Το άρθρο αυτό είναι αυτοτελές, αλλά δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Τρίτο Μάτι τον Απρίλη του 2009 ως "δεύτερο μέρος", με πρώτο μέρος αυτό.
Ένας από τους σημαντικότερους προφήτες του προχριστιανικού κόσμου, στα πέρατα της ανατολής, υπήρξε, καθώς φαίνεται, και ο μεγάλος πνευματικός δάσκαλος της Κίνας Λάο Τζου (Lao Tzu), γνωστός στην ελληνική βιβλιογραφία ως Λάο Τσε.
 |
| Λάο Τσε (από εδώ) |
Τον 20ό αιώνα, καθώς οι χριστιανοί συναντήθηκαν με την κινέζικη σκέψη, η προσφορά του Λάο Τσε αξιολογήθηκε από τους σύγχρονους συνεχιστές της αρχαίας και αυθεντικής χριστιανικής παράδοσης και εκτιμήθηκε βαθιά. Ο πρώτος σχεδόν που το συνειδητοποίησε ήταν ο ορθόδοξος Αμερικανός διδάσκαλος π. Σεραφείμ Ρόουζ (1931-1982), γνώστης της κινέζικης γλώσσας, προσεχτικός μελετητής της ανατολικής φιλοσοφίας και βοηθός στην αγγλική μετάφραση του Ταό Τε Κινγκ από τον Κινέζο καθηγητή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας Τζι Μινγκ Τσιεν.
Ο π. Σεραφείμ Ρόουζ εκτιμούσε τη γνήσια σκέψη όλων των πολιτισμών, ιδιαίτερα της Κίνας (ταοϊσμό και κομφουκιανισμό). Οι σκέψεις του περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, στο άρθρο του The Chinese Mind, που προήλθε από ένα ειδικό μάθημα στη μονή του Αγίου Γερμανού της Αλάσκας (στην Πλατίνα της Καλιφόρνιας) το 1981 και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Τhe Orthodox Word το 1991. «Όταν γίνεσαι χριστιανός» είχε πει, «καμιά πραγματική αλήθεια που είχες διδαχτεί μέχρι τότε δεν χάνεται».
Πρόσφατα κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ από τον ιερομόναχο Δαμασκηνό Κρίστενσεν, μαθητή του π. Σεραφείμ, η μελέτη Christ the Eternal Tao («Χριστός, το αιώνιο Ταό»), ένα βιβλίο εξαιρετικής σπουδαιότητας για τη σωστή, από χριστιανική άποψη, κατανόηση της διδασκαλίας του Λάο Τσε. [Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να το παραγγείλει (αγγλικά) εδώ. Ολοκληρο το βιβλίο στα ελληνικά εδώ].
Από τα πολλά θεμελιώδη κοινά σημεία της διδασκαλίας του Κινέζου σοφού με το χριστιανισμό, ας επιλέξουμε να δούμε λίγα, με οδηγό το βιβλίο του π. Δαμασκηνού. Οι στίχοι του Ταό Τε Κινγκ που θα παραθέσουμε είναι σε μετάφραση του Τζι Μινγκ Τσιεν και της Μάνιας Σεφεριάδη.
Για το Ταό
Οι πιο βασικές ιδιότητες του Ταό που συνέλαβε ο Λάο Τσε είναι ότι το Ταό είναι Ένα, ότι είναι απόλυτα αγαθό και ανιδιοτελές και ότι η πλήρης κατανόησή του ξεφεύγει από τις αντιληπτικές ικανότητες του ανθρώπου.
«Κάποτε παλιά», είπε ο Αρχαίος Σοφός,
«Το Ένα εναρμόνισε τα πάντα:
Ο Ουρανός χάρη στο Ένα έγινε διαυγής.
Η Γη χάρη στο Ένα έγινε σταθερή.
Τα πνεύματα χάρη στο Ένα έγιναν θεϊκά.
Τα όντα χάρη στο Ένα άρχισαν να ζουν.[i]
«Ο Lao Tzu δεν ήταν ο πρώτος που έφτασε στη συνειδητοποίηση του Απολύτου Ενός. Βρίσκουμε την ίδια αντίληψη, για παράδειγμα, στον Έλληνα προσωκρατικό φιλόσοφο Παρμενίδη. Αυτό που ήταν καινούργιο στον Lao Tzu, ή τουλάχιστον πιο αναπτυγμένο παρά σε οποιοδήποτε φιλόσοφο πριν από αυτόν – ήταν η μεταφυσική ενόραση ότι το Tao, ο Δημιουργός και Συντηρητής του σύμπαντος, ήταν εντελώς ανιδιοτελές» (π. Δαμασκηνός, Christ the Eternal Tao, μέρος 2, κεφ. 2, 7).
Όλα τα πράγματα το Tao τα γεννά
Η δύναμή του Tao (το Teh) τ’ ανατρέφει,
Τα τελειοποιεί και τα ωριμάζει,
Τα σκεπάζει και τα αναπαύει,
Τα θρέφει και τα προστατεύει.[ii]
Το Tao του Ουρανού ωφελεί, δεν βλάπτει.[iii]
Το Tao του Ουρανού δεν ξέρει εύνοιες.
Πάντα ελεεί τον ελεήμονα.[iv]
Ο Λάο Τσε επισημαίνει ότι το Ταό είναι στην ουσία του άγνωστο στους ανθρώπους. Ο ίδιος του δίνει το όνομα Ταό:
Υπάρχει ένα Ον αδιαφοροποίητο και πλήρες
Γεννημένο πριν από τον Ουρανό και τη Γη.
Ήρεμο, απεριόριστο,
Υπάρχει μοναχό του, αναλλοίωτο,
Κυκλοφορεί παντού αδιάκοπα,
Απροσδιόριστο, φαίνεται να είναι η πηγή των πάντων
Δεν γνωρίζω το όνομά του
Αλλά το αποκαλώ Taο.
Αν έπρεπε να το προσδιορίσω
Θα το έλεγα Μέγα…[v]
Η ουσία του Θεού για τους αρχαίους χριστιανούς διδασκάλους είναι επίσης άγνωστη. Γνωρίζουμε μόνο τις ενέργειές Του, με τις οποίες κάνει τα όντα να υπάρχουν και να μετέχουν στην άκτιστη θεία χάρη Του.
Ομοίως, κατά το Λάο Τσε ο άνθρωπος μπορεί να έχει κάποια γνώση του Ταό, και αυτό θα τον κάνει να αποχτήσει και την ουσιαστική γνώση για τον άνθρωπο:
Το να γνωρίζεις την αρχή (του ανθρώπου)
Το Ταό είναι απόλυτα ειρηνικό και ταπεινό:
Το μεγάλο Tao ρέει παντού...
Όλα τα όντα Του χρωστούν την ύπαρξή τους.
Κι αυτό δεν τ’ απαρνιέται.
Τελειώνει το έργο του. Δεν γυρεύει ανταμοιβή.
Ντύνει και τρέφει όλα τα όντα, χωρίς να γυρεύει να τα κυριαρχήσει.
Είναι πάντα χωρίς επιθυμίες,
Γι’ αυτό μπορούμε να το ονομάσουμε μικρό.
Καθώς όμως όλα τα όντα σ’ αυτό επιστρέφουν,’
αν και δεν γυρεύει να τα κυριαρχήσει,
μπορούμε να το ονομάσουμε μέγα. [vii]
Το Tao του Ουρανού δεν ανταγωνίζεται, κι όμως νικά.
Δεν λέει τίποτα, κι όμως παίρνει απάντηση.
Δεν ζητάει, κι όμως τα πράγματα έρχονται μόνα τους προς αυτό.[viii]
 |
| Ο ανθρωπιστής γιατρός Τζεν Μινγκ, από τους κορυφαίους γυναικολόγους + μαιευτήρες της Ταϊβάν (κλικ εδώ -ΑΞΙΖΕΙ!) |
Το «νήμα της Οδού»
Το όνομα Ταό (=Οδός), που ο Κινέζος σοφός απέδωσε στο Μεγάλο Αγαθό και Ανιδιοτελές Ένα, φανερώνει ένα βαθύτερο νόημα: ότι το Ένα δίνει στον άνθρωπο ένα υπόδειγμα, του απευθύνει ένα είδος πρόσκλησης για να Το ακολουθήσει.
Ακολουθώντας την Οδό (το Ταό), δηλαδή εναρμονίζοντας τη διάθεσή του με τη διάθεση του Ταό απέναντι στον κόσμο, ο άνθρωπος επιστρέφει στην πρωταρχική απλότητα, την οποία είχε χάσει κατά την αυγή της ιστορίας:
«Ο Lao Tzu επιζητούσε να επιστρέψει όχι απλά στην πρώτη περίοδο της κινέζικης ιστορίας, η οποία χρονολογείται από την εποχή του μεγάλου Κατακλυσμού κατά τον εικοστό τέταρτο π.Χ. αιώνα, γιατί αυτή η περίοδος ήταν σχετικά αργά στην ιστορία της ανθρωπότητας.[Σημ. π. Δ.: Τα αρχαιότερα κινέζικα ιστορικά στοιχεία κάνουν λόγο για μια μεγάλη πλημμύρα που έλαβε χώρα κατά τον εικοστό τέταρτο π.Χ. αιώνα, δηλαδή την ίδια εποχή κατά την οποία έγινε ο κατακλυσμός κατά τη βιβλική χρονολογία.] Εν τέλει, ανέτρεχε πίσω στην κατάσταση στην οποία ο άνθρωπος είχε κατ’ αρχήν δημιουργηθεί, πριν πρωτοαπομακρυνθεί από την Οδό. […] Ο Lao Tzu γνώριζε ότι στην αρχή ο άνθρωπος βρισκόταν σε μια κατάσταση αδιαφοροποίητης συνείδησης, σε μια κατάσταση όπου μπορούσε να συλλαμβάνει άμεσα την Πραγματικότητα. Αυτό το ονόμαζε “πρωταρχική απλότητα”, “απελέκητο κούτσουρο”, “επιστροφή στην κατάσταση του βρέφους”» (π. Δαμασκηνός, ό.π., μέρος 2, κεφ. 2, 4).
Το αίτημα για «επιστροφή στην κατάσταση του βρέφους» έντονα υπενθυμίζει λόγια του Ιησού όπως: «Αλήθεια σας λέω, αν δε στραφείτε και γίνετε σαν τα παιδιά, δε θα μπείτε στη βασιλεία των ουρανών. Όποιος κάνει τον εαυτό του ταπεινό σαν αυτό το παιδί, αυτός θα είναι ο μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών» (Ματθ. 18, 3-4).
Χαρακτηριστικά αυτής της κατάστασης είναι, κατά το Λάο Τσε (όπως και κατά τους χριστιανούς), η ταπείνωση και η αγάπη, που το έσχατο όριό της είναι η αγάπη προς τους εχθρούς, η «ανταπόδοση καλού στο κακό».
Ο Σοφός δεν έχει δικό του νου.
Κάνει δικό του το νου των ανθρώπων.[ix]
Όποιος παίρνει πάνω του την ταπείνωση – τη βρωμιά – των ανθρώπων
Είναι κατάλληλος να γίνει ο κύριος των ανθρώπων.[x]
Ο άνθρωπος της ανώτερης αρετής
Είναι σαν το νερό που κυλά στα πιο χαμηλά μέρη.
Η θέση του είναι σαν τη γη, κάτω από όλους,
Η προσφορά του γενναιόδωρη,
Η καρδιά του άμετρη.[xi]
Έχω Τρεις Θησαυρούς και τούς φυλάω καλά.
Ο πρώτος είναι η συμπόνια,
Ο δεύτερος η λιτότητα,
Και ο τρίτος να μην είμαι πρώτος και καλύτερος.
Αν είμαι συμπονετικός μπορώ να είμαι γενναίος.
Αν είμαι λιτός μπορώ να είμαι γενναιόδωρος.
Αν δεν τολμώ να πάρω την πρώτη θέση,
Μπορώ να κάνω τον εαυτό μου δοχείο κατάλληλο για τις πιο διακεκριμένες υπηρεσίες.[xii]
Αντίστοιχα, ο Ιησούς δίδαξε:
«Όταν σε καλέσουν σε γάμο, μην καθίσεις στην πρώτη θέση, για να μη σε σηκώσουν για να καθίσει κάποιος επισημότερος. Κάθισε στην τελευταία θέση, για να σου ζητήσουν να καθίσεις σε καλύτερη θέση. Γιατί κάθε ένας που υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί και όποιος ταπεινώνει τον εαυτό του θα υψωθεί» (Ματθ. 14, 8-11 – βλ. και Ματθ. 20, 26-28).
Μονάχα το έλεος μπορεί να σε βοηθήσει να νικήσεις στον πόλεμο.
Μονάχα το έλεος μπορεί να σε βοηθήσει να υπερασπιστείς το κράτος σου.
Γιατί ο Ουρανός θα έρθει να σώσει τον ελεήμονα.
Και να τον προστατέψει με το Έλεός του.
Αυτό είναι γνωστό ως η αρετή της μη-διαμάχης...
Αυτό από τον παλιό καιρό είναι γνωστό ως η υπέρτατη ένωση με τον Ουρανό.
Με τον καλό να είσαι καλός,
Με τον κακό να είσαι επίσης καλός.
Έτσι αποκτάται η καλοσύνη.
Με τον ειλικρινή να είσαι ειλικρινής,
Με τον ψεύτη να είσαι επίσης ειλικρινής.
Έτσι αποκτάται η ειλικρίνεια.[xiii]
Πράττει χωρίς πράξη,
Ενεργεί χωρίς να κάνει τίποτα,
Γεύεται το χωρίς γεύση,
Κάνει το μικρό μεγάλο
Και το λίγο πολύ,
Πληρώνει το κακό με το καλό.[xiv]
Η αγάπη προς τους εχθρούς και τους αμαρτωλούς είναι θεμελιώδες χαρακτηριστικό της χριστιανικής διδασκαλίας, που μάλιστα την ξεχωρίζει από κάθε άλλη διδασκαλία περί αρετής και κοινωνικής δικαιοσύνης. Η παραβολή του ασώτου, με τον «ενάρετο» γιο να στέκει στο κατώφλι του πατρικού σπιτιού αρνούμενος να μπει μέσα, επειδή εκεί βρίσκεται ο άσωτος –αλλά διασωθείς– αδελφός του, είναι μόνιμο σκάνδαλο για τη βεβαιότητά μας περί της προσωπικής μας αρετής και δικαιοσύνης.
«Όπως σημειώνει ο μεγάλος μελετητής της κινέζικης παράδοσης, ο James Legge: “Το συναίσθημα της ανταπόδοσης καλού έναντι κακού ήταν καινούργιο στην Κίνα, και προερχόταν από τον Lao Tzu… Κάποιος από τη σχολή του Κομφούκιου άκουσε αυτό το ρητό, τον εξέπληξε, και συμβουλεύτηκε γι’ αυτό τον Κομφούκιο. Ο σοφός, λυπάμαι πού το λέω, δεν ήταν σε θέση να το συλλάβει. Απάντησε: Τότε τι θα ανταποδώσει κανείς έναντι του καλού; Αντάμειψε την προσβολή με δικαιοσύνη, και ανταπόδωσε καλό έναντι καλού”[xv].
Μπορούμε να αναγνωρίσουμε στον Κομφούκιο ότι ήταν ο πρώτος πού διατύπωσε ξεκάθαρα στην Κίνα τον “χρυσό κανόνα”: “Ό,τι δεν θέλεις να κάνουν σε σένα” είπε, “μην το κάνεις σε άλλους”.[xvi] Αυτό εκφράζει την τελειότητα της φυσικής ανθρώπινης αρετής, την οποία ο Κομφούκιος ενσάρκωσε θαυμάσια. Αλλά στον ανώτερο, στον θεϊκό νόμο του ν’ αγαπάει κανείς ακόμη και τους εχθρούς του και αυτούς που τον καταδιώκουν, μπορεί να φτάσει κανείς μόνον αν βρει την πρωταρχική εικόνα της φύσης του ανθρώπου, όπως έκανε ο Lao Tzu. Έτσι λοιπόν, ο Lao Tzu και όχι ο Κομφούκιος ήταν αυτός πού έφτασε σε αυτή την ανακάλυψη» (π. Δαμασκηνός, ό.π.).
«Η ανώτερη αρετή δεν ξέρει ότι είναι αρετή
Γι’ αυτό και είναι αρετή.
Η κατώτερη αρετή ξέρει ότι είναι αρετή
Γι’ αυτό και δεν είναι αρετή.»[xvii]
 |
| "Η ψυχή δε μπορεί να έχει ειρήνη, αν δεν προσεύχεται για τους εχθρούς... Σας ικετεύω, δοκιμάστε, ζητώντας βοήθεια από το Θεό για να το καταφέρετε" (άγιος Σιλουανός, † 1932) |
Το Ταό είναι Πρόσωπο;
Αντιλαμβανόμενος ο Λάο Τσε ότι το Ταό είναι Ένα (και όχι πολλά), κατάλαβε επίσης ότι υπήρχε μια σοβαρή δυσκολία στο να θεωρηθεί πρόσωπο: δε θα ήταν απόλυτα ανιδιοτελές. «Γιατί αν το Tao ή το ένα ήταν απλά μονάδα, θα βρισκόταν σε αιώνια μεταφυσική απομόνωση, δεν θα μπορούσε να είναι ολοκληρωτικά ανιδιοτελές, και πολύ προσωπικό ταυτόχρονα» (π. Δαμασκηνός, ό.π., μέρος 2, κεφ. 2, 11). Έτσι, όπως είναι γνωστό, το θεώρησε απρόσωπο.
Υπάρχουν όμως μερικά σημεία στη διδασκαλία του, στα οποία φαίνεται να αποδίδει στο Ταό ένα είδος πρόθεσης, τέτοιας που ταιριάζει μόνο σε ένα προσωπικό Ον.
Το Tao του Ουρανού δεν ανταγωνίζεται, κι όμως νικά.
Δεν λέει τίποτα, κι όμως παίρνει απάντηση.
Δεν ζητάει, κι όμως τα πράγματα έρχονται μόνα τους προς αυτό.[xviii]
Κάποια πράγματα ο Ουρανός δεν τα ευνοεί.[xix]
Όταν, δηλαδή, το Ταό θεωρείται αγαθό και ανιδιοτελές, αμερόληπτο και ταπεινό, γεμάτο έλεος για τους ανθρώπους, του αποδίδονται χαρακτηριστικά που δεν έχει νόημα να αποδίδονται σε κάτι απρόσωπο.
«Για τον Lao Tzu, λοιπόν, το Tao, το οποίο αποκαλούσε Tao του Ουρανού ή απλώς Ουρανό – δεν ήταν εντελώς απρόσωπο, όπως ισχυρίζονται κάποιοι σύγχρονοι μελετητές. Μπορούμε μάλιστα να πούμε ότι ο Lao Tzu είχε μια “σχέση” με το Tao, όπως ακριβώς ο Κομφούκιος είχε μια σχέση με τον Ουρανό. Αυτή τη “σχέση” την εξέφραζε με τη συνεχή παρατήρηση των έργων του Tao του Ουρανού, καθώς επίσης και φροντίζοντας συνεχώς να ζει ενάρετα, σε συμφωνία με το Tao, συλλαμβάνοντας κάθε παρέκκλιση αν συνέβαινε και ευθυγραμμίζοντας ξανά τον εαυτό του» (π. Δαμασκηνός, ό.π., μέρος 2, κεφ. 2, 9).
Η συνειδητοποίηση ότι το Ταό είναι Πρόσωπο δε μπορεί να επιτευχθεί από τον άνθρωπο με τη βοήθεια της δικής του ενόρασης, διαίσθησης ή σοφίας. Μπορεί μόνο να αποκαλυφθεί από το Θεό, πράγμα που συνέβη, κατά τους διδασκάλους του χριστιανισμού, αρχικά στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στη συνέχεια, στην πληρότητά του (ως αποκάλυψη Τριαδικού Θεού πλέον), με την ενσάρκωση και τη διδασκαλία του Χριστού.
Η τριαδικότητα του Θεού (το, κατ’ ουσίαν, «τριαδικό μυστήριο» της ύπαρξής Του) είναι και η απάντηση στο πρόβλημα πώς το Ένα μπορεί να είναι Πρόσωπο και συνάμα απόλυτα αγαθό και ανιδιοτελές. Επειδή δεν είναι Ένα Πρόσωπο, αλλά Τριάδα Προσώπων, που ενώνονται σε Ένα με την απόλυτη, ταπεινή και ανιδιοτελή αγάπη Τους. Έτσι υπερβαίνεται κάθε διδασκαλία για το Θεό προγενέστερη του Χριστού, ακόμη και η κατανόησή Του από τους ανθρώπους της Παλαιάς Διαθήκης, οι οποίοι επίσης δεν ήταν σε θέση να βιώσουν το τριαδικό μυστήριο στην πληρότητά του χωρίς να υποπέσουν στον κίνδυνο του πολυθεϊσμού.
Εδώ πρέπει να επισημάνω ότι οι άγιοι διδάσκαλοι τους αρχαίου χριστιανισμού, καθώς και οι νεώτεροι που τους ακολούθησαν, δεν έφτασαν σε αυτό το συμπέρασμα μελετώντας βιβλία ή θεμελιώνοντας συλλογισμούς, αλλά επικοινωνώντας με το Απόλυτο Αγαθό και Δημιουργικό Ένα, μέσω της τριπλής πορείας της κάθαρσης της καρδιάς, του φωτισμού του νου και της θέωσης. Έλεγξαν τα συμπεράσματά τους με τη νοερά επιστήμη της «διάκρισης των πνευμάτων», για να τα καθαρίσουν και να τα απαλλάξουν από ενδεχόμενες πλάνες της φαντασία τους ή των πονηρών πνευμάτων, και πάλι απέφυγαν να τα παρουσιάσουν στην ανθρωπότητα, εκτός μόνο από τις περιπτώσεις όπου αμφισβητήθηκε ο αληθινός τρόπος γνώσης του Θεού, και αντικαταστάθηκε με «μεθόδους πρόκλησης βιωμάτων» ή συστήματα φιλοσοφικών συλλογισμών.
Κλείνοντας αυτή την ενότητα δε μπορώ να μην αναφερθώ στο στίχο του Λάο Τσε «Τα Τρία γέννησαν όλα τα όντα και τα πράγματα του κόσμου».[xx] Δεν ισχυρίζομαι βέβαια ότι αποτελεί αναφορά στην Αγία Τριάδα (έστω και σκιώδη), όμως ακόμη κι αναφέρεται στο τρία ως αριθμό που συμβολίζει «τη συμφιλίωση των αντιθέτων» (άποψη του Τζι Μινγκ Τσιεν, που αναφέρεται από τον π. Δαμασκηνό), δεν είναι μακριά από τη χριστιανική κατανόηση της οντολογικής και ηθικής τελειότητας, που συνιστά η θεία τριαδικότητα.
Πώς ανακάλυψε ο Λάο Τσε το Ταό;
Ο ίδιος ο Λάο Τσε αναφέρεται ρητά στην αρχαία κινεζική παράδοση, σύμφωνα με την οποία στο απώτατο παρελθόν κάποιοι άνθρωποι ακολουθούσαν την Οδό.
Οι άνθρωποι του Tao τον παλιό καιρό
ήταν τόσο λεπτοί, διεισδυτικοί, νοήμονες και βαθιοί
πού δεν τους γνώριζαν οι άνθρωποι. [xxi]
Αυτή και άλλες αναφορές του, φανερώνουν ότι ο Κινέζος διδάσκαλος εντόπισε τα σπέρματα της διδασκαλίας για το Ταό στα βάθη του ίδιου του πολιτισμού του. Όμως αυτή τη διδασκαλία ο ίδιος την ανέπτυξε και την εφάρμοσε στη ζωή του. Ομολογεί άλλωστε ότι εκείνος έδωσε στο Ταό το όνομά του.
«Ο Lao Tzu πρώτα συνειδητοποίησε την ανιδιοτέλεια του Tao, και μετά ανέλαβε να διαμορφώσει τη ζωή του σύμφωνα με την Οδό του Ουρανού; Ή έφτασε πρώτα σε ένα ορισμένο επίπεδο ανιδιοτέλειας το οποίο τον έκανε να δει την Πραγματικότητα αντικειμενικά, και από αυτή την καθαρότητα της ενόρασης άρχισε να μιλάει για την ανιδιοτέλεια του Tao; Δεν μπορούμε να πούμε, αλλά από το Tao Teh Ching ένα πράγμα είναι βέβαιο: ο Lao Tzu είδε την ανιδιοτέλεια, την αυταπάρνηση και την αμεσότητα του πρωταρχικού ανθρώπου ως εικόνα και αντανάκλαση του ίδιου του Tao – Δημιουργού. Κατ’ αυτή την έννοια, και όχι μόνο, ο άνθρωπος έχει πλαστεί κατ’ εικόνα του Θεού» (π. Δαμασκηνός, ό.π., μέρος 2, κεφ. 2, 8).
Τι είναι το Ταό;
Στην εποχή μας, εποχή που αγαπά το ανακάτεμα των θρησκειών και συχνά βλέπει υπεροπτικά την παραδοσιακή ευλάβεια, είναι εύκολο να εκτιμηθεί ο Λάο Τσε ως ένας διδάσκαλος αντίστοιχος του Ιησού. Αν όμως προσέξουμε περισσότερο, θα δούμε ότι το θέμα της διδασκαλίας του Ιησού δεν είναι μόνο η ταπείνωση και η αγάπη, αλλά κάτι πολύ πιο παράξενο και βαθύ: ο ίδιος ο Ιησούς.
«Εγώ ειμί η οδός και η αλήθεια και η ζωή. Ουδείς έρχεται προς τον Πατέρα ει μη δι’ εμού» (Ιω. [=κατά Ιωάννην ευαγγέλιο] κεφ. 14, στίχ. 6). «Εγώ ειμί το φως του κόσμου. Ο ακολουθών εμοί ου μη περιπατήσει εν τη σκοτία, αλλ’ έξει [=θα έχει] το φως της ζωής» (Ιω. 8, 12). «Εγώ ειμί ο άρτος της ζωής. Ο ερχόμενος προς με ου μη πεινάση, και ο πιστεύων εις εμέ ου μη διψήση πώποτε» (Ιω. 6, 35). «Εγώ ειμί η θύρα. Δι’ εμού εάν τις εισέλθη σωθήσεται, και εισελεύσεται και εξελεύσεται, και νομήν ευρήσει» (Ιω. 10, 9). «Εγώ ειμί η ανάστασις και η ζωή. Ο πιστεύων εις εμέ, καν αποθάνη, ζήσεται. και πας ο πιστεύων εις εμέ ου μη αποθάνη εις τον αιώνα. Πιστεύεις τούτο;» (Ιω. 11, 25-26).
Αφήνοντας κατά μέρος την αυθαίρετη υπόθεση ότι αυτές οι ευθείες αναφορές του Ιησού στο Πρόσωπό Του δεν είναι δικά Του λόγια, αλλά επινοήσεις των μαθητών Του (τότε θα μπορούσαμε να πούμε το ίδιο και για τη διδασκαλία Του περί αγάπης), πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Ιησούς –ο γεννημένος στο στάβλο, που δεν είχε «πού την κεφαλήν κλίνη», που έπλυνε τα πόδια των μαθητών Του και συγχώρεσε τους σταυρωτές Του– δεν περιαυτολογεί για να νιώσει εγωιστική ικανοποίηση, αλλά αποκαλύπτει την αλήθεια για το Πρόσωπό Του στους ακροατές Του, με σκοπό την ένωσή τους με το Θεό, δηλαδή (όπως λέμε) τη σωτηρία τους (από το θάνατο, δηλαδή από την αιώνια ζωή μακριά από το Θεό). Τούτο φανερώνει ότι η αποστολή Του στον κόσμο ήταν η αποκάλυψη του εαυτού Του και η πρόσκληση προς τους ανθρώπους να ενωθούν με Αυτόν: «Δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι, καγώ αναπαύσω υμάς» (Ματθ. 11, 28). «Λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου…» (Ματθ. 26, 26).
Κατά τη διάρκεια των αιώνων, πολλοί μεγάλοι διδάσκαλοι μας κάλεσαν να ενωθούμε με το Θεό, όπως Τον αντιλαμβάνονταν. Ο Ιησούς όμως μας κάλεσε να ενωθούμε με τον εαυτό Του και δίδαξε ότι αυτή η ένωση συνεπάγεται ένωση με το Θεό: «Ουδείς έρχεται προς τον Πατέρα, ει μη δι’ εμού» (Ιω. 14, 6), «Εγώ και ο Πατήρ έν εσμέν» (=είμαστε ένα, Ιω. 10, 30), «Ο εωρακώς εμέ εώρακε τον Πατέρα» (=όποιος είδε εμένα, είδε τον Πατέρα, Ιω. 14, 8-9).
Ποιος είναι λοιπόν στ’ αλήθεια ο Ιησούς; Οι μαθητές Του, έχοντας πραγματοποιήσει την ένωση με Αυτόν και μεταμορφωμένοι από τη χάρη του Τρίτου Προσώπου, του Παρακλήτου (Αγίου Πνεύματος), που τους δίδασκε μετά την αποχώρηση του διδασκάλου τους (βλ. Ιω. κεφ. 14, 15, 16, Πράξεις των αποστόλων, κεφ. 2, αλλά και 8, 29. 10, 19-20. 13, 2-3, κ.α.), γράφουν γι’ Αυτόν:
«Εν αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος ην προς τον Θεόν [=δίπλα στο Θεό] και Θεός ην ο Λόγος. Ούτος ην εν αρχή προς τον Θεόν. πάντα δι’ αυτού εγένετο, και χωρίς αυτού εγένετο ουδέ έν ό γέγονεν. εν αυτώ ζωή ην, και η ζωή ην το φως των ανθρώπων. και το φως εν τη σκοτία φαίνει, και η σκοτία αυτό ου κατέλαβεν […] Ην το φως το αληθινόν, ό φωτίζει πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον. εν τω κόσμω ην, και ο κόσμος δι’ αυτού εγένετο, και ο κόσμος αυτόν ουκ έγνω [=δεν τον αναγνώρισε]. […] και ο Λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν, και εθεασάμεθα [=είδαμε] την δόξαν αυτού [=το φως Του], δόξαν ως μονογενούς παρά πατρός, πλήρης χάριτος και αληθείας. […] Θεόν ουδείς εώρακε πώποτε [=κανείς δεν είδε ποτέ το Θεό]. ο μονογενής υιός ο ων εις τον κόλπον του πατρός, εκείνος εξηγήσατο» (Ιω. 1, 1-5. 9-10. 14. 18).
Η παραπάνω αναφορά έρχεται σε διάλογο με τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, που ονόμαζαν Λόγο τη δύναμη που δημιούργησε και συντηρεί το σύμπαν, αλλά και με την Παλαιά Διαθήκη, που αναφέρει ότι ο Θεός «διά του Λόγου Του» δημιούργησε τον κόσμο. Αυτός ο Λόγος δεν είναι κάτι απρόσωπο, αλλά ένα Πρόσωπο – πράγμα απόλυτα φυσικό, αφού ο Θεός είναι το Απόλυτο Πρόσωπο, επομένως και ο Λόγος και το Πνεύμα Του είναι φυσικό να είναι Πρόσωπα.
Σε απόλυτη συνάφεια ο απόστολος Παύλος αναφέρει για τον Υιό:
«…ός εστίν εικών του Θεού του αοράτου, πρωτότοκος πάσης κτίσεως [=γεννημένος πριν από κάθε δημιούργημα], ότι εν αυτώ εκτίσθη τα πάντα, τα εν ουρανοίς και τα επί της γης, τα ορατά και τα αόρατα, είτε θρόνοι είτε κυριότητες είτε αρχαί είτε εξουσίαι. τα πάντα δι’ αυτού και εις αυτόν έκτισται. και αυτός εστί προ πάντων, και τα πάντα εν αυτώ συνέστηκε, και αυτός εστίν η κεφαλή του σώματος, της εκκλησίας, ός εστίν αρχή, πρωτότοκος εκ των νεκρών, ίνα γένηται εν πάσιν αυτός πρωτεύων, ότι εν αυτώ ευδόκησε παν το πλήρωμα κατοικήσαι […]» (προς Κολοσσαείς, 1, 15-19).
Στην Παλαιά Διαθήκη, ο προφήτης Σολομώντας και κάποιοι άλλοι προφήτες, που συνέχισαν τη διδασκαλία του παραμένοντας ανώνυμοι, μιλούν για ένα θεϊκό ον, τη Σοφία, που προέρχεται «από το στόμα του Θεού» και που Εκείνη δημιούργησε τον κόσμο και πρόκειται να αποσταλεί από το Θεό σ’ αυτόν:
«Εγώ από στόματος υψίστου εξήλθον και ως ομίχλη κατεκάλυψα γην. εγώ εν υψηλοίς κατεσκήνωσα, και ο θρόνος μου εν στύλω νεφέλης. γύρον ουρανού εκύκλωσα μόνη και εν βάθει αβύσσων περιεπάτησα. εν κύματι θαλάσσης και εν πάση τη γη και εν παντί λαώ και έθνει εκτησάμην… έτι διδασκαλίαν ως προφητείαν εκχεώ [=θα αναβλύσω] και καταλείψω αυτήν εις γενεάς αιώνων. ίδετε ότι ουκ εμοί μόνω εκοπίασα, αλλά πάσι τοις εκζητούσιν αυτήν» (Σοφία Σειράχ, κεφ. 24. βλ. και Ιώβ, Παροιμίες, Σοφία Σολομώντος).
«…και μετά σου η σοφία η ειδυία τα έργα σου και παρούσα, ότε εποίεις τον κόσμον… Εξαπόστειλον αυτήν εξ αγίων ουρανών και από θρόνου δόξης σου πέμψον αυτήν…» (Σοφία Σολομώντος, 9, 9-10).
Επηρεασμένοι από τέτοιες αναφορές, κάποιοι αρχαίοι γνωστικοί διδάσκαλοι, όπως ο Ουαλεντίνος, αλλά και σημερινοί μιμητές τους, θεωρούν ότι η Σοφία είναι ένα άλλο Ον, διαφορετικό από τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Όμως οι χριστιανοί άγιοι (ξεκινώντας από τον απόστολο Παύλο, «Χριστός, Θεού δύναμις και Θεού σοφία», Α΄ προς Κορινθίους 1, 24) διδάσκουν ότι το Πρόσωπο αυτό είναι ο Υιός. Άλλωστε, το όνομα Λόγος (=λογική) είναι νοηματικά συγγενές με το όνομα Σοφία. «Νους, Λόγος, Σοφία, Υιός του Πατρός» γράφει ήδη το 2ο αι. για τον Ιησού ο απολογητής άγιος Αθηναγόρας ο Αθηναίος (Πρεσβεία περί χριστιανών, κεφ. 24).
Το όνομα Σοφία για το Χριστό είναι τόσο βασικό, που η κολοσσιαία, πανέμορφη και γεμάτη θεολογικούς συμβολισμούς (μικρογραφία του σύμπαντος) καθεδρική εκκλησία των βυζαντινών, η αφιερωμένη σ’ Αυτόν, ονομάζεται Ναός της του Θεού Σοφίας, Αγία Σοφία.
 |
| Ο ναός της Αγίας Σοφίας (κλικ εδώ!), η Μεγάλη Εκκλησία των Ρωμιών, είναι αφιερωμένη στο Θεό Λόγο, τη Σοφία του Θεού, το Τάο, το Χριστό. |
Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Ιησούς χαρακτήρισε τον εαυτό Του «η οδός» (Ιω. 14, 6), χρησιμοποιώντας το ίδιο όνομα που, σε άλλο τόπο και χρόνο, αλλά στο ίδιο πνευματικό «μήκος κύματος», είχε δώσει στο απόλυτο αγαθό Ένα ο Λάο Τσε. Επίσης, ότι σε μια καντονέζικη έκδοση της Καινής Διαθήκης, που πραγματοποιήθηκε στην Κίνα από την Αμερικανική Βιβλική Εταιρία το 1911, μερικές δεκαετίες πριν τη μελέτη του Ταό Τε Κινγκ από τον π. Σεραφείμ Ρόουζ, οι πρώτοι στίχοι του κατά Ιωάννην ευαγγελίου (που παρατίθενται και από τον π. Δαμασκηνό) αναφέρονται στον Ιησού μεταφράζοντας το όνομα Λόγος ως Ταό: «Εν αρχή ην το Ταό και το Ταό ην προς τον Θεόν και Θεός ην το Ταό… και το Ταό σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν…».
Σε ανύποπτο χρόνο, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ορθόδοξος επίσκοπος π. Κάλλιστος Ware πρόσθεσε στην εικόνα μας την τελευταία ψηφίδα, γράφοντας:
«Ένα από τ’ αρχαιότερα ονόματα για τον Χριστιανισμό ήταν απλώς “η Οδός”. […] Είναι μια ονομασία που δίνει έμφαση στον πρακτικό χαρακτήρα της χριστιανικής πίστης. Ο Χριστιανισμός είναι κάτι περισσότερο από μια θεωρία για το σύμπαν, κάτι περισσότερο από διδασκαλίες γραμμένες στα χαρτιά. Είναι ένα μονοπάτι που παίρνουμε ταξιδεύοντας – με τη βαθύτερη και ουσιαστικότερη έννοια, η οδός της ζωής.»Υπάρχει μόνο ένα μέσο για ν’ ανακαλύψουμε την αληθινή φύση του Χριστιανισμού. Πρέπει ν’ ανοίξουμε το βήμα μας σ’ αυτό το μονοπάτι, να συντονιστούμε σ’ αυτόν τον τρόπο ζωής και μετά θ’ αρχίσουμε ν’ αντιλαμβανόμαστε μόνοι μας. Όσο παραμένουμε έξω, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε σωστά. Βέβαια είναι ανάγκη να μας δοθούν οδηγίες πριν ξεκινήσουμε, είναι ανάγκη να μας πουν ποιους δείκτες ν’ αναζητήσουμε, και πρέπει να έχουμε και συντρόφους. Πράγματι, χωρίς καθοδήγηση από άλλους είναι σχεδόν αδύνατο ν’ αρχίσουμε το ταξίδι. Αλλά οδηγίες που έδωσαν άλλοι ποτέ δεν μπορούν να μας μεταδώσουν πώς είναι στην πραγματικότητα η οδός. Δεν μπορούν να είναι υποκατάστατο για την άμεση, την προσωπική εμπειρία...» (επισκόπου Κάλλιστου Ware, Ο Ορθόδοξος Δρόμος, Ίδρυμα Γουλανδρή – Χορν, εκδ. Επτάλοφος 1984, σελ. 9-10).
Σαν επίλογος
Η κατανόηση του Λάο Τσε ως ενός «χριστιανού προ Χριστού» δεν είναι εγωιστική από πλευράς μας, αλλά γεμάτη αγάπη και σεβασμό. Ο χριστιανισμός δεν μας ανήκει, ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα. «Δεν ξέρω τίποτα πιο παγκόσμιο από το Χριστό», «ο χριστιανός είναι παγκόσμιος άνθρωπος» (π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ), καθώς, όσο πιο προοδευμένος πνευματικά είναι, τόσο περισσότερο μετέχει στη χαρά και την λύπη όλων των ανθρώπων και των πλασμάτων.
Σύμφωνα με το χριστιανισμό, υπάρχει μια αρχαία σοφία, κοινή σε όλους τους πολιτισμούς. Είναι η σοφία που μιλάει για την πρωταρχική απλότητα και τη γνώση του Θεού, που απολάμβανε η ανθρωπότητα στην αυγή της αλλά χάθηκε στην πορεία. Αυτή η απλότητα και η γνώση μπορεί να ξαναβρεθεί μέσω της αγάπης προς το Θεό, το συνάνθρωπο και τα άλλα πλάσματα του κόσμου. Και ο άνθρωπος μπορεί πλέον, μέσω αυτής της αγάπης, να ενωθεί με το Θεό, που δεν είναι πια απρόσιτος, αόρατος και αψηλάφητος, αλλά άνθρωπος σαν εμάς. Είναι ο Υιός, ο Λόγος, η Σοφία, ο Αμνός του Θεού, ο Υιός της Μαρίας, ο Χριστός, το αιώνιο Ταό.
Σημείωση: Ο συντάκτης του άρθρου προτιμά τον όρο Ταό (με τόνο στο ό) από το συνηθέστερο σήμερα Τάο.
[i] Tao Teh Ching, κεφ. 39, (μτφρ. Gi-ming Shien).
[ii] Tao Teh Ching, κεφ. 51, (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη, Gia-fu Feng & English).
[iii] Tao Teh Ching, κεφ. 81, (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη, Wu).
[iv] Tao Teh Ching, κεφ. 79, (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη ).
[v] Tao Teh Ching, κεφ. 25, (μτφρ. Gi-ming Shien).
[vi] Tao Teh Ching, κεφ. 14: (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη, Gi-ming Shien).
[vii] Tao Teh Ching, κεφ. 34, (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη, Gi-ming Shien).
[viii] Tao Teh Ching, κεφ. 47, 73 (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη,Wu, Gia-fu Feng & English).
[ix] Tao Teh Ching, κεφ. 15, (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη).
[x] Στό ίδιο, κεφ. 78, (μτφρ. Lin Yutang, Ch’u Ta-kao, Gia-fu Feng and English).
[xi] Στό ίδιο, κεφ. 8, (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη, Gi-ming Shien καί Rose).
[xii] Στό ίδιο, κεφ. 67, (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη, Wu καί Legge).
[xiii] Στό ίδιο, κεφ. 49, (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη, Mair).
[xiv] Στό ίδιο, κεφ. 63, (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη, Wu καί Red Pine).
[xv] James Legge, The Religions of China, pp.143, 223-24.
[xvi] Στό ίδιο, σ. 137.
[xvii] Tao Teh Ching κεφ. 38 (μτφρ. Gi-ming Shien).
[xviii] Tao Teh Ching, κεφ. 47, 73 (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη,Wu, Gia-fu Feng & English).
[xix] Στό ίδιο, κεφ. 59, 67, 68, 73 (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη,Wu, Gia-fu Feng & English).
[xx] Tao Teh Ching, κεφ.42 (μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη).
[xxi] Tao Teh Ching, κεφ. 15, μτφρ. Μάνιας Σεφεριάδη.
Kalispera adelfe. Para poli kalo arthro. To anartisa kai sto diko mou blog.
ΑπάντησηΔιαγραφή