα ένα σωρό πράγματα στην δημιουργική ορμή, αλλά το ιδανικό για μένα θά 'ταν ν' απελευθερωθώ από όλα αυτά τα περιττά.
Ο Μπαχ για παράδειγμα: Να η καθαρή δημιουργία.


Από το Information Catholiques-Μετάφραση Ελ.Μάινας-περιοδικό Σύναξη-
proskynitis.blogspot

Δείτε την ταινία εδώ, με αγγλικούς υπότιτλους (δε βρήκα με ελληνικούς - αν κάποιος έχει, ας μας το στείλει).
Διάβασε και αυτό, όπου και link για μια ακόμα μεγάλη ταινία του Α. Ταρκόφσκι, τον Αντρέι Ρουμπλιώφ.

2 σχόλια:

  1. Αντρέϊ Αρσένιεβιτς Ταρκόφσκι - Στάνισλαβ Λέμ: «Σολάρις» ή πως η αγάπη επουλώνει τη φθορά του κόσμου

    http://aftercrisisblog.blogspot.gr/2014/01/blog-post_5.html

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Σας ευχαριστώ. Πολύ καλό αφιέρωμα. Το συνιστώ στους μπλογκοναύτες...

    ΑπάντησηΔιαγραφή